Pourazowy wstrząs
Transkrypt
Pourazowy wstrząs
Pourazowy wstrz s: w jaki sposób nas ogranicza i co mo emy z nim zrobi Peggy Rubin (tøum. Robert TULO Wa kiewicz) Karlton Terry jest nauczycielem pre- i postnatalnym, terapeut i szefem The Consulate Healing Center naturopatycznego, holistyczne go o rodka w Denver, Colorado. Peggy Rubin, zwi zana z The Center for Sacred Theatre w Ashland, przeprowadziøa ten wywiad w styczniu 2001 roku. PEGGY: Prowadzisz wiele kursów edukacyjnych, a tak e wøasn praktyk terapeutyczn skoncentrowan na leczeniu szoku. Czym jest wstrz s i jak si go nabawiamy? KARLTON: Wstrz s jest wzorcem zahamowania, przechowywanym w psychice i ciele po tym, jak dana osoba prze yøa jakie cios lub traum – co , co wtøoczyøo j w stan klinicznego szoku. Ekstremalnym przykøadem wstrz su jest PTSD; to z tego powodu weterani wojenni maj retrospekcje. Ale na stan wstrz su mo e wskazywa tak e to, e pani Kowalska stale zapomina, gdzie podziaøa klucze lub stale gubi portmonetk . Wszyscy jeste my w jakim stopniu dotkni ci wstrz sem. Nie spotkaøem jeszcze duszy, która nie nosiøaby jakiej dozy nieuleczonego wstrz su. Dopóki zostanie on nie rozwi zany, mamy zablokowane lub zahamowane znaczne obszary psychiki i funkcjonowania w yciu. Najbardziej zaawansowane badania nad wstrz sem i jego psychologicznymi konsekwencjami zawdzi czamy pracom Williama Emersona. adna inna znana mi psychologiczna ani zorientowana na ciaøo terapia nie prezentuje tak gø bokiego poziomu wiadomo ci w rozumieniu wstrz su, jak ta, jak mo emy znale u najbardziej zaawansowanych w szkoleniu czøonków spoøeczno ci skupionej wokóø Emersona. Próbuj c przyspieszy wøasny proces zdrowienia podejmowaøem kilka ró nych form psychoterapii na przestrzeni dziesi ciu lat. Ucz szczaøem niemal na ka dy dost pny zaawansowany kurs; kilka z nich miaøo w programie wiczenie technik terapeutycznych z klientami. Wedøug moich do wiadcze , pod wzgl dem ø czenia dokona naukowych z procesami duchowymi, jakie wi si z yciem pøodowym i porodem – a wi c okresem kiedy zapisuj si najwcze niejsze i najgø bsze wzorce dla ciaøa, mentalno ci i umysøu – najwi cej mi daøy treningi Williama Emersona. Odkryøem, e mam naturalny dar czy talent do tej pracy, a moja prywatna praktyka powstaøa dzi ki dobrym referencjom. Jestem caøkowicie zanurzony w ducha pracy Emersona ale jednocze nie zaczynam otwiera si na pewne szczególne, interesuj ce mnie obszary oraz dodaj nowy materiaø wøasny. William Emerson podkre la ró nice mi dzy traum a wstrz sem. Stosuje tak e inny system leczenia dla traumy, a inny dla wstrz su. Na czym polegaj te ró nice? Odró nianie traumy od wstrz su zarówno je li chodzi o diagnoz jak i leczenie, jest takie wa ne dlatego, e wstzr s nie poddaje si klasycznym technikom terapeutycznym. Jako stan ostrzejszy ni uraz lub trauma, wstrz s przechowywany jest w cele i w psychice w sposób bardziej uporczywy i cz sto te a-logiczny. Sam traum leczy si øatwiej, bo pod wzgl dem wzorców przechowywania w duszy i w organizmie jest ona bardziej linearna i logiczna, a przy tym reaguje pozytywnie na procesy katharsis i inne formy gø bokich interwencji. Chodzi o to, e trauma zazwyczaj zamra a system czøowieka w stanie wstrz su. Wyszkolony facylitator1 potrafi odró ni , gdzie w zwi zku z tym czy innym dawnym do wiadczeniem pacjent tkwi w szoku, a gdzie cierpi wskutek traumy i odpowiednio dobra zestaw technik terapeutycznych. Jak te ró nice przejawiaj si w yciu ludzkim? W obszarze do wiadczenia osobistego trauma jest zdecydowanie bardziej krótkotrwaøa. Bardziej przypomina podra nienie lub lub powa n przeszkod . W porównaniu z ni wstrz s jest szerszy tematycznie i naprawd trwale nas unieruchamia, blokuje. Czy w ci gu lat pracy w tym obszarze miaøe wra enie, e wzrasta na wiecie liczba prze y wywoøuj cych wstrz s– e ludzi maj trudniejsze przej cia, powiedzmy, przy wøasnych narodzinach lub bezwstrz sowym rodzeniu dzieci? Caøe ludzkie poøo enie jest naznaczone wstrz sem: jest prawie niemo liwe przej przez faz zagnie d enia, ycie pøodowe i poród nie øapi c wstrz su po drodze. Bez w tpienia sprawy takie jak skutki przeludnienia czy nap dzane przez nie wiadomo akty agresji ci gle si nasilaj , ale trudno mi jest stwierdzi , czy istotnie do wiadczenia wstrz sowe narastaj . O wiele wa niejsze jest wiedzie – z czego wi kszo ludzi nie zdaje sobie sprawy – e na poziom wstrz su jaki w sobie nosimy mo e mie wpøyw to, jak wiele mieli my zasobów i jak bardzo nie chronione byøy nasze ciaøa i dusze na pocz tku ycia. Dziecko w fazie pøodowej jest jeszcze bardziej zale ne i bezbronne ni niemowl i nara one na wstrz s wskutek zdarze , które w pó niejszym wieku wywoøaøyby tylko traum , a w dorosøo ci byøy odnotowane zaledwie jako niekorzystne. Dziecko, które pocz øo si w efekcie gwaøtu, a potem dojrzewa w øonie uzale nionej od cracku nastolatki, która nie ma m a, od pocz cia znajduje si w stanie szoku – w caøkiem innej sytuacji ni dziecko chciane, planowane i oczekiwane, którego matka jest w dobrej kondycji psychicznej, od ywia si wøa ciwie i jest szcz liw on ojca dziecka, który j wspiera. W fazie pøodowej dzieci s bardziej wra liwe na wstrz s, ni w wieku np. jednego miesi ca, ale mo e si okaza , e jedno ma wi ksze zasoby ni drugie. Kiedy raz doznali my wstrz su, jeste my bardziej podatni na kolejne – zwøaszcza je li s one zbli one „tematycznie” do pierwotnego – dopóki ów pierwszy nie zostanie rozwi zany. Obecnie mamy w zasi gu wi cej mo liwych interwencji poøo niczych ni kiedykolwiek: cesarskie ci cia, podawanie narkotyków, kleszcze itp. Wszystkie one wywoøuj u dziecka wstrz s, cho cz sto s konieczne. Mimo to – pracuj c jako wolontariusz w miejskich szkoøach podstawowych i rednich i porównuj c z dzisiejszymi dzie mi zdj cia uczniów z pocz tku XX wieku – mog stwierdzi , e w tamtych pokoleniach poziom wstrz su byø przynajmniej tak wysoki, o ile nie wy szy, ni dzisiaj. Co ma zrobi nauczyciel widz c, e jakie dziecko czy dzieci w jego klasie demonstruj zachowania wstrz sowe. Czym one s jak mógøby im zaradzi ? Najwa niejsze, co mo e zrobi nauczyciel, to rozumie , przez co i kiedy wstrz s uaktywniany jest na nowo. Aktywizuje on przysadkowo-adrenergiczne obwody mózgu, które mog zakøóca logiczne my lenie. Uaktywniony wstrz s „odpala” zachowania, które wydaj si niemo liwe do opanowania lub zmiany, zwøaszcza gdy nauczyciel ma w klasie kilkoro odreagowuj cych jednocze nie dzieci. Kiedy dziecko przejawia zachowania wstrz sowe, nie ma ono szans wróci pod perswazj do siebie, ani uwa a na lekcji czy zachowywa si „normalnie” czyli zastosowa si do wymogów nauczyciela. W szkoøach na caøym wiecie nauczyciele notorycznie pokonuj si sami poprzez próby egzekwowania czego , czego nie da si wyegzekwowa – przynajmniej nie w danej chwili. To tak jakby próbowa korzysta z komputera gdy jest u piony lub si zawiesiø. Je li nauczyciel b dzie w takich sytuacjach rozumiaø, e ma do czynienia z szokiem, b dzie miaø du o øatwiejsze ycie. S pewne pomocne chwyty, jakich mo e si nauczy i potem stosowa – przynajmniej tak 1 Od angielskiego søowa to facilitate – uøatwia . Facylitator to pewien typ psychoterapeuty wspomagaj cy swoimi umiej tno ciami, technikami i wiedz procesy wewn trzne klienta d ce w stron jego uzdrowienia i integracji (przyp. tøum.). døugo, jak døugo sam nie „zalicza” wstrz su, gdy stany te s zara liwe. W jaki sposób wstrz s dziaøa w rodzinie? Wyobra am sobie, jak rodzice si nim zara aj , a potem przenosz na dzieci, i tak w kóøko. Czy to mo liwe? Wstrz s w polu rodziny jest zøo onym i fascynuj cym zjawiskiem. Szczególnie zara liwy jest w rodzinach, gdzie starsi czøonkowie d wigaj wstrz s z wøasnego dzieci stwa, pochodz cy z uzale nie , wykorzystania, zranie emocjonalnych, obsesyjnej kontroli czy braku miøo ci. Zjazdy rodzinne, uroczysto ci i wi ta s zazwyczaj wyl garni stanów wstrz su. Gdy jednak cho jedna osoba wie, co si dzieje, ma szans wnie jak energetyczn zmian . Mo e zlokalizowa i rozbroi te aktywacje i reaktywacje oraz sama unikn ich u siebie, staj c si trze wym oparciem dla siebie i innych. Wstrz su, podobnie jak traumy, doznaj najcz ciej dzieci od rodziców, a je li sami wpadaj w swoje reaktywacje, to na pewno adne dziecko si nie uchowa, nawet dorosøe. Je li widz , e pewne rzeczy budz we mnie wspomnienia wstrz sowych zdarze z przeszøo ci, a mimo to wci je powielam, to czy mam szans otrz sn si z tego? Zobaczy , co sobie tym robi ? Je li wci robisz rzeczy, które reaktywuj twój wstrz s, to zapewne znaczy, e twoja psychika chce, aby pracowaøa z t dziedzin , wi c dlatego stawia ci j przed oczy. Wi kszo ludzi wymachuje r kami, woøaj c: „dlaczego to przydarza si zawsze mi?!” Aby poøapa si w takiej sytuacji, musisz zbada jej wszystkie odniesienia i konteksty. Im wi cej wiadomo ci rozwiniesz wokóø tego, tym øatwiej i szybciej dostrze esz, e to nadci ga. Co ja robi i czym to jest? W jakich sytuacjach to mi si nagminnie zdarza? Co dzieje si wcze niej, zanim to si zaczyna? Jakie masz uczucia – realne doznania e-mocjonalne w ciele – przed, w czasie i po? W jaki miejscach ciaøa si lokalizuj ? Mo esz je sobie zapisywa w tzw. dzienniczku lub dzieli si z przyjacióømi. Kiedy tworzysz sobie takie miejscowe mapy, mo esz ja niej dojrze swój krajobraz psychiczny lub topografi i y z wi ksz wiadomo ci . To jest dopiero pocz tek. Kiedy masz map , mo esz rozpracowywa swoje wzorce wstrz su Wstrz s zaw a wiadomo , to jego praca na rzecz przetrwania. Problem zaczyna si , gdy w „tu-iteraz” nast puj reaktywacje z „tam-i-wtedy”, bo nasza wiadomo niepotrzebnie si ulatnia, a my ko czymy jako przyczyna wøasnych problemów. Widz , e mi dzy lud mi s wielkie ró nice je li chodzi o sposoby do wiadczania zdarze wstrz sowych i prac z nich skutkami, ale czy jest ogólna prawda co do osób, które wiedz , e s w stanie szoku i staraj si z tym pracowa ? Zdumiewaj ce jest, e sama nauka rozpoznawania, kiedy, gdzie i jak fundujemy sobie wstrz s, jest najzdrowsz rzecz jak mo emy dla siebie zrobi . Nast pny krok to szukanie, znajdowanie i korzystanie z sieci wsparcia – szczególnie w klimacie wspóøodczuwania, wø czaj c w to empati dla samego siebie. W jaki sposób kto uwalnia wstrz s ze swego ciaøa, umysøu, inteligencji emocjonalnej? Có ... tu nie ma krótkiego opisu. Mog tylko powiedzie , e praca ta musi przebiega w bezpiecznym, empatycznym i wspieraj cym otoczeniu, w którym zainteresowane osoby mog do wiadcza maøych fragmentów swojego stanu wstrz su, tak by nie dozna przeci enia i retraumatyzacji. Musz wchodzi w regresje mierz c w stron dawnych urazów, które wytworzyøy stan szoku, ale te trzyma nad tym kontrol . Kiedy odkryjesz, co spowodowaøo twój wstrz s oraz jak on wpøywa na twoje uczucia i ciaøo, mo esz zacz – poprzez peøn empatii dla siebie, przytomn wiadomo – stosowa odpowiednie techniki, by podwa y zamki, które wi go w twoim systemie psychofizycznym. Gdy wstrz s zostanie zluzowany, nagle zaskoczy ci , e zamiast go odtwarza i reagowa wedøug nie wiadomych schematów, udaøo ci si zachowa peøn wiadomo i podj wøa ciwe decyzje, wynikaj ce z wewn trznego odd wi ku. To przebøysk nadchodz cego wyzwolenia: zdolno ci zmierzania tam, gdzie kieruje ci twój proces i cel ycia, z rosn c wiadomo ci i palet wyborów. Gdy nie rozwi zany wstrz s reaktywuje si w naszym codziennym yciu, cz sto towarzysz temu ró ne symptomy. Poni sze przykøady, odnosz ce si do dwóch ukøadów naszego autonomicznego systemu nerwowego – ukøadu wspóøczulnego (sympatycznego) i przywspóøczulnego (parasympatycznego) – obrazuj bazuj ce na nich dwa typy wstrz su: pobudzeniowy i hamuj cy. Cz ste, szybkie mruganie powiekami lub bardzo rzadkie i wolne mruganie powiekami; Bardzo napi ty, twardy ukøad mi niowy lub ukøad mi niowy zwiotczaøy, nadmiernie rozlu niony; Rumiane, plamiaste zaczerwienienia lub ogólny koloryt skóry b d skóra bardzo biaøa i blada; Intensywny, nadmiernie skupiony i zwarty stan bycia lub stan bardzo przestrzenny, mglisty i rozrzedzony; Szybkie i niewspóømiernie silne reagowanie na stres i bod ce lub wycofanie si do wewn trz i niezdolno do zorganizowanego my lenia Pierwszym krokiem w stron pokonania tych ogranicze afektywnych jest nauka rozpoznawani ich w samym sobie. Taka samo wiadomo w gruncie rzeczy zaczyna zmniejsza intensywno i cz stotliwo reaktywacji wstrz su. Wynotowanie sobie bod ców, jakie je wyzwalaj , pomaga rozpozna tzw. scenariusze szoku we wøasnym, codziennym yciu. www.sentienttimes.com kwiecie / maj 2001