Recenzja prof. Makowski - Akademia Marynarki Wojennej

prof. dr hab. Andrzej Makowski
Gdynia, 2012-05-14
Wydział Dowodzenia i Operacji Morskich
Akademia Marynarki Wojennej
RECENZJA
rozprawy doktorskiej
kpt. mar. mgr. inŜ. Krzysztofa Nowakowskiego na temat
,, 9. Flotylla Obrony WybrzeŜa w systemie bezpieczeństwa morskiego państwa”
1.Uwagi ogólne
Historia Polskiej Marynarki Wojennej (PMW) po drugiej wojnie światowej
nie doczekała się jak na razie zbyt wielu prac badawczych, a w związku z tym,
szczegółowych opracowań W literaturze przedmiotu. O ile kwestie historyczne tego okresu,
były poruszane (pod róŜnym kątem) w opracowaniach Czesława Ciesielskiego, Jerzego
Będźmirowskiego, Józefa Dyskanta, Piotra Mickiewicza, Waltera Patera, Jerzego
Przybylskiego, Lecha Wyszczelskiego, Antoniego Komorowskiego, Rafała Witkowskiego
czy
Bogdana
Zalewskiego,
to
problematyka
oceny
ówczesnych
struktur
PMW
i ich działalności w kontekście bezpieczeństwa morskiego państwa, poza pracami
J. Będźmirowskiego, nie znalazła jak dotąd szerszego odzwierciedlenia. Z tym większym
uznaniem naleŜy przyjąć podjęcie tej problematyki, przez kpt. mar. mgr. inŜ. Krzysztofa
Nowakowskiego, który w ramach rozprawy doktorskiej 9. Flotylla Obrony WybrzeŜa
w systemie bezpieczeństwa morskiego państwa, postanowił zmierzyć się z tym niełatwym
wyzwaniem.
Czym była 9. Flotylla Obrony WybrzeŜa (9 FOW), moŜna powiedzieć, Ŝe z jednej
strony (organizacyjnej), swego rodzaju „efemerydą”, której „Ŝywot” trwał aŜ 41 lat,
a jej powołanie miało konkretne, praktyczne cele wojskowe, z drugiej strony, jako związek
taktyczny wniosła nie tylko liczący się wkład w zapewnienie bezpieczeństwa morskiego
państwa, ale równieŜ trudny do przecenienia wkład w rozwój kadr Marynarki Wojennej.
Stąd teŜ naleŜy podkreślić trafność wyboru tematu rozprawy, jego aktualność
w świetle potrzeb nie tylko historii wojskowości, ale równieŜ nauk o bezpieczeństwie
i obronności.
Wartość podjętego problemu badawczego jest szczególnie istotna z uwagi na fakt, Ŝe jak juŜ
wspomniano, W polskim piśmiennictwie jest niewiele tego typu badań i opracowań. Zatem
z poznawczego, jak i pragmatycznego punktu widzenia wybór tematu rozprawy doktorskiej
zasługuje na uznanie i pełną akceptację.
2. Ocena rozprawy
2.1. Ocena metodyczna
Rozprawa doktorska pod względem metodycznym nosi charakter problemowo chronologiczny, podkreślić przy tym naleŜy właściwy podział chronologiczny, zaś proces
badawczy nosi charakter interdyscyplinarny, co ściśle wiąŜe się z badanym obszarem. Autor
przedstawia kwestie metodyczne i metodologiczne we wstępie rozprawy, przyjmując
klasyczne metody i techniki badawcze stosowane w naukach o bezpieczeństwie, jak analiza
(w tym analiza i krytyka literatury, analiza historyczna, porównawcza, systemowa), synteza,
uogólnienie, dedukcja, indukcja, analogia, wywiad i ankieta. Przyjęty sposób prowadzenia
oraz następnie omówienia badań podnosi w znakomity sposób klarowność przedstawianej
problematyki, co świadczy o dobrym opanowaniu warsztatu badawczego przez Doktoranta.
Biorąc pod uwagę całość recenzowanego dzieła, to jest ono moim zdaniem zbyt
obszerne (277 stron, w tym 193 strony tekstu zasadniczego). Nie sugerując konkretnej liczby
stron, czy rozdziałów, chciałbym zauwaŜyć, Ŝe bardziej oczekiwałem „raportu”
z przeprowadzonych badań, natomiast recenzowany materiał posiada treści, które nie wnoszą
nowych „odkryć” do zasadniczego tematu rozprawy, natomiast z uwagi na wielowątkowość
prowadzonych badań, utrudnia dostrzeŜenie rozwiązania głównego problemu naukowego.
Poprawnie zostały natomiast określone przedmiot oraz cel badań (s. 13), w tym cele
szczegółowe, co z kolei pozwoliło sformułować główny problem badawczy oraz aŜ trzynaście
zagadnień badawczych przedstawionych w formie pytań, co z uwagi na wielowątkowość
badań naleŜy uznać za słuszne. Poprawnie sformułowano równieŜ hipotezę badawczą (s. 14).
Na
wyróŜnienie
zasługuje
przeprowadzona
kwerenda
najwaŜniejszych
materiałów
źródłowych i opracowań oraz ich charakterystyka, która została przeprowadzona w sposób
kompetentny i systemowy (biblioteki i archiwa krajowe, 1 biblioteka niemieckie,
33 opracowania zwarte i 46 opracowań przyczynkarskich), co wskazuje na duŜą łatwość
poruszania się Autora w badanej problematyce i jej głęboką znajomość. Za niezwykle waŜne
naleŜy uznać zgromadzenie i wykorzystanie 12 biografii oficerów zajmujących stanowisko
dowódcy 9 FOW (załącznik 18) oraz przeprowadzenie 15 wywiadów z oficerami pełniącymi
słuŜbę w róŜnych okresach i na róŜnych stanowiskach w opisywanym związku taktycznym
(załącznik 23). WaŜnym i cennym elementem badań jest opracowana ankieta (załącznik 22)
i opracowanie jej wyników w podrozdziale 4.2. NaleŜy stwierdzić, Ŝe właściwie ujęto badany
problem pod kątem „zasięgu i głębokości” badań, natomiast materiał badawczy poprawnie
zebrano i opracowano. W całości bazę źródłową dysertacji naleŜy uznać za wystarczającą.
W całości, z metodycznego punktu widzenia rozprawa zasługuje na pozytywną ocenę,
natomiast Doktorant wykazał się umiejętnością samodzielnego prowadzenia pracy naukowej.
2.2 Ocena merytoryczna
Recenzowana rozprawa doktorska obejmuje 277 stron tekstu i składa się z wykazu
skrótów i oznaczeń, wstępu, czterech rozdziałów, zakończenia, bibliografii, wykazu
rysunków, wykazu tabel, wykazu załączników, 23. załączników oraz streszczenia rozprawy
w języku angielskim. Zasadnicza część rozprawy obejmuje 193 strony tekstu wraz
ze stosownym materiałem ikonograficznym.
Wstęp zawiera uzasadnienie wyboru tematu pracy oraz .załoŜenia metodyczne,
które Autor przyjął w procesie badawczym. Ponadto zawiera krótką charakterystykę
poszczególnych rozdziałów, opis procesu badawczego oraz analizę najwaŜniejszych
materiałów źródłowych i opracowań. '
NaleŜy stwierdzić, Ŝe wstęp jest najsłabiej opracowaną częścią dysertacji
z redakcyjnego punktu widzenia. Jego treści merytoryczne, poza częścią metodologiczną,
kwerendą literatury i omówieniem rozdziałów, są przedstawione chaotycznie i zredagowane
mało starannie. Szczególnie słabo Autor przedstawia kwestie związane z wyborem tematu
rozprawy oraz zagadnieniami bezpieczeństwa morskiego państwa. Biorąc pod uwagę przyjętą
chronologię badanych okresów naleŜało zastanowić się nad ówczesnym „pojmowaniem”
bezpieczeństwa morskiego państwa, a było ono na pewno inne w latach 1965-1989, następnie
1989-1999 i dalej aŜ do roku 2006. Doktorant poszedł tu wyraźnie na skróty przyjmując jego
współczesne pojmowanie (ogólne - S. Koziej i szczegółowe - T. Szubrycht). Zupełnie
nie wiadomo jakie są związki rozprawy ze strategiami przyjętymi w latach 2007 i 2009,
czy teŜ załoŜeniami polityki morskiej RP do 2020 r., a przecieŜ 9.FOW wówczas
juŜ nie istniała. RównieŜ niezbyt jasno przedstawił Autor problem, gdzie dostrzega związek
pomiędzy bezpieczeństwem morskim państwa, a działalnością 9.FOW.
Rozdział pierwszy, zatytułowany: Geneza i zmiany systemu obrony wybrzeŜa w latach
1918-1965, miał w zamyśle Doktoranta wprowadzać W tematykę podjętego problemu
badawczego. Moim zdaniem, jest on źle skonstruowany. O ile istotne wydają się Koncepcje
obrony wybrzeŜa polskiego W nowej sytuacji geopolitycznej po II Wojnie światowej, o tyle
nie widzę Ŝadnej istotnej potrzeby przepisywania po raz kolejny (podrozdział 1.1) historii
tworzenia PMW po odzyskaniu niepodległości W 1918 r oraz utworzenia przez prezydenta
RP Rejonu umocnionego Hel W 1936r. Są to fakty ogólnie znane i dobrze osadzone w
literaturze przedmiotu. Natomiast podrozdziały od 1.2 do 1.4 moŜna by po odpowiednim
przeredagowaniu ująć w syntezę okresu poprzedzającego powstanie 9.FOW. Za najbardziej
wartościowe części rozdziału pierwszego, uznaję podrozdziały 1.3 i 1.4.
W rozdziale drugim: 9. Flotylla Obrony WybrzeŜa w koncepcjach i planach
dowództwa Polskiej Marynarki Wojennej w latach 1965-2006 przedstawiono organizację
oraz działalność poszczególnych jednostek Flotylli do 1989 r. Znów nie wiadomo, dlaczego
występuje rozbieŜność nazwy rozdziału z omawianym w nim okresem, czyli od momentu
powstania 9 FOW do początku przemian ustrojowych W Polsce. Ponadto z czysto
pragmatycznego punktu widzenia lepszą cezurą czasową byłby rok 1991, kiedy rozwiązano
Układ Warszawski, chociaŜ moŜe to być kwestia dyskusyjna. Pomimo, Ŝe rozdział drugi jest
doskonale opracowany i świetnie udokumentowany, to znów moŜna znaleźć „kwiatek”
w postaci tytułu podrozdziału 2.3 - Rola 9. FOW w realizacji zadań doktrynalnych Marynarki
Wojennej PRL.
Szanowny Doktorancie, w tym okresie nie było Ŝadnej polskiej doktryny Wojennej (s. 106),
ani tym bardziej doktryny MW, jeśli cokolwiek realizowała MW, to wspólną doktrynę
Układu Warszawskiego. Trzeba jednak podkreślić, Ŝe w rozdziale zawarto pełną i gruntowną
analizę miejsca i roli 9.FOW w strukturze MW, eksploatowany przez nią sprzęt, a takŜe jej
ówczesne znaczenie W systemie bezpieczeństwa morskiego państwa. Autor w sposób
profesjonalny omówił poszczególne elementy składowe Flotylli i jej działalność szkoleniową.
Z uwagi na fakt, Ŝe omawiany okres stanowi ponad 85% czasu funkcjonowania 9.FOW,
moŜna uznać, ze jest on najbardziej istotny i reprezentatywny dla całej dysertacji.
Rozdział trzeci: Miejsce i rola 9.FOW w systemie obrony interesów Polski
na Bałtyku po 1989 roku Autor przedstawia działalność Flotylli w okresie transformacji Sił
Zbrojnych, wynikającej z samodzielności obronnej i przyjęcia przez Polskę doktryny
obronnej. Poddano w nim badaniu udział jednostek Flotylli, szczególnie pływających,
w wykonywaniu zadań związanych z głównym celem strategicznym RP wejściem do NATO,
w tym uczestnictwo w programie Partnerstwo dla Pokoju oraz bilateralne kontakty i Wspólne
przedsięwzięcia z Marine Nationale. Rozdział jest pod względem merytorycznym poprawny,
poszczególne podrozdziały są spójne i dobrze udokumentowane.
Rozdział czwarty, moŜliwości sił 9.FOW w systemie bezpieczeństwa państwa
obejmuje analizę potencjału bojowego sił 9.FOW, jak równieŜ przedstawia wyniki ankiety
dotyczącej działalności Flotylli w systemie bezpieczeństwa państwa. PoniewaŜ Doktorant
posłuŜył się tutaj uŜywanym w Marynarce Wojennej programem komputerowym „Ekspert”,
szkoda tylko, Ŝe nie zadał sobie trudu wydzielenia okrętów 9.FOW i przedstawił je w jednym
„worku”. Być moŜe chciał W ten sposób uzyskać materiał porównawczy, gdyŜ jednostki
Flotylli są na wykresach wydzielone oddzielnym kolorem. Bez wątpienia na wyróŜnienie
zasługuje podrozdział 4.2 poświęcony badaniu opinii eksperckich dotyczących działalności
9.FOW i jej roli w systemie bezpieczeństwa państwa. Doktorant wywiązał się tutaj
znakomicie ze swojego zadania, próbka respondentów liczyła 87 osób, a sama ankieta była
anonimowa. RównieŜ przekrojowy i reprezentatywny był dobór respondentów pod względem
miejsca słuŜby czy pracy.
Analiza wyników ankiety nie budzi zastrzeŜeń, chociaŜ w niektórych przypadkach mogłaby
być pogłębiona.
Merytoryczną część pracy zamyka zakończenie (9 stron tekstu), w którym Doktorant
zawarł syntetyczne podsumowanie swojej pracy badawczej, a takŜe przedstawił jej rezultaty.
Trzeba stwierdzić, Ŝe zawiera ono wiele powtórzeń oraz mogłoby być bardziej syntetyczne.
Ponadto zawiera weryfikacji przyjętej hipotezy oraz wskazuje kierunki dalszych badań
w zakresie prowadzonych badań.
NaleŜy z uznaniem podkreślić, ze Autor wzbogacił treść rozprawy 67. rysunkami oraz
22. tabelami, co znacznie ułatwia zrozumienie prezentowanych wyników badań. Natomiast jej
głównym niedostatkiem, jest mało staranna redakcja.
Zamieszczone w pracy załączniki (23) mają ścisły związek z treścią rozprawy,
natomiast same posiadają zróŜnicowaną wartość, jednak co istotne, W znakomity sposób
wzbogacają całą dysertację. Bez szkody dla pracy moŜna by pominąć załączniki: 2, 6, 7, 8,
12, 14, 15.
Bibliografia została przez Doktoranta podzielona na pięć części: materiały archiwalne,
materiały źródłowe, publikacje zwarte, czasopisma i strony internetowe. W całości dokonany
przez Doktoranta dobór literatury naleŜy ocenić bardzo wysoko, jako niezwykle trafny i ściśle
związany z prowadzonymi badaniami.
Pomimo wskazanych niedociągnięć oraz dyskusyjnych problemów, rozprawę pod
względem merytorycznym naleŜy ocenić jednoznacznie pozytywnie. Autor prawidłowo
zdefiniował tematykę pracy, uzasadnił Wybór tematu, przedstawił cel badań i hipotezę
badawczą.
Na koniec dokonał omówienia zasadniczych wyników pracy. Podsumowując ocenę
merytoryczną rozprawy naleŜy stwierdzić, Ŝe przeprowadzony przez Doktoranta proces
badawczy pozwolił osiągnąć zarówno załoŜone cele badawcze, jak i rozwiązać problem
badawczy.
3. Wnioski
Stwierdzam, Ŝe recenzowana rozprawa jest oryginalnym opracowaniem autorskim
na dobrym poziomie poznawczym i merytorycznym, jednocześnie świadczy o przygotowaniu
jej Autora do prowadzenia pracy naukowo - badawczej, wykazuje jego dociekliwość
badawczą oraz wysoką erudycję. Jednocześnie spełnia wymogi stawiane pracom
kwalifikacyjnym z dziedziny nauk społecznych, W dyscyplinie nauki o bezpieczeństwie.
Zarówno z metodologicznego jak i poznawczego punktu widzenia rozprawa doktorska
kpt. mar. mgr. inŜ. Krzysztofa Nowakowskiego zasługuje na pozytywną ocenę i w pełni
spełnia wymagania określone w Ustawie z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych
i tytule naukowym oraz stopniach i tytule w zakresie sztuki, z późniejszymi zmianami,
(Dz. U. 2003 r., Nr 65, poz. 595).
Wnioskuję zatem o dopuszczenie kpt. mar. mgr. inz. Krzysztofa Nowakowskiego
do publicznej obrony rozprawy doktorskiej i nadanie stopnia naukowego doktora nauk
społecznych w specjalności bezpieczeństwo morskie państwa.