Prawo prasowe | Pol-Int

Pol-Int
Komentarz Prawo prasowe
Data opublikowania: 30.10.2014
Zrecenzował(a) dr Jolanta Czartoryska
Redakcja naukowa mgr Urszula Kieżun
Ustawa Prawo prasowe należy do zbioru ustaw najdłużej obowiązujących, jako przejętych z systemu prawnego
sprzed 1989 roku. Dotychczas niepodjęta została próba napisania od podstaw nowej ustawy, odpowiadającej
nowoczesnym rozwiązaniom prawnym i politycznym. Podstawowa treść ustawy Prawo prasowe pochodzi z 26
stycznia 1984 r. (Dz.U. nr 5 poz. 24). Dokonano w niej jednak 21 zmian, uchwalonych na przestrzeni lat 19882013. Wszystkie zmiany miały na celu dostosowanie ustawy do nowych wyzwań, z jakimi środowiska
dziennikarskie, w tym prasowe, stykają się w codziennej praktyce. W szczególności elektroniczne środki
masowej komunikacji (radio, telewizja i Internet) postawiły przed dziennikarzami oraz prawnikami
zainteresowanymi problemami tego środowiska konieczność poszerzania swej wiedzy w zakresie
nowoczesnego stosowania prawa prasowego.
Omawiana książka opracowana została przez prawników, mających wieloletnie doświadczenie zawodowe w
różnych dziedzinach prawa. Każdy z trojga autorów ma odrębne doświadczenie w stosowaniu prawa
prasowego i jest to dodatkowy walor komentarza. W szczególności należy podkreślić wieloletnie, bo niemal
trzydziestoletnie, doświadczenie w wykonywaniu zawodu radcy prawnego Jerzego Pasieki, który od wielu lat
specjalizuje się w sprawach z prawa prasowego.
Komentując przepisy prawa prasowego autorzy przyjęli istniejący podział ustawy na poszczególne rozdziały. I
tak, omówione zostały szeroko przepisy ogólne (art. 1-9), prawa i obowiązki dziennikarzy (art. 10-16), Rada
Prasowa (art. 17-18), organizacja działalności prasowej (art. 19-30), sprostowanie (art. 31-33), komunikaty i
ogłoszenia (art. 34-36), odpowiedzialność prawna (art. 37-49a), postępowanie w sprawach prasowych (art. 5054c) i w końcu zmiany w przepisach obowiązujących oraz przepisy przejściowe i końcowe (art. 55-61). Książka
zawiera w końcowej części zestawienie bibliografii oraz notki o autorach.
Komentarz do każdej grupy przepisów w poszczególnych rozdziałach został tak skonstruowany, że autorzy
najpierw cytują in extenso obowiązujący przepis, a następnie omawiają elementy przepisu oddzielnie,
objaśniając znaczenie poszczególnych jego części. Omawiając przepis art. 1 wyjaśniają, jak należy rozumieć
podstawowe dla prawa prasowego pojęcia: „wolność wypowiedzi”, „prasa, jako stróż publiczny” (public watchdog
), „uzyskiwanie informacji” oraz „jawność życia publicznego”. Szczególnie wnikliwie autorzy opisali sytuację
prawną osób publicznych zarówno w zakresie swobody oceny ich wypowiedzi, jak i wnikania w ich życie
prywatne przez media (str. 9-18). Nie zapomniano wskazać na czym polega kontrola oraz krytyka społeczna i
jaka jest między tymi pojęciami różnica (str. 24-25). Wszystkie twierdzenia poparte zostały przywołanymi
odpowiednio orzeczeniami sądowymi.
Podkreślając na istotne powiązanie prawa prasowego z przepisami prawa cywilnego, autorzy wymienili
przykłady dóbr osobistych chronionych prawem. Ponieważ w polskim prawie katalog dóbr osobistych
chronionych jest niezamknięty, autorzy wskazali tylko niektóre dobra osobiste oraz omówili zakres i sposób ich
ochrony. Wymienili m.in.: cześć, kult pamięci osoby zmarłej, uczucia religijne, wizerunek, prawo do prywatności,
nietykalność mieszkania, dobre imię i to zarówno osób fizycznych, jak i firm lub instytucji. Wskazana została i
omówiona szeroko droga ochrony, zarówno cywilna, jak i karna (str. 34-58).
Wpisując swoje uwagi w kontekst treści przepisów prawa prasowego, autorzy wnikliwie ukazali problematykę
funkcjonowania mediów elektronicznych i ich rosnące znaczenie we współczesnym świecie. Wartością
szczególną omawianego komentarza jest umieszczenie omawianej problematyki w szerokim kontekście
orzecznictwa sądów i to zarówno polskich, jak i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (str. 56-58). Omawiając
przepisy o obowiązującej powszechnie zasadzie wolności wypowiedzi, autorzy szeroko opisali na czym polega
zakaz ograniczania i utrudniania rozpowszechniania informacji w prasie (str. 63-64).
Bardzo szeroko autorzy potraktowali opis art. 3a Prawa prasowego, który skazuje na konieczność stosowania w
zakresie dostępu przedstawicieli mediów do informacji przepisów ustawy z 6 września 2001 r. o dostępie do
informacji publicznej (Dz.U. nr 112 poz. 1198 z późn. zm.), (str.65). Autorzy przypomnieli, że w Polsce
obowiązuje zasada równego dostępu do informacji publicznej dla wszystkich obywateli, w tym dziennikarzy.
Swoboda i równość dostępu bywa ograniczona lub rozszerzana, lecz dzieje się tak tylko w zakreślonych prawem
granicach. Poza podaniem definicji „informacji publicznej” szczegółowo omówiony został dostęp do informacji o
osobach pracowników urzędów publicznych, ich wykształceniu, wynagrodzeniach, nagrodach, kwalifikacjach, o
dokumentach przez nich sporządzanych oraz postępowaniach dyscyplinarnych ich dotyczących, a więc
informacji, którymi obywatele, jako podatnicy, są bardzo często zainteresowani (str. 69-74). Z komentarza
można dowiedzieć się także, w jaki sposób powinny być traktowane billingi rozmów telefonicznych, emaile i
korespondencja wewnętrzna w urzędach z punktu widzenia informacji publicznej oraz prawa prasowego (s. 82).
Zagadnienie dostępu do informacji zostało tak dokładnie omówione, że jest nawet poruszony problem tzw.
dziennikarzy śledczych, którzy jakkolwiek nie są oddzielną prawnie grupą dziennikarzy, to realnie funkcjonują i
domagają się dostępu do akt postępowań karnych lub cywilnych, których treść chroniona jest w szczególności
(str. 75-78). Z omawianego komentarza dziennikarze mogą uzyskać szczegółową wiedzę jakich informacji mogą
się skutecznie domagać (str. 100-101).
Równie szeroko autorzy omówili problematykę informacji prasowej, począwszy od definicji po wskazanie, kto i
w jakich okolicznościach jest uprawniony lub zobowiązany do posługiwania się informacją prasową (str. 102110). W tej części, podobnie jak w każdej poprzedniej i następnej, autorzy przywołują szeroko na poparcie
swoich twierdzeń orzecznictwo polskie i unijne, wskazując szczegółowe dane identyfikujące orzeczenia.
Niezwykle pouczający jest komentarz do treści art. 7 Prawa prasowego, będący sui generis słowniczkiem.
Komentarz w tym zakresie jest szeroki i dokładny. Autorzy przywołują znaczenie, m.in., takich terminów jak:
prasa opiniotwórcza, tabloidy, portale plotkarskie, prasa obywatelska, umieszczając je w kontekście takich
terminów jak: dziennik, czasopismo, materiał prasowy, dziennikarz, redaktor, e-prasa i inne. Mając na uwadze
rosnące znaczenie mediów elektronicznych, autorzy odnoszą się nie tylko do ich formy. Stosowanie prawa
prasowego odnośnie radia lub telewizji jest już praktykowane od wielu lat i nie budzi większych kontrowersji. Z
tych przyczyn autorzy skupili się na podmiotach odpowiedzialnych za zamieszczenie anonimowych wpisów w
Internecie pod materiałami prasowymi. Szeroko opisują znaczenie i sposób posługiwania się forum
internetowym, w tym moderowanym (s. 140-146). Autorzy nie pominęli szeroko omówionych zagadnień
odnoszących się do wydawcy prasowego (s. 146-159).
Dla dziennikarzy wykonujących zawód, niezwykle interesujące będą obszerne i bardzo dokładne uwagi do
rozdziału drugiego w ustawie Prawo prasowe – Prawa i obowiązki dziennikarzy. Autorzy stwarzają możliwość
dokładnego zrozumienia merytorycznych problemów, jakie mogą pojawić się w procesach, w których
dziennikarze wystąpią w charakterze strony atakowanej (s. 160-260). Sprzyja temu analiza znaczenia przepisów
ustawy oraz opisane orzecznictwo sądów powszechnych. Omówienie tego rozdziału zostało dokonane z
ogromną starannością i dbałością o szczegóły zarówno materialne, jak i formalne, mogące wystąpić w
postępowaniach sądowych.
Budzący przez wiele lat w praktyce problem instytucji „Sprostowania” prasowego został przez autorów
komentarza omówiony z wyjątkową pieczołowitością. Opisane zostały perturbacje związane z usunięciem z
ustawy instytucji„Odpowiedzi”w ramach sprostowania(s. 311-312). Osobom zainteresowanym tą problematyką
wiadomo, że przepis art. 31 prawa prasowego został uchylony w 2012 r., a art.31a uregulował problem
„Sprostowania”, który autorzy komentarza na tyle szeroko omówili, że komentarz może stanowić pożyteczną
podstawę do wykorzystania w praktyce zarówno przez redaktorów naczelnych mediów publikacyjnych, jak i
osoby domagające się sprostowania (s. 314-326).
Rozdział siódmy prawa prasowego traktujący o odpowiedzialności, zarówno znajdującej podstawy w prawie
karnym jak i cywilnym, jest kolejnym uważnie omówionym problemem szczegółowym. Komentarz do tego
rozdziału zawiera ogromną ilość sygnatur orzeczeń sądowych, wskazujących na linie orzecznicze prezentowane
przez polskie sądy w dziedzinie prawa prasowego. Znaczną wartością komentarza jest podanie expresis verbis
przepisów, które mogą zostać potencjalnie naruszone przez publikacje prasowe, a więc stać się podstawą
odpowiedzialności dziennikarzy. Takie wyliczenie można potraktować, jako swego rodzaju ostrzeżenie
wskazujące na dużą liczbę zagrożeń w naruszeniach prawa (s. 339-348). Z komentarzy do przepisów
zamieszczonych w tym rozdziale można dowiedzieć się, kto i jak jest odpowiedzialny za opublikowanie
materiału prasowego (art. 38), w jaki sposób można dochodzić opublikowania sprostowania w sytuacji, gdy
redaktor naczelny go odmówił (art. 39). Rozdział ten zawiera także omówienie przepisów prawa karnego, które
m.in. ustanawiają ochronę dziennikarzy przed zmuszaniem ich do odstąpienia od wykonywania czynności
zawodowych (art. 43), penalizują czynności tłumienia krytyki prasowej (art. 44) oraz szereg innych przepisów
stabilizujących wolność działania mediów (art. 45-49).
Rozdział ósmy Prawa prasowego reguluje postępowanie w sprawach prasowych. Chodzi tu o podkreślenie, że
wszystkie sprawy biorące swe merytoryczne podstawy w prawie prasowym prowadzone są w oparciu o przepisy
kodeksu postępowania cywilnego lub postępowania karnego, w zależności od charakteru spraw. Przepis art. 52
określa dokładnie tryb postępowania w przypadku odmowy zamieszczenia sprostowania przez redakcję i mimo
zastosowania przepisów kodeksu postępowania cywilnego w postępowaniu sądowym, pierwszeństwo mają
zapisy tego artykułu Prawa prasowego. Wszystkie przepisy zostały opatrzone komentarzami zawierającymi
wyjaśnienia pojęć oraz orzecznictwo sądów (s. 427-438).
Warto na koniec podkreślić, że przepis art. 54b stanowi podstawę do rozszerzenia stosowania ustawy Prawo
prasowe na wszelkie działania w mediach elektronicznych, w tym w Internecie. Zapis brzmi jednoznacznie: „
Przepisy o odpowiedzialności prawnej i postępowaniu w sprawach prasowych stosuje się odpowiednio do naruszeń
prawa związanych z przekazywaniem myśli ludzkiej za pomocą innych niż prasa środków przeznaczonych do
rozpowszechniania, niezależnie od techniki przekazu, w szczególności publikacji nieperiodycznych oraz innych
wytworów druku, wizji i fonii”. Ten przepis również został przez autorów omawianej książki opatrzony
przejrzystym komentarzem.
Na polskim rynku ukazuje się bardzo wiele książek o charakterze komentarzy do rozmaitych ustaw
pozostających w mniej lub bardziej częstym użyciu. Wydawcy specjalizujący się w wydawnictwach prawniczych
prześcigają się w komentowaniu kodeksów. Są to książki niezwykle przydatne dla prawników posługujących się
nimi w codziennej pracy. Tym bardziej należy podkreślić, że prawo prasowe należy do tej kategorii ustaw,
których komentowania prawnicy nie podejmują się zbyt często. Przyczyny tego stanu rzeczy są złożone, lecz
jedną z głównych jest na pewno sama skomplikowana materia prawa prasowego. W świecie ogromnej ilości
form mediów, szerokiego spektrum zachowań, które są chronione, jeszcze większej ilości podmiotów, które
traktują niejednokrotnie swą ochronę instrumentalnie, stosowanie przepisów obowiązującego prawa
prasowego, a tym bardziej ich komentowanie, jawi się jako niezwykle trudne. Przepisy ustawy napisane są
krótko i zwięźle, co z jednej strony jest zaletą. Jednak z drugiej strony rozumienie ich, dokonywanie subsumcji
jest trudne właśnie ze względu na ogromną przestrzeń, w jakiej działają współczesne media.
Omawiany komentarz jest pozycją książkową, z którą każdy prawnik zajmujący się mediami powinien się
zapoznać. Trzeba dodać, że z uwagi na komunikatywną, a nawet przyjemną w odbiorze czytelniczym formę,
komentarze do poszczególnych przepisów są jasne oraz wyczerpują problem, przez co będą ogromną pomocą
w przygotowaniu się do prowadzenia procesu czy to cywilnego czy karnego z zakresu prawa prasowego.
Sposób cytowania:
Jolanta Czartoryska: Recenzje: Monika Brzozowska-Pasieka; Michał Olszyński; Jerzy Pasieka: Prawo prasowe ,
2013, w: https://www.pol-int.org/pl/publikationen/prawo-prasowe#r1009.