docRozkład treści nauczania.
download 
Reklamacja Transkrypt
Rozkład treści nauczania.
Rozkład treści nauczania. Numer i temat lekcji Zakres materiału nauczania Wymagania szczegółowe. Uczeń: Wymagania ogólne i szczegółowe przewidziane w podstawie programowej Dział I. BIOLOGIA – NAUKA O ŻYCIU 1. Biologia jako nauka 1. Przejawy życia. Cechy istot żywych. 2. Potrzeby życiowe organizmów. 3. Biologia jako nauka o życiu. Dyscypliny biologii. 4. Przydatność wiedzy biologicznej w codziennym życiu człowieka. 5. Źródła wiedzy biologicznej. wymienia cechy organizmów i czynniki niezbędne im do życia określa, czym zajmuje się biologia i wybrane dyscypliny biologii podaje przykłady zastosowania wiedzy biologicznej w codziennym życiu wykorzystuje informacje z zakresu biologii, korzystając z różnych źródeł wiedzy III. Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji. Uczeń wykorzystuje różnorodne źródła i metody pozyskiwania informacji, w tym technologię informacyjno-komunikacyjną, odczytuje, analizuje, interpretuje i przetwarza informacje tekstowe, graficzne, liczbowe, rozumie i interpretuje pojęcia biologiczne, zna podstawową terminologię biologiczną. 2. Badanie świata organizmów 1. Obserwacje i eksperymenty biologiczne. Etapy planowania. 2. Różnice między problemem badawczym a hipotezą. 3. Próba kontrolna i badawcza. Powtarzalność prób. 4. Zbieranie oraz dokumentowanie wyników obserwacji i eksperymentów biologicznych. określa znaczenie obserwacji i eksperymentów w biologii wskazuje różnice między obserwacją i eksperymentem biologicznym wymienia etapy planowania obserwacji i eksperymentu biologicznego wyjaśnia różnicę między problemem badawczym a hipotezą uzasadnia potrzebę tworzenia próby kontrolnej i badawczej oraz ich powtarzalności określa warunki prowadzenia obserwacji i doświadczeń oraz zasady zbierania i dokumentowania wyników planuje prostą obserwację biologiczną z uwzględnieniem zasad bezpieczeństwa II. Znajomość metodyki badań biologicznych. Uczeń planuje, przeprowadza i dokumentuje obserwacje i proste doświadczenia biologiczne; określa warunki doświadczenia, rozróżnia próbę kontrolną i badawczą, formułuje wnioski; przeprowadza obserwacje mikroskopowe preparatów świeżych i trwałych. Numer i temat lekcji Zakres materiału nauczania Wymagania ogólne i szczegółowe przewidziane w podstawie programowej Wymagania szczegółowe. Uczeń: 3. Obserwacje mikroskopowe 1. Mikroskop optyczny – budowa i zasady korzystania. 2. Etapy obserwacji mikroskopowej – obserwacja. 3. Cechy obrazu uzyskiwanego w mikroskopie optycznym – obserwacja mikroskopowa. 4. Preparaty mikroskopowe – rodzaje oraz przygotowanie. 5. Przygotowanie preparatu świeżego w kropli wody. odróżnia części mikroskopu optycznego określa funkcje poszczególnych część mikroskopu optycznego wymienia zasady pracy z mikroskopem świetlnym i etapy obserwacji mikroskopowej oblicza powiększenia uzyskiwane w mikroskopie prowadzi samodzielnie obserwację mikroskopową (strzałki na szkiełku podstawowym) w celu określenia cech obrazu uzyskiwanego w mikroskopie świetlnym przygotowuje preparat świeży w kropli wody przejawia cierpliwość i dokładność podczas przygotowywania preparatów mikroskopowych 4. Podsumowani e działu: Biologia – nauka o życiu Treści lekcji 1–3 wykazuje się wiadomościami i umiejętnościami nabytymi podczas lekcji 1–3 Zalecane doświadczenia i obserwacje. Uczeń: 2) dokonuje obserwacji: a) mikroskopowych preparatów trwałych (np. tkanki zwierzęce, organizmy jednokomórkowe) i świeżych (np. skórka liścia spichrzowego cebuli, miąższ pomidora, liść moczarki kanadyjskiej, glony, pierwotniaki) Dział II. JEDNOŚĆ ORGANIZMÓW 5. Komórki zwierzęce 1. Komórka – jej rola w organizmie. 2. Budowa komórki zwierzęcej. 3. Funkcje poszczególnych elementów budowy komórki zwierzęcej. 4. Zróżnicowanie komórek definiuje pojęcie komórka opisuje budowę komórki zwierzęcej określa podstawowe funkcje poszczególnych elementów budowy komórki zwierzęcej podaje przykłady różnych komórek zwierzęcych przeprowadza obserwacje komórek zwierzęcych II.1) dokonuje obserwacji mikroskopowych komórki i rozpoznaje (pod mikroskopem, na schemacie, na zdjęciu lub po opisie) podstawowe elementy budowy komórki (błona komórkowa, cytoplazma, jądro, chloroplast, mitochondrium, wakuola, ściana komórkowa) Numer i temat lekcji Zakres materiału nauczania zwierzęcych – obserwacja mikroskopowa (preparatu trwałego, np. krwi żaby lub nabłonka płaskiego człowieka). Wymagania szczegółowe. Uczeń: Wymagania ogólne i szczegółowe przewidziane w podstawie programowej rozpoznaje – pod mikroskopem, na schemacie, zdjęciu lub po opisie – podstawowe elementy budowy komórki (jądro, cytoplazmę, wodniczkę, błonę komórkową) wykonuje schematyczny rysunek komórki rozwija zainteresowania biologiczne poprzez empiryczne poznawanie świata żywego II.2) przedstawia podstawowe funkcje poszczególnych elementów komórki 6. Komórki roślinne i bakteryjne 1. Budowa komórki roślinnej. 2. Funkcje ściany komórkowej, chloroplastów i wakuoli. 3. Budowa komórki bakteryjnej (błona komórkowa, ściana komórkowa, cytoplazma, bakteryjny DNA). 4. Obserwacja mikroskopowa komórek roślinnych (np. moczarki kanadyjskiej). 5. Porównanie komórek: roślinnej, zwierzęcej i bakteryjnej opisuje budowę komórki roślinnej i bakteryjnej określa podstawowe funkcje poszczególnych elementów budowy komórki roślinnej rozpoznaje elementy budowy komórek na schematach, rysunkach porównuje budowę komórki roślinnej i zwierzęcej, wskazując cechy umożliwiające rozróżnienie tych komórek porównuje budowę komórki bakteryjnej i roślinnej, wskazując cechy umożliwiające rozróżnienie tych komórek dokonuje obserwacji samodzielnie wykonanego preparatu świeżego z materiału roślinnego (np. moczarki) rozwija zainteresowania biologiczne poprzez empiryczne poznawanie świata żywego II.1) dokonuje obserwacji mikroskopowych komórki i rozpoznaje (pod mikroskopem, na schemacie, na zdjęciu lub po opisie) podstawowe elementy budowy komórki (błona komórkowa, cytoplazma, jądro, chloroplast, mitochondrium, wakuola, ściana komórkowa) II.2) przedstawia podstawowe funkcje poszczególnych elementów komórki II.3) porównuje budowę komórki bakterii, roślin i zwierząt, wskazując cechy umożliwiające ich rozróżnienie Zalecane doświadczenia i obserwacje. Uczeń: 2) dokonuje obserwacji: a) mikroskopowych preparatów trwałych (np. tkanki zwierzęce, organizmy jednokomórkowe) i świeżych (np. skórka liścia spichrzowego cebuli, miąższ pomidora, liść moczarki kanadyjskiej, glony, pierwotniaki) 7. 1. Różnorodność komórek określa możliwe kształty komórek roślinnych VI.1.1) opisuje hierarchiczną budowę organizmu Numer i temat lekcji Zakres materiału nauczania Komórki, tkanki, narządy i organy roślinnych i zwierzęcych. 2. Tkanki zwierzęce (nerwowa, mięśniowa, nabłonkowa, krew) – funkcje, lokalizacja. 3. Poziomy organizacji: komórka – tkanka – narząd – układ narządów. i zwierzęcych określa lokalizację i rolę tkanek zwierzęcych w organizmie wyjaśnia różnice między komórką, tkanką i narządem podaje przykłady tkanek i narządów w organizmach zwierząt podaje przykłady tkanek i organów w organizmach roślin opisuje hierarchiczną budowę organizmów (tkanki, narządy, układy narządów) człowieka (tkanki, narządy, układy narządów) VI.1.2) podaje funkcje tkanki nabłonkowej, mięśniowej, nerwowej, krwi, tłuszczowej, chrzęstnej i kostnej oraz przedstawia podstawowe cechy budowy warunkujące pełnienie tych funkcji V.3) wskazuje cechy adaptacyjne w budowie tkanek roślinnych do pełnienia określonych funkcji (tkanka twórcza, okrywająca, miękiszowa, wzmacniająca, przewodząca) 8. Sposoby odżywiania się organizmów 1. Odżywianie się – jego znaczenie w życiu organizmów. 2. Klasyfikacja organizmów ze względu na sposoby odżywiania się: samożywne i cudzożywne. 3. Cudzożywność. Organizmy cudzożywne. Trawienie pokarmu. 4. Samożywność. Fotosynteza. Warunki fotosyntezy. wyjaśnia, co to jest odżywianie i jakie jest jego znaczenie w życiu organizmów wyjaśnia, na czym polega samożywność i cudzożywność dokonuje podziału organizmów cudzożywnych ze względu na rodzaj pobieranego pokarmu odróżnia trawienie wewnętrzne od zewnętrznego wyjaśnia, co to jest fotosynteza wymienia substraty i produkty reakcji fotosyntezy wyjaśnia rolę chlorofilu w fotosyntezie (wiązanie energii słonecznej) określa warunki przebiegu fotosyntezy (w odniesieniu do światła i temperatury) I.4) przedstawia fotosyntezę, oddychanie tlenowe oraz fermentację mlekową i alkoholową, jako procesy dostarczające energii; wymienia substraty i produkty tych procesów oraz określa warunki ich przebiegu I.5) wymienia czynniki niezbędne do życia dla organizmów samożywnych i cudzożywnych; ocenia, czy dany organizm jest samożywny czy cudzożywny III.4) podaje znaczenie czynności życiowych organizmu (jednokomórkowego i wielokomórkowego): odżywiania, oddychania, wydalania, ruchu, reakcji na bodźce, rozmnażania, wzrostu i rozwoju Wymagania szczegółowe. Uczeń: Wymagania ogólne i szczegółowe przewidziane w podstawie programowej Numer i temat lekcji Zakres materiału nauczania Wymagania szczegółowe. Uczeń: Wymagania ogólne i szczegółowe przewidziane w podstawie programowej 9. Sposoby oddychania organizmów 1. Oddychanie komórkowe a wymiana gazowa. 2. Oddychanie tlenowe – substraty i produkty, znaczenie. 3. Fermentacja – substraty i produkty, znaczenie. 4. Przykłady zastosowania fermentacji w codziennym życiu i w przemyśle. 5. Produkty oddychania beztlenowego – doświadczenie. określa różnicę między oddychaniem komórkowym a wymianą gazową zapisuje równanie oddychania tlenowego, określając substraty i produkty oraz warunki jego przebiegu określa warunki przebiegu, substraty i produkty fermentacji alkoholowej oraz mlekowej porównuje oddychanie tlenowe z beztlenowym pod kątem substratów, produktów, ilości uwalnianej energii i lokalizacji w komórce podaje przykłady zastosowania fermentacji w przemyśle i gospodarstwie domowym określa końcowy produkt fermentacji (CO 2) na podstawie przeprowadzonego doświadczenia uwzględnia zasady bezpieczeństwa w pracy laboratoryjnej I.4) przedstawia fotosyntezę, oddychanie tlenowe oraz fermentację mlekową i alkoholową, jako procesy dostarczające energii; wymienia substraty i produkty tych procesów oraz określa warunki ich przebiegu III.4) podaje znaczenie czynności życiowych organizmu (jednokomórkowego i wielokomórkowego): odżywiania, oddychania, wydalania, ruchu, reakcji na bodźce, rozmnażania, wzrostu i rozwoju Zalecane doświadczenia i obserwacje. Uczeń: 1) planuje i przeprowadza doświadczenie: a) wykazujące, że podczas fermentacji drożdże wydzielają dwutlenek węgla 10. Sposoby rozmnażania się organizmów 1. Rozmnażanie bezpłciowe. 2. Sposoby rozmnażania bezpłciowego (podział komórki, fragmentacje plechy, zarodniki, pączkowanie, rozłogi). 3. Rozmnażanie płciowe. Typy zapłodnienia. 4. Narządy zwierząt i organy roślin służące do rozmnażania płciowego. 5. Rozwój prosty i złożony. wyróżnia typy rozmnażania bezpłciowego (podział, pączkowanie, fragmentację, przez zarodniki), podając przykłady wyjaśnia, na czym polega rozmnażanie płciowe określa różnice między rozmnażaniem płciowym i bezpłciowym podaje przykłady organizmów obupłciowych i rozdzielnopłciowych wymienia narządy u zwierząt i organy u roślin służące do rozmnażania płciowego wykazuje zależność typu zapłodnienia (zewnętrzne bądź wewnętrzne) od środowiska życia organizmu określa, na czym polega rozwój prosty i złożony III.4) podaje znaczenie czynności życiowych organizmu (jednokomórkowego i wielokomórkowego): odżywiania, oddychania, wydalania, ruchu, reakcji na bodźce, rozmnażania, wzrostu i rozwoju Numer i temat lekcji Zakres materiału nauczania Wymagania szczegółowe. Uczeń: Wymagania ogólne i szczegółowe przewidziane w podstawie programowej (z larwą) 11. Podsumowani e działu: Jedność organizmów Treści lekcji 5–10 wykazuje się wiadomościami i umiejętnościami nabytymi podczas lekcji 5–10 Dział III. RÓŻNORODNOŚĆ ORGANIZMÓW III.1. Klasyfikacja organizmów 12. Zasady klasyfikacji organizmów 1. Powody klasyfikowania organizmów. 2. Sposób klasyfikowania przedmiotów lub organizmów – ćwiczenie. 3. Zasady konstruowania prostego, dwudzielnego klucza do oznaczania organizmów. określa, w jakim celu klasyfikuje się przedmioty lub organizmy wyjaśnia, jak można klasyfikować przedmioty klasyfikuje przedmioty na podstawie przyjętego kryterium konstruuje dwudzielny, prosty klucz do klasyfikowania przedmiotów lub organizmów wykorzystuje prosty klucz do oznaczania organizmów uzasadnia potrzebę klasyfikowania organizmów III.1) uzasadnia potrzebę klasyfikowania organizmów i przedstawia zasady systemu klasyfikacji biologicznej (system jako sposób katalogowania organizmów, jednostki taksonomiczne, podwójne nazewnictwo) III.2) posługuje się prostym kluczem do oznaczania organizmów Numer i temat lekcji 13. Systematyka organizmów Zakres materiału nauczania 1. Systematyka a klasyfikacja. 2. Gatunek. Nazewnictwo gatunków. 3. Hierarchiczny układ jednostek systematycznych. 4. Pięć królestw organizmów. Wymagania szczegółowe. Uczeń: przedstawia zasady systemu klasyfikacji biologicznej określa, co to jest gatunek i jak tworzy się nazwy gatunku (podwójne nazewnictwo) podaje przykłady nazw gatunkowych wyjaśnia znaczenie pojęcia układ hierarchiczny wymienia w kolejności jednostki taksonomiczne zwierząt podaje ogólnie charakterystyki pięciu królestw organizmów, ze wskazaniem na istotne cechy różniące Wymagania ogólne i szczegółowe przewidziane w podstawie programowej III.1) uzasadnia potrzebę klasyfikowania organizmów i przedstawia zasady systemu klasyfikacji biologicznej (system jako sposób katalogowania organizmów, jednostki taksonomiczne, podwójne nazewnictwo) III.2. Królestwa: bakterii, protistów, grzybów 14. Bakterie. Wirusy 1. Środowisko życia bakterii. 2. Rozmiary i formy bakterii. 3. Różnorodność czynności życiowych bakterii: a) odżywianie cudzożywne: (pasożyty, saprotrofy, symbionty) i samożywne, b) oddychanie: tlenowe i beztlenowe, c) rozmnażanie przez podział. 4. Znaczenie bakterii w przyrodzie i życiu człowieka. 5. Wirusy jako bezkomórkowe formy życia. określa rozmiary bakterii i miejsca ich występowania podaje przykłady form komórek bakteryjnych (kuliste, pałeczkowate, przecinkowate, spiralne) określa czynności życiowe bakterii: – sposoby odżywiania się (cudzożywny i samożywny), – sposoby oddychania (tlenowe i beztlenowe), – rozmnażanie się (przez podział) przedstawia pozytywne i negatywne znaczenie bakterii w przyrodzie i życiu człowieka wymienia cechy, którymi wirusy różnią się od organizmów zbudowanych z komórek podaje przykłady chorób bakteryjnych i wirusowych człowieka jest przekonany o potrzebie przestrzegania higieny w profilaktyce chorób bakteryjnych i wirusowych III.6) przedstawia miejsca występowania bakterii i protistów oraz ich znaczenie w przyrodzie i dla człowieka I.5) wymienia czynniki niezbędne do życia dla organizmów samożywnych i cudzożywnych; ocenia, czy dany organizm jest samożywny czy cudzożywny I.4) przedstawia fotosyntezę, oddychanie tlenowe oraz fermentację mlekową i alkoholową jako procesy dostarczające energii; wymienia substraty i produkty tych procesów oraz określa warunki ich przebiegu; III.4) podaje znaczenie czynności życiowych organizmu (jednokomórkowego i wielokomórkowego): odżywiania, oddychania, wydalania, ruchu, reakcji na bodźce, rozmnażania, wzrostu i rozwoju III. 3) wymienia cechy, którymi wirusy różnią się od organizmów zbudowanych z komórek VII.3) wymienia najważniejsze choroby człowieka wywoływane przez wirusy, bakterie, protisty i pasożyty zwierzęce oraz przedstawia zasady profilaktyki tych Numer i temat lekcji Zakres materiału nauczania Wymagania szczegółowe. Uczeń: Wymagania ogólne i szczegółowe przewidziane w podstawie programowej chorób; w szczególności przedstawia drogi zakażenia się wirusami HIV, HBV i HCV oraz HPV, zasady profilaktyki chorób wywoływanych przez te wirusy oraz przewiduje indywidualne i społeczne skutki zakażenia 15. Protisty – charakterysty ka 1. Środowisko życia protistów jednokomórkowych. 2. Protisty – funkcje życiowe określa środowisko życia protistów podaje przykłady jednokomórkowych samożywnych i cudzożywnych protistów przedstawia podstawowe czynności życiowe protistów podaje znaczenie czynności życiowych (odżywiania, oddychania, wydalania, ruchu, reakcji na bodźce, rozmnażania, wzrostu i rozwoju) dla funkcjonowania organizmu III.5) przedstawia podstawowe czynności życiowe organizmu jednokomórkowego na przykładzie wybranego protista samożywnego (np. eugleny) i cudzożywnego (np. pantofelka) III.6) przedstawia miejsca występowania bakterii i protistów oraz ich znaczenie w przyrodzie i dla człowieka III.4) podaje znaczenie czynności życiowych organizmu (jednokomórkowego i wielokomórkowego): odżywiania, oddychania, wydalania, ruchu, reakcji na bodźce, rozmnażania, wzrostu i rozwoju 16. Protisty jednokomórko we – przegląd 1. Budowa protistów zwierzęcopodobnych na przykładzie pantofelka. 2. Budowa protistów roślinopodobnych na przykładzie eugleny. 3. Znaczenie protistów w środowisku i życiu człowieka. opisuje budowę komórki pantofelka i eugleny rozróżnia wybrane jednokomórkowe protisty na podstawie budowy przeprowadza obserwację mikroskopową pantofelków lub okrzemek III.6) przedstawia miejsca występowania bakterii i protistów oraz ich znaczenie w przyrodzie i dla człowieka VII.3) wymienia najważniejsze choroby człowieka wywoływane przez wirusy, bakterie, protisty i pasożyty zwierzęce oraz przedstawia zasady profilaktyki tych chorób 4. Obserwacje mikroskopowe protistów. wymienia najważniejsze choroby wywoływane przez protisty, wskazując na zasady profilaktyki tych chorób określa pozytywne i negatywne znaczenie protistów w środowisku i życiu człowieka przejawia chęć poznawania świata protistów poprzez obserwacje Zalecane doświadczenia i obserwacje. Uczeń: 2) dokonuje obserwacji: a) mikroskopowych preparatów trwałych (np. tkanki zwierzęce, organizmy jednokomórkowe) i świeżych (np. skórka liścia spichrzowego cebuli, miąższ pomidora, liść moczarki kanadyjskiej, glony, Numer i temat lekcji Zakres materiału nauczania Wymagania szczegółowe. Uczeń: Wymagania ogólne i szczegółowe przewidziane w podstawie programowej pierwotniaki) 17. Grzyby 1. Środowisko życia grzybów. 2. Budowa grzybów na przykładzie pleśniaka i pieczarki – obserwacje makroskopowe. 3. Czynności życiowe grzybów. 4. Znaczenie grzybów w środowisku i życiu człowieka – obserwacje makroskopowe. 5. Porosty jako przykłady symbiozy grzyba z glonem – obserwacje makroskopowe. określa środowisko życia i warunki rozwoju grzybów (w tym grzybów porostowych) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do grzybów identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela grzybów na podstawie obecności tych cech określa znaczenie grzybów i porostów w przyrodzie i życiu człowieka rozróżnia pospolite grzyby jadalne i trujące (zwłaszcza muchomora sromotnikowego) wymienia zasady postępowania w przypadku zatrucia grzybami ma świadomość konsekwencji spożywania nieznanych grzybów wskazuje na porosty jako przykład symbiozy grzyba z glonem (wymienia wzajemne korzyści tych dwóch organizmów) III.7) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do grzybów oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela grzybów na podstawie obecności tych cech; wskazuje miejsca występowania grzybów (w tym grzybów porostowych) III.11) przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka Numer i temat lekcji 18. Podsumowanie rozdziałów: Klasyfikacja organizmów oraz Królestwa: bakterii, protistów, grzybów Zakres materiału nauczania Treści lekcji 12–17 Wymagania szczegółowe. Uczeń: Wymagania ogólne i szczegółowe przewidziane w podstawie programowej wykazuje się wiadomościami i umiejętnościami nabytymi podczas lekcji 12–17 III.3. Królestwo zwierząt 19. Charakterystyk a zwierząt. Parzydełkowce 1. Ogólna charakterystyka zwierząt. 2. Parzydełkowce – środowisko i tryb życia – charakterystyczne cechy budowy i wybrane funkcje życiowe. 3. Obserwacje makroskopowe szkieletów koralowców. wymienia charakterystyczne cechy zwierząt wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców porównuje budowę oraz sposób życia polipa i meduzy identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela parzydełkowców na podstawie charakterystycznych cech tej grupy III.9) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech Numer i temat lekcji 20. Płazińce. Nicienie Zakres materiału nauczania Wymagania szczegółowe. Uczeń: Wymagania ogólne i szczegółowe przewidziane w podstawie programowej 4. Rafy koralowe i ich znaczenie. określa sposób odżywiania się i rozmnażania parzydełkowców określa rafę jako kolonię parzydełkowców w formie polipów dostrzega niebezpieczeństwo kontaktu człowieka z parzydełkami niektórych parzydełkowców III.10) porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych w pkt 9, w szczególności porównuje grupy kręgowców pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju III.11) przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka 1. Charakterystyka płazińców: a) środowisko i tryb życia, b) przystosowania tasiemców do pasożytniczego trybu życia, c) cykl rozwojowy tasiemca. 2. Charakterystyka nicieni – przystosowania do pasożytniczego trybu życia. 3. Znaczenie płazińców oraz nicieni w przyrodzie i życiu człowieka. 4. Sposoby zapobiegania zarażeniom pasożytniczymi płazińcami i nicieniami. wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do płazińców lub nicieni identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela płazińców lub nicieni na podstawie charakterystycznych cech tej grupy wskazuje na wolny i pasożytniczy tryb życia płazińców i nicieni, podając przykłady określa przystosowania tasiemca do pasożytniczego trybu życia (m.in. brak układu pokarmowego, narządy czepne, oddychanie beztlenowe) określa środowisko życia tasiemca i glisty ludzkiej oraz możliwe sposoby zarażenia się tymi pasożytami przedstawia przebieg cyklu rozwojowego tasiemca uzasadnia potrzebę przestrzegania zasad higieny i kupowania weterynaryjnie badanego mięsa w profilaktyce zakażeń pasożytniczymi płazińcami i nicieniami III.9) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech III.10) porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych w pkt 9, w szczególności porównuje grupy kręgowców pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju III.11) przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka VII.3) wymienia najważniejsze choroby człowieka wywoływane przez wirusy, bakterie, protisty i pasożyty zwierzęce oraz przedstawia zasady profilaktyki tych chorób Numer i temat lekcji Zakres materiału nauczania Wymagania szczegółowe. Uczeń: Wymagania ogólne i szczegółowe przewidziane w podstawie programowej 21. Pierścienice 1. Charakterystyczne cechy pierścienic. 2. Różnorodność pierścienic. Związek budowy pierścienic ze środowiskiem i trybem ich życia. 3. Znaczenie pierścienic w przyrodzie i życiu człowieka. wymienia charakterystyczne cechy pierścienic identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela pierścienic na podstawie charakterystycznych cech tej grupy opisuje budowę zewnętrzną dżdżownicy (segmentacja, siodełko, szczecinki) rozpoznaje dżdżownicę, pijawkę, nereidę jako przedstawicieli pierścienic wskazuje na przystosowania dżdżownicy do środowiska i trybu życia wskazuje na różnorodność pierścienic, określając ich środowisko i tryb życia oraz przystosowania w budowie (np. pijawka, nereida) określa znaczenie pierścienic w środowisku i życiu człowieka III.9) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech III.10) porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych w pkt 9, w szczególności porównuje grupy kręgowców pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju III.11) przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka 22. Mięczaki 1. Mięczaki. Środowisko i tryb życia. 2. Charakterystyczne cechy budowy ślimaków, małży i głowonogów. 3. Różnorodność mięczaków – obserwacje makroskopowe muszli. 4. Znaczenie mięczaków w przyrodzie i życiu człowieka. opisuje środowisko i tryb życia mięczaków identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela mięczaków na podstawie charakterystycznych cech tej grupy wskazuje na związek między budową i trybem życia mięczaków porównuje budowę zewnętrzną ślimaka, małża i głowonoga układa klucz do oznaczania kilku gatunków mięczaków na podstawie kształtu muszli określa znaczenie mięczaków w przyrodzie i życiu człowieka przejawia etyczną postawę wobec zwierząt, w tym również bezkręgowców III.9) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech III.10) porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych w pkt 9, w szczególności porównuje grupy kręgowców pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju III.11) przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka Numer i temat lekcji Zakres materiału nauczania Wymagania szczegółowe. Uczeń: Wymagania ogólne i szczegółowe przewidziane w podstawie programowej 23. Stawonogi 1. Charakterystyczne cechy stawonogów. 2. Różnorodność środowisk i trybu życia stawonogów. 3. Budowa skorupiaków i pajęczaków – obserwacje makroskopowe. 4. Różnorodność skorupiaków i pajęczaków. 5. Rola skorupiaków i pajęczaków w przyrodzie oraz życiu człowieka. wymienia charakterystyczne cechy stawonogów wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do skorupiaków lub pajęczaków określa środowisko i tryb życia wybranych pajęczaków i skorupiaków identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela skorupiaków lub pajęczaków na podstawie charakterystycznych cech danej grupy na podstawie obserwacji makroskopowej określa cechy budowy wyróżniające wybrane pajęczaki i skorupiaki określa znaczenie pajęczaków i skorupiaków w przyrodzie oraz życiu człowieka ocenia wpływ skorupiaków i pajęczaków na życie na Ziemi III.9) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech III.10) porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych w pkt 9, w szczególności porównuje grupy kręgowców pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju; III.11) przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka 24. Owady – najliczniejsza grupa stawonogów 1. Wspólne cechy budowy owadów. 2. Zróżnicowane środowisko i tryb życia owadów. 3. Różnorodność owadów – obserwacje makroskopowe. 4. Rozmnażanie i rozwój owadów. 5. Rola owadów w przyrodzie i życiu człowieka. 6. Ochrona owadów w Polsce. określa wspólne cechy owadów na podstawie obserwacji makroskopowej wskazuje różnice w budowie zewnętrznej przykładowych okazów owadów wykazuje związek między budową owadów a ich środowiskiem i trybem życia identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela owadów na podstawie charakterystycznych cech tej grupy określa przystosowania do środowiska i trybu życia owadów na przykładzie ich aparatów gębowych i odnóży porównuje rozwój prosty ze złożonym (z przeobrażeniem) przedstawia znaczenie owadów w przyrodzie i życiu człowieka III.9) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech III.10) porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych w pkt 9, w szczególności porównuje grupy kręgowców pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju III.11) przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka 25. 1. Charakterystyczne cechy wymienia cechy organizmu umożliwiające III.9) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie Numer i temat lekcji Zakres materiału nauczania Wymagania szczegółowe. Uczeń: Charakterystyk a kręgowców. Ryby kręgowców. Porównanie z bezkręgowcami. 2. Budowa zewnętrzna ryby – obserwacje makroskopowe ryb (np. akwariowych). 3. Budowa wewnętrzna i funkcje życiowe ryb. 4. Rozmnażanie i rozwój. 5. Różnorodność kształtów ryb – adaptacje do różnych warunków życia i sposobów zdobywania pokarmu. 6. Znaczenie ryb w środowisku i życiu człowieka. Ochrona gatunkowa ryb. zaklasyfikowanie go do kręgowców lub bezkręgowców wskazuje na cechy budowy ryby przystosowujące je do środowiska wodnego opisuje pokrycie ciała i narządy wymiany gazowej ryb identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela ryb na podstawie charakterystycznych cech tej grupy wskazuje na zróżnicowanie kształtów ryb wynikające z trybu życia określa znaczenie ryb w przyrodzie i gospodarce człowieka dostrzega zagrożenie dla ryb spowodowane nadmiernym ich odławianiem organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech III.10) porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych w pkt 9, w szczególności porównuje grupy kręgowców pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju III.11) przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka 26. Płazy 1. Charakterystyczne cechy płazów. 2. Przystosowania płazów do środowiska wodnego i lądowego. 3. Zmiennocieplność. 4. Rozwój płazów. 5. Znaczenie płazów w środowisku i życiu człowieka. Ochrona gatunkowa płazów. wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do płazów identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela płazów na podstawie charakterystycznych cech tej grupy opisuje pokrycie ciała i narządy wymiany gazowej płazów wskazuje na związek budowy i funkcji życiowych płazów ze środowiskiem wodnym (np. zapłodnienie i rozwój w wodzie) wymienia cechy żaby przystosowujące ją do środowiska lądowego (płuca, kończyny, dwa krwiobiegi) przedstawia wady i zalety zmiennocieplności na lądzie wyjaśnia przebieg przeobrażenia płazów przedstawia znaczenie płazów w środowisku i życiu człowieka uzasadnia konieczność ochrony gatunkowej III.9) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech III.10) porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych w pkt 9, w szczególności porównuje grupy kręgowców pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju III.11) przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka Wymagania ogólne i szczegółowe przewidziane w podstawie programowej Numer i temat lekcji Zakres materiału nauczania Wymagania szczegółowe. Uczeń: Wymagania ogólne i szczegółowe przewidziane w podstawie programowej płazów 27. Gady 1. Charakterystyczne cechy gadów. 2. Środowiska życia gadów. 3. Przystosowania gadów do środowiska lądowego. Błony płodowe. 4. Znaczenie gadów w środowisku i życiu człowieka. Ochrona gatunkowa gadów. 5. Porównanie płazów i gadów (pokrycie ciała, ustawienie kończyn, budowa płuc i skóry, rozmnażanie). określa środowiska występowania gadów wymienia przystosowania gadów do środowiska lądowego identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela gadów na podstawie charakterystycznych cech tej grupy określa różnice w budowie gadów i płazów wyjaśnia znaczenie błon płodowych w rozwoju gadów podaje zasady postępowania w przypadku spotkania ze żmiją zygzakowatą przedstawia znaczenie gadów w środowisku i życiu człowieka podaje przykłady gatunków gadów chronionych w Polsce porównuje gady z płazami pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej oraz rozmnażania i rozwoju III.9) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech III.10) porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych w pkt 9, w szczególności porównuje grupy kręgowców pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju III.11) przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka 28. Ptaki 1. Charakterystyczne cechy ptaków. Przystosowania do lotu. 2. Stałocieplność. 3. Budowa jaja i piór ptaka – obserwacja makroskopowa. 4. Różnorodność ptaków i przystosowań w ich budowie do trybu życia (dzioby, nogi). 5. Znaczenie ptaków w przyrodzie i gospodarce człowieka. Ochrona gatunkowa ptaków. wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do ptaków identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela ptaków na podstawie charakterystycznych cech tej grupy opisuje budowę ptaka pod kątem przystosowania do lotu analizuje pokrycie ciała oraz budowę narządu wymiany gazowej pod kątem przystosowania do lotu wyjaśnia, na czym polega stałocieplność i jej rola w opanowaniu różnorodnych środowisk przez ptaki na podstawie obserwacji opisuje budowę jaja III.9) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech III.10) porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych w pkt 9, w szczególności porównuje grupy kręgowców pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju III.11) przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka Numer i temat lekcji Zakres materiału nauczania Wymagania szczegółowe. Uczeń: Wymagania ogólne i szczegółowe przewidziane w podstawie programowej i pióra ptaka wykazuje zależność między budową dzioba a rodzajem pokarmu oraz związek budowy kończyn z trybem życia, na wybranych przykładach ptaków określa znaczenie ptaków w środowisku i życiu człowieka uzasadnia potrzebę ochrony ptaków 29. Ssaki 1. Charakterystyczne cechy ssaków (stekowce, torbacze, łożyskowce). 2. Rozmnażanie i rozwój ssaków. Rola łożyska. 3. Różnorodność ssaków – przystosowania do środowiska na wybranych przykładach (uzębienie, kończyny) – obserwacja uzębienia drapieżnika i roślinożercy. 4. Znaczenie ssaków w środowisku i gospodarce człowieka. Ochrona gatunkowa ssaków. wymienia charakterystyczne cechy umożliwiające zakwalifikowanie organizmu do ssaków identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela ssaków na podstawie charakterystycznych cech tej grupy wykazuje rolę łożyska w rozwoju ssaków wskazuje, na dowolnych przykładach, na związek różnorodności budowy (uzębienia, kończyn) ze sposobem odżywiania i trybem życia na podstawie obserwacji porównuje liczbę zębów i kształt zębów ssaka mięsożernego i roślinożernego przedstawia znaczenie ssaków w przyrodzie i gospodarce człowieka podaje przykłady ssaków chronionych w Polsce i przyczyny zagrożenia ich wyginięcia przejawia etyczną postawę wobec zwierząt, w tym zwłaszcza kręgowców porównuje ssaki z gadami pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej oraz rozmnażania i rozwoju III.9) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech III.10) porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych w pkt 9, w szczególności porównuje grupy kręgowców pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju III.11) przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka Numer i temat lekcji 30. Podsumowani e rozdziału: Królestwo zwierząt Zakres materiału nauczania Treści lekcji 19–29 Wymagania szczegółowe. Uczeń: Wymagania ogólne i szczegółowe przewidziane w podstawie programowej wykazuje się wiadomościami i umiejętnościami nabytymi podczas lekcji 19–29 Część 2. (2 godziny tygodniowo) Numer i temat lekcji Zakres materiału nauczania Wymagania szczegółowe. Uczeń: Dział III. RÓŻNORODNOŚĆ ORGANIZMÓW – cd. III.4. Królestwo roślin Wymagania ogólne i szczegółowe przewidziane w podstawie programowej Numer i temat lekcji Zakres materiału nauczania Wymagania szczegółowe. Uczeń: Wymagania ogólne i szczegółowe przewidziane w podstawie programowej 1. Charakterysty ka roślin. Glony 1. Ogólna charakterystyka roślin. 2. Czynności życiowe roślin. 3. Charakterystyka glonów – przedstawiciele a) zróżnicowanie kształtów, b) barwa plechy. 4. Obserwacje makroskopowe plechy wybranych glonów. 5. Znaczenie glonów w przyrodzie i życiu człowieka. wymienia charakterystyczne cechy roślin i ich czynności życiowe wyjaśnia kryterium podziału roślin na zarodnikowe i nasienne porównuje cechy morfologiczne glonów i roślin lądowych wymienia charakterystyczne cechy budowy zielenic, krasnorostów identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela glonów na podstawie charakterystycznych cech tej grupy określa znaczenie glonów w przyrodzie i życiu człowieka V.1) wymienia czynności życiowe organizmu roślinnego III.8) obserwuje okazy i porównuje cechy morfologiczne glonów i roślin lądowych (mchów, widłaków, skrzypów, paproci, nagozalążkowych i okrytozalążkowych), wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do wymienionych wyżej grup oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z nich na podstawie obecności tych cech III.11) przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka 2. Mszaki. Paprotniki 1. Charakterystyka mchów: a) środowisko życia, b) budowa przedstawiciela mchów – obserwacja makroskopowa, c) różnorodność i znaczenie w środowisku i życiu człowieka; ochrona gatunkowa. 2. Charakterystyka paprotników: a) środowisko życia, b) budowa przedstawicieli widłaków, skrzypów, paproci – obserwacje, c) różnorodność i znaczenie w środowisku i życiu człowieka; ochrona gatunkowa. określa środowisko życia mchów i paprotników wymienia charakterystyczne cechy budowy mchów i paprotników identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela mchów lub paprotników na podstawie charakterystycznych cech danej grupy opisuje budowę zewnętrzną mchu, paproci, skrzypu i widłaka przedstawia znaczenie mchów i paprotników w środowisku i życiu człowieka uzasadnia potrzebę ochrony mchów i paprotników III.8) obserwuje okazy i porównuje cechy morfologiczne glonów i roślin lądowych (mchów, widłaków, skrzypów, paproci, nagozalążkowych i okrytozalążkowych), wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do wymienionych wyżej grup oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z nich na podstawie obecności tych cech III.11) przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka Numer i temat lekcji Zakres materiału nauczania Wymagania szczegółowe. Uczeń: Wymagania ogólne i szczegółowe przewidziane w podstawie programowej 3. Rośliny nasienne 1. Charakterystyczne cechy i formy roślin nasiennych. Funkcje organów roślinnych. 2. Rodzaje tkanek roślinnych i pełnione przez nie funkcje. Cechy adaptacyjne. 3. Przystosowanie roślin nasiennych do środowiska lądowego. 4. Planowanie obserwacji rozwoju rośliny, np. fasoli. wymienia charakterystyczne cechy roślin nasiennych określa rolę organów roślin nasiennych wskazuje na nasienie jako organ przetrwalny, służący do rozprzestrzeniania się roślin nasiennych wskazuje cechy adaptacyjne tkanek roślinnych (twórczej, okrywającej, miękiszowej, wzmacniającej, przewodzącej), które umożliwiają im pełnienie określonych funkcji określa przystosowania roślin do życia na lądzie planuje obserwację rozwoju i rejestrację danych dotyczących budowy rośliny, np. fasoli V.1) wymienia czynności życiowe organizmu roślinnego V.2) identyfikuje (np. na schemacie, fotografii, rysunku lub na podstawie opisu) i opisuje organy rośliny okrytonasiennej (korzeń, pęd, łodyga, liść, kwiat, owoc) oraz przedstawia ich funkcje V.3) wskazuje cechy adaptacyjne w budowie tkanek roślinnych do pełnienia określonych funkcji (tkanka twórcza, okrywająca, miękiszowa, wzmacniająca, przewodząca) 4. Korzeń 1. Podstawowe funkcje korzenia. Systemy korzeniowe. 2. Budowa zewnętrzna korzenia. Strefy korzenia, ich rola. 3. Modyfikacje korzeni – obserwacje makroskopowe korzeni wybranych roślin. wymienia podstawowe funkcje korzenia wykazuje związek budowy (strefowej) korzenia z pełnionymi funkcjami wykazuje różnorodność przystosowań budowy korzenia do dodatkowo pełnionych funkcji (innych niż główne) identyfikuje korzeń na schemacie, rysunku, fotografii lub na podstawie opisu wykazuje zainteresowanie poznaniem szczegółowych informacji dotyczących budowy i funkcji korzenia V.2) identyfikuje (np. na schemacie, fotografii, rysunku lub na podstawie opisu) i opisuje organy rośliny okrytonasiennej (korzeń, pęd, łodyga, liść, kwiat, owoc) oraz przedstawia ich funkcje III.8) obserwuje okazy i porównuje cechy morfologiczne glonów i roślin lądowych (mchów, widłaków, skrzypów, paproci, nagozalążkowych i okrytozalążkowych) 5. Łodyga 1. Budowa i podstawowe funkcje łodygi. 2. Rodzaje łodyg: zielne i zdrewniałe. 3. Modyfikacje pędów – obserwacje makroskopowe u wybranych okazów roślin. opisuje budowę i funkcje łodygi podaje przykłady roślin o pędach nadziemnych i podziemnych oraz zdrewniałych i niezdrewniałych identyfikuje (np. na schemacie, fotografii, rysunku lub na podstawie opisu) pęd i jego formy zmodyfikowane wskazuje na modyfikacje pędu w zależności od pełnionej funkcji V.2) identyfikuje (np. na schemacie, fotografii, rysunku lub na podstawie opisu) i opisuje organy rośliny okrytonasiennej (korzeń, pęd, łodyga, liść, kwiat, owoc) oraz przedstawia ich funkcje III.8) obserwuje okazy i porównuje cechy morfologiczne glonów i roślin lądowych (mchów, widłaków, skrzypów, paproci, nagozalążkowych i okrytozalążkowych) Numer i temat lekcji Zakres materiału nauczania Wymagania szczegółowe. Uczeń: Wymagania ogólne i szczegółowe przewidziane w podstawie programowej rozwija zainteresowania biologiczne poprzez obserwacje 6. Liść 1. Podstawowe funkcje liścia. 2. Budowa zewnętrzna liścia. 3. Różne kształty liści (blaszek liściowych) – obserwacje makroskopowe. 4. Budowa wewnętrzna liścia roślin okrytonasiennych. 5. Funkcje zmodyfikowanych liści. opisuje budowę liścia oraz przedstawia jego funkcje wskazuje cechy adaptacyjne w budowie tkanek liścia do pełnienia określonych funkcji wyjaśnia budowę i funkcje aparatu szparkowego wskazuje na różnorodność przystosowań liści do pełnienia innych funkcji (np. igła roślin iglastych, ciernie, liście spichrzowe, wąsy czepne, liście pułapkowe) identyfikuje liść np. na schemacie, fotografii, rysunku lub na podstawie opisu dostrzega zależność między budową i funkcją liścia V.2) identyfikuje (np. na schemacie, fotografii, rysunku lub na podstawie opisu) i opisuje organy rośliny okrytonasiennej (korzeń, pęd, łodyga, liść, kwiat, owoc) oraz przedstawia ich funkcje III.8) obserwuje okazy i porównuje cechy morfologiczne glonów i roślin lądowych (mchów, widłaków, skrzypów, paproci, nagozalążkowych i okrytozalążkowych) 7. Kwiat 1. Kwiat jako organ rozmnażania płciowego roślin. Rola elementów jego budowy w rozmnażaniu. 2. Budowa i rola kwiatu – obserwacja makroskopowa. 3. Sposoby zapylenia (wiatropylność i owadopylność – przystosowania w budowie kwiatów). 4. Zapłodnienie i powstawanie zarodka. rozróżnia elementy budowy kwiatu podczas obserwacji makroskopowej określa rolę elementów budowy kwiatu w rozmnażaniu płciowym identyfikuje kwiat i jego elementy na schemacie, fotografii, rysunku lub na podstawie opisu wyjaśnia, na czym polega wiatropylność i owadopylność wyjaśnia rolę łagiewki pyłkowej w zapłodnieniu poszerza zakres wiadomości poprzez obserwacje V.4) rozróżnia elementy budowy kwiatu (okwiat: działki kielicha i płatki korony oraz słupkowie, pręcikowie) i określa ich rolę w rozmnażaniu płciowym V.2) identyfikuje (np. na schemacie, fotografii, rysunku lub na podstawie opisu) i opisuje organy rośliny okrytonasiennej (korzeń, pęd, łodyga, liść, kwiat, owoc) oraz przedstawia ich funkcje III.8) obserwuje okazy i porównuje cechy morfologiczne glonów i roślin lądowych (mchów, widłaków, skrzypów, paproci, nagozalążkowych i okrytozalążkowych) 8. Nasiona i owoce 1. Budowa nasienia. 2. Kiełkowanie nasion (przebieg, wpływ czynników środowiska) opisuje budowę nasienia (ze zwróceniem uwagi na rolę łupiny, bielma, zarodka) oraz owocu określa warunki niezbędne do procesu V.5) przedstawia budowę nasienia (łupina nasienna, bielmo, zarodek) oraz opisuje warunki niezbędne do procesu kiełkowania (temperatura, Numer i temat lekcji Zakres materiału nauczania Wymagania szczegółowe. Uczeń: Wymagania ogólne i szczegółowe przewidziane w podstawie programowej – analizowanie wyników doświadczenia. 3. Budowa owocu – obserwacja. 4. Sposoby rozsiewania się owoców i nasion. Przystosowania w budowie. kiełkowania (temperatura, woda, tlen) wyjaśnia przebieg kiełkowania nasienia planuje doświadczenie wpływu wybranego czynnika środowiska na kiełkowanie nasion prowadzi obserwację kiełkującego nasienia fasoli i dokumentuje ją podaje przykłady różnych sposobów rozsiewania się nasion i owoców docenia znaczenie prawidłowego prowadzenia dokumentacji w obserwacji biologicznej woda, tlen) V.6) podaje przykłady różnych sposobów rozsiewania się nasion i przedstawia rolę owocu w tym procesie Zalecane doświadczenia i obserwacje. Uczeń: 1) planuje i przeprowadza doświadczenie: b) sprawdzające wpływ wybranego czynnika na proces kiełkowania nasion 9. Porównanie roślin nagonasienny ch i okrytonasien nych. Znaczenie roślin nasiennych 1. Porównanie cech roślin nagonasiennych i okrytonasiennych. 2. Znaczenie roślin nasiennych w przyrodzie i życiu człowieka. Ochrona gatunkowa. 3. Rozpoznawanie typowych przedstawicieli roślin nagonasiennych (sosny, świerka, jodły, modrzewia, cisu) i okrytonasiennych (klonu, kasztanowca, lipy, dębu, jarzębiny, topoli, wierzby, brzozy). porównuje rośliny nagonasienne i okrytonasienne określa znaczenie roślin nasiennych w przyrodzie i życiu człowieka rozpoznaje najpospolitsze gatunki roślin nagonasiennych (po igłach i szyszkach) oraz okrytonasiennych (po liściach i owocach) dostrzega istotne znaczenie roślin nagoi okrytonasiennych w środowisku i życiu człowieka oraz potrzebę ochrony roślin nasiennych III.11) przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka III.8) obserwuje okazy i porównuje cechy morfologiczne glonów i roślin lądowych (mchów, widłaków, skrzypów, paproci, nagozalążkowych i okrytozalążkowych) 10. Podsumowani e rozdziału: Królestwo roślin Treści lekcji 1–9 wykazuje się wiadomościami i umiejętnościami nabytymi podczas lekcji 1–9 Numer i temat lekcji Zakres materiału nauczania Wymagania szczegółowe. Uczeń: Wymagania ogólne i szczegółowe przewidziane w podstawie programowej Dział IV. ZWIĄZKI CHEMICZNE W ŻYCIU ORGANIZMÓW IV.1. Chemiczne podstawy życia 11. Pierwiastki biogenne. Woda i jej znaczenie 1. Podstawowe pierwiastki biogenne – węgiel, wodór, tlen, azot – zawartość i ich rola w organizmach. 2. Biologiczna rola wody w życiu organizmów. 3. Rola wody w życiu rośliny – analiza wyników doświadczenia. określa biologiczną rolę podstawowych pierwiastków biogennych, zwłaszcza węgla określa znaczenie wody dla funkcjonowania organizmów analizuje wyniki doświadczenia dotyczące roli wody w organizmie roślinnym I.1) wymienia najważniejsze pierwiastki budujące ciała organizmów i wykazuje kluczową rolę węgla dla istnienia życia I.2) przedstawia znaczenie wody dla funkcjonowania organizmów 12. Związki chemiczne umożliwiające życie na Ziemi 1. Podstawowe grupy związków chemicznych występujących w organizmach i ich funkcje: a) węglowodany, b) białka, c) tłuszcze, d) kwasy nukleinowe. 2. Rola enzymów w przebiegu reakcji chemicznych w organizmach. rozróżnia podstawowe grupy związków chemicznych występujących w organizmach (węglowodany, białka, tłuszcze, kwasy nukleinowe) wymienia pierwiastki wchodzące w skład białek, węglowodanów, tłuszczów i kwasów nukleinowych określa podstawowe jednostki składowe białek, węglowodanów, tłuszczów i kwasów nukleinowych określa rolę białek, węglowodanów, tłuszczów i kwasów nukleinowych w organizmach wskazuje na kluczową rolę białek I.3) wyróżnia podstawowe grupy związków chemicznych występujących w żywych organizmach (węglowodany, białka, tłuszcze, kwasy nukleinowe, witaminy, sole mineralne) oraz przedstawia ich funkcje Numer i temat lekcji Zakres materiału nauczania Wymagania szczegółowe. Uczeń: Wymagania ogólne i szczegółowe przewidziane w podstawie programowej enzymatycznych w regulacji przebiegu reakcji chemicznych w komórce IV.2. Składniki pokarmów człowieka 13. Składniki pokarmów, ich rola i źródła 1. Substancje odżywcze jako podstawowe składniki pokarmów. 2. Rola i źródła składników odżywczych: białek, cukrów, tłuszczów. 3. Aminokwasy egzogenne. 4. Wykrywanie skrobi w produktach spożywczych – doświadczenie. wyjaśnia znaczenie składników pokarmowych dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania organizmu człowieka podaje źródła składników pokarmowych: białek, węglowodanów, tłuszczów określa źródła aminokwasów egzogennych i ich rolę w organizmie człowieka planuje i przeprowadza doświadczenie, w którym sprawdza obecność skrobi w różnych produktach spożywczych I.3) wyróżnia podstawowe grupy związków chemicznych występujących w żywych organizmach (węglowodany, białka, tłuszcze, kwasy nukleinowe, witaminy, sole mineralne) oraz przedstawia ich funkcje VI.3.2) przedstawia źródła i wyjaśnia znaczenie składników pokarmowych (białka, tłuszcze, węglowodany, sole mineralne, woda) dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania organizmu Zalecane doświadczenia i obserwacje. Uczeń: 1) planuje i przeprowadza doświadczenie: e) sprawdzające obecność skrobi w produktach spożywczych Numer i temat lekcji Zakres materiału nauczania Wymagania szczegółowe. Uczeń: 14. Witaminy i składniki mineralne 1. Witaminy (A, B6, B12, C, D, B9 – kwas foliowy) – ich rola, źródła i objawy niedoboru. 2. Składniki mineralne (wapń, żelazo, magnez) – ich rola, źródła i objawy niedoboru. 3. Woda jako ważne uzupełnienie pokarmu. przedstawia rolę i skutki niedoboru oraz źródła wybranych witamin (A, B6, B12, C, D, kwasu foliowego) przedstawia rolę w organizmie, objawy niedoboru oraz źródła wybranych składników mineralnych (wapnia, żelaza i magnezu) uzasadnia konieczność systematycznego spożywania owoców i warzyw jako źródła witamin i soli mineralnych wyjaśnia, dlaczego woda jest ważnym uzupełnieniem pokarmu uzasadnia istotną rolę wody, soli mineralnych i witamin w organizmie człowieka 15. Podsumowani e działu: Związki chemiczne w życiu organizmów Treści lekcji 11–14 wykazuje się wiadomościami i umiejętnościami nabytymi podczas lekcji 11–14 Wymagania ogólne i szczegółowe przewidziane w podstawie programowej I.3) wyróżnia podstawowe grupy związków chemicznych występujących w żywych organizmach (węglowodany, białka, tłuszcze, kwasy nukleinowe, witaminy, sole mineralne) oraz przedstawia ich funkcje VI.3.3) przedstawia rolę i skutki niedoboru niektórych witamin (A, C, B6, B12, D, kwasu foliowego), składników mineralnych (Mg, Fe, Ca) i aminokwasów egzogennych w organizmie Dział V. BUDOWA I FUNKCJONOWANIE ORGANIZMU CZŁOWIEKA V.1. Organizm człowieka 16. Organizm człowieka jako 1. Poziomy organizacji budowy organizmu człowieka: komórki, tkanki, narządy, opisuje hierarchiczną budowę organizmu człowieka na wybranym przykładzie układu narządów (tkanki, narządy, układ narządów) VI.1.1) opisuje hierarchiczną budowę organizmu człowieka (tkanki, narządy, układy narządów) VI.1.2) podaje funkcje tkanki nabłonkowej, Numer i temat lekcji zintegrowana całość Zakres materiału nauczania układy narządów. 2. Tkanki w organizmie człowieka (nabłonkowa, mięśniowa, nerwowa, krew, tłuszczowa, chrzęstna, kostna) – związek budowy z funkcją. 3. Główne funkcje organizmu człowieka oraz rola narządów i układów narządów w wypełnianiu tych funkcji. 4. Współdziałanie narządów i układów narządów w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu. Wymagania szczegółowe. Uczeń: określa związek budowy z funkcją tkanek (nabłonkowej, mięśniowej, nerwowej, krwi, tłuszczowej, chrzęstnej, kostnej) w organizmie człowieka rozpoznaje poszczególne tkanki określa zależność między budową a funkcją poszczególnych układów narządów w organizmie człowieka wymienia narządy wchodzące w skład poszczególnych układów opisuje budowę, funkcje i współdziałanie poszczególnych układów dostrzega znaczenie współdziałania narządów i układów narządów w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu V.2. Układ pokarmowy Wymagania ogólne i szczegółowe przewidziane w podstawie programowej mięśniowej, nerwowej, krwi, tłuszczowej, chrzęstnej i kostnej oraz przedstawia podstawowe cechy budowy warunkujące pełnienie tych funkcji VI.1.3) opisuje budowę, funkcje i współdziałanie poszczególnych układów: ruchu, pokarmowego, oddechowego, krążenia, wydalniczego, nerwowego, dokrewnego i rozrodczego Numer i temat lekcji Zakres materiału nauczania Wymagania szczegółowe. Uczeń: Wymagania ogólne i szczegółowe przewidziane w podstawie programowej 17. Budowa i funkcje układu pokarmowego 1. Definicja trawienia. 2. Narządy układu pokarmowego, ich lokalizacja, rola i związek budowy z funkcją: a) jama ustna (rola uzębienia, higiena), b) żołądek, c) jelito cienkie (kosmki jelitowe – związek budowy z ich funkcją), d) jelito grube. definiuje trawienie wymienia w kolejności narządy układu pokarmowego, lokalizując je na schemacie, rysunku, modelu określa funkcje poszczególnych narządów układu pokarmowego przedstawia związek budowy narządów układu pokarmowego z ich funkcją wymienia rodzaje zębów i określa ich rolę dostrzega potrzebę zachowania higieny jamy ustnej uzasadnia konieczność okresowego wykonywania przeglądu stomatologicznego VI.3.1) podaje funkcje poszczególnych części układu pokarmowego, rozpoznaje te części (na schemacie, modelu, rysunku, według opisu itd.) oraz przedstawia związek ich budowy z pełnioną funkcją VI.1.2) podaje funkcje tkanki nabłonkowej, mięśniowej, nerwowej, krwi, tłuszczowej, chrzęstnej i kostnej oraz przedstawia podstawowe cechy budowy warunkujące pełnienie tych funkcji 18. Trawienie pokarmów 1. Enzymy trawienne jako czynniki rozkładające, zawarte w pokarmie, złożone związki organiczne na prostsze. 2. Rola gruczołów i enzymów w trawieniu pokarmu. 3. Trawienie pokarmu i produkty jego rozkładu (węglowodany, białka, tłuszcze). wyjaśnia, czym różni się enzym (biokatalizator) od enzymu trawiennego przedstawia miejsca i produkty trawienia oraz wchłaniania głównych grup związków organicznych (białek, węglowodanów, tłuszczów) wskazuje znaczenie błonnika jako ważnego składnika pokarmów w prawidłowym ruchu jelit i przesuwaniu trawionego pokarmu wskazuje na rolę wątroby i trzustki w trawieniu uzasadnia konieczność systematycznego spożywania owoców i warzyw VI.3.4) przedstawia miejsce i produkty trawienia oraz miejsce wchłaniania głównych grup związków organicznych VI.3.5) przedstawia rolę błonnika w prawidłowym funkcjonowaniu układu pokarmowego oraz uzasadnia konieczność systematycznego spożywania owoców i warzyw VI.3.1) podaje funkcje poszczególnych części układu pokarmowego, rozpoznaje te części (na schemacie, modelu, rysunku, według opisu itd.) oraz przedstawia związek ich budowy z pełnioną funkcją 19. Potrzeby pokarmowe ludzi 1. Wartość energetyczna pokarmu a potrzeby energetyczne organizmu człowieka w różnych wyjaśnia związek między wartością energetyczną pokarmu a potrzebami energetycznymi człowieka, w zależności od: wieku, trybu życia, zdrowia i aktywności fizycznej VI.3.2) przedstawia źródła i wyjaśnia znaczenie składników pokarmowych (białka, tłuszcze, węglowodany, sole mineralne, woda) dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania Numer i temat lekcji Zakres materiału nauczania Wymagania szczegółowe. Uczeń: Wymagania ogólne i szczegółowe przewidziane w podstawie programowej okresach życia. 2. Zawartość składników pokarmowych w pożywieniu i ich wartość odżywcza. 3. Analiza zawartości składników pokarmowych i ich wartości odżywczej w wybranych produktach spożywczych. 4. Dodatki do żywności – analiza zawartości w wybranych produktach spożywczych. analizuje, na podstawie etykiet, zawartość składników odżywczych w wybranych produktach spożywczych (np. płatkach kukurydzianych, serze białym, maśle) i wartość energetyczną tych produktów określa wady i zalety stosowania dodatków chemicznych do żywności analizuje zawartość dodatków do żywności w wybranych artykułach spożywczych (np. gumie do żucia, galaretce, zupie w proszku) dostrzega potrzebę czytania informacji zamieszczanych na opakowaniach produktów spożywczych organizmu 20. Właściwe odżywianie się 1. Dieta i jej rodzaje. 2. Zasady prawidłowego odżywiania się. 3. Obliczanie indeksu masy ciała – ćwiczenie. 4. Zagrożenia zdrowia związane z niewłaściwym odżywianiem się: a) niedożywienie – przyczyny i skutki, b) otyłość – przyczyny i skutki. 5. Przestrzeganie zasad higieny podczas przygotowywania i spożywania posiłków. wyjaśnia, dlaczego należy stosować dietę zróżnicowaną pod względem składników pokarmowych i dostosowaną do potrzeb organizmu wymienia korzyści wynikające z prawidłowego odżywiania się oblicza indeks masy ciała analizuje konsekwencje zdrowotne niewłaściwego odżywiania się oraz nieprzestrzegania zasad higieny podczas przygotowywania i spożywania posiłków określa przyczyny i skutki przejadania się (otyłości) oraz nadmiernego odchudzania się ma świadomość wpływu ilości i jakości spożywanych posiłków na zdrowie człowieka VI.3.6) wyjaśnia, dlaczego należy stosować dietę zróżnicowaną i dostosowaną do potrzeb organizmu (wiek, stan zdrowia, tryb życia i aktywność fizyczna, pora roku itp.) oraz podaje korzyści z prawidłowego odżywiania się VI.3.7) oblicza indeks masy ciała oraz przedstawia i analizuje konsekwencje zdrowotne niewłaściwego odżywiania (otyłość lub niedowaga oraz ich następstwa) 21. Podsumowani e rozdziałów: Organizm Treści lekcji 16–20 wykazuje się wiadomościami i umiejętnościami nabytymi podczas lekcji 16–20 Numer i temat lekcji Zakres materiału nauczania Wymagania szczegółowe. Uczeń: Wymagania ogólne i szczegółowe przewidziane w podstawie programowej człowieka oraz Układ pokarmowy V.3. Układ krążenia i odpornościowy 22. Krew i jej funkcje 1. Składniki morfotyczne krwi i ich rola: a) krwinki czerwone – transport tlenu, b) krwinki białe – odporność, c) płytki krwi – krzepnięcie krwi. 2. Obserwacje mikroskopowe krwi. 3. Osocze – jego skład chemiczny i rola. 4. Główne grupy krwi – A, AB, B, 0. Krwiodawstwo i jego społeczne znaczenie. przedstawia rolę krwinek i płytek krwi w organizmie prowadzi obserwację mikroskopową preparatu trwałego krwi wyjaśnia, co to jest osocze i jaka jest jego rola określa, jakie substancje są wymieniane między krwią a płucami i między krwią a tkankami, np. mięśniami rozróżnia grupy krwi układu AB0 i czynnik Rh rozwija zainteresowania biologiczne poprzez obserwacje przedstawia społeczne znaczenie krwiodawstwa VI.1.2) podaje funkcje tkanki nabłonkowej, mięśniowej, nerwowej, krwi, tłuszczowej, chrzęstnej i kostnej oraz przedstawia podstawowe cechy budowy warunkujące pełnienie tych funkcji VI.5.3) przedstawia rolę głównych składników krwi (krwinki czerwone i białe, płytki krwi, osocze) oraz wymienia grupy krwi układu AB0 oraz Rh VI.5.5) przedstawia społeczne znaczenie krwiodawstwa Zalecane doświadczenia i obserwacje. Uczeń: 2) dokonuje obserwacji: a) mikroskopowych preparatów trwałych (np. tkanki zwierzęce, organizmy jednokomórkowe) i świeżych (np. skórka liścia spichrzowego cebuli, miąższ pomidora, liść moczarki kanadyjskiej, glony, pierwotniaki) 23. Budowa i funkcje układu krwionośnego 1. Budowa układu krwionośnego. 2. Obieg płucny i obwodowy krwi (rola, elementy budowy). 3. Naczynia krwionośne i ich funkcje. 4. Porównanie budowy żyły i tętnicy. opisuje budowę układu krwionośnego i określa jego główne funkcje przedstawia krążenie krwi w obiegu płucnym (małym) i obwodowym (dużym) wskazuje na różnice w budowie żył, tętnic i naczyń włosowatych określa związek między budową a funkcją poszczególnych naczyń krwionośnych VI.5.1) opisuje budowę i funkcje narządów układu krwionośnego i układu limfatycznego VI.5.2) przedstawia krążenie krwi w obiegu płucnym i ustrojowym Numer i temat lekcji Zakres materiału nauczania Wymagania szczegółowe. Uczeń: Wymagania ogólne i szczegółowe przewidziane w podstawie programowej 24. Serce 1. Budowa serca. Rola zastawek. 2. Praca serca. 3. Związek pracy serca z pulsem, tętnem i ciśnieniem krwi. 4. Badanie tętna (pulsu) – ćwiczenie. 5. Czynniki wpływające na pracę serca (wysiłek, leki, stres). Rejestrowanie pracy serca – EKG. 6. Pomiary tętna i ciśnienia krwi podczas spoczynku i po wysiłku oraz ich dokumentowanie – doświadczenie. wyjaśnia, jak jest zbudowane serce (przedsionki, komory, zastawki) określa rolę zastawek w sercu wskazuje na możliwości rejestrowania pracy serca (EKG) wyjaśnia związek pracy serca z tętnem i ciśnieniem krwi określa wpływ różnych czynników na pracę serca wyjaśnia, co to jest tętno (puls) i jakie czynniki wpływają na jego przyspieszenie bada tętno oraz ciśnienie krwi w czasie spoczynku i wysiłku fizycznego VI.5.1) opisuje budowę i funkcje narządów układu krwionośnego i układu limfatycznego VI.5.2) przedstawia krążenie krwi w obiegu płucnym i ustrojowym Zalecane doświadczenia i obserwacje. Uczeń: 2) dokonuje obserwacji: b) zmian tętna i ciśnienia krwi podczas spoczynku i wysiłku fizycznego 25. Higiena układu krwionośnego 1. Przyczyny chorób serca i układu krwionośnego (miażdżycy tętnic i zawału serca). Profilaktyka. 2. Znaczenie badań krwi w profilaktyce chorób serca i układu krążenia. 3. Nadciśnienie tętnicze. wymienia przyczyny chorób serca i układu krążenia przedstawia znaczenie aktywności fizycznej i prawidłowej diety dla właściwego funkcjonowania układu krwionośnego podaje wartości prawidłowego ciśnienia krwi określa przyczyny nadciśnienia i jego skutki dla organizmu człowieka uzasadnia konieczność okresowego wykonywania podstawowych badań kontrolnych (podstawowych badań laboratoryjnych krwi, pomiaru ciśnienia krwi i tętna) VI.5.4) przedstawia znaczenie aktywności fizycznej i prawidłowej diety dla właściwego funkcjonowania układu krążenia 26. Transport tlenu 1. Powiązania krwi, limfy i płynu tkankowego: a) płyn tkankowy, wskazuje na powiązania krwi, limfy i płynu tkankowego określa skład oraz funkcje płynu tkankowego VI.1.3) opisuje budowę, funkcje i współdziałanie poszczególnych układów: ruchu, pokarmowego, oddechowego, krążenia, wydalniczego, Wymagania ogólne i szczegółowe przewidziane w podstawie programowej Numer i temat lekcji Zakres materiału nauczania i substancji odżywczych do komórek b) rola limfy. 2. Budowa i funkcje układu limfatycznego. 3. Układ limfatyczny i jego powiązania z układem krwionośnym i płynem tkankowym. i limfy opisuje budowę i funkcje narządów układu limfatycznego uzasadnia, że układ limfatyczny jest częścią układu krążenia nerwowego, dokrewnego i rozrodczego VI.5.1) opisuje budowę i funkcje narządów układu krwionośnego i układu limfatycznego 27. Układ odpornościow y 1. Odporność organizmu. Rola układu odpornościowego. 2. Naturalne bariery organizmu. Odporność wrodzona i nieswoista. 3. Odporność nabyta i swoista. 4. Sztuczne sposoby nabywania odporności – szczepienia ochronne, surowica odpornościowa. wyjaśnia, co to jest odporność organizmu oraz określa funkcje elementów układu odpornościowego (śledziony, grasicy, węzłów chłonnych, makrofagów, limfocytów T, limfocytów B, przeciwciał) rozróżnia odporność swoistą i nieswoistą, naturalną i sztuczną, bierną i czynną wyjaśnia przykładowe reakcje odporności nieswoistej i swoistej porównuje działanie surowicy i szczepionki ocenia znaczenie szczepień obowiązkowych dla zdrowia człowieka i społeczeństwa VI.6.1) opisuje funkcje elementów układu odpornościowego (narządy: śledziona, grasica, węzły chłonne; komórki: makrofagi, limfocyty T, limfocyty B; cząsteczki: przeciwciała) VI.6.2) rozróżnia odporność swoistą i nieswoistą, naturalną i sztuczną, bierną i czynną VI.6.3) porównuje działanie surowicy i szczepionki; podaje przykłady szczepień obowiązkowych i nieobowiązkowych oraz ocenia ich znaczenie 28. Zastosowanie wiedzy o odporności 1. Zgodność tkankowa organizmu. 2. Transplantacje narządów i ich znaczenie. 3. Konflikt serologiczny Rh. wyjaśnia, na czym polega zgodność tkankowa organizmu wyjaśnia, na czym polega transplantacja wymienia narządy, które można przeszczepić człowiekowi przedstawia znaczenie przeszczepów, w tym rodzinnych, w utrzymaniu życia ludzkiego dostrzega potrzebę pozyskiwania narządów do transplantacji oraz deklaracji zgody na transplantację narządów po śmierci wyjaśnia, na czym polega konflikt serologiczny Rh VI.6.4) opisuje konflikt serologiczny Rh VI.6.5) wyjaśnia, na czym polega transplantacja narządów i podaje przykłady narządów, które można przeszczepiać VI.6.6) przedstawia znaczenie przeszczepów, w tym rodzinnych, oraz zgody na transplantację narządów po śmierci Wymagania szczegółowe. Uczeń: Numer i temat lekcji 29. Podsumowanie rozdziału: Układ krążenia i odpornościow y Zakres materiału nauczania Treści lekcji 22–28 Wymagania szczegółowe. Uczeń: wykazuje się wiadomościami i umiejętnościami nabytymi podczas lekcji 22–28 Wymagania ogólne i szczegółowe przewidziane w podstawie programowej
