PRA WO SPADK O W E

PRAWO SPADKOWE
1
PUBLIK AC JA BEZPŁATNA
Spis treści
Wstęp ................................................................................................................................................................ 1
PRAWO SPADKOWE
Rozdział 1. Spadek i jego nabycie.................................................................................................................. 1
1.1. Co to jest spadek i jaki jest jego skład? ...................................................................................... 1
1.2. Co to jest otwarcie spadku i jakie jest jego znaczenie? ....................................................... 1
1.3. Przyjęcie i odrzucenie spadku. ...................................................................................................... 1
1.3.1. Kiedy przyjąć, a kiedy odrzucić spadek? ..................................................................... 1
1.3.2. Co zrobić, aby przyjąć lub odrzucić spadek? – Krok po kroku .......................... 1
1.3.3. Terminy do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzucenia spadku........ 1
1.3.4. Co zrobić gdy przepadnie termin do złożenia oświadczenia
o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. ............................................................................... 1
1.4. Jak uzyskać potwierdzenie, że to właśnie my jesteśmy spadkobiercami? ................. 1
1.4.1. Uwagi ogólne ........................................................................................................................... 1
1.4.2. Stwierdzenie nabycia spadku........................................................................................... 1
1.4.3. Poświadczenie dziedziczenia ........................................................................................... 1
1.5. Spadek z długami (jak uniknąć odpowiedzialności za długi
pozostawione przez spadkodawcę?) ........................................................................................ 1
1.6. Dział spadku .......................................................................................................................................... 1
1.6.1. Wspólność spadku ................................................................................................................ 1
1.6.2. Jak podzielić spadek? ........................................................................................................... 1
1.6.2.1. Umowny dział spadku ...................................................................................... 1
1.6.2.2. Sądowy dział spadku – krok po kroku ...................................................... 1
Rozdział 2. Różnice między dziedziczeniem z ustawy a dziedziczeniem z testamentu ........ 1
2.1. Wstęp ........................................................................................................................................................ 1
2.2. Dziedziczenie ustawowe, czyli kto po kim dziedziczy i w jakiej kolejności ..................
2.2.1. Pierwsza grupa spadkobierców .........................................................................................
2.2.2. Druga grupa spadkobierców ...............................................................................................
2.2.3. Trzecia grupa spadkobierców.............................................................................................
2.2.4. Czwarta grupa spadkobierców ...........................................................................................
2.2.5. Piąta grupa spadkobierców .................................................................................................
2.2.6. Sytuacja dzieci adoptowanych ............................................................................................
2.2.6.1. Adopcja pełna .........................................................................................................
2.2.6.2. Adopcja niepełna ...................................................................................................
2.3. Dziedziczenie z testamentu ...............................................................................................................
2.3.1. Co to jest testament? ...............................................................................................................
2.3.2. Co powinno znaleźć się w testamencie? .........................................................................
2.3.3. Kto może sporządzić testament? .......................................................................................
2.3.4. Rodzaje testamentów .............................................................................................................
3
PRAWO SPADKOWE
2.3.4.1. Testamenty zwykłe ..............................................................................................
2.3.4.1.1. Testament własnoręczny (hologra iczny) .....................................
2.3.4.1.2. Testament notarialny ..............................................................................
2.3.4.1.3. Testament allogra iczny.........................................................................
2.3.4.2. Testamenty szczególne.......................................................................................
2.3.4.2.1. Testament ustny ........................................................................................
2.3.4.2.2. Testament podróżny ...............................................................................
2.3.4.2.3. Testament wojskowy ..............................................................................
2.3.5. Ogólne informacje o powołaniu spadkobiercy ............................................................
2.3.6. Jak interpretować testament? .............................................................................................
2.3.7. Jak odwołać testament? .........................................................................................................
2.3.9. Wykonawca testamentu ........................................................................................................
2.3.9.1. Podstawowe informacje o wykonawcy testamentu ...............................
2.3.9.2. Prawa i obowiązki wykonawcy testamentu ..............................................
2.3.10. Niegodność dziedziczenia .................................................................................................
Rozdział 3. Zachowek .....................................................................................................................................................
3.1. Co to jest zachowek i kto może go żądać? ...................................................................................
3.2. Sposób obliczania zachowku.............................................................................................................
3.3. Darowizna a wysokość zachowku...................................................................................................
3.4. Co zrobić jeśli dana osoba nie chce wypłacić nam zachowku? ..........................................
3.5. Przedawnienie możliwości żądania zachowku .........................................................................
3.6. Wydziedziczenie .....................................................................................................................................
Rozdział 4. Zrzeczenie się dziedziczenia ..............................................................................................................
4.1. Uwagi ogólne ............................................................................................................................................
4.2. Kto i jak może zawrzeć umowę o zrzeczenie się dziedziczenia? .......................................
Rozdział 5. Podatek od spadków ...............................................................................................................................
Załącznik 1 ......................................................................................................................................................................
4
Wstęp
PRAWO SPADKOWE
Broszura, którą trzymają Państwo w rękach, powstała w ramach projektu poradnictwa
prawnego i obywatelskiego zainicjowanego przez Związek Międzygminny Ślęza-Oława,
Stowarzyszenie „Euro-Concret” oraz BMB Kancelarię Radców Prawnych E. Jarus, D. Banaś
Spółka komandytowa przy współpracy z Gminą Św. Katarzyna, współ inansowanego przez
Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Celem owego projektu
jest poprawienie jakości i efektywności uzyskiwanej bezpłatnej pomocy w zakresie objętym
poradnictwem prawnym i obywatelskim mieszkańców powiatów wrocławskiego, oławskiego,
strzelińskiego i ząbkowickiego. W ramach projektu powstało 13 punktów poradnictwa prawnego
i obywatelskiego, w których w sposób rzetelny, poufny, bezstronny i przede wszystkim bezpłatny
świadczone są usługi prawne.
Do końca roku 2011 powstaną cztery broszury informacyjne, które mają być swego
rodzaju przewodnikami po zagadnieniach prawnych budzących największe zainteresowanie
wśród obywateli proszących o bezpłatną poradę prawną. Celem broszur jest z jednej strony
zapoznanie tych osób z podstawowymi instytucjami danej dziedziny prawa, a z drugiej strony
poinstruowanie ich krok po kroku co mają zrobić w sytuacji, gdy pojawi się problem.
Jedną z pierwszych publikacji tego rodzaju jest właśnie „Prawo spadkowe”, które jest
dziedziną prawa niezwykle istotną, albowiem każdy z nas, choćby raz w życiu, będzie musiał się
z nią zapoznać, aby być w stanie uporządkować stosunki własnościowe istniejące między własną
osobą a spadkodawcami. Jej podstawowym źródłem jest dział IV ustawy Kodeks cywilny z dnia
23 kwietnia 1964 r. (Dz. U. nr 16, poz. 93 ze zm.), ale nie mniejsze znaczenie mają też: ustawa
Prawo o notariacie z dnia 14 lutego 1991 r. (Dz. U. nr 22, poz. 91), w której uregulowane zostały
akty poświadczenia dziedziczenia, kodeks postępowania cywilnego z dnia 17 listopada 1964
(Dz. U. nr 43 poz. 296) regulujący sądową procedurę w sprawach z zakresu prawa spadkowego
oraz ustawa o podatku od spadków i darowizn z dnia 28 lipca 1983 (Dz. U. nr 45 poz. 207)
stanowiąca o tym kto, w jakim momencie i w jakiej wysokości musi zapłacić podatek od spadku.
Broszura skierowana jest do osób, które na co dzień nie mają styczności z zagadnieniami
prawnymi. W związku z tym język prawniczy został znacznie uproszczony, a treść została
wzbogacona o różnorakie przykłady umożliwiające jak najprostszą ilustrację instytucji prawa
spadkowego. Ponadto w broszurze zamieszczono dużą ilość przykładowych pism procesowych,
które najczęściej trzeba samemu napisać w czasie postępowania spadkowego.
Wszystkie zagadnienia zostały ułożone w kolejności od najłatwiejszych i najbardziej
podstawowych do najtrudniejszych. W pierwszym rozdziale dowiedzą się Państwo czym tak
naprawdę jest spadek, co wchodzi w jego skład, kiedy najlepiej przyjąć, a kiedy odrzucić spadek
oraz jak przeprowadzić postępowanie spadkowe i uzyskać potwierdzenie, że to właśnie my
jesteśmy spadkobiercami.
W kolejnych rozdziałach dowiemy się jakie są różnice między dwoma rodzajami
dziedziczenia – ustawowym i testamentowym, a także kiedy najlepiej napisać testament, jak
to zrobić i w jaki sposób doprowadzić do uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia.
Ponadto, dowiedzą się Państwo co to jest wydziedziczenie i w jaki sposób żądać spadku nawet
jeśli spadkodawca pominął nas w testamencie.
5
Ostatnie rozdziały dotyczą spraw najmniej przyjemnych – zrzeczenia się dziedziczenia
oraz opłat i podatków. Z nich dowiedzą się Państwo ile tak naprawdę będzie kosztowało przyjęcie
spadku zgodnie z przepisami dotyczącymi opłat notarialnych i przepisami podatkowymi.
Wszystkie zagadnienia i problemy będą ilustrowane na przykładzie jednej, ikcyjnej
rodziny, której historia została stworzona specjalnie na potrzeby broszury. Aby więc lepiej
zrozumieć przykłady przedstawiamy Państwu rodzinę Kowalskich:
PRAWO SPADKOWE
Stefan Kowalski – głowa rodziny. Ojciec Hanny i Pawła. Pochodzi z Wrocławia, ma 55
lat, prowadzi firmę zajmującą się montowaniem okien. Przez ostatnie
dwa lata Stefan ma problemy finansowe z powodu kryzysu gospodarczego
– pożycza dużo pieniędzy od swojego kolegi Andrzeja i ma problemy z
ich oddaniem. W związku z kłopotami finansowymi Stefan podupadł na
zdrowiu – cierpi na bezsenność i ma poważną arytmię serca.
Anna Kowalska – żona Stefana, matka Hanny i Pawła. Ma również 55 lat i prowadzi
szkołę językową. Pochodzi z Chobieni, ale tuż po liceum przeprowadziła się
do Wrocławia. Ze Stefanem poznała się na studiach – obydwoje ukończyli
Akademię Ekonomiczną im. Oskara Langego we Wrocławiu. Anna jest
niezadowolona z życia od czasu kiedy rozpoczął się kryzys gospodarczy.
Jej szkoła ma coraz mniej klientów – szczególnie dlatego, że duże firmy
zrezygnowały z finansowania szkoleń dla swoich pracowników. Co więcej,
Anna przestaje się dogadywać ze Stefanem. Zaczyna podejrzewać, że
Stefan ma kochankę…
Hanna Sikora
– córka Anny i Stefana. Ma 30 lat, męża i dwójkę dzieci. Od trzech lat
nie pracuje. Utrzymuje się z renty, ponieważ dwa lata temu miała poważny
wypadek samochodowy, w wyniku którego straciła czucie w jednej ręce.
Hanna nie ma najlepszych kontaktów z ojcem – dowiedziała się od swoich
znajomych, że widzieli jej ojca z inną kobietą.
Paweł Kowalski – syn Anny i Stefana. Ma 28 lat, jest zaręczony, ale nie ma jeszcze dzieci.
Jest poukładany, skończył Politechnikę Warszawską i właśnie otwiera
własną firmę, która będzie produkowała ramy okienne dla firmy swojego
ojca.
Ilona Markiewicz – kochanka Stefana. Znają się z liceum, kiedyś byli ze sobą, ale w końcu
ich drogi się rozeszły i później nie mieli ze sobą kontaktu przez ponad 25 lat. Rok
temu znowu się spotkali dzięki portalowi nasza-klasa.pl i stara miłość odżyła.
Andrzej Kuczyński – kolega Stefana ze studiów. Prowadzi lombard i dwa kantory. Jest
osobą zamożną, ale też skąpą. Na wszystkim chce zarobić, nawet kosztem przyjaźni.
Stefan pożycza od niego pieniądze, aby ratować swoją firmę, która przechodzi ciężki
okres w czasie kryzysu gospodarczego.
6
Rozdział 1. Spadek i jego nabycie
1.1. Co to jest spadek i jaki jest jego skład?
osobom, które spadkodawca przed swoją śmiercią pisemnie wskaże
bankowi. Spadkodawca może wskazać jedynie swojego małżonka,
rodziców, dziadków, dzieci, wnuków lub rodzeństwo. Należy przy tym
pamiętać, że taka kwota nie wchodzi do spadku po posiadaczu
rachunku!
PRAWO SPADKOWE
W momencie kiedy umiera spadkodawca (osoba, która pozostawia po sobie spadek)
dochodzi do tzw. otwarcia spadku – zdarzenia, które powoduje, że wszystkie prawa i obowiązki,
które do tej pory przysługiwały zmarłemu przechodzą na spadkobierców (czyli tych, którzy coś
w spadku dostają). Tymi prawami i obowiązkami nazywa się właśnie spadek. W rzeczywistości
spadkobiercy „wstępują” w sytuację spadkodawcy i od momentu nabycia spadku zajmują jego
miejsce. Ustalenie więc jakie prawa i obowiązki przysługiwały zmarłemu ma bardzo istotne
znaczenie, albowiem dzięki temu zabiegowi wiadomo będzie co tak naprawdę otrzymają
spadkobiercy (czy będą to określone rzeczy, czy określone uprawnienia) lub jakie obowiązki
zostaną na nich nałożone.
Z przepisów, które znajdują się w kodeksie cywilnym można wyciągnąć informacje o tym,
czego nie wliczamy do spadku. Zgodnie z nimi do spadku nie wchodzą:
• prawa i obowiązki zmarłego, które nie mają charakteru majątkowego (np. dobra
osobiste takie jak cześć, dobre imię, wolność czy godność),
• prawa i obowiązki majątkowe ściśle związane z osobą zmarłego, (czyli takie, które
opierają się na głębokim zaufaniu jednej osoby do drugiej, albo takie których nikt
inny poza spadkodawcą nie może wypełnić (np. zapłata alimentów, otrzymanie renty,
użytkowanie, uprawnienia członka spółdzielni, prawa z umowy o dzieło, zlecenia, prawa i
obowiązki wspólnika spółki cywilnej oraz inne prawa ściśle związane ze spadkodawcą),
• prawa i obowiązki, które po śmierci spadkodawcy otrzymują osoby określone przez
przepisy prawa – bez względu na to, czy są one spadkobiercami. W tym przypadku ogólne
przepisy prawa spadkowego zawarte w kodeksie cywilnym nie znajdują zastosowania,
ponieważ przepisy szczególne wskazują konkretne osoby, na które przechodzą określone
prawa i obowiązki niezależnie od tego czy chcą tego czy nie. Przykładami mogą być
następujące sytuacje:
o w przypadku śmierci osoby najmującej mieszkanie, w jej miejsce (w
stosunek najmu) wstępują:
małżonek, który nie najmował mieszkania razem z nim,
dzieci tej osoby i jego współmałżonka,
inne osoby, na które zmarły płacił alimenty,
osoba, która mieszkała, żyła i była w związku ze zmarłym,
o kwota pieniężna zgromadzona przez zmarłego na rachunku
oszczędnościowym, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym i
rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej może zostać wypłacona
7
•
PRAWO SPADKOWE
o podobnie udział w spółdzielni przysługujący spadkodawcy może zostać
wypłacony osobie określonej w oświadczeniu, które spadkodawca złożył
na piśmie przed swoją śmiercią,
o można dokonać odpowiedniego zapisu w umowie, że służebność
mieszkania (czyli określone uprawnienie do mieszkania) będzie
przysługiwać dzieciom, rodzicom lub małżonkowi, niezależnie od tego
czy są oni spadkobiercami czy nie,
prawa i obowiązki wynikające z innych stosunków niż te określone przez przepisy
prawa cywilnego – czyli takie, które wynikają z przepisów karnych (przepisy dotyczące
wykroczeń i przestępstw) albo z przepisów administracyjnych (dotyczących relacji
różnych osób z organami administracji publicznej takimi jak np. urzędy, jednostki
samorządu terytorialnego itp.).
1.2. Co to jest otwarcie spadku i jakie jest jego znaczenie?
Otwarciem spadku ustawodawca nazywa moment, w którym umiera dana osoba i
pozostawia po sobie majątek podlegający dziedziczeniu przez spadkobierców. W chwili śmierci
prawie wszystkie prawa i obowiązki należące do spadkodawcy (takie jak np. nieruchomości,
ruchomości, prawo do mieszkania, pieniędzy czy też długi), które dotychczas do niego należały
stają się spadkiem. Celowo użyto tu wyrażenia „prawie wszystkie”, albowiem niektóre prawa
wygasają, albo przechodzą na określone osoby bez względu na to czy są one spadkobiercami czy
nie (przypadki te zostały szczegółowo wymienione w poprzednim rozdziale).
Moment otwarcia spadku (czyli chwila śmierci spadkodawcy) ma w prawie spadkowym
bardzo ważne znaczenie, ponieważ:
1) Po pierwsze – w momencie otwarcia spadku ustala się krąg osób, które będą
spadkobiercami, i które dostaną to co spadkodawca po sobie pozostawił,
2) Po drugie – ustala się co wchodzi w skład spadku (czyli dokładnie ustala się co tak
naprawdę należało do spadkodawcy w momencie śmierci),
3) Po trzecie – ustala się, które osoby będą miały prawo do zachowku (o zachowku będzie
mowa w rozdziale 3),
4) Po czwarte – sprawdza się czy w momencie śmierci spadkodawcy, któraś z osób będąca
spadkobiercą nie zachowywała się niegodnie i nie może otrzymać spadku (patrz:
podrozdział 2.3.10).
Dokładne ustalenie momentu śmierci spadkodawcy ma bardzo ważne znaczenie w
praktyce – od dnia śmierci (a czasami nawet godziny, czy minuty) będzie zależało ustalenie tego,
kto po kim dziedziczy. Często przecież dochodzi do takich wypadków, w których ginie cała rodzina.
Niedokładne albo błędne ustalenie chwili śmierci skutkuje tym, że niektóre osoby nie będą mogły
zostać spadkobiercami (o tym kto po kim dziedziczy będzie mowa w rozdziale poświęconym
dziedziczeniu ustawowemu).
Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 29 września 1986 r. Prawo o aktach stanu cywilnego
data, godzina oraz miejsce zgonu lub znalezienia zwłok wpisywane są do aktu zgonu. Wskazana
8
Uznanie za zmarłego ma takie same skutki jak śmierć spadkobiercy. Jeśli kilka osób utraciło
życie podczas wspólnie grożącego im niebezpieczeństwa to uważa się, że zmarły jednocześnie
(ma to istotne znaczenie, ponieważ osoby, które zmarły w tej samej chwili nie mogą po sobie
dziedziczyć).
PRAWO SPADKOWE
w tym dokumencie data i godzina jest chwilą otwarcia spadku. Czasami jednak trudno jest ustalić
chwilę śmierci. W takim przypadku sąd, na podstawie przepisów kodeksu cywilnego, ustala jak
najbardziej prawdopodobny moment śmierci spadkodawcy:
• w razie zaginięcia, osoba zostaje uznana przez sąd za zmarłą po 10 lat od ostatniej
informacji o tym, że żyje. Jeśli w chwili uznania za zmarłą osoba miałaby 70 lat to
wystarczy upływ 5 lat,
UWAGA: uznanie za zmarłego nie może nastąpić przed końcem roku kalendarzowego, w
którym zaginiony ukończyłby 23 lata,
• w razie zaginięcia podczas podróży samolotem, statkiem lub jakichkolwiek innych
podróży morskich lub powietrznych, osoba może być uznana za zmarłą po upływie 6
miesięcy od dnia, w którym nastąpiła katastrofa. Jeśli nie było katastrofy to termin ten
biegnie od momentu, w którym statek lub okręt miałby przybyć do portu przeznaczenia,
• jeśli ktoś zaginął w związku z bezpośrednim niebezpieczeństwem dla życia, może być
uznany za zmarłego po upływie roku od dnia, w którym niebezpieczeństwo ustało albo
powinno ustać (np. powódź lub pożar),
Kiedy spadkobierca nabywa spadek?
Zgodnie z przepisami spadkobierca nabywa spadek z chwilą jego otwarcia (czyli śmierci
spadkodawcy). Bez znaczenia jest tu czy spadkobierca chce nabyć spadek czy nie. Może on nawet nie
wiedzieć o śmierci spadkodawcy i nie chcieć przyjąć spadku, albo może się nie domyślać, że daleki
krewny coś mu przekazał w testamencie. Nabycie takie jednak nie jest ostateczne i nieodwołalne.
Spadkobierca może złożyć oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Dopiero po złożeniu
jednego z takich oświadczeń nabycie lub odrzucenie spadku staje się ostateczne.
Spadek nawet przez chwilę nie może być bezdziedziczny – zawsze ktoś musi go nabyć.
Nabycie spadku nie jest uzależnione od późniejszego uzyskania potwierdzenia, że jest się
spadkobiercą (sądowego stwierdzenia nabycia spadku albo uzyskania od notariusza aktu
poświadczenia dziedziczenia). Oczywiście, może mieć miejsce sytuacja, w której spadkobierca nie
jest dokładnie znany, ale nie zmienia to faktu, że spadek ten spadkobierca nabywa w momencie
jego otwarcia (śmierci spadkodawcy).
Jakie są obowiązki związane z otwarciem spadku?
Możemy wyróżnić cztery podstawowe obowiązki związane z otwarciem spadku (tj.
obowiązki osób, które dziedziczą, pojawiające się w momencie śmierci spadkodawcy):
a) Przede wszystkim muszą oni zorganizować pogrzeb i ponieść jego koszty. W zależności
od miejscowości, regionu czy też religii koszty te będą się różniły, ale prawie zawsze będą
9
PRAWO SPADKOWE
b)
c)
d)
e)
f)
to podobne koszty związane z uzyskaniem miejsca na grób, postawieniem krzyża, albo
nagrobka, nabyciem trumny, urządzeń ceremoniału pogrzebowego itd. Spadkobiercy
muszą zwrócić pieniądze tym osobom, które faktycznie poniosły wyżej wymienione
koszty.
W większości przypadków koszty pogrzebowe pokrywane są jednak przez
Zakład Ubezpieczeń Społecznych, który na nasze żądanie jednorazowo wypłaca
zasiłek pogrzebowy wynoszący 200% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia
obowiązującego w momencie śmierci spadkodawcy. O zasiłek taki można wystąpić jeśli
zmarły był ubezpieczony, pobierał rentę lub emeryturę (lub miał do tego prawo), pobierał
zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne, zasiłek macierzyński lub zasiłek w
wysokości zasiłku macierzyńskiego za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia. O zasiłek
mogą się starać członkowie rodziny osoby ubezpieczonej albo pobierającej rentę lub
emeryturę.
Aby uzyskać zasiłek pogrzebowy musimy wybrać się do ZUSu, wypełnić druk ZUS
Z-12, dołączyć do niego odpis skrócony aktu zgonu spadkodawcy, oryginały rachunków
poniesionych kosztów pogrzebu oraz dokumenty potwierdzające nasze pokrewieństwo
(np. dowód osobisty i odpis skrócony aktu urodzenia). Na wystąpienie z żądaniem
wypłaty zasiłku mamy 12 miesięcy od dnia śmierci spadkodawcy.
Spadkobiercy muszą ponieść koszty związane z leczeniem spadkodawcy, jego pielęgnacji,
opieki i utrzymaniem go przed śmiercią,
Spadkobiercy muszą zapłacić zachowek tym osobom, które są do niego uprawnione (o
zachowku będzie mowa w rozdziale 3),
Spadkobiercy muszą wykonać zapisy albo polecenia testamentowe (ta kwestia również
zostanie szczegółowo omówiona w dalszej części broszury),
Po śmierci spadkodawcy rozpoczyna się postępowanie spadkowe w związku z czym
spadkobiercy zobowiązani są do zapłacenia za:
• zabezpieczenie spadku (sąd może zabezpieczyć spadek jeśli jest obawa, że
spadek zostanie np. uszkodzony lub zniszczony),
• ogłoszenie testamentu,
• zrobienie spisu majątku zmarłego spadkodawcy,
• wynagrodzenie wykonawcy testamentu czyli osoby, która zajmuje się spadkiem
zaraz po śmierci spadkodawcy (wynagrodzenie ustala sąd w zależności od ilości
czynności, których dokonał wykonawca)
Ponadto - mąż, żona (chyba, że sąd orzekł o separacji między nimi), dzieci lub inne bliskie
osoby (bez różnicy czy należą do rodziny czy nie – ważne by były to osoby bliskie), które
mieszkały ze spadkodawcą w momencie jego śmierci mogą korzystać przez trzy kolejne
miesiące z mieszkania i ze wszystkich urządzeń, które się w nim się znajdują.
Przykład:
Anna, żona Stefana Kowalskiego, wyprowadziła się z mieszkania
należącego do Stefana zaraz po tym jak dowiedziała się, że jej mąż spotyka się z
innymi kobietami. W końcu małżonkowie stracili ze sobą kontakt i do śmierci Stefana
10
Wyjątkiem od powyższej zasady jest sytuacja, w której Stefan coś wynajmował (np.
mieszkanie komunalne) albo miał spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu, a osoba bliska
Stefanowi, które dotychczas z nim zamieszkiwała, wstępuje w jego miejsce. Wyobraźmy
sobie następującą sytuację:
Przykład:
Stefan Kowalski i jego kochanka Ilona mieszkali razem w mieszkaniu,
które wynajmował Stefan. Niestety Stefan zginął w wypadku samochodowym dnia
1 marca 2010 r. Ilona ma teraz dwie możliwości:
- albo jako osoba bliska Stefanowi wstąpi w jego miejsce najemcy mieszkania (w
razie śmierci najemcy lokalu mieszkalnego w stosunek najmu lokalu wstępują:
małżonek niebędący współnajemcą lokalu, dzieci najemcy i jego współmałżonka,
inne osoby, wobec których najemca był obowiązany do świadczeń alimentacyjnych,
oraz osoba, która pozostawała faktycznie we wspólnym pożyciu z najemcą)
- albo będzie musiała opuścić mieszkanie (wtedy stosunek najmu wygasa)
PRAWO SPADKOWE
pozostawali w faktycznej separacji (nie orzeczonej przez sąd). W międzyczasie do
mieszkania wprowadziła się kochanka Stefana – Ilona.
Stefan zmarł na zawał dnia 1 marca 2010 r. a mieszkanie, zgodnie z
pozostawionym testamentem odziedziczyły dzieci Stefana – Hanna i Paweł. Dzieci
chciały jak najszybciej sprzedać mieszkanie, które dostały po ojcu, ale niestety
musiały zaczekać przynajmniej do dnia 1 czerwca 2010 r. ponieważ Ilona, zgodnie
z przepisami kodeksu cywilnego, mogła mieszkać w mieszkaniu należącym do
Stefana tak jak do tej pory przez 3 kolejne miesiące od dnia śmierci Stefana.
Bez znaczenia jest tutaj fakt, że Ilona nie dostała nic w spadku. Bez
znaczenia byłoby też czy Stefan by chciał żeby Ilona wyprowadziła się wcześniej
niż po upływie 3 miesięcy (nawet gdyby zapisał to w testamencie).
Sytuacja wygląda nieco inaczej w przypadku spółdzielczego lokatorskiego prawa do
lokalu:
• Z chwilą śmierci jednego z małżonków spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu
mieszkalnego, które przysługiwało obojgu małżonkom, przypada drugiemu
małżonkowi. Małżonek ten, jeżeli nie jest członkiem spółdzielni, powinien w terminie
jednego roku od dnia śmierci współmałżonka złożyć deklarację członkowską.
Małżonkowi zmarłego członka spółdzielni przysługuje roszczenie o przyjęcie w
poczet członków spółdzielni. Jeżeli małżonek nie dokona żadnych czynności w ciągu
jednego roku, spółdzielnia wyznaczy mu w tym dodatkowy termin, nie krótszy niż 6
miesięcy, uprzedzając o skutkach, jakie może spowodować jego niezachowanie,
• Po upływie powyższego terminu spółdzielnia może podjąć uchwałę o wygaśnięciu
spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu. W takim wypadku żądanie przyjęcia
do spółdzielni i zawarcie umowy o ustanowieniu spółdzielczego lokatorskiego
prawa do lokalu mieszkalnego przysługują małżonkowi, dzieciom i innym osobom
11
bliskim. Konieczne jest złożenie w terminie jednego roku deklaracji członkowskiej
wraz z pisemnym zapewnieniem o gotowości do zawarcia umowy o ustanowienie
spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego.
g) Ostatni z obowiązków związany z otwarciem spadku pojawia się w sytuacji, w której
spadkobiercy nie są znani i sąd - do czasu objęcia spadku - czuwa nad całością spadku
(w razie potrzeby ustanawia kuratora spadku, który stara się o wyjaśnienie kto jest
spadkobiercą, i zawiadomienie o śmierci spadkodawcy). Po przekazaniu spadku, sąd
zażąda wynagrodzenia za zarząd spadkiem, które będzie musiał zapłacić spadkobierca.
PRAWO SPADKOWE
1.3.
Przyjęcie i odrzucenie spadku
1.3.1. Kiedy przyjąć a kiedy odrzucić spadek?
Żeby opisać zalety i wady przyjęcia lub odrzucenia spadku wyobraźmy sobie następującą
sytuację:
Stefan i Anna są małżonkami i mają dwoje dzieci. Mieszkają w trzypokojowym
mieszkaniu wartym 300.000,00 zł. Stefan jest szefem dużej firmy wartej 600.000,00 zł i
zarabia dużo pieniędzy. Niestety, w ostatnim czasie kryzys gospodarczy dał się Stefanowi we
znaki i musiał on pożyczyć od swojego przyjaciela Andrzeja kwotę 500.000,00 zł. W związku
z problemami finansowymi Stefan zmarł na zawał dnia 1 marca 2010 r. i nie zdążył oddać
pieniędzy Andrzejowi.
Obliczmy całkowity spadek po Stefanie:
150.000,00 zł (bo Stefan jest współwłaścicielem mieszkania i należy mu się połowa),
+
600.000,00 zł (wartość irmy, która należy do majątku odrębnego Stefana),
daje razem:
750.000,00 zł (całkowita wartość spadku) - nie zapominajmy, że Stefan jest dłużny Andrzejowi
500.000,00 zł.
Anna i dzieci mają w tym momencie dwie opcje:
• przyjąć spadek
• odrzucić spadek
Pytanie: Czy Annie i dzieciom będzie się opłacać przyjęcie spadku?
Zdecydowanie tak. Co prawda będą musieli spłacić Andrzeja, ale jak już to zrobią to zostanie im
jeszcze do podziału 250.000,00 zł (750.000,00 – 500.000,00 = 250.000,00). Gdyby Anna i dzieci
odrzucili spadek to nie dostaliby nic w spadku.
12
Pytanie: Co by było gdyby Stefan pożyczył od Andrzeja 800.000,00 zł?
Odpowiedź: Wtedy Anna i dzieci straciliby 50.000,00 zł, bo dostaliby w spadku 750.000,00 zł, a
musieliby zapłacić Andrzejowi 800.000,00 zł.
Anna i dzieci musieliby dopłacić kwotę 50.000,00 zł ze swojego majątku osobistego.
PRAWO SPADKOWE
Jest jedno wyjście z tej sytuacji:
Anna i dzieci mogą przyjąć spadek, ale z ograniczeniem swojej odpowiedzialności
za długi Stefana. W takim wypadku trzeba zrobić spis wszystkich rzeczy Stefana (nazywany
inwentarzem), które wchodzą w skład spadku po nim, policzyć ile są warte i złożyć do sądu
oświadczenie, że przyjmują spadek z ograniczeniem odpowiedzialności za długi Stefana (nazywane
oświadczeniem o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza).
Jeśli okaże się, że rzeczy Stefana warte są 450.000,00 zł to Anna i dzieci będą musieli
zwrócić Andrzejowi tylko 450.000,00 zł – bez względu na to jak duże były długi Stefana. Trzeba się
tylko dobrze zastanowić czy takie wyjście będzie opłacalne, ponieważ zrobienie takiego spisu jest
zazwyczaj kosztowne; czasami nawet spisanie spadku wynosi więcej niż wart jest cały spadek.
Decyzje o dokonaniu takiego spisu podejmuje sąd na wniosek spadkobiercy, osoby
uprawnionej do zachowku albo osoby, dla której ustanowiono zapis. Samego spisu dokonuje
komornik działający przy sądzie na jego polecenie. Wniosek o zrobienie spisu majątku (a
dokładnie: dokonanie spisu inwentarza) powinien wyglądać następująco:
13
Wzór nr. 1
Wrocław, 1 kwietnia 2010 r.
Do:
Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Krzyków
Wydział I Cywilny
Ul. Podwale 30
50-040 Wrocław
PRAWO SPADKOWE
Wnioskodawca:
Anna Kowalska
Ul. Krakowska 22/28
50-249 Wrocław
Uczestnicy postępowania:
1. Hanna Sikora
Ul. Zamenhofa 5/4
43-256 Świdnica
2. Paweł Kowalski
Ul. Limanowskiego 23/5
58-316 Wałbrzych
WNIOSEK O SPORZĄDZENIE SPISU INWENTARZA
Działając w imieniu własnym wnoszę o:
1. Sporządzenie spisu inwentarza majątku spadkowego pozostałego po zmarłym
w dniu 1 marca 2010 r. Stefanie Kowalskim, ostatnio zamieszkałym we Wrocławiu przy ul.
Krakowskiej 22/28.
2. O zlecenie Komornikowi wykonania postanowienia o sporządzenie spisu
inwentarza.
Uzasadnienie
Mój mąż Stefan Kowalski, przedsiębiorca, ostatnio zamieszkały we Wrocławiu przy ul.
Krakowskiej 22/28 zmarł dnia 1 marca 2010 r.
Dowód: Wyciąg z aktu zgonu
Spadkobiercami z mocy ustawy/testamentu* są: żona Anna Kowalska, córka Hanna
Sikora i syn Paweł Kowalski. Majątek zmarłego Stefana Kowalskiego to…….
(w tym miejscu wymienić wszystko co wchodzi w skład majątku Stefana)
Załączam odpis mojego aktu małżeństwa oraz skrócone akty urodzenia córki Hanny
oraz syna Pawła.
Anna Kowalska
Załączniki:
- wyciąg z aktu zgonu Stefana Kowalskiego zmarłego w dniu 1 marca 2010 r.
- odpis skrócony aktu urodzenia Hanny Sikory (Kowalskiej)
- odpis skrócony aktu urodzenia Pawła Kowalskiego
- odpis pisma i załączników
*niepotrzebne skreślić
14
Ile kosztuje zrobienie spisu majątku spadkodawcy (inwentarza) ?
Za dokonanie spisu inwentarza komornik pobiera stałą opłatę w wysokości 10%
przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego za każdą rozpoczętą godzinę swojej pracy. W 2010 r.
przeciętne wynagrodzenie miesięczne wynosi ok. 3.200,00 zł, co oznacza, że komornik pobierze
320,00 zł za każdą godzinę pracy.
PRAWO SPADKOWE
UWAGA:
- pismo należy złożyć do sądu rejonowego, który jest właściwy ze względu na ostatnie miejsce
zamieszkania zmarłego. Możemy je wysłać listem poleconym lub złożyć osobiście w biurze
podawczym, które znajduje się w każdym sądzie,
- wniosek składamy w takiej ilości identycznych egzemplarzy ilu jest uczestników postępowania.
Do tego należy złożyć jeden egzemplarz dla sądu (w opisywanym przykładzie złożymy 3
egzemplarze pisma – jeden dla Pawła, jeden dla Hanny i jeden dla sądu). Warto również sporządzić
jeden egzemplarz dla siebie i zatrzymać go w domu.
- pismo podlega opłacie w wysokości 50 zł. Można je opłacić znakami sądowymi (kupujemy je
w kasie sądu i naklejamy na pierwszą stronę pisma), przelewem bankowym (wygenerowany
elektronicznie i wydrukowany dowód wpłaty dołączamy do pisma) albo gotówką na poczcie
(dowód opłaty dołączamy do pisma).
Podsumowanie:
Jeśli Anna i dzieci są pewni, że Stefan nie miał żadnych ukrytych długów to najlepszym
wyjściem jest przyjąć spadek bez żadnych ograniczeń (czyli wprost),
Jeśli Anna i dzieci mają podejrzenie, że Stefan robił na boku interesy, o których nie
informował swojej rodziny, to powinni oni zrobić spis rzeczy Stefana i oświadczyć
przed sądem, że przyjmują spadek z ograniczeniem odpowiedzialności za jego długi
(tzn. z dobrodziejstwem inwentarza). Wtedy muszą spłacić długi Stefana tylko w takiej
wysokości w jakiej wart jest obliczony majątek Stefana,
Jeśli Anna i dzieci odrzucą spadek po Stefanie, będą oni traktowani jakby w ogóle ich nie
było. Nie ma możliwości odrzucenia spadku tylko w części; spadek może być odrzucony
tylko w całości.
1.3.2. Co zrobić aby przyjąć albo odrzucić spadek – krok po kroku.
KROK 1:
Napisać oświadczenie o przyjęciu spadku (Patrz: wzór nr 2), lub oświadczenie o odrzuceniu
spadku (Patrz: wzór nr 3). Oświadczenie takie musi koniecznie zawierać:
- wymienienie wszelkich wiadomych osobie składającej oświadczenie spadkobierców,
- informacje o wszelkich istniejących testamentach spadkodawcy i o miejscu przechowywania
takich testamentów.
15
KROK 2:
Dołączyć do oświadczenia akt zgonu spadkodawcy, albo orzeczenie sądu o uznaniu spadkodawcy
za zmarłego.
KROK 3:
Opłacić pismo w kwocie 50 zł (możemy to zrobić kupując znaki sądowe w kasie sądu, robiąc
wpłatę na poczcie, albo robiąc przelew w banku lub przez Internet). Pamiętajmy, że dowód opłaty
za oświadczenie musimy dołączyć do pisma, a w przypadku znaków sądowych musimy je nakleić
na pierwszą stronę pisma),
PRAWO SPADKOWE
KROK 4:
Wybrać się do notariusza żeby poświadczył nasz podpis. Jeśli w miejscowości nie ma kancelarii
notarialnej to podpis może poświadczyć wójt, burmistrz lub prezydent miasta.
KROK 5:
Wybrać się z oświadczeniem do najbliższego sądu rejonowego (i zostawić je w biurze podawczym,
które zazwyczaj znajduje się przy wejściu do sądu), wysłać oświadczenie do sądu listem poleconym,
albo wybrać się z nim do notariusza (i przekazać mu oświadczenie, a on zajmie się już dalszymi
formalnościami).
UWAGA:
• Jeśli składający oświadczenie nie ma 18 lat to może on/ona złożyć oświadczenie tylko za
zgodą rodziców, albo osoby, która stale nad nim sprawuje opiekę. Osoba, która ma mniej
niż 13 lat nie może sama złożyć oświadczenia – robią to za niego rodzice albo prawni
opiekunowie,
• Jeśli składający oświadczenie jest chory psychicznie lub niedorozwinięty to może on
złożyć oświadczenie tylko za zgodą swojego opiekuna – niezależnie od tego ile ma lat,
• Jeśli składający oświadczenie jest niedorozwinięty, psychicznie chory, nietrzeźwy lub
pod wpływem narkotyków, albo z innego powodu jest nieświadomy tego co robi, to
oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku jest nieważne!
16
Wzór nr. 2
Wrocław, 1 kwietnia 2010 r.
Składająca oświadczenie:
Anna Kowalska
Ul. Kasztelańska 23/2
50-249 Wrocław
OŚWIADCZENIE O PRZYJĘCIU SPADKU WPROST/ PRZYJĘCIU SPADKU Z
DOBRODZIESTWEM INWENTARZA*
PRAWO SPADKOWE
Do:
Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Krzyków
Wydział I Cywilny
Ul. Podwale 30
50-040 Wrocław
Oświadczam, że spadek po Stefanie Kowalskim, zmarłym w dniu 1 marca 2010
r. we Wrocławiu, ostatnio zamieszkałym we Wrocławiu, przyjmuję wprost / przyjmuję z
dobrodziejstwem inwentarza*. Do kręgu spadkobierców ustawowych należą: Anna Kowalska
– żona spadkodawcy Stefana Kowalskiego, Hanna Sikora z domu Kowalskich – córka Stefana
Kowalskiego, Paweł – syn Stefana Kowalskiego. Nie jest mi wiadomo, by spadkodawca pozostawił
testament. Syn Paweł mieszka w Wałbrzychu przy ulicy Limanowskiego 23/5, a córka Hanna w
Świdnicy przy ul. Zamenhofa 5/4.
Anna Kowalska
Załącznik:
- akt zgonu Stefana Kowalskiego zmarłego w dniu 1 marca 2010 r.
*niepotrzebne skreślić (jeśli przyjmujesz spadek bez ograniczenia odpowiedzialności – napisz,
że przyjmujesz spadek WPROST, jeśli przyjmujesz spadek z ograniczeniem odpowiedzialności
– napisz, że przyjmujesz spadek Z DOBRODZIEJSTWEM INWENTARZA),
17
Wzór nr. 3
Wrocław, 1 kwietnia 2010 r.
Do:
Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Krzyków
Wydział I Cywilny
Ul. Podwale 30
50-040 Wrocław
PRAWO SPADKOWE
Składająca oświadczenie:
Anna Kowalska
Ul. Kasztelańska 23/2
50-249 Wrocław
OŚWIADCZENIE O ODRZUCENIU SPADKU
Oświadczam, że spadek po Stefanie Kowalskim, zmarłym w dniu 1 marca 2010
r. we Wrocławiu, ostatnio zamieszkałym we Wrocławiu, odrzucam w całości. Do kręgu
spadkobierców ustawowych należą: Anna Kowalska – żona spadkodawcy Stefana Kowalskiego,
Hanna Sikora – córka Stefana Kowalskiego, Paweł – syn Stefana Kowalskiego. Nie jest mi
wiadomo, by spadkodawca pozostawił testament. Syn Paweł mieszka w Wałbrzychu przy ulicy
Limanowskiego 23/5, a córka Hanna w Świdnicy przy ul. Zamenhofa 5/4.
Anna Kowalska
Załącznik:
- akt zgonu Stefana Kowalskiego zmarłego w dniu 1 marca 2010 r.
1.3.3. Terminy do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.
Oświadczenie o przyjęciu lub odrzucenie spadku może być złożone w ciągu 6 miesięcy
od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się, że należy mu się spadek.
Przykład:
Stefan zmarł 1 marca 2010 roku. Jego córka Hanna, która mieszka w Świdnicy
dowiedziała się o śmierci ojca dnia 24 marca 2010 roku. Należy uznać, że od tego dnia
wiedziała, że przysługuje jej część spadku po ojcu. Hanna może więc złożyć oświadczenie o
przyjęciu lub odrzuceniu spadku do dnia 24 września 2010 r.
Czasami w życiu dochodzi do pewnych komplikacji:
18
Należy przy tym pamiętać, że termin dla Michała do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub
odrzuceniu spadku za jego mamę Hannę nie może się skończyć wcześniej niż termin do złożenia
przez niego oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku po swojej mamie.
PRAWO SPADKOWE
Przykład:
Stefan zmarł 1 marca 2010 r. Jego córka Hanna nigdy nie dowiedziała się o śmierci
ojca i nigdy nie złożyła oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Hanna zmarła dnia
5 maja 2010 r. pozostawiając po sobie jedynego syna – Michała.
Michał dowiedział się o śmierci swojej mamy dnia 7 maja 2010 r., a dnia 10 czerwca 2010
r. dowiedział się o śmierci swojego dziadka Stefana.
Należy uznać, że od dnia 7 maja rozpoczyna biec sześciomiesięczny termin dla
Michała do złożenia oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku po mamie (termin ten
kończy się 7 listopada 2010 r.). Jeśli Michał przyjmie spadek po mamie to może też złożyć za
mamę oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku po jej ojcu Stefanie, którego mama
nigdy nie złożyła. Ma na to czas do 10 grudnia 2010 r. (czyli 6 miesięcy od dnia 10 czerwca,
w którym dowiedział się o śmierci dziadka).
UWAGA:
Jeżeli spadkobierca nie ma 18 lat, albo ma więcej niż 18 lat, ale jest ubezwłasnowolniony (ma
prawnego opiekuna, np. z powodu choroby psychicznej) to bieg 6-miesięcznego terminu
rozpoczyna się w momencie gdy opiekun spadkobiercy albo jego przedstawiciel ustawowy
dowiedział się o tym, że spadkobiercy należy się spadek.
1.3.4. Co zrobić gdy przepadnie termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu
spadku?
Jeśli spadkobierca w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się, że jest uprawniony
do spadku, nie złoży takiego oświadczenia to następują takie same skutki jakby spadkobierca
złożył oświadczenie o przyjęciu spadku bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkodawcy
(czyli wprost). Skutki takie dotyczą zarówno spadkobierców ustawowych jak i testamentowych.
Przykład:
Stefan Kowalski zmarł 1 marca 2010 r. Jego córka – Hanna Kowalska – dowiedziała
się o tym w dniu 12 marca 2010 r. w związku z czym ma czas do 12 września 2010 r. na
złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku z pełną odpowiedzialnością za długi (tj. wprost),
z ograniczeniem odpowiedzialności za długi (tj. z dobrodziejstwem inwentarza) lub
oświadczenia o odrzuceniu spadku.
Jeśli Hanna Kowalska nie złoży żadnego oświadczenia do dnia 12 września 2010 r.
lub złoży je 14 września 2010 r. to znajdzie się w takiej sytuacji jakby przyjęła spadek wprost
(tj. w całości bez żadnych ograniczeń). Po upływie 6-miesięcznego terminu nie można już
złożyć oświadczenia o przyjęciu spadku z ograniczeniem odpowiedzialności za długi (tj. z
dobrodziejstwem inwentarza) albo oświadczenia o odrzuceniu spadku.
19
Od powyższej sytuacji istnieją dwa wyjątki:
1) Jeżeli spadkobiercą jest osoba, która:
o nie ma skończonych 18 lat,
o ma prawnego opiekuna albo przedstawiciela ustawowego,
o powinna być ubezwłasnowolniona (tzn. powinien być ustanowiony dla niej
opiekun),
o jest osobą prawną,
PRAWO SPADKOWE
to brak oświadczenia w 6-miesięczny terminie, o którym mowa wyżej, jest równoznaczny z
przyjęciem spadku z ograniczeniem tej odpowiedzialności (tj. z dobrodziejstwem inwentarza).
Przykład:
Stefan Kowalski zmarł 1 marca 2010 r. Jego córka – Hanna Kowalska, która jest chora
psychicznie – dowiedziała się o tym w dniu 12 marca 2010 r. Prawnym opiekunem Hanny
jest jej mąż Aleksander, który dowiedział się o śmierci Stefana 24 marca 2010 r. W związku
z tym termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku z pełną odpowiedzialnością
za długi (tj. wprost), z ograniczeniem odpowiedzialności za długi (tj. z dobrodziejstwem
inwentarza) lub oświadczenia o odrzuceniu spadku mija 24 września 2010 r. Jeśli Aleksander
nie złoży żadnego oświadczenia do dnia 24 września lub złoży je 26 września to Hanna
znajdzie się w takiej sytuacji jakby przyjęła spadek z ograniczeniem odpowiedzialności za
długi spadkodawcy (tj. z dobrodziejstwem inwentarza).
2) Jeżeli jeden ze spadkobierców przyjął spadek z ograniczeniem odpowiedzialności za długi
(tj. z dobrodziejstwem inwentarza) to uważa się, że także pozostali spadkobiercy, którzy nie
złożyli żadnego oświadczenia przyjęli spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Z taką sytuacją
mamy do czynienia w następującym przykładzie:
Stefan Kowalski zmarł 1 marca 2010 r. Jego córka – Hanna Kowalska – dowiedziała
się o tym w dniu 12 marca 2010 r. w związku z czym miała czas do 12 września 2010 r.
na złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku z pełną odpowiedzialnością za długi (tj.
wprost), z ograniczeniem odpowiedzialności za długi (tj. z dobrodziejstwem inwentarza)
lub oświadczenia o odrzuceniu spadku.
Dnia 14 września Hanna zorientowała się, że zapomniała złożyć w sądzie
oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Teoretycznie, po upływie 6miesięcznego terminu do złożenia oświadczenia, Hanna powinna znaleźć się w takiej sytuacji
jakby złożyła oświadczenie o przyjęciu spadku bez ograniczenia odpowiedzialności za długi
(wprost). Jednak okazało się, że dnia 10 czerwca 2010 jej brat Paweł złożył oświadczenie
o przyjęciu spadku z ograniczeniem odpowiedzialności za długi (tj. z dobrodziejstwem
inwentarza). W związku z tym, Hanna znajdzie się w takiej sytuacji jakby złożyła identyczne
oświadczenie jak brat.
20
Należy przy tym wszystkim pamiętać, że złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku lub o jego
odrzuceniu jest de initywne i nieodwołalne. Oznacza to, że nie można później zmienić zdania
i wycofać oświadczenia. Ponadto, prawo nie zezwala na wybiórcze przyjęcie spadku tzn.
zadecydowanie samemu co się chce odziedziczyć, a czego nie - albo przyjmuje się cały należny
danej osobie spadek albo się go w ogóle nie przyjmuje.
1.4. Jak uzyskać potwierdzenie, że to właśnie my jesteśmy spadkobiercami?
1.4.1 Uwagi ogólne
śmierci spadkodawcy. Jednak żeby spadkobierca otrzymał potwierdzenie, że to właśnie on
odziedziczył majątek potrzebne jest albo tzw. stwierdzenie nabycia spadku albo poświadczenie
dziedziczenia. To pierwsze spadkobierca może uzyskać w sądzie, drugie zaś u notariusza. Zróbmy
małe porównanie, które z tych potwierdzeń jest korzystniejsze dla spadkobiercy:
Stwierdzenie nabycia spadku
Poświadczenie dziedziczenia
Gdzie można je
uzyskać?
W sądzie rejonowym, który
jest właściwy ze względu na
ostatnie miejsce zamieszkania
spadkodawcy przed jego
śmiercią
U każdego notariusza w Polsce
Rodzaj dziedziczenia,
które obejmuje
Ustawowe i testamentowe
Ustawowe i testamentowe (z
wyjątkiem testamentu ustnego)
Czas potrzebny
do uzyskania
potwierdzenia?
Ok. 2 - 3 miesięcy
Ok. 2 tygodni
- Wniosek o stwierdzenia
nabycia spadku – 50 zł
- Oświadczenie o przyjęciu lub
odrzuceniu spadku – 50 zł +
inne
RAZEM: Ok. 150 zł
- protokół z przyjęcia lub
odrzucenia spadku – 50 zł
- protokół z otwarcia i ogłoszenia
testamentu – 50 zł
- protokół poświadczenia
dziedziczenia – 100 zł
- akt poświadczenia
dziedziczenia – 50 zł
- wypisy – ok. 100 zł
+ inne
RAZEM: 300 – 500 zł + VAT
Cena
PRAWO SPADKOWE
Jak już wspomniano w poprzednim rozdziale spadkobierca nabywa spadek w momencie
Po stwierdzeniu nabycia spadku lub poświadczenia dziedziczenia, spadkobierca
zyskuje o icjalne potwierdzenie, że jest spadkobiercą. Takie potwierdzenie jest potrzebne w
wielu dziedzinach życia – bez niego nie można na przykład uzyskać wpisu do księgi wieczystej.
Stwierdzenie nabycia spadku i poświadczenie dziedziczenia zostaną szczegółowo opisane w
dwóch kolejnych podrozdziałach.
21
1.4.2. Stwierdzenie nabycia spadku.
PRAWO SPADKOWE
Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku może złożyć każdy kto ma w tym interes. Zazwyczaj
taką osobą jest spadkobierca, ale czasami niektórym zależy na udowodnieniu, że to właśnie oni
nie dziedziczą po spadkodawcy – chociażby po to żeby uniknąć spłaty długów spadkowych.
Wniosek podlega opłacie w wysokości 50 zł i powinien zostać złożony do sądu rejonowego, który
jest właściwy ze względu na miejsce zamieszkania zmarłej osoby (można go złożyć albo w biurze
podawczym sądu, albo wysłać listem poleconym). Nawet jeśli złożymy wniosek w złym sądzie to
i tak zostanie on przesłany do sądu właściwego. Opłaty możemy dokonać w kasie sądu (kupując
znaki sądowe w kasie sądu i naklejając je na pierwszą stronę wniosku), na poczcie, w banku, lub
przez Internet (dowód opłaty zawsze dołączamy do egzemplarza, który jest przeznaczony dla
sądu). Przykładowy wniosek powinien wyglądać następująco:
Wzór nr. 4
Wrocław, dnia 12 maja 2010 r.
Do:
Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Krzyków
Wydział I Cywilny
Ul. Podwale 30
50-040 Wrocław
Wnioskodawca:
Anna Kowalska
Ul. Krakowska 22/28
50-249 Wrocław
Uczestnicy postępowania:
1. Hanna Sikora
Ul. Zamenhofa 5/4
43-256 Świdnica
2. Paweł Kowalski
Ul. Limanowskiego 23/5
58-316 Wałbrzych
WNIOSEK O STWIERDZENIE NABYCIA SPADKU**
Działając w imieniu własnym wnoszę o:
1. stwierdzenie, że spadek nabyty po zmarłym w dniu 1 marca 2010 r. Stefanie
Kowalskim, zamieszkałym ostatnio we Wrocławiu, przypada spadkobiercom na podstawie
ustawy/testamentu* tj. żonie Annie Kowalskie, córce Hannie Sikorze i synowi Pawłowi
Kowalskiemu – każdemu po…… części.
2. Zasądzenie od Hanny Sikory i Pawła Kowalskiego kosztów postępowania według
norm przepisanych.
Uzasadnienie
Mój mąż Stefan Kowalski, przedsiębiorca, ostatnio zamieszkały we Wrocławiu przy ul.
Krakowskiej 22/28 zmarł dnia 1 marca 2010 r.
22
Dowód: Odpis skrócony aktu zgonu
Spadkobiercami z mocy ustawy/testamentu* są: żona Anna Kowalska, córka Hanna
Sikora i syn Paweł Kowalski.
Dowód: Odpisy skrócone aktów urodzenia
Innych spadkobierców nie ma. Zapewnienie zostanie złożone ustnie na rozprawie.
Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku jest w tym stanie uzasadniony.
Anna Kowalska
* niepotrzebne skreślić
** wniosek należy złożyć w tylu egzemplarzach ilu jest uczestników postępowanie
plus jeden egzemplarz dla sądu.
Po złożeniu takiego wniosku sąd wyznacza rozprawę i wzywa na nią wszystkie osoby,
które mogą być spadkobiercami. Na rozprawie sąd przesłuchuje każdą z osób i dąży do ustalenia,
kto tak naprawdę jest spadkobiercą i czy istnieje jakiś testament pozostawiony przez spadkodawcę
(ewentualnie wzywa do złożenia w sądzie testamentu). Jeżeli testament zostaje złożony, sąd go
otwiera, ogłasza i bada czy nie został odwołany (każda osoba, u której znajduje się testament jest
zobowiązana do złożenia go w sądzie – chyba, że zrobiła to wcześniej u notariusza).
Po zakończeniu rozprawy sąd wydaje postanowienie, w którym wymienia spadkodawcę
i wszystkich spadkobierców, którzy dostali spadek. Nie decyduje przy tym jakie przedmioty komu
przypadną. Postanowienie takie wygląda następująco:
PRAWO SPADKOWE
Załączniki:
- wyciąg z aktu zgonu
- odpisy skrócone aktów urodzenia uczestników postępowania
- odpis aktu małżeństwa
23
Wzór nr. 5
Sygn. akt. I C 267/10
POSTANOWIENIE
Dnia 15 maja 2010 r.
Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Krzyków Wydział I Cywilny, w składzie:
Przewodniczący:
Protokolant:
SSR Jan Nowak
Ewa Mazurek
PRAWO SPADKOWE
po rozpoznaniu w dniu 15 maja 2010 r. sprawy z wniosku: Anny Kowalskiej
przy uczestnictwie: Hanny Sikory i Pawła Kowalskiego
o stwierdzenie nabycia spadku po: Stefanie Kowalskim
p o s t a n a w i a:
I. stwierdzić, że spadek po Stefanie Kowalskim, zmarłym 1 marca 2010 r. we Wrocławiu,
ostatnio stale zamieszkałym we Wrocławiu, przy ulicy Krakowskiej 22/28 we Wrocławiu,
na podstawie ustawy wprost nabyli: żona Anna Kowalska, córka Hanna Sikora i syn Paweł
Kowalski - po 1/3 części;
II. orzec, że wnioskodawczyni i uczestnik ponoszą koszty postępowania związane ze
swoim udziałem w sprawie. (Pieczęć)
(Podpisy)
(Pieczęć okrągła)
Dnia ........................ 200... r.
Co jeśli się okaże, że osoba, która dostała potwierdzenie w rzeczywistości nie jest
spadkobiercą?
W życiu zdarzają się takie sytuacje, że osoby, o których mowa w potwierdzeniu nie są
tak naprawdę spadkobiercami (np. zostanie odnaleziony testament, o którym nikt wcześniej
nie wiedział, i zmieni się lista osób, które powinny dostać spadek). Wtedy należy złożyć do
sądu wniosek o zmianę postanowienia stwierdzającego nabycie spadku. Wniosek musi zostać
złożony w sądzie, który wydał to postanowienie razem z dokumentami poświadczającymi nowe
okoliczności i musi wyglądać następująco:
24
Wzór nr 6
Wrocław, dnia 14 września 2010 r.
Do:
Wnioskodawca:
Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Krzyków
Wydział I Cywilny
Ul. Podwale 30
Anna Kowalska
Ul. Krakowska 22/28
50-249 Wrocław
Uczestnicy postępowania:
WNIOSEK O ZMIANĘ POSTANOWIENIA O STWIERDZENIU NABYCIA SPADKU
Działając w imieniu własnym wnoszę o:
1. Zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po Stefanie Kowalskim
wydanego przez Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Krzyków dnia 15 maja 2010 r. w sprawie o
sygnaturze akt 267/10 (tu wpisujemy sygnaturę akt jaka jest na postanowieniu) w ten sposób,
iż stwierdzić, że spadek po Stefanie Kowalskim zmarłym dnia 1 marca 2010 r., ostatnio
zamieszkałym we Wrocławiu przy ul. Krakowskiej 22/28 na podstawie odnalezionego
testamentu nabyli żona Anna, córka Hanna, syn Paweł, konkubina Ilona oraz nieślubny syn
Maciej – po 1/5 części,
2. Zasądzenie od uczestników postępowania kosztów związanych z udziałem w
sprawie.
PRAWO SPADKOWE
1. Hanna Sikora
Ul. Zamenhofa 5/4
43-256 Świdnica
2. Paweł Kowalski
Ul. Limanowskiego 23/5
58-316 Wałbrzych
Uzasadnienie
(TUTAJ WPISUJEMY DLACZEGO UWAŻAMY, ŻE POSTANOWIENIE POWINNO ZOSTAĆ
ZMIENIONE)
(podpis wnioskodawcy)
Załączniki:
- wyciąg z aktu zgonu
- odpisy skrócone aktów urodzenia uczestników postępowania
- testament Stefana Kowalskiego
UWAGA: Wniosek opłacamy i składamy w taki sam sposób jak wniosek o stwierdzenie nabycia
spadku, o którym była mowa wcześniej.
Jeśli zostanie udowodnione, że spadek powinna nabyć inna osoba (lub któryś ze
spadkobierców nie powinien) sąd zmienia potwierdzenie i wydaje nowe. Osoba, która chce
zmiany potwierdzenia ma na złożenie wniosku 1 rok od momentu, w którym dowiedziała sie, że
postanowienie jest błędne.
25
Co jeśli osoba, która nie jest spadkobiercą pozbyła się rzeczy należących do spadku?
Olbrzymie znaczenie ma tu czy osoba, która nabyła rzeczy wiedziała, że nabywa je od
osoby, która nie jest spadkobiercą:
• Jeśli wiedziała – musi zwrócić rzeczy tym, którzy są prawdziwymi spadkobiercami.
• Jeśli nie wiedziała, ale z łatwością mogła się dowiedzieć – musi zwrócić rzeczy tym,
którzy są prawdziwymi spadkobiercami,
• Jeśli nie wiedziała i ciężko byłoby jej się dowiedzieć – nie musi zwracać rzeczy tym,
którzy są prawdziwymi spadkobiercami.
PRAWO SPADKOWE
Co jeśli rzecz należąca do spadku znajduje się u osoby nie będącej spadkobiercą?
Tę sytuację opiszemy na następującym przykładzie:
Przed śmiercią Stefan pożyczył swojemu koledze Andrzejowi samochód. Andrzej
wiedział, że Stefan nie żyje, ale mimo to nadal korzystał z samochodu. Samochód odziedziczył
syn Stefana – Paweł, który od momentu kiedy dowiedział się, że dostał po ojcu samochód ma
10 lat żeby żądać od Andrzeja jego zwrotu. Przy zwrocie panowie będą się jednak musieli
rozliczyć:
po pierwsze – Paweł może żądać od Andrzeja pieniędzy za korzystanie z samochodu przez
tak długi czas,
po drugie – Paweł może żądać od Andrzeja pieniędzy za zużycie opon i za zużycie
amortyzatorów,
po trzecie – Andrzej może żądać od Pawła pieniędzy za niezbędne naprawy samochodu,
ponieważ w czasie kiedy z niego korzystał zepsuł się wtrysk i zamarzł akumulator.
Gdyby Andrzej nie wiedział, że Stefan umarł, i że samochód należał się Pawłowi, nie musiałby
nic płacić. Jeśli natomiast by wiedział, że prędzej czy później Paweł zgłosi się po samochód – musi
zapłacić.
Dlaczego tak jest? Ponieważ Andrzej nie jest spadkobiercą, a w takiej sytuacji Paweł jako
prawdziwy spadkobierca:
• może żądać zwrotu rzeczy oraz pieniędzy za korzystanie z niej (ale Andrzej może zabrać
to, co dołączył do samochodu np. nowy spoiler i nowe kołpaki),
• może żądać pieniędzy za zużycie, pogorszenie stanu lub utratę rzeczy (ale Andrzej może
żądać zwrotu pieniędzy za niezbędne wydatki na samochód),
• może żądać zwrotu korzyści, które Andrzej osiągnął dzięki tej rzeczy, albo takich, które
Andrzej powinien był osiągnąć,
• odszkodowania (gdyby Andrzej sprzedał samochód)
Jeśli Andrzej nie chce oddać samochodu, Paweł może skierować do sądu pozew o jego wydanie.
Natomiast jeśli Andrzej odda samochód bez sprzeciwu, Paweł ma rok od dnia oddania samochodu
na żądanie zwrotu pieniędzy, o których mowa była wyżej.
26
UWAGA: Andrzej nie musi za nic płacić jeśli był święcie przekonany, że nie będzie musiał oddać
samochodu (i nie mógł się o tym w żaden sposób dowiedzieć).
1.4.3. Poświadczenie dziedziczenia:
PRAWO SPADKOWE
Drugim potwierdzeniem dla spadkobiercy, że to właśnie on dostał spadek jest tak zwane
poświadczenie dziedziczenia. Jego uzyskanie jest znacznie wygodniejsze niż sądowe stwierdzenie
nabycia spadku – jest szybsze i wymaga mniej formalności – ale jest zdecydowanie droższe.
Akt poświadczenia dziedziczenia musi zostać zarejestrowany w Krajowej Radzie Notarialnej,
ale tym zajmuje się już notariusz. Po zarejestrowaniu akt ma identyczne znaczenie jak sądowe
stwierdzenie nabycia spadku.
Aby sporządzić taki akt wszyscy spadkobiercy (oraz osoby, które teoretycznie mogłyby
być spadkobiercami) muszą się razem wybrać do dowolnego notariusza w Polsce i wspólnie
odpowiedzieć na parę pytań, a w szczególności:
• czy wszyscy chcą uzyskać poświadczenie dziedziczenia? (musi być zgoda)
• czy ktoś ma informacje o innych osobach, które mogłyby być spadkobiercami?
• czy ktoś wie czy inny spadkobierca nie może dziedziczyć z jakiegoś powodu?
• czy komuś wiadomo o istnieniu testamentu?
• czy wcześnie już sąd nie wydał postanowienia stwierdzającego nabycie spadku?
• czy w skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne?
• czy spadkodawca nie był cudzoziemcem?
• czy były już składane oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku?
• czy ktoś został uznany za niegodnego dziedziczenia?
• czy były zawierane umowy dotyczące zrzeczenia się dziedziczenia?
Na spotkanie z notariuszem należy zabrać ze sobą dowód osobisty, akt zgonu
spadkodawcy, akty urodzenia spadkobierców, którzy się nie żenili albo nie wychodzili za mąż,
akty małżeństwa pozostałych spadkobierców, testament spadkodawcy (o ile taki istnieje), dowód
osobisty zmarłego (w zasadzie wystarczy sam numer PESEL) oraz inne dokumenty, które mogą
być ważne dla ustalenia spadku.
Po udzieleniu odpowiedzi na pytania notariusz spisuje protokół, w którym
zapisuje odpowiedzi na wszystkie zadane pytania. Później, na podstawie
protokołu zostaje sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia, który
potwierdza, że osoby w nim wymienione są spadkobiercami. Po sporządzeniu
aktu notariusz rejestruje go w Krajowej Radzie Notarialnej. Na stronie
internetowej pod adresem www.rejestry.net.pl można znaleźć informacje o
zarejestrowanych aktach poświadczenia dziedziczenia.
Każda osoba, która ma jakiś interes prawny (i go udowodni) może uzyskać wypis aktu z rejestru.
27
Kiedy notariusz odmawia wydania aktu poświadczenia dziedziczenia?
PRAWO SPADKOWE
jeśli wcześniej został już sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia (notariusz nie
może sporządzić dwóch aktów odnoszących się do tego samego spadku. Jeśli przypadkowo
notariusz wyda akt poświadczenia dziedziczenia nie wiedząc, że sąd wcześniej wydał
już postanowienie o nabyciu spadku to w takiej sytuacji ważniejsze jest postanowienie
sądu),
jeśli okaże się, że istnieje testament, o którym notariusz nie został poinformowany,
jeśli notariusz dowie się, że przy spisaniu protokołu nie były obecne wszystkie osoby,
jeżeli spadkobiercą jest gmina albo Skarb Państwa,
jeżeli spadkodawca nie był Polakiem, mieszkał za granicą lub w spadek wchodzą rzeczy
znajdujące się za granicą.
UWAGA:
Potwierdzenia nie mogą zostać wydane przed upływem 6 miesięcy od śmierci
spadkodawcy. Wyjątkowo można je dostać wcześniej jeśli wszyscy spadkodawcy złożyli już
oświadczenie, że przyjmują albo odrzucają spadek. Takie oświadczenie może też zostać złożone
podczas rozprawy w sądzie albo u notariusza podczas spisywania protokołu potwierdzającego
nabycie spadku. Termin 6 miesięcy został ustanowiony po to, aby spadkobiercy mieli czas na
podjęcie decyzji czy chcą przyjąć czy odrzucić spadek.
1.5. Spadek z długami – jak uniknąć odpowiedzialności za długi pozostawione przez
spadkodawcę?
Często zdarza się tak, że spadkodawca przed śmiercią zaciągnie długi, które potem musi
spłacać jego rodzina. Jak zatem bronić się przed spłatą nie swoich długów? Niniejszy rozdział
będzie poświęcony właśnie temu zagadnieniu.
Spadkobierca nabywa spadek w momencie śmierci spadkodawcy. Jak już wspomniano,
nie jest to nabycie ostateczne, albowiem spadkobierca ma 6 miesięcy na złożenie oświadczenia o
przyjęciu spadku lub o odrzuceniu spadku. Termin ten biegnie od momentu, w którym spadkobierca
dowiedział się, że należy mu się spadek. Jeśli spadkobierca nie złoży takiego oświadczenia w w/
w terminie to prawo uznaje go za osobę, która przyjęła spadek (i to bez żadnego ograniczenia
odpowiedzialności za długi)
Do czasu przyjęcia spadku spadkobierca odpowiada za długi osoby, po której dziedziczy
tylko w takim stopniu w jakim wart jest spadek. Oznacza to mniej więcej tyle, że ci, którym
spadkodawcy był coś dłużny (nazywani wierzycielami) nie mogą nam zabrać ani grosza z
naszego osobistego majątku. Mogą oni dostać tylko taką sumę jaką warte są rzeczy pozostawione
przez spadkodawcę.
28
Od chwili przyjęcia spadku Anna – żona Stefana – odpowiada za wszystkie długi swojego
męża. Komornik mógłby zabrać jej całe 70.000,00 zł, które dostała w spadku plus jeszcze 10.000,00
z jej osobistego majątku żeby spłacić cały dług. Oznacza to, że Anna nie dość, że nic nie zyskała
ze spadku po swoim mężu to jeszcze będzie musiała dopłacić 10.000,00 zł ze swoich własnych
pieniędzy.
PRAWO SPADKOWE
Przykład:
Stefan pozostawił w spadku swojej żonie Annie majątek o wartości 70.000,00
zł. Okazało się jednak, że przed śmiercią Stefan pożyczył od Andrzeja 80.000,00 zł czyli
więcej niż wart jest jego cały majątek. Andrzej, jak tylko dowiedział się, że Stefan nie żyje,
pojechał do jego żony i zażądał od niej zwrotu pożyczonych pieniędzy. Prośba Andrzeja była
oczywiście uzasadniona – w końcu chciał zwrotu swoich pieniędzy, a żona Stefana jest jego
jedynym spadkobiercą. Pechowo dla Andrzeja okazało się, że żona Anna nie złożyła jeszcze
oświadczenia o przyjęciu albo odrzuceniu spadku, a od śmierci Stefana nie minęło jeszcze
pół roku.
W takiej sytuacji, żeby uniknąć spłaty długu swojego męża, Anna powinna jak
najszybciej złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku. Wtedy Andrzej nie będzie mógł
wystąpić do sądu z żądaniem zasądzenia od Anny kwoty 80.000,00 zł tytułem spłaty długu
Stefana i Anna zostanie zwolniona od odpowiedzialności.
Jest jedna możliwość uniknięcia odpowiedzialności za długi spadkowe:
Mianowicie, Anna może złożyć w sądzie albo przed notariuszem oświadczenie o przyjęciu spadku
z dobrodziejstwem inwentarza. (czy z ograniczeniem odpowiedzialności za długi). Wtedy nie
będzie zmuszona wypłacić 10.000,00 zł z majątku należącego tylko do niej.
Po złożeniu takiego oświadczenia sąd może jeszcze wezwać Annę do złożenia dodatkowych
oświadczeń:
że żaden przedmiot należący do spadku po Stefanie nie został schowany, ani w żaden
sposób utajniony,
że oświadczenie o przyjęciu spadku z ograniczeniem odpowiedzialności za długi (tj. z
dobrodziejstwem inwentarza) i wykaz rzeczy, które wchodzą w skład spadku po Stefanie
(tzw. inwentarz) są prawidłowe i zupełne.
Sąd może także skierować do Anny pytanie, czy nie wie o innych rzeczach, które nie
zostały spisane, a które należą do spadku po Stefanie. Jeśli okaże się, że Anna świadomie ukryła
jakieś rzeczy albo wymieniła nieistniejące długi po Stefanie to może zostać ukarana za świadczenie
nieprawdy. Sąd może postanowić, że Anna przyjmuje spadek bez ograniczenia odpowiedzialności
za długi po Stefanie (tj. wprost) i te osoby, których Stefan był dłużnikiem będą mogły dochodzić
swoich pieniędzy także z jej majątku osobistego.
Po sporządzeniu spisu majątku Stefana (inwentarza) Anna ma obowiązek spłacić długi
spadkowe, ale tylko w takiej wysokości w jakiej wart jest spadek po Stefanie.
Anna spłaca długi w następującej kolejności:
29
PRAWO SPADKOWE
30
1) najpierw musi pokryć koszty egzekucyjne (czyli koszty związane z uzyskaniem spłaty długów
po Stefanie),
2) następnie Anna pokrywa niespłacone alimenty (Jeśli np. Stefan miał nieślubne dziecko, na
które płacił alimenty),
3) potem odszkodowanie za spowodowanie przez Stefana kalectwa, choroby albo niezdolności
do pracy innej osoby, ale tylko do potrójnej wysokości minimalnego wynagrodzenia za miesiąc
pracy. Na dzień wydania broszury minimalne wynagrodzenie wynosi 1.317,00 zł brutto. Anna
więc będzie w tym przypadku musiała zapłacić maksymalnie 3.951,00 zł,
4) w dalszej kolejności Anna spłaca długi zabezpieczone hipotecznie lub zastawem rejestrowym
albo zabezpieczone przez wpisanie do innego rejestru,
5) następnie Anna spłaci pozostałe należności.
UWAGA:
Nieco odmiennie wygląda sytuacja w przypadku obciążenia nieruchomości hipoteką lub
ruchomości zastawem, tj. takimi prawami nierozerwalnie związanymi z obciążoną rzeczą, dzięki
którym wierzyciel jako pierwszy może dochodzić swojego długu z rzeczy, która została tym
prawem obciążona – niezależnie od tego czy są jeszcze inni wierzyciele oraz niezależnie od tego
czy rzecz została sprzedana. Jeśli sprzedamy rzecz obciążoną hipoteką lub zastawem to wierzyciel
będzie mógł żądać zaspokojenia swojego długu od nowego właściciela. Jeśli dług Stefana był
zabezpieczony hipoteką albo zastawem to bez znaczenia jest jakie oświadczenie złożyła Anna
(czy z ograniczeniem odpowiedzialności za długi czy nie). Osoba, której Stefan był coś dłużny
może zawsze ściągnąć swoją wierzytelność od właściciela rzeczy.
Nawet jeśli przykładowo Anna sprzeda dom obciążony hipoteką to wierzyciel i tak będzie
mógł się starać o zwrot swoich pieniędzy od nabywcy nieruchomości (i będzie miał pierwszeństwo
do dochodzenia swoich należności przed jakimikolwiek innymi osobami).
Trzeba również pamiętać, że Anna (wiedząc, że jest paru wierzycieli) powinna spłacać
długi spadkowe w taki sposób aby każdy z wierzycieli otrzymał choć część tego, co mu się należy.
Nie może dojść do takiej sytuacji, że Anna spłaci część wierzycieli w całości, a inni nie dostaną
nic.
Przykład:
Anna przyjęła spadek po Stefanie z ograniczeniem odpowiedzialności za długi
(czyli z dobrodziejstwem inwentarza). Spadek jest wart 200.000,00 zł, a to oznacza, że Anna
musi spłacić długi tylko w takiej kwocie.
Stefan miał 4 wierzycieli – każdemu dłużny był po 100.000,00 zł. Anna, wiedząc o
wszystkich długach swojego zmarłego męża, spłaciła 2 wierzycieli dając im po 100.000,00
zł. Pozostałym wierzycielom nie dała nic tłumacząc się tym, że odpowiada za długi tylko
w takiej wysokości ile wart jest spadek. Zgodnie jednak z prawem, Anna powinna była
rozdzielić pieniądze ze spadku po równo i zapłacić każdemu z wierzycieli po 50.000,00 zł
żeby żaden nie czuł się pokrzywdzony. W związku z tym wierzyciele, którzy nie dostali nic
mogą żądać od Anny wypłaty po 50.000,00 zł. Nawet jeśli Anna nie ma już pieniędzy ze
spadku i mimo, że jej odpowiedzialność za długi Stefana jest ograniczona, to i tak będzie
musiała zapłacić dwóm wierzycielom, którzy nie dostali nic, po 50.000,00 zł.
Co w przypadku jeśli jest kilku spadkobierców, a tylko jeden spłaca długi spadkowe?
PRAWO SPADKOWE
Na to pytanie odpowiemy korzystając z kolejnego przykładu:
Anna, Hanna i Paweł przyjęli po Stefanie spadek o wartości 30.000,00 bez
ograniczenia odpowiedzialności za długi – każdy otrzymał po 1/3 majątku (po 10.000,00 zł).
Przed śmiercią Stefan pożyczył od Andrzeja 30.000,00 na spłatę kredytu bankowego. Rok po
śmierci, Andrzej zażądał od Anny spłaty długu. Anna miała w tej sytuacji obowiązek spłacić
cały dług, a potem mogła żądać od Hanny i Pawła zwrotu 20.000,00 zł (po 10.000,00 zł od
każdego), które oni powinni byli oddać ze swojej części spadku. Dzieje się tak, ponieważ Anna,
Hanna i Paweł odpowiadają za długi spadkowe w równym stopniu. Nie może dojść do takiej
sytuacji, że jedna osoba spłaci długi, a pozostałe będą zwolnione od odpowiedzialności.
Gdyby Andrzej zażądał spłaty długu od wszystkich spadkobierców łącznie (bo może
tak zrobić) Stefana to każdy z nich musiałby mu oddać po 10.000,00 zł.
Gdyby dług wynosił 60.000,00 zł to Anna, Hanna i Paweł musieliby spłacić
Andrzeja po 20.000,00 zł każdy (10.000,00 zł z majątku, który otrzymali w spadku a kolejne
10.000,00 zł ze swojego majątku osobistego). Gdyby Anna, Hanna i Paweł przyjęli spadek z
ograniczeniem odpowiedzialności za długi (tj. z dobrodziejstwem inwentarza) to musieliby
oddać Andrzejowi tylko po 10.000,00 zł każdy.
1.6. Dział spadku
1.6.1. Wspólność spadku
Po śmierci spadkodawcy wszyscy, którzy dziedziczą stają się współwłaścicielami spadku
i są nimi do momentu podziału spadku na konkretne osoby. To oznacza, że do momentu działu
każda osoba może posiadać jakiś konkretny przedmiot wchodzący w skład spadku i z niego
korzystać, np. Jeśli Stefan zostawił w spadku motocykl to zarówno Anna – jego żona, jak i Hanna
oraz Paweł – jego dzieci, mogą nim jeździć dopóki nie zostanie on przyznany jednej z tych osób.
Czasami zdarzy się, że cały spadek będzie znajdował się tylko u jednego spadkobiercy,
np. dom. W takiej sytuacji, pozostali spadkobiercy mogą się zwrócić do sądu o to by sąd ustalił w
jaki sposób wszyscy mogą korzystać z tej nieruchomości zanim zostanie ona przyznana jednemu
ze spadkobierców.
Należy przy tym pamiętać, że do momentu podziału spadku każdy ze spadkobierców ma
obowiązek zarządu spadkiem. To znaczy, że jeśli na przykład, któryś ze spadkobierców powinien
coś pilnie sprzedać albo naprawić, bo inaczej np. rzecz ulegnie zniszczeniu, albo zmniejszy się jej
wartość, to powinien to zrobić. Do dokonywania takich czynności potrzebna jest jednak zgoda
pozostałych spadkobierców. Jeśli nie da się uzyskać zgody pozostałych spadkobierców zawsze
można poprosić sąd o upoważnienie do dokonania takich czynności.
Jeśli wszystkie osoby, które są spadkobiercami nie mogą się porozumieć co do tego jak ma
wyglądać zarząd rzeczą, można udać się do sądu i poprosić o wyznaczenie zarządcy. Taki zarządca
zajmuje się rzeczą do momentu zanim zostanie ona przyznana konkretnej osobie i może zażądać
za to zapłaty wynagrodzenia od pozostałych spadkobierców. Z kolei każdy spadkobierca może
31
zażądać od zarządcy rachunku z zarządu (to znaczy rozliczenia tego co zrobił zarządca, w jaki
sposób się zajmuje spadkiem itd.)
Korzyści (np. pieniądze) oraz wydatki związane ze wspólnym spadkiem dzielone są na
spadkobierców w zależności od tego jakie mają udziały w spadku.
PRAWO SPADKOWE
Przykład:
Stefan kupił przed śmiercią 4 mieszkania we Wrocławiu i wynajął studentom.
Po śmierci pobieraniem opłat za najem zajęła się żona Stefana. Innymi spadkobiercami,
oprócz żony Anny, są córka Hanna i syn Paweł. Każda z osób odziedziczyła mieszkania w
1/3. Oznacza to, że Anna będzie musiała się w takim stopniu podzielić tym co uzyskała od
studentów tytułem opłat za najem.
Czy można sprzedać albo oddać swoją część spadku przed jego oficjalnym podziałem na
konkretne osoby?
Generalnie spadkobierca może oddać innej osobie (za opłatą lub bezpłatnie) swój udział
w spadku. Co to oznacza w praktyce? To, że jeśli Hannie – córce Stefana - przysługuje 1/3 spadku
to właśnie taki udział może ona zbyć/oddać/sprzedać albo darować drugiej osobie.
Jeśli natomiast Hanna będzie chciała zbyć udział w jakimś konkretnym przedmiocie (np.
przysługuje jej 1/3 samochodu po ojcu i chce tą 1/3 część sprzedać) to potrzebuje na to zgody
brata Pawła i mamy Anny. Dzieje się tak ponieważ spadek jeszcze nie został podzielony. Jeśli Hanna
sprzeda swoją część samochodu innej osobie bez wiedzy mamy i brata to umowa sprzedaży może
być w takim wypadku traktowana tak jak by jej nie było. Wtedy osoba, która kupiła od Hanny ten
udział jest pokrzywdzona i może żądać zwrotu pieniędzy.
1.6.2. Jak podzielić spadek?
Wspólność spadku, o której mowa wyżej nie może jednak trwać wiecznie. Prędzej czy
później trzeba będzie podzielić spadek i przekazać określone rzeczy konkretnym osobom. Są dwa
sposoby żeby to zrobić – albo wszyscy spadkobiercy dogadują się między sobą i spisują umowę,
albo zwracają się do sądu o podzielenie spadku
1.6.2.1. Umowny dział spadku
Porozumienie się co do sposobu podziału spadku oraz zawarcie umowy to najszybsza
i najprostsza możliwość podziału spadku. Musi przy tym być pełna zgoda wszystkich, którzy
dziedziczą; brak zgody choćby jednego spadkobiercy powoduje, że sprawa musi zostać
rozstrzygnięta przez sąd. Wszyscy spadkobiercy muszą być przy tym w stanie swobodnie podjąć
decyzje (np. nie mogą być upośledzeni, nie mogą mieć nawet częściowych zaburzeń psychicznych,
nie mogą pozostawać w błędzie ani działać pod wpływem groźby – chyba że wszyscy spadkobiercy
byli w uzasadnionym błędzie, ale tę kwestię rozstrzyga już sąd).
32
Przykład:
Anna, Hanna i Paweł zawarli umowę o dział spadku po Stefanie. Anna dostała
samochód Opel Vectra, Hanna dostała Volkswagena Caddy, a Paweł Volvo S40. Paweł
odebrał swój samochód z parkingu jako ostatni. Niestety, po przejechaniu 20 km samochód
Pawła się zepsuł. Okazało się, że Stefan przed śmiercią omyłkowo zatankował benzynę do
Diesla i zatarł cały silnik. Paweł poczuł się pokrzywdzony, bo samochód stracił na wartości.
Nie wiedział, że samochód nie jest sprawny i nie miał jak się wcześniej o tym dowiedzieć.
Gdyby wiedział, nigdy nie zgodziłby się na taki podział majątku. Oświadczył, więc Annie i
Hannie, że anuluje to co powiedział wcześniej i co zostało zapisane w umowie.
Co powinna zawierać umowa o dział spadku?
PRAWO SPADKOWE
W powyższym przykładzie Paweł postąpił zgodnie z prawem. Mógł uchylić się od skutków
swojego oświadczenia, ponieważ był w błędnym przekonaniu, że samochód jest sprawny. Miał
przy tym obowiązek poinformować o błędzie Annę i Hannę, gdyby tego nie zrobił, albo zrobiłby to
dopiero po roku, nie mógłby się uchylić od skutków swojego oświadczenia spisanego w umowie
(termin na uchylenie się wynosi w tym wypadku rok od momentu wykrycia błędu).
Umowa dotycząca podziału spadku powinna w szczególności zawierać informacje o
zapisach, darowiznach, udziałach w gospodarstwie rolnym, a także powinna zawierać wszystkie
uzgodnienia inansowe pomiędzy spadkobiercami (np. kto komu daje jakie wynagrodzenie za
korzystanie z danej rzeczy, albo kto płaci za niezbędne naprawy rzeczy itd.).
Ponadto, jeśli spadkodawca miał długi to w umowie powinny się znaleźć informacje o
tym, który ze spadkobierców je spłaci (np. „[…]Paweł Kowalski płaci dług wierzycielowi Andrzejowi
Lewandowskiemu, a Hanna Kowalska płaci dług Ilonie Klusik”), albo który ze spadkobierców zrzeka
się przedmiotów należących do spadku.
Jeżeli do spadku wchodzi nieruchomość, użytkowanie wieczyste albo spółdzielcze
własnościowe prawo do lokalu, umowa musi zostać zawarta w formie aktu notarialnego. W
innych przypadkach umowa może zostać zawarta w zwykłej formie (tzn. może zostać spisana
na kartce papieru i podpisana przez spadkobierców), a notariusz powinien poświadczyć podpisy
złożone pod umową.
W umowie można podzielić cały spadek albo część spadku. W tym drugim przypadku
ta część, która nie została podzielona, może zostać podzielona poprzez spisanie kolejnej umowy
(uzupełniającej) albo przez sąd.
Poniżej znajdą państwo przykładowy wzór umowy o dział spadku:
33
Wzór nr 7
UMOWA O DZIAŁ SPADKU
Zawarta w dniu 17 maja 2010 r. pomiędzy:
Anną Kowalską zamieszkałą we Wrocławiu przy ul. Krakowskiej 22/28,legitymującą się
Dodowem osobistym nr BMB 542444 wydanym przez Prezydenta Miasta Wrocławia, a
Hanną Sikorą zamieszkałą w Świdnicy przy ul. Zamenhofa 4/5 legitymującą się dowodem
osobistym nr YFK 572729 wydanym przez Prezydenta Wałbrzycha,
a
Pawłem Kowalskim zamieszkałym w Wałbrzychu przy ul. Limanowskiego 23/5
legitymującym się dowodem osobistym HKJ 363927 wydanym przez Prezydenta Wałbrzycha
zwanymi dalej „Stronami”.
PRAWO SPADKOWE
§1
Strony oświadczają, że są spadkobiercami, każdy w 1/3 części, po zmarłym Stefanie
Kowalskim, co stwierdził Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Krzyków wydając w dniu 15 maja
2010 roku postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku.
§2
Strony oświadczają, że w wyniku spadkobrania stały się współwłaścicielami trzech
samochodów marki:
1. Opel Vectra, rok produkcji 2009, numer podwozia 267847838, numer rejestracyjny DW
07472,
2. Volkswagen Caddy, rok produkcji 2005, numer podwozia 274854583, numer rejestracyjny
DW 353CL,
3. Volvo S40, rok produkcji 2007, numer rejestracyjny DW 34623
§3
Strony zgodnie oświadczają, że dokonują zgodnie działu części spadku i zniesienia
współwłasności pojazdów wymienionych w § 2, w ten sposób, że Anna Kowalska nabywa
samochód Opel Vectra (wartość na dzień nabycia – 23.233,50 zł), Hanna Kowalska nabywa
samochód Volkswagen Caddy (wartość na dzień nabycia – 22.849,00 zł, a Paweł Kowalski
nabywa samochód Volvo S40 (wartość na dzień nabycia – 22.683,00).
§4
Na podstawie niniejszej umowy spadkobiercy odbiorą broń samochody z garażu przy
ul. Braniborskiej 23 oraz zobowiązują się do wspólnego uregulowania należności za
przechowywanie.
..............................................
..............................................
……………………………………
Podpis Strony
Podpis Strony
Podpis Strony
1.6.2.2. Sądowy dział spadku – krok po kroku
Dział spadku przez sąd jest jedynym rozwiązaniem w sytuacji, w której spadkobiercy nie
mogą się porozumieć i zawrzeć umowy o dział spadku. W takim wypadku należy:
KROK 1 – Sporządzenie wniosku
Na początku należy sporządzić wniosek o dział spadku. We wniosku obowiązkowo
muszą znaleźć się informacje o tym jakie posiadamy potwierdzenie, że to właśnie my jesteśmy
spadkobiercami (takie potwierdzenie to postanowienie sądu stwierdzające nabycie spadku, albo
notarialny akt poświadczenia dziedziczenia, o których była mowa w podrozdziale 1.4.). Należy
34
także poinformować sąd czy był przeprowadzony spis rzeczy zmarłego (inwentarz) oraz czy
spadkobierca nie pozostawił żadnych testamentów.
Jeśli w skład spadku wchodzi nieruchomość (np. dom, mieszkanie czy działka) to do
wniosku należy dołączyć dokument, który będzie potwierdzeniem, że ta nieruchomość przed
śmiercią należała do spadkodawcy, np. odpis z księgi wieczystej (można go uzyskać w sądzie,
który prowadzi księgę wieczystą dla danej nieruchomości)
Wniosek o dział spadku powinien wyglądać następująco:
Wzór nr 8
Wrocław, dnia 12 maja 2010 r.
Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Krzyków
Wydział I Cywilny
Ul. Podwale 30
50-049 Wrocław
Wnioskodawca:
Anna Kowalska
Ul. Krakowska 22/28
50-249 Wrocław
Uczestnicy postępowania:
1. Hanna Sikora
Ul. Zamenhofa 5/4
43-256 Świdnica
2. Paweł Kowalski
Ul. Limanowskiego 23/5
58-316 Wałbrzych
PRAWO SPADKOWE
Do:
WNIOSEK O DZIAŁ SPADKU
Działając w imieniu własnym wnoszę o:
1) Ustalenie, że w skład spadku po zmarłym Stefanie Kowalskim, mężu wnioskodawczyni,
wchodzą:
a) trzy samochody osobowe marki Opel Vectra, Volkswagen Caddy i Volvo S40,
b) dwie nieruchomości – lokal w budynku mieszkalnym we Wrocławiu dla której Sąd Rejonowy
dla Wrocławia-Krzyków prowadzi księgę wieczystą nr KW 2492848 oraz dom letniskowy w
Sopocie, dla którego Sąd Rejonowy Gdańsk-Południe prowadzi księgę wieczystą o numerze KW
7483940,
2) Dokonanie działu spadku po Stefanie Kowalskim w taki sposób, aby:
- samochód osobowy marki Opel Vectra, numer rejestracyjny DW 36472 przyznać na własność
żonie spadkodawcy Annie Kowalskiej,
- samochód osobowy marki Volkswagen Caddy, numer rejestracyjny DW 28482 przyznać na
własność córce spadkodawcy Hannie Kowalskiej,
- samochód osobowy marki Volvo S40, numer rejestracyjny DW 37483 przyznać na własność
synowi spadkodawcy Pawłowi Kowalskiemu,
- lokal w budynku mieszkalnym położony we Wrocławiu przy ul. Powstańców Śląskich 35/23,
dla którego Sąd Rejonowy dla Wrocławi-Krzyków prowadzi księgę wieczystą o numerze KW
2492848 przyznać na własność żonie spadkodawcy Annie Kowalskiej,
35
- dom letniskowy zlokalizowany w Sopocie przy ul. Wojska Polskiego 45, dla którego Sąd
Rejonowy Gdańsk - Poůudnie prowadzi ksićgć wieczystŕ o numerze KW 7483940, przyznaă
na wspóůwůasnoúă w czćúciach uůamkowych po ˝ dzieciom spadkodawcy Hannie i Pawůowi
Kowalskim.
3) Obciążenie wnioskodawczyni i uczestników kosztami postępowania sądowego w
równym stopniu.
Uzasadnienie
Mój mąż Stefan Kowalski, przedsiębiorca, ostatnio zamieszkały we Wrocławiu przy ul.
Krakowskiej 22/28 zmarł dnia 1 marca 2010 r.
Dowód: Wyciąg z aktu zgonu
PRAWO SPADKOWE
Spadkobiercami z mocy ustawy/testamentu* są: żona Anna Kowalska, córka Hanna
Sikora i syn Paweł Kowalski.
Dowód: Odpisy skrócone aktów urodzenia
Innych spadkobierców nie ma. Zapewnienie zostanie złożone ustnie na rozprawie.
Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku jest w tym stanie uzasadniony.
(podpis wnioskodawcy)
Załączniki:
- wyciąg z aktu zgonu
- odpisy skrócone aktów urodzenia uczestników postępowania
- odpis aktu małżeństwa
KROK 2 – Opłacenie pisma
Wniosek należy opłacić w kwocie 50 zł. Można to zrobić na poczcie (wtedy dołączamy do wniosku
dowód wpłaty), w kasie sądu (kupując znaki sądowe i naklejając na pierwszą stronę wniosku) lub
przelewem bankowym (wygenerowany elektronicznie dowód przelewu dołączamy do wniosku).
W tytule należy napisać: „Opłata za wniosek o dział spadku po…”
KROK 3 – Gdzie składamy wniosek?
Złożyć wniosek w sądzie rejonowym, który jest właściwy ze względu na ostatnie
miejsce zamieszkania spadkodawcy. Jeśli takiego miejsca zamieszkania nie da się
ustalić, wniosek należy do sądu właściwego ze względu na miejsce położenia spadku.
Wniosek składamy w kilku egzemplarzach - jeden egzemplarz składamy dla sądu, a ponadto
składamy tyle identycznych egzemplarzy ilu jest uczestników postępowania.
Nawet jeśli złożymy wniosek w złym sądzie to i tak zostanie on przesłany do sądu właściwego.
KROK 4 – Co nas czeka w sądzie?
Sąd wyznacza rozprawę. Na rozprawie sąd będzie pytał między innymi o: wiek, zawód, stan
rodzinny, zarobki swoje i małżonka/małżonki oraz zażąda wyjaśnień w jaki sposób do tej pory
korzystaliśmy ze spadku oraz o inne okoliczności, które mogą mieć wpływ na rozstrzygnięcie sądu.
36
Przykład:
Andrzej, kolega Stefana z Sopotu, napisał testament, w którym przekazał domek
letniskowy nad morzem Stefanowi, jego żonie i dzieciom – Hannie i Pawłowi. Sądem, który
będzie dzielił spadek jest Sąd Rejonowy w Gdańsku, bo Stefan przed śmiercią zamieszkiwał
w Sopocie. Jest to jednak bardzo niewygodne dla rodziny Kowalskich ponieważ wszyscy
mieszkają na Dolnym Śląsku i muszą jechać ponad 500 km żeby stawiać się na rozprawach.
Mogą jednak na pierwszej rozprawie poprosić sędziego żeby przekazał sprawę do
Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Krzyków, ponieważ znajduje się on najbliżej miejsca
zamieszkania spadkobierców (rodziny Kowalskich).
PRAWO SPADKOWE
Nie zapomnijmy zabrać ze sobą dowodu osobistego, bo będzie nam potrzebny żeby potwierdzić
przed sądem swoją tożsamość.
Na podstawie wniosku i wszystkich informacji, które sąd uzyska ustalany jest skład spadku.
Później ustala się jego wartość i przyznaje rzeczy należące do spadku konkretnym osobom.
UWAGA:
Jeśli sąd który zajmuje się sprawą znajduje się daleko, najpóźniej na pierwszej rozprawie (!)
możemy ustnie złożyć wniosek o przeniesienie sprawy do sądu, który znajduje się bliżej miejsca
zamieszkania wszystkich spadkobierców albo do sądu w pobliżu, którego znajduje się spadek.
Taka zmiana właściwości sądu jest możliwa tylko w postępowaniu o dział spadku, ponieważ
generalną zasadą jest, że sprawy z zakresu dziedziczenia rozpoznawane są przez sąd rejonowy
właściwy ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy.
W jaki sposób sąd dzieli spadek?
Jeśli został sporządzony testament to sąd w miarę możliwości powinien uszanować
wolę zmarłego i wydać postanowienie o dziale spadku w taki sposób, w jaki życzyłby sobie tego
spadkodawca.
Jeśli nie został sporządzony żaden testament, a spadkobiercy dziedziczący na podstawie
ustawy zgadzają się między sobą co do podziału majątku to sąd ich wysłuchuje i wydaje
postanowienie z uwzględnieniem ich propozycji działowej. W pewnych przypadkach jednak sąd
nie może uszanować woli spadkobierców np. jeśli zaproponowany przez nich podział majątku
jest niezgodny z prawem, albo dział spadku zaproponowany przez nich napotkałby na pewne
techniczne problemy. Jeśli natomiast rzeczy, która wchodzi do spadku nie da się podzielić to:
• Rzecz może zostać przyznana na własność tylko jednemu spadkobiercy pod warunkiem,
że musi on spłacić pozostałych spadkobierców żeby nie ponieśli oni straty. Sąd ustali
wtedy w jaki sposób ma zostać dokonana spłata, w jakich ratach, terminach i ewentualnie
z jakimi odsetkami (raty muszą być spłacone maksymalnie w ciągu 10 lat),
• Sąd może podjąć decyzje o sprzedaży rzeczy i podziale uzyskanej kwoty na wszystkich
spadkobierców.
Po wydaniu przez sąd postanowienia spadek przestaje być majątkiem wspólnym spadkobierców.
37
Co zrobić jeśli nie zgadzamy się z postanowieniem sądu?
PRAWO SPADKOWE
Postanowienia sądu co do zasady nie zawierają uzasadnienia – jeśli więc chcemy
dowiedzieć się jakie były powody, dla których sąd wydał określone postanowienie, powinniśmy
w ciągu 7 dni od dnia jego wydania złożyć w sądzie wniosek o sporządzenie uzasadnienia i
doręczenie postanowienia z uzasadnieniem na wskazany przez nas adres.
Następnie, możemy złożyć apelację - mamy na to 14 dni liczonych od momentu, w którym
doręczono nam postanowienie wraz z uzasadnieniem. Jeśli nie składaliśmy wniosku o sporządzenie
uzasadnienia, termin 14 dni biegnie od momentu wydania postanowienia. Jeśli przepadnie nam
termin, postanowienie się uprawomocni i nie będziemy mieć już żadnej możliwości zaskarżenia
postanowienia.
UWAGA – postanowienie nie uprawomocni się jeśli druga strona wniesie apelację.
Apelacje wnosimy do Sądu Okręgowego właściwego ze względu na ostatnie miejsce
zamieszkania spadkodawcy, ale robimy to za pośrednictwem sądu, który wydał zaskarżone
postanowienie. Jeśli np. orzeczenie zostało wydane przez Sąd Rejonowy w Oławie, apelację
wniesiemy do Sądu Okręgowego we Wrocławiu, ale złożymy ją w biurze podawczym w Sądzie
Rejonowym w Oławie. Apelacja powinna wyglądać następująco:
Wzór nr 9
Oława, dnia 1 maja 2010 r.
Do:
Sądu Okręgowego we Wrocławiu
Wydział I Cywilny
Ul. Sądowa 1, 50-046 Wrocław
Za pośrednictwem:
Sądu Rejonowego w Oławie
Wydział I Cywilny
Ul. 11-listopada 12, 55-200 Oława
Sygn. akt. I C 673/10
Wnioskodawca:
Uczestnik postępowania:
Anna Kowalska
Ul. Krakowska 22/28, 50-249 Wrocław
1. Paweł Kowalski
Ul. Limanowskiego 23/5, 58-316 Wałbrzych
2. Hanna Sikora
Ul. Zamenhofa 5/4, 43-256 Świdnica
APELACJA WNIOSKODAWCY
od postanowienia Sądu Rejonowego w Oławie z dnia 13 marca 2010 r. sygn. akt I C
673/10
Działając w imieniu własnym składam apelację od wyżej wymienionego postanowienia
i wnoszę o:
Zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez… (tu krótko opisujemy swoje żądanie)
Zasądzenie od uczestników postępowania na rzecz wnioskodawcy kosztów postępowania
według norm przepisanych.
38
UZASADNIENIE
(w tym miejscu piszemy dlaczego chcemy żeby postanowienie zostało zmienione)
Podpis
Załączniki:
(tu wymieniamy załączniki, które ewentualnie składamy razem z apelacją)
PRAWO SPADKOWE
Apelację możemy wysłać listem poleconym lub złożyć osobiście w biurze podawczym. Składamy
ją w takiej ilości identycznych egzemplarzy ilu jest uczestników postępowania. Do tego należy
złożyć jeden egzemplarz dla sądu (w opisywanym przykładzie złożymy 3 egzemplarze pisma
– jeden dla Pawła, jeden dla Hanny i jeden dla sądu). Warto również sporządzić jeden egzemplarz
dla siebie i zatrzymać go w domu.
Pismo podlega opłacie w wysokości 100 zł. Można je opłacić znakami sądowymi
(kupujemy je w kasie sądu i naklejamy na pierwszą stronę pisma), przelewem bankowym
(wygenerowany elektronicznie i wydrukowany dowód wpłaty dołączamy do pisma) albo gotówką
na poczcie (dowód opłaty dołączamy do pisma).
39
Rozdział 2. Różnice między dziedziczeniem ustawowym
a dziedziczeniem testamentowym
2.1 Wstęp
PRAWO SPADKOWE
Możemy wyróżnić dwa rodzaje dziedziczenia – ustawowe i testamentowe. W większości
przypadków spadkobiercy dziedziczą na podstawie ustawy, czyli w takiej kolejności jaka została
określona w kodeksie cywilnym. Dzieje się tak ponieważ rzadko zdarza się żeby spadkodawca
zostawił testament, w którym określił, kto otrzyma jakie przedmioty ze spadku. Jeśli jednak taki
testament zostanie sporządzony, kolejność określona w kodeksie cywilnym nie ma znaczenia,
ponieważ spadkobiercy będą dziedziczyć zgodnie z wolą spadkodawcy wyrażoną w testamencie.
2.2. Dziedziczenie ustawowe, czyli kto po kim dziedziczy i w jakiej kolejności.
Kodeks cywilny dokładnie określa jakie są grupy spadkobierców i kto dziedziczy w jakiej
kolejności. Taka kolejność może nie zawsze podobać się spadkodawcy, ale przyjmuje się, że skoro
nie zostawia on testamentu, to znaczy, że się na nią godzi. Kolejność dziedziczenia zgodnie z
kodeksem cywilnym wygląda następująco:
Małżonek i dzieci lub wnuki – GRUPA 1
Małżonek i rodzice – gdy nie ma dzieci i wnuków – GRUPA 2
Rodzice lub jeden rodzic razem z rodzeństwem – GRUPA 3
Dziadkowie i pasierbowie – GRUPA 4
Gmina albo Skarb Państwa – GRUPA 5
2.2.1. Pierwsza grupa spadkobierców.
W pierwszej kolejności po spadkodawcy dziedziczy małżonek wraz z dziećmi. Nie ma
tutaj znaczenia czy dzieci pochodzą z małżeństwa czy nie – każde dziecko może dojść do spadku
po jednym z rodziców (wyjątkowo - dzieci nie mogą dziedziczyć jeśli ojcostwo lub macierzyństwo
zostały zaprzeczone lub unieważniono uznanie dziecka)
Dzieci i małżonek dziedziczą w częściach równych. Należy jednak pamiętać o zasadzie, że
40
część spadku przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż 1/4 (czyli 25% spadku).
Nie ma problemu jeśli jest tylko 2 spadkobierców – wtedy każdy dostaje po połowie spadku. Nie
ma także problemu, gdy dziedziczą 3 osoby – każda z nich dostanie po 1/3 spadku. W przypadku
4 osób każdy otrzyma po 1/4. Komplikacje natomiast pojawiają się jeśli dzieci była przynajmniej
czwórka i do spadku, razem z małżonkiem, uprawnionych jest 5 osób. Wtedy małżonek dostaje
1/4 spadku, a pozostałą część (3/4 spadku) dzieli się na czwórkę dzieci.
UWAGA:
Są trzy sytuacje, w których małżonek nie dziedziczy (!):
1) Orzeczono rozwód – musi on zostać orzeczony przed śmiercią małżonka (nie
można wszcząć sprawy o rozwód po śmierci małżonka). Małżonek nie dziedziczy
także jeśli przed śmiercią spadkodawca wystąpił do sądu z pozwem o rozwód lub
separację z jego winy, a żądanie to było uzasadnione (także w sytuacji, który rozwód
miał zostać orzeczony z winy obu stron można pozbawić małżonka dziedziczenia),
2) Unieważniono małżeństwo – może to nastąpić zarówno przed śmiercią
spadkodawcy jak i po jego - nawet jeśli od śmierci minęło trochę czasu. W takiej
sytuacji dotychczasowego małżonka traktuje się jakby nigdy nie był małżonkiem i
nie otrzymuje on nic ze spadku.
3) Separacja – jeżeli była orzeczona przez sąd przed śmiercią spadkodawcy, ma
takie same skutki jak rozwód. Należy jednak zaznaczyć, że nie ma tutaj znaczenia
PRAWO SPADKOWE
Przykład:
Do spadku po tragicznie zmarłym Stefanie dochodzi jego żona oraz 2 dzieci. Cały
spadek jest wart 180.000,00 zł. Po podzieleniu spadku na równe części każdy otrzyma po
60.000,00 zł (czyli po 1/3 spadku).
Gdyby Stefan miał piątkę dzieci to po podzieleniu spadku na pięć równych części
każdy dostałby po 36.000,00 zł. Jednak wtedy należałoby pamiętać o zasadzie, że żona nie
może dostać mniej niż 1/4 spadku, co oznacza, że z tych 180.000,00 zł należałoby się jej
45.000,00 zł. Pozostałe 135.000,00 zł podzielilibyśmy po równo na czwórkę dzieci – każde z
nich dostałoby 33.750,00 zł.
41
separacja faktyczna, tzn. że małżonkowie mieszkali w różnych miejscach i nie mieli
ze sobą kontaktu – separacja musi zostać orzeczona przez sąd.
Kto może żądać wyłączenia małżonka od dziedziczenia?
PRAWO SPADKOWE
Wyłączenie małżonka nie następuje automatycznie – decyzję o wyłączeniu podejmuje
sąd. Z żądaniem pozbawienia małżonka możliwości dziedziczenia może wystąpić każdy, kto
razem z nim dziedziczy (nie dotyczy to dziedziczenia testamentowego!). Ma na to czas 6 miesięcy
od momentu, w którym dowiedział się o śmierci spadkodawcy, nie dłużej jednak niż rok od śmierci
spadkodawcy. Jeśli sąd postanowi o wyłączeniu małżonka od dziedziczenia to jest on traktowany
tak jakby żył krócej niż spadkodawca. Pozew o wyłączenie małżonka od dziedziczenia powinien
wyglądać następująco:
Wzór nr 10
Wrocław, dnia 12 maja 2010 r.
Do:
Powód:
1. Paweł Kowalski
Ul. Limanowskiego 23/5
58-316 Wałbrzych
2. Hanna Sikora
Ul. Zamenhofa 5/4
43-256 Świdnica
Pozwana:
Anna Kowalska
Ul. Krakowska 22/28
50-249 Wrocław
w.p.s.
18.000,00 zł
Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Krzyków
Wydział I Cywilny
Ul. Podwale 30
50-040 Wrocław
POZEW
o wyłączenie małżonka od dziedziczenia
Działając w imieniu własnym wnosimy o:
1) wyłączenie pozwanej Anny Kowalskiej od dziedziczenia po zmarłym 1 marca 2010 r.
Stefanie, ostatnio zamieszkałym we Wrocławiu przy ul. Krakowskiej 22/28,
2) zasądzenie od pozwanej na rzecz powodów kosztów procesu według norm
przepisanych,
3) dopuszczenie dowodu z przesłuchania stron, na okoliczność zdrady małżeńskiej
Anny Kowalskiej,
4) dopuszczenie dowodu z przesłuchania świadków:
a) Andrzeja Kuczyńskiego, zam. w Sopocie przy ul. Bohaterów Monte Cassino 5/4
b) Marka Zębackiego, zam. we Wrocławiu przy ul. Komuny Paryskiej 24/53
na okoliczność zdrady małżeńskiej pozwanej Anny Kowalskiej,
3) przeprowadzenie rozprawy także pod nieobecność powoda,
42
4) przeprowadzenie dowodu z dokumentów wskazanych w uzasadnieniu.
Uzasadnienie
Spadkodawca Stefan Kowalski, mąż Anny Kowalskiej, ojciec Hanny Sikory i Pawła
Kowalskiego, ostatnio zamieszkały we Wrocławiu przy ul. Krakowskiej 22/28 zmarł dnia 1
marca 2010 r.
Dowód:
- odpis skrócony aktu zgonu spadkodawcy
- odpis skrócony aktu małżeństwa spadkodawcy z pozwaną
- odpis skrócony aktu urodzenia Hanny Sikory
- odpis skrócony aktu urodzenia Pawła Kowalskiego
Dowód:
- pozew o rozwód z dnia 23 lutego 2010 r., sygn. akt. I C 242/10
- postanowienie o umorzeniu postępowania
Żądanie rozwodu było uzasadnione ponieważ pozwana od dwóch lat przed
wystąpieniem o rozwód, była związana z innym mężczyzną.
PRAWO SPADKOWE
Zmarły spadkodawca złożył 23 lutego 2010 r. w Sądzie Okręgowym we Wrocławiu
pozew o rozwód przeciwko pozwanej, domagając się orzeczenia rozwodu z jej winy. W
związku ze śmiercią Stefana Kowalskiego postępowanie zostało umorzone.
Dowód:
- dowód z przesłuchania stron,
- dowód z przesłuchania świadków
Wartość udziału pozwanego wynosi 18.000,00 zł.
W związku z powyższym, pozew jest konieczny i uzasadniony.
(podpisy powodów)
Załączniki:
-odpis pisma (x2),
-odpis skrócony aktu zgonu,
- dowód uiszczenia opłaty za pozew,
- odpisy skrócone aktów urodzenia Anny Kowalskiej, Pawła Kowalskiego i Hanny Sikory.
- pismo należy złożyć do sądu rejonowego, który jest właściwy ze względu na ostatnie miejsce
zamieszkania spadkodawcy. Możemy je wysłać listem poleconym lub złożyć osobiście w biurze
podawczym,
- pismo składamy w takiej ilości egzemplarzy (tj. identycznych kopii) ilu jest pozwanych. Oryginał
pisma jest przeznaczony dla sądu – w opisywanym przykładzie złożymy 2 egzemplarze pozwu
(jeden dla pozwanej i jeden dla sądu). Warto również sporządzić jeden egzemplarz dla siebie i
zatrzymać go w domu.
- pismo podlega opłacie w wysokości 5% od wartości przedmiotu sporu (w.p.s.) oznaczonej w
pozwie (jako wartość przedmiotu sporu podajemy wartość udziału przypadającego pozwanemu/
pozwanej). W omawianym przypadku w.p.s. wynosi 18.000,00 zł, więc przy wniesieniu pozwu
trzeba będzie zapłacić 900,00 zł. Opłatę można uiścić gotówką na poczcie (dowód opłaty należy
43
dołączyć do pisma, które składamy w sądzie) lub przelewem bankowym (wygenerowany
elektronicznie dowód opłaty należy dołączyć do pozwu).
UWAGA:
Dziedziczenie wygląda inaczej jeśli małżonkowie mieli wspólny majątek!
PRAWO SPADKOWE
W takim wypadku na samym początku sąd dzieli majątek wspólny na połowę – jedna
połowa należy do zmarłego spadkodawcy, a druga połowa do jego żony. Następnie, połowa należąca
do spadkodawcy (która staje się spadkiem) jest dzielona między wszystkich spadkobierców
zgodnie z zasadami określonymi w kodeksie cywilnym. Oznacza to, że małżonek oprócz swojej
połowy majątku otrzyma jeszcze 1/4 spadku po zmarłym.
Przykład:
Stefan i Anna mieli wspólne mieszkanie. Po śmierci Stefana – zgodnie z zasadami
ustawowymi – do dziedziczenia uprawniona była Anna wraz z dwójką dzieci. W związku z
powyższą zasadą Anna najpierw otrzyma prawo do połowy mieszkania (1/2), a pozostała
połowa będąca już spadkiem zostanie podzielona między Annę, córkę Hannę i syna Pawła.
W efekcie, Anna otrzyma 4/6 domu, Hanna 1/6, a Paweł 1/6.
Co jeśli dziecko zmarło wcześniej niż rodzic?
W takiej sytuacji do dziedziczenia dochodzą też wnuki spadkodawcy. Dostają oni to co
przypadłoby zmarłemu dziecku spadkodawcy. Sytuację tą pomoże nam wyobrazić sobie wykres:
44
Grupa druga dochodzi do dziedziczenia jeżeli spadkodawca nie pozostawił po sobie
żadnych dzieci (albo jeśli dzieci traktowane są tak jakby nie żyły – np. w przypadku uznania je za
niegodne dziedziczenia albo jeśli odrzuciły spadek).
Udział każdego z rodziców dziedziczących razem z małżonkiem spadkodawcy wynosi
1/4 spadku. To oznacza, że ojciec dostaje 1/4 spadku, matka dostaje 1/2 spadku a małżonek
połowę spadku (1/2).
PRAWO SPADKOWE
2.2.2. Druga grupa spadkobierców.
Jeśli nie zostało ustalone ojcostwo albo macierzyństwo jednego z rodziców to drugi rodzic
dostaje tę część, która by przypadała pierwszemu z rodziców.
UWAGA: Jeśli małżonek nie żyje, albo jest traktowany tak jak by nie żył to rodzice dziedziczą
spadek w częściach równych!
Co jeśli nie ma dzieci, małżonka i jednego z rodziców?
Na to pytanie odpowiemy w następnym podrozdziale, ponieważ do dziedziczenia
dochodzi wtedy kolejna grupa spadkobierców – jeden rodzic i rodzeństwo spadkodawcy.
45
2.2.3 Trzecia grupa spadkobierców.
Mogłoby się wydawać, że skoro nie ma małżonka, dzieci i jednego z rodziców to drugi
z rodziców dziedziczy cały spadek. Tak jednak nie jest, albowiem zgodnie z prawem w tym
przypadku udział, który by przypadał nieżyjącemu rodzicowi otrzymuje rodzeństwo spadkodawcy
w częściach równych.
PRAWO SPADKOWE
Przykład:
Po śmieci Stefana z rodziny Kowalskich pozostał jego brat, siostra, ojciec i żona
Anna. Matka Stefana zginęła kilka lat wcześniej w wypadku samochodowym. Stefan nie
pozostawił testamentu, w związku z czym do spadku dochodzą wyżej wymienione osoby.
Zgodnie z prawem żona dostaje połowę spadku (1/2 spadku), a ojciec ćwierć
spadku (1/4). Pozostałą część – 1/4 spadku, która by przypadła matce Stefana – dzieli się
na rodzeństwo po połowie. Brat i siostra dostają więc po 1/8 spadku.
UWAGA:
W przypadku rodzeństwa nie ma znaczenia, czy mają oni dwójkę tych samych rodziców
czy tylko np. wspólnego ojca, a inną matką. Prawo traktuje tak samo rodzeństwo zwykłe jak i
rodzeństwo przyrodnie.
Ponadto, jeśli któreś z rodzeństwa nie żyje to wtedy do spadku dochodzą jego dzieci.
Sytuacja wygląda w takim przypadku następująco:
46
Małżonek dziedziczący razem z rodzicami i rodzeństwem spadkodawcy może żądać
ponad swoją połowę spadku wydania przedmiotów urządzenia domowego, z których korzystał
razem ze spadkodawcą za jego życia lub wyłącznie sam. Małżonek nie może jednak żądać wydania
żadnych przedmiotów ponad swoją połowę spadku jeśli:
• przed śmiercią małżonkowie nie utrzymywali ze sobą kontaktów, nie mieszkali razem
lub żyli w separacji faktycznej (nie orzeczonej przez sąd),
• małżonek dziedziczy na podstawie testamentu,
• małżonek dziedziczy na podstawie ustawy razem z dziećmi, wnukami, prawnukami
mieszkającymi ze spadkodawcą w momencie jego śmierci,
• małżonek został uznany za niegodnego dziedziczenia, odrzucił spadek lub został
wyłączony od dziedziczenia.
PRAWO SPADKOWE
Jakie ma uprawnienia małżonek poza tym, że zawsze może żądać połowy majątku
wspólnego?
Jeśli spadkodawca nie miał dzieci, rodzeństwa, a rodzice nie żyli to cały spadek przypada
małżonkowi.
2.2.4. Czwarta grupa spadkobierców.
Jeśli spadkodawca nie miał małżonka, dzieci, rodzeństwa, a rodzice nie żyli to spadek przypada
w częściach równych jego dziadkom. Jeśli natomiast któryś z dziadków nie żyje to jego część
przypada dzieciom dziadków innym niż rodzice spadkodawcy.
Przykład:
Gdyby Stefan nie był żonaty, nie miał dzieci ani rodzeństwa, a jego rodzice zginęliby
w wypadku samochodowym, jedynymi spadkobiercami byliby: dziadek od strony matki,
babcia od strony matki i dziadek od strony ojca. Babcia od strony ojca zmarła przed
Stefanem.
Dziadek od strony matki, babcia od strony matki i dziadek od strony ojca dostaliby
w spadku po 1/4 majątku Stefana. Natomiast część przypadająca babci od strony ojca, która
już nie żyje przypadłaby do podziału jej synom (czyli wujkom Stefana). Podział by wyglądał
następująco:
47
PRAWO SPADKOWE
Jeśli babcia od strony ojca nie miałaby żadnych dzieci to jej część (1/4) przypada
pozostałym dziadkom.
Jeśli nie ma dziadków, rodziców, dzieci, rodzeństwa ani małżonka, którzy mogliby
dziedziczyć to spadek przypada pasierbom, czyli dzieciom dla których spadkodawca/
spadkodawczyni byli ojczymem albo macochą.
2.2.5. Piąta grupa spadkobierców.
Jeśli brak jakichkolwiek osób, które mogłyby dziedziczyć zgodnie z zasadami, które zostały
wymienione powyżej, spadek przypada gminie, w której spadkodawca ostatnio zamieszkiwał
przed swoją śmiercią. Jeżeli miejsca zamieszkania nie da się ustalić, albo miejsce to znajdowało
się za granicą cały spadek przypada Skarbowi Państwa.
2.2.6. Sytuacja dzieci adoptowanych.
Zanim opiszemy sytuację w jakiej znajdują się dzieci adoptowane przy dziedziczeniu z
ustawy, musimy wyjaśnić czym jest adopcja i jakie mamy rodzaje adopcji.
Przez adopcję rozumiemy uznanie biologicznie obcego dziecka jako własne. Zarówno
nowi rodzice, jak i nowe dziecko nabywają takie prawa jak w naturalnej rodzinie. Zgodnie z
prawem, adoptować można jedynie osobę małoletnią czyli taką, która nie ukończyła 18 lat i nie
zawarła związku małżeńskiego. Jeśli dziecko ma więcej niż 13 lat do adopcji wymagana jest zgoda
sądu rodzinnego.
Możemy wyróżnić dwa rodzaje adopcji:
1) pełną – w przypadku której adoptowane dziecko nabywa identyczne prawa, tak jakby było
urodzone w rodzinie, która je adoptuje. Jednocześnie zanikają wszystkie powiązania między
dzieckiem a jego prawdziwymi (biologicznymi) rodzicami – od momentu adoptowania dziecko
traci jakiekolwiek powiązania z matką i ojcem, którzy je spłodzili, a nowi krewni dziecka traktowani
są tak jakby byli jego naturalnymi krewnymi.
Krótko mówiąc, dziecko adoptowane w pełni jest traktowane identycznie i ma takie same
prawa jakby było naturalnym dzieckiem nowej rodziny.
2) niepełną – która różni się od adopcji pełnej tym, że nowi krewni dziecka nie są traktowani tak
jakby byli jego naturalnymi krewnymi. Poza tym wszystko wygląda tak samo jak w przypadku
adopcji pełnej.
48
2.2.6.1. Adopcja pełna
W przypadku adopcji pełnej dziecko adoptowane nabywa identyczne prawa spadkowe
jak dzieci biologiczne spadkodawcy. Oznacza to, że w rodzinie między „prawdziwym” dzieckiem a
dzieckiem adoptowanym nie ma żadnej różnicy. Do takiego dziecka odnoszą się wszystkie zasady,
które zostały opisane w niniejszym rozdziale.
PRAWO SPADKOWE
Przykład:
Stefan i Anna mieli jedno dziecko – Hannę. W wyniku błędu lekarskiego Anna nie
mogła mieć więcej dzieci, chociaż bardzo tego chciała. Stefan i Anna zdecydowali więc, że
adoptują dziecko – Pawła, którego biologiczni rodzice oddali do domu dziecka zaraz po
urodzeniu. Paweł został zaadoptowany w pełni, co oznacza, że ma identyczne prawa jak
Hanna. Po śmierci Stefana w częściach równych będą dziedziczyć Anna, Hanna i Paweł.
Gdyby Paweł miał dzieci, a sam by zmarł przed Stefanem, to do dziedziczenia
doszłyby właśnie dzieci (ponieważ są one traktowane jak prawdziwe wnuku Stefana).
Należy przy tym dodać, że jeśli umrą biologiczni rodzice Pawła to Paweł nie będzie
po nich dziedziczył, ponieważ w przypadku adopcji pełnej traci on jakiekolwiek powiązania
ze swoimi prawdziwymi rodzicami.
W pewnych sytuacjach adopcja pełna może zostać rozwiązana przez sąd. Adopcja
ustaje wtedy w momencie uprawomocnienia się orzeczenia tj. w ciągu 14 dni od dnia wydania
postanowienia lub doręczenia postanowienia z uzasadnieniem (jeśli składaliśmy wniosek o
sporządzenie uzasadnienia). Postanowienie nie uprawomocni się jednak jeśli w w/w terminie
zostanie złożona apelacja (która została szczegółowo omówiona w podrozdziale 1.6.2.2.)
Rozwiązanie takie nie jest jednak możliwe po śmierci adoptowanego dziecka, albo po
śmierci osoby, która adoptowała.
WYJĄTEK – adoptowane dziecko nie dziedziczy, jeśli osoba, która je adoptowała przed śmiercią
wystąpiła do sądu z żądaniem rozwiązania adopcji.
2.2.6.2. Adopcja niepełna
Jedyna różnica między adopcją pełną i niepełną jest taka, że w przypadku tej drugiej po
adoptowanym dziecku nie dziedziczą nowi krewni.
Przykład:
Stefan miał dwójkę dzieci – Pawła i Hannę. Paweł był biologicznym dzieckiem
Stefana; Hanna natomiast została adoptowana przez Stefana gdy miała 2 lata. Dziś Hanna
ma 30 i dwójkę dzieci.
Dnia 1 marca 2010 r. Stefan zginął w wypadku samochodowym, a zaraz po
Stefanie, ze smutku po stracie syna, zmarł Władysław – jego ojciec. W takiej sytuacji
po Władysławie może dziedziczyć tylko Paweł, a nie może Hanna ani żadne z jej dzieci.
Tak samo Władysław nie mógłby dziedziczyć po Hannie, ponieważ nie była ona w pełni
adoptowana.
49
Poza tym w takiej sytuacji Paweł ma prawo dziedziczyć po swoich biologicznych rodzicach (chociaż
oni takiego prawa nie mają), a także po swoich biologicznych krewnych (np. innych dzieciach
rodziców, którzy oddali Pawła do domu dziecka).
2.3. Dziedziczenie testamentowe
2.3.1. Co to jest testament?
PRAWO SPADKOWE
Testamentem nazywamy dokument, w którym dana osoba zawiera informacje o tym kto
i w jakich częściach będzie po niej dziedziczył na wypadek jej śmierci. Jest to jedyny sposób na to,
aby zgodnie z prawem samemu określić grupę spadkobierców – żaden inny dokument nie będzie
ważny.
Postanowienia testamentu nie mogą być realizowane przed śmiercią osoby która go
napisała. Oznacza to, że wszystkie życzenia spadkodawcy spełniane są dopiero wtedy, kiedy
umrze – nie można np. dzielić majątku spadkowego jeśli ktoś jeszcze żyje, bez względu na to w
jakim stanie się znajduje. Spadkodawca nie może też za życia zawrzeć umowy ze spadkobiercami,
że po śmierci to właśnie oni otrzymają spadek.
2.3.2. Co powinno się znaleźć w testamencie?
Testament powinien przede wszystkim zawierać postanowienia dotyczące losów majątku
po śmierci osoby, która go napisała. W szczególności powinny się w nim znajdować informacje
o tym, kto dziedziczy spadek, w jakiej kolejności, w jakiej części, czy chcemy pozbawić kogoś
zachowku albo wskazanie, że ktoś jest niegodny dziedziczenia. Ponadto w testamencie mogą się
znaleźć:
a) Postanowienia o tym kto ma być wykonawcą testamentu (o wykonawcy testamentu
będzie mowa w podrozdziale 2.3.9.)
b) Polecenia dla pewnych osób,
c) Sugestie, przeprosiny, pożegnanie, wyjaśnienia itp. (nie powodują one, że testament jest
nieważny).
Testament powinien być dokładny. Nie może on zawierać ogólnych stwierdzeń tylko
konkretne imiona i nazwiska oraz stwierdzenia, na podstawie których będzie jasne kto otrzyma
jaką część spadku. Nie może być stwierdzeń typu – „chciałbym abyście otrzymali po mnie trochę
ziemi” albo „chciałbym żebyście coś po mnie otrzymali”.
2.3.3. Kto może sporządzić testament?
Testament może sporządzić tylko:
osoba fizyczna (co jest oczywiste, bo tylko osoba izyczna może umrzeć). Oznacza to, że
testament nie może zostać sporządzony przez np. zarząd spółki albo radę gminy,
osoba pełnoletnia, czyli mająca 18 lat (wyjątkowo kobieta, która przed ukończeniem 18
50
lat zawarła związek małżeński jest taktowana jakby była pełnoletnia),
osoba, która nie jest ubezwłasnowolniona (czyli taka osoba, nad którą nikt nie
sprawuje opieki z powodu np. choroby psychicznej, czy niedorozwoju umysłowego).
Jeśli osoba, która pisze testament nie spełnia wyżej określonych warunków to testament
będzie nieważny!
2.3.4. Rodzaje testamentów
PRAWO SPADKOWE
Polskie prawo wyróżnia dwie grupy testamentów – zwykłe i szczególne. Te pierwsze
są testamentami, które można sporządzić prawie zawsze i wszędzie (wystarczy, że spadkodawca
może i chce sporządzić testament). Drugie natomiast można sporządzić tylko w ściśle określonych
przez przepisy przypadkach (i to tylko wtedy kiedy nie ma możliwości sporządzenia testamentu
zwykłego). Oto jak wygląda podział testamentów:
2.3.4.1. Testamenty zwykłe
2.3.4.1.1. Testament własnoręczny (holograficzny)
Testament własnoręczny jest najprostszą i najstarszą formą testamentu dopuszczalną
przez prawo. Może go sporządzić każdy kto ma 18 lat i jest zdrowy psychicznie. Wystarczy, że
weźmie kartkę papieru, napisze na niej datę, informacje o tym kto i w jakiej części dziedziczy po
nim spadek i podpisze.
Cały testament musi być napisany pismem ręcznym – nie może być na nim żadnego druku.
Testament napisany na komputerze albo na maszynie i ręcznie podpisany nie będzie ważny. Tak
samo nie będzie ważny testament jeśli znajdzie się na nim choćby jedno słowo napisane obcą
ręką.
Ponadto, testament własnoręczny musi być napisany pełnymi słowami – nie można w
nim używać skrótów. Nie może też być napisany szyfrem czy pismem brajlowskim. Nie ma różnicy
natomiast czy spadkodawca napisał testament ręką, nogą czy protezą, a także czy ktoś trzymał rękę
spadkodawcy, gdy ten pisał testament (najważniejsze by spadkodawca nie był tylko narzędziem i
żeby działał ze świadomością tego co robi).
51
Testament własnoręczny może zostać sporządzony nie tylko na kartce papieru, ale także
na kartonie, papierze fotogra icznym czy innym materiale. Nie ma też znaczenia czy na odwrocie
jest coś napisane czy jest to czysta strona. Bez znaczenia jest też czy testament został napisany na
jednej czy na wielu kartkach (ważne jest tylko to żeby to co jest napisane na kartach łączyło się ze
sobą w jakich sensowny sposób).
Jak powinien wyglądać podpis pod testamentem?
PRAWO SPADKOWE
Podpis jest najważniejszym elementem testamentu własnoręcznego. Musi on być:
własnoręczny,
czytelny – najlepiej jest podpisać się wyraźnie pełnym imieniem i nazwiskiem.
Testament jest ważny jeśli podpis jest lekko nieczytelny – najważniejsze żeby można było
zidenty ikować jego autora. Nie powoduje też nieważności podanie skróconego nazwiska
np. „S. Kowal”. Można się podpisać jednym członem nazwiska. Nie powinno natomiast
podpisywać się pseudonimem, parafą ani inicjałami,
Złożony pod wszystkimi postanowieniami, czyli na samym końcu testamentu.
Jeśli chodzi o datę w testamencie to przepisy nie przewidują tutaj jakieś szczególnej formy.
Najlepiej jednak, żeby uniknąć jakichkolwiek problemów, napisać pełną datę składającą się z dnia,
miesiąca i roku (12 maja 2010 r.)
Przykład testamentu własnoręcznego:
Wzór nr 11
Wrocław, dnia 12 maja 2010 r.
TESTAMENT
Ja, niżej podpisany Stefan Kowalski, na wypadek swojej śmierci powołuje do spadku:
a) swoją córkę Hannę Sikorę, której przekazuje samochód osobowy marki Audi oraz
dom letniskowy w Sopocie położony przy ul. Kromera 24,
b) syna Pawła Kowalskiego, któremu przekazuje samochód osobowy marki Volvo oraz
mieszkanie we Wrocławiu przy ul. Wesołej 13/45,
c) przyjaciela Andrzeja Koniecznego, któremu przekazuję kwotę 30.000,00 zł ukrytą w
moim wrocławskim mieszkaniu w książce „Prawo karne” Andrzeja Marka,
d) przyjaciółkę Ilonę Wójcicką, której przekazuje wszystkie pozostałe przedmioty
znajdujące w domku letniskowym w Sopocie.
Stefan Kowalski
52
2.3.4.1.2. Testament notarialny
Ten rodzaj testamentu nie został szczegółowo opisany w przepisach. Stosuje się więc do
niego ogólne zasady dotyczące aktów notarialnych. Ma on dużo zalet, ale też wad – zostaną one
opisane w formie tabelki:
Wady
Testament notarialny jest bardzo bezpieczny
- nad jego sporządzeniem czuwa notariusz
– profesjonalista, który nie powinien
zrobić żadnego błędu, i który jest w stanie
podpowiedzieć autorowi testamentu, co i
jak ma wyglądać żeby nie było sprzeczne z
przepisami.
Za testament notarialny (w przeciwieństwie
do testamentu własnoręcznego) trzeba
zapłacić. Za rozpoczęcie prac notariusz
pobiera 50 zł, a potem dolicza 6 zł za każdą
rozpoczętą stronę. Jeśli chcemy pozbawić
kogoś w testamencie prawa do zachowku to
musimy zapłacić dodatkowe 100 zł.
Notariusz zadba o to żeby postanowienia
zawarte w testamencie były jasne, przejrzyste
i zrozumiałe i nie sprawiały problemów
interpretacyjnych po śmierci autora.
Nie można go sporządzić zawsze i wszędzie
tylko trzeba wybrać się do kancelarii
notarialnej, co czasami może nastręczyć
problemów.
W
bardzo
wyjątkowych
sytuacjach notariusz może się udać do osoby,
która nie może przyjść do kancelarii, ale
trzeba za to dodatkowo zapłacić.
PRAWO SPADKOWE
Zalety
Spadkodawca nie musi się martwić, że jego
testament się zagubi, zniszczy, zostanie
ukryty, czy też przeczyta go osoba, która nie
powinna.
Testament notarialny jest traktowany
jak dokument publiczny, co oznacza, że
w przypadku jakichkolwiek problemów
jest przed sądem ważnym dowodem.
W przypadku niejasności można także
przesłuchać notariusza, który jest dla sądu
bardzo wiarygodną, bezstronną osobą.
Testament notarialny mogą sporządzić osoby
głuche lub głuchonieme.
53
Jaka jest rola notariusza podczas sporządzania testamentu notarialnego?
PRAWO SPADKOWE
Przede wszystkim notariusz pilnuje by wszystkie postanowienia zawarte w testamencie
były zgodne z prawem. Poza tym notariusz wysłuchuje spadkodawcy i zgodnie z jego oświadczeniem
sporządza akt notarialny. Nie jest dopuszczalne by notariusz sporządził testament sam, a potem
dał spadkodawcy do podpisania. Nie jest także dopuszczalne by notariusz sporządził projekt
testamentu, a spadkodawca oświadczył, że projekt jest zgodny z jego wolą.
Notariusz odmawia sporządzenia aktu notarialnego jeśli w jakikolwiek sposób dotyczy
on jego osoby, jego małżonka, krewnych swoich i swojej żony (swojego męża), czy też osób,
którymi notariusz się opiekuje, albo które adoptował. Te ograniczenia trwają także po rozwodzie
notariusza. Notariusz odmawia również dokonania czynności, która jest sprzeczna z prawem,
albo takiej, która jest dokonywana pod wpływem błędu.
Podczas sporządzania testamentu notariusz ma obowiązek udzielać niezbędnych
wyjaśnień dotyczących testamentu i udzielać porad prawnych w zależności od potrzeb.
Jak wygląda testament notarialny?
Testament notarialny powinien przede wszystkim zawierać:
• oznaczenie dnia, miesiąca i roku sporządzenia, a czasami nawet (na żądanie autora
testamentu) godzinę oraz minutę rozpoczęcia i podpisania testamentu,
• miejsce sporządzenia - nieprawidłowe określenie miejsca (lub w ogóle jego brak) nie
powoduje jednak nieważności testamentu,
• dane dotyczące notariusza – jego imię, nazwisko, siedzibę kancelarii, a także dane
osób, które były obecne przy spisywaniu testamentu,
• informacje, że testament został odczytany, przyjęty i podpisany - przy odczytaniu
notariusz powinien upewnić się, że osoby obecne rozumieją treść aktu i wiedzą jakie ma
on skutki, a także czy treść testamentu zgadza się z rzeczywistą wolą spadkodawcy,
• podpisy osób obecnych przy sporządzeniu testamentu. Brak podpisu powoduje, że
testament jest nieważny.
Przykład testamentu notarialnego:
54
Wzór nr 12
Wrocław, dnia 12 maja 2010 r.
Repertorium A nr 326/2007
AKT NOTARIALNY
Dnia piątego maja dwa tysiące siódmego roku (05.05.2007 r.) przed Janem Nowakiem,
notariuszem Kancelarii Notarialnej we Wrocławiu przy ul. Ruskiej 56/43 stawił się:
Stefan Kowalski, syn Gabriela i Grażyny,
Zamieszkały we Wrocławiu przy ul. Wesołej 43/45.
Tożsamość stawającego notariusz ustalił na podstawie dowodu osobistego AKZ637284
(PESEL 54043463324).
§1
Stefan Kowalski oświadcza, że do całości spadku powołuje Pawła Kowalskiego, syna swojego
i żony Anny Kowalskiej, urodzonego 23 kwietnia 1980 roku we Wrocławiu, zamieszkałego w
Wałbrzychu przy ul. Limanowskiego 23/5.
§2
Stefan Kowalski oświadcza, iż gdyby powołany do spadku Paweł Kowalski nie chciał bądź nie
mógł być spadkobiercą, do całości spadku powołuje żonę Annę Kowalską, córkę Alberta i Marii,
urodzoną dnia 4 maja 1978 r., zamieszkałą w Świdnicy przy ul. Zamenhofa 5/4.
PRAWO SPADKOWE
TESTAMENT
§3
Stefan Kowalski powołuje jako wykonawcę testamentu przyjaciela Andrzeja Kuczyńskiego, syna
Aleksandra i Jolanty, zamieszkałego we Wrocławiu przy ul. Powstańców Śl. 234/42
§4
Koszty sporządzenia testamentu ponosi stawający
§5
Pobrano:
- taksę notarialną na podstawie § 8 pkt. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28
czerwca 2004 r. w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej (Dz. U. 2004 r. nr 148 poz.
1564 ze zm.) w kwocie 50,00 zł (pięćdziesiąt złotych),
- 22% VAT-u na podstawie art. 41. ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów
i usług (Dz. U. 2004 r. nr 54 poz. 535 ze zm.) w kwocie 11,00 zł (jedenaście złotych)
Akt ten odczytano, przyjęto i podpisano
Stefan Kowalski (podpis)
Jan Nowak – notariusz (podpis)
2.3.4.1.3. Testament allograficzny
Testament allogra iczny polega na tym, że osoba, która chce go sporządzić oświadcza
swoją wolę w obecności dwóch świadków przed wójtem, burmistrzem, prezydentem miasta,
starostą, marszałkiem województwa, sekretarzem powiatu albo gminy lub kierownikiem urzędu
stanu cywilnego. Jest to testament urzędowy, ponieważ jak widać oświadczenie musi zostać
złożone w obecności osoby urzędowej, której rola jest zbliżona do roli notariusza.
55
PRAWO SPADKOWE
Oświadczenie spadkodawcy powinno być ustne i powinno zostać ujęte w protokole, który
spisuje protokolant podczas jego składania. Protokolantem może być ktokolwiek, nawet członek
rodziny spadkodawcy. W protokole należy zamieścić datę sporządzenia testamentu oraz całe
oświadczenie spadkodawcy. Protokół odczytuje się w obecności osoby, przed którą oświadczenie
zostało złożone, dwóch świadków i spadkodawcy. Następnie spadkodawca oświadcza, że jest
świadomy tego co mówi i podpisuje protokół.
Nie można wcześniej sporządzić protokołu testamentu allogra icznego i dać spadkodawcy
do zaakceptowania. Inicjatywa sporządzenia testamentu musi pochodzić od spadkodawcy.
UWAGA:
Testamentu allogra icznego nie mogą sporządzić osoby głuche lub nieme. Nie można bowiem
uznać za ustne oświadczenie ich gestów wykonywanych głową lub rękami.
Kto może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu allograficznego?
Świadkiem testamentu allogra icznego może być osoba, która wyraźnie lub dorozumianie
została wezwana przez spadkodawcę do bycia świadkiem lub osoba, która sporządza protokół
zawierający oświadczenie spadkodawcy. W zasadzie świadkowie nie muszą być obecni w
momencie składania oświadczenia i spisywania protokołu – najważniejsze jednak żeby byli przy
jego odczytaniu i podpisaniu.
Przy odczytywaniu i podpisaniu protokołu powinno być nie mniej niż 2 świadków (może
być więcej), którzy:
• mają 18 lat,
• nie są niewidomi, głusi lub niemi,
• umieją pisać i czytać,
• mówią językiem, w którym sporządzany jest testament,
• nie zostali skazani przez sąd za składanie fałszywych zeznań.
Świadkiem nie może być osoba, dla której w testamencie przewidziana została
jakaś korzyść. Nie mogą być też świadkami: mąż/żona osoby, dla której przewidziana została
korzyść w testamencie, ich krewni i osoby przez nich adoptowane lub ich adoptujące. Jeżeli
świadkiem będzie taka osoba, to w takim przypadku cały testament nie jest uważany za nieważny,
a jedynie postanowienia, które się odnoszą do takiej osoby.
2.3.4.2. Testamenty szczególne
Testamenty, które zostały opisane w podrozdziale 2.3.4.1. są testamentami zwykłymi,
co oznacza, że może je sporządzić każdy, prawie zawsze i wszędzie. Niniejszy rozdział zostanie
natomiast poświęcony testamentom szczególnym, czyli takim, które można sporządzić w
sytuacjach nietypowych takich jak np. sytuacja, w której życiu danej osoby zagraża śmiertelne
niebezpieczeństwo, albo zachodzą inne okoliczności uniemożliwiające sporządzenie testamentu
zwykłego. Wyróżniamy trzy typy testamentów szczególnych – testament ustny, testament
podróżny i testament wojskowy.
56
2.3.4.2.1. Testament ustny
Oświadczenie spadkodawcy powinno być złożone ustnie w obecności przynajmniej
3 świadków. Nie można wcześniej sporządzić projektu testamentu ustnego i odczytać go
spadkodawcy w celu uzyskania jego akceptacji. Inicjatywa sporządzenia testamentu musi
pochodzić od spadkodawcy.
PRAWO SPADKOWE
Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego testament ustny może zostać sporządzony
tylko w 2 przypadkach:
1) Pierwszym jest obawa rychłej śmierci spadkodawcy. Nie wystarczy tu jednak sam
podeszły wiek spadkodawcy, ani utrzymujący się przez pewien czas zły stan zdrowia.
Ważne żeby obawa śmierci była rzeczywista i prawdziwa – jeśli spadkodawca przez
pewien czas źle się czuje i ma poważne dolegliwości to wcale nie oznacza, że może
niebawem umrzeć. Tak samo obawa, że ktoś może popełnić samobójstwo nie stanowi
podstawy do tego, by sporządzić testament ustny.
2) Drugim są szczególne okoliczności, w wyniku których sporządzenie testamentu
własnoręcznego, notarialnego albo allogra icznego jest niemożliwe albo bardzo
utrudnione (niemożność sporządzenia musi dotyczyć tych wszystkich trzech form
razem wziętych). Chodzi tu o takie nadzwyczajne sytuacje jak np. powódź czy
przerwanie komunikacji.
UWAGA:
Testament ustny mogą sporządzić także osoby głuche lub nieme – muszą one mieć przynajmniej
18 lat, być zdrowe psychicznie i nie mieć ustanowionego prawnego opiekuna. Ponadto ważne jest
by ich wola została wykazana w sposób wystarczająco zrozumiały dla wszystkich świadków.
Kto może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu ustnego?
•
•
•
•
•
Świadkiem testamentu ustnego może być osoba, która:
ma przynajmniej 18 lat,
nie jest niewidoma, głucha lub niema,
umie pisać i czytać,
mówi językiem, w którym sporządzany jest testament,
nie został skazana przez sąd za składanie fałszywych zeznań.
Świadkiem nie może być osoba, dla której w testamencie przewidziana została
jakaś korzyść. Nie mogą być też świadkami: mąż/żona osoby, dla której przewidziana została
korzyść w testamencie, ich krewni i osoby przez nich adoptowane lub ich adoptujące. Jeżeli
świadkiem będzie taka osoba, to w takim przypadku cały testament nie jest uważany za nieważny,
a jedynie postanowienia, które się odnoszą do takiej osoby.
Świadków musi być przynajmniej trzech i muszą to być osoby, do których spadkodawca
kieruje swoje oświadczenie, bez względu na to czy zostały one przywołane czy zaproszone. Za
57
świadka nie może jednak zostać uznana osoba, która przypadkiem usłyszała wolę spadkodawcy.
Jak ustalić treść testamentu ustnego?
PRAWO SPADKOWE
Są dwie możliwości ustalenia treści testamentu ustnego po śmieci spadkodawcy:
1) Pozasądowe stwierdzenie treści testamentu ustnego – w tym przypadku jeden ze
świadków (albo osoba trzecia nie będąca świadkiem) spisuje oświadczenie spadkodawcy
(maksymalnie w ciągu roku od złożenia oświadczenia), z podaniem miejsca i daty
oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpisują spadkodawca
i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie. Jeśli spadkodawca nie może się podpisać to
wtedy swój podpis muszą złożyć wszyscy świadkowie. Podpisy powinny zawierać imię i
nazwisko – nie wystarczy podpisanie się jedynie imieniem.
2) Sądowe stwierdzenie treści testamentu ustnego – w przypadku, gdy treści nie uda
się ustalić w sposób określony w poprzednim punkcie, można ją stwierdzić w ciągu 6
miesięcy od dnia śmierci spadkodawcy, przez zgodne zeznania świadków złożone przed
sądem. Jeżeli przesłuchanie wszystkich świadków jest niemożliwe, albo utrudnione sąd
może przesłuchać tylko dwóch świadków.
Sądowe stwierdzenie treści testamentu możliwe jest więc tylko w sytuacji gdy
wola spadkodawcy nie została utrwalona na piśmie.
2.3.4.2.2. Testament podróżny
Testament podróżny można sporządzić tylko w czasie podróży statkiem lub samolotem.
Spadkodawca musi oświadczyć swoją wolę przed kapitanem statku lub jego zastępcą w obecności
2 świadków. Dowódca statku lub jego zastępca spisuje wolę spadkodawcy, podaje datę jej spisania,
i pismo to w obecności świadków odczytuje spadkodawcy. Następnie spadkodawca, świadkowie
oraz dowódca statku lub jego zastępca podpisują pismo. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać
pisma to należy zamieścić wzmiankę o przyczynach braku podpisu spadkodawcy.
2.3.4.2.3. Testament wojskowy
Testament wojskowy można sporządzić tylko w czasie mobilizacji wojskowej albo w czasie
wojny lub przebywania w niewoli. Oprócz żołnierzy Sił Zbrojnych RP pełniących czynną służbę,
testament wojskowy mogą sporządzić też pracownicy cywilni zatrudnieni w Siłach Zbrojnych,
osoby cywilne towarzyszące Siłom Zbrojnym, osoby wykonujące duszpasterskie czynności w
Siłach Zbrojnych, członkowie służb pomocniczych i inne osoby wykonujące świadczenia osobiste
na rzecz Sił Zbrojnych. Testament wojskowy może być też sporządzony przez osoby cywilne, które
znajdują się na terenie będącym pod zarządem organów wojskowych albo statku należącym do
Marynarki Wojennej RP lub w samolocie należącym do Sił Powietrznych.
Testament wojskowy może zostać sporządzony w 3 formach:
1) spadkodawca oświadcza swoją ostatnią wolę ustnie sędziemu wojskowemu, który
spisuje ją w protokole z podaniem miejsca i daty jego sporządzenia, odczytuje protokół
58
W razie obawy rychłej śmierci spadkodawcy wskutek odniesionych ran lub choroby albo
jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie formy testamentu określonej w ust. 1 jest
niemożliwe lub bardzo utrudnione, testament wojskowy może być sporządzony również w takiej
formie, że spadkodawca oświadcza swą ostatnią wolę ustnie wobec dwóch świadków, choćby
niejednocześnie obecnych.
PRAWO SPADKOWE
spadkodawcy i sporządza o tym wzmiankę. Potem protokół podpisują spadkodawca i
sędzia, a jeżeli spadkodawca nie może się podpisać, sędzia wojskowy powinien zamieścić
w protokole uwagę wyjaśniającą powód braku podpisu spadkodawcy,
2) spadkodawca oświadcza swą ostatnią wolę ustnie w obecności dwóch świadków
jednocześnie obecnych, z których jeden spisuje wolę spadkodawcy, podając miejsce i
datę jej spisania, a następnie tak sporządzony testament podpisują spadkodawca i dwaj
świadkowie,
3) jeżeli spadkodawca nie może się podpisać, oświadcza ustnie swą ostatnią wolę
w obecności trzech świadków jednocześnie obecnych, z których jeden spisuje wolę
spadkodawcy podając miejsce i datę jej spisania wraz z wyjaśnieniem powodu braku
podpisu spadkodawcy; tak sporządzony testament po odczytaniu go spadkodawcy i
dokonaniu o tym wzmianki podpisują wszyscy trzej świadkowie.
2.3.5. Ogólne informacje o powołaniu spadkobiercy.
Spadkodawca, który sporządza testament ma możliwość przekazania spadkobiercom
całego swojego majątku lub tylko jego części. Tak samo do spadku może zostać powołana jedna
lub kilka osób.
Przykład:
Stefan Kowalski sporządził testament, w którym przekazał 1/5 swojego majątku
swojej żonie, a 2/5 swojemu synowi – razem Stefan przekazał 3/5 spadku, ale nie napisał
co ma się stać z pozostałą częścią 2/5 spadku. W tym przypadku ta pozostała część, co do
której Stefan nie dokonał żadnych rozporządzeń zostanie podzielona zgodnie z zasadami
ustawowymi.
Przykład:
Stefan Kowalski sporządził testament, w którym przekazał 1/4 swojego majątku
synowi, 1/4 swojej córce, a decyzję co do pozostałych 2/4 majątku zostawił swojej kochance,
która „ma zdecydować komu go przekazać”.
Zgodnie z prawem, ważne będą tylko te postanowienia, które dotyczą syna i córki.
Jeśli natomiast chodzi o postanowienia dotyczące kochanki to będą one nieważne ponieważ
Stefan sam powinien podjąć decyzję i nikt nie może za niego podjąć decyzji. Oznacza to,
że połowa, którą miała rozdysponować kochanka zostanie podzielona zgodnie z zasadami
określonymi w kodeksie cywilnym.
Należy przy tym pamiętać by oznaczenia osób, które zostały powołane do spadku po
59
Stefanie były dokładne – najlepiej jest je wymienić z imienia i nazwiska. Jeśli będą problemy z
identy ikacją osób, którym Stefan przekazał majątek to testamentu nie będzie można wykonać i
majątek Stefana zostanie podzielony według zasad ustawowych. Aby uniknąć komplikacji należy
też wyraźnie wskazać, że dana osoba, której przekazuje się spadek jest „spadkobiercą” – jeśli
tego jasno nie napiszemy to osoba, która wymieniona w testamencie może zostać uznana za
zapisobiercę, a wtedy będą się do niej odnosiły trochę inne zasady.
Warto również dokładnie określić udziały spadkowe jakie przypadną konkretnym osobom.
Jeżeli spadkodawca powołał do spadku lub do oznaczonej części spadku kilku spadkobierców, nie
określając ich udziałów spadkowych, dziedziczą oni w częściach równych. Czasami dochodzi też
do takiej sytuacji, w której spadkodawca określa udział spadkowy tylko niektórych osób.
PRAWO SPADKOWE
Przykład:
Stefan sporządził testament, w którym przekazał 30% spadku swojej córce, 10 %
spadku swojemu synowi, a resztę przekazał kochance i swojej byłej żonie nie określając ile
dokładnie dostanie każda z nich. W takie sytuacji 60% spadku, które ma otrzymać kochanka
i żona dzielone jest po połowie.
Nie jest możliwe sporządzenie testamentu, w którym zawarty jest warunek albo termin
(np. uważa się za nieistniejące postanowienie typu – „niech spadek po mnie dostanie syn dopiero
jak ożeni się z Agnieszką”, albo „niech mój samochód otrzyma syn dopiero jak skończy studia”).
Takie zastrzeżenia będą traktowane tak jakby ich w ogóle nie było. Jeżeli z treści testamentu
lub z okoliczności wynika, że bez takiego zastrzeżenia spadkobierca nie zostałby powołany to
powołanie spadkobiercy jest nieważne.
2.3.6. Jak interpretować testament?
Interpretacji testamentu dokonujemy w momencie gdy postanowienia spadkodawcy nie
są do końca jasne. Ma ona na celu ustalenie co dokładnie autor testamentu miał na myśli i jaka
była jego wola podczas pisania konkretnych sformułowań.
Testament może być interpretowany na wiele sposobów. Zgodnie jednak z przepisami
kodeksu cywilnego testament należy tłumaczyć tak, aby wola autora testamentu została jak
najlepiej wypełniona. Postanowieniom testamentu należy nadać rozsądną treść, która pozwoli
uznać je za ważne.
Nie powinno się poddawać pod interpretację żadnych sformułowań niebudzących
wątpliwości. Osoba, która dokonuje interpretacji nie powinna tłumaczyć testamentu w sposób
jak najbardziej korzystny dla spadkobierców, ale w taki sposób, który najbardziej by odpowiadał
autorowi testamentu
60
2.3.7. Jak odwołać testament?
Testament może zostać odwołany przez jego autora w każdej chwili za jego życia bez
potrzeby podawania żadnego uzasadnienia. Oznacza to, że testament można odwołać najpóźniej
w momencie swojej śmierci. Potem odwołanie testamentu jest już niemożliwe (jest jeden wyjątek
od tej zasady, ale o nim będzie mowa później).
Testament zazwyczaj odwołuje się na dwa sposoby – albo przez zniszczenie, albo przez
sporządzenie nowego testamentu. W pierwszym przypadku wystarczy, że podrzemy testament,
spalimy go albo potniemy; możemy go też przekreślić i napisać na nim „unieważniony”. W taki
sposób pozbawimy testamentu cech jakie musi mieć żeby był ważny.
PRAWO SPADKOWE
WYJĄTEK:
Testament nie będzie nieważny jeśli ulegnie zniszczeniu przypadkowo! W takiej jednak sytuacji
pojawi się problem odtworzenia tego, co było zawarte w testamencie.
W drugim natomiast przypadku musimy napisać „odwołuję poprzedni testament” albo
„odwołuję poprzednie testamenty”. Nie trzeba jednak od razu odwoływać całego testamentu –
można odwołać tylko jedno postanowienie poprzez napisanie w nowym testamencie - „odwołuję
postanowienie poprzedniego testamentu dotyczące mojego domu letniskowego w Sopocie” itp.
Jeśli spadkodawca sporządzi nowy testament nie zaznaczając w nim, że odwołuje
poprzedni, odwołaniu ulegają tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, które są sprzeczne
z nowym testamentem. Nie ulega automatycznie odwołaniu cały poprzedni testament.
Przykład:
Dnia 1 lipca 2009 r. Stefan sporządził testament, w którym przekazał swojemu
synowi dwa samochody – VW Polo i Audi A6 – oraz domek letniskowy w Sopocie. Miesiąc
później doszedł jednak do wniosku, że jego córka Hanna będzie się czuła pokrzywdzona,
że nie dostała nic w spadku. 1 sierpnia 2009 r. sporządził więc nowy testament, w którym
przekazał Hannie samochód Audi A6.
W takim wypadku testament z dnia 1 lipca 2009 r. zostanie odwołany tylko w części
dotyczącej samochodu Audi A6. Pozostała część testamentu z dnia 1 lipca 2009 r. będzie
ważna, ponieważ nie jest sprzeczna z testamentem z 1 sierpnia 2009 r.
Gdyby okazało się, że testament z dnia 1 sierpnia 2009 r. jest nieważny ponieważ
Stefan np. zapomniał się podpisać, to testament z dnia 1 lipca 2009 r. zostaje utrzymany w
mocy w całości. Gdyby Stefan całkowicie zmienił zdanie i w testamencie z dnia 1 sierpnia
2009 r. przekazał córce Hannie obydwa samochody i domek letniskowy w Sopocie to
testament z dnia 1 lipca 2009 r. uznalibyśmy za całkowicie odwołany.
W przypadku istnienia kilku testamentów bardzo ważne znaczenie ma prawidłowe ustalenie,
w którym momencie zostały one napisane. Skuteczność testamentów ocenia się bowiem w
odpowiedniej kolejności – od najstarszego do najnowszego.
61
2.3.8. Nieważność testamentu
PRAWO SPADKOWE
Jak już wspomniano wcześniej, osoba sporządzająca testament musi być osobą izyczną,
pełnoletnią (mającą 18 lat) i nie może być osobą ubezwłasnowolnioną (tzn. taką, nad którą ktoś
sprawuje opiekę z powodu np. choroby psychicznej, czy niedorozwoju umysłowego).
Ponadto, ze względu na mocno osobisty charakter testamentu nie może on zostać
sporządzony przez kilka osób np. przez małżonków. W jednym testamencie może znajdować
się oświadczenie tylko jednej osoby. Testamentu nie może też sporządzić za spadkodawcę jego
przedstawiciel ani pełnomocnik. Jeśli osoba sporządzająca testament nie spełnia któregoś z tych
warunków, testament jest zawsze nieważny.
Pozostałe przypadki, w których testament jest nieważny zostały wymienione w art. 945
k.c. i są one następujące:
1) Testament jest nieważny jeżeli został sporządzony w stanie wyłączającym świadome
albo swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli – dotyczy to w szczególności choroby
psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub chwilowego zaburzenia czynności
psychicznych np. ze względu na użycie narkotyków. Najważniejsze znaczenie ma tu, czy
osoba, która sporządziła testament akurat w momencie jego pisania znajdowała się w
stanie nieświadomości tego co robi. Sam fakt, że np. ktoś jest alkoholikiem nie uzasadnia
przypuszczenia, że w momencie pisania testamentu osoba ta była pod wpływem alkoholu.
Zazwyczaj aby udowodnić takie okoliczności trzeba korzystać z pomocy biegłego
sądowego, który ocenia, czy dana osoba świadomie kierowała swoim zachowaniem w
momencie pisania testamentu,
2) Testament jest nieważny jeśli został sporządzony pod wpływem błędu spadkodawcy – w
grę może wchodzić błędne przekonanie co do przepisów prawa, swojego majątku czy
też innych okoliczności. Bez różnicy jest czy błąd został wywołany przez osobę, która
działała celowo czy niecelowo – ważne jest to w jaki sposób spadkodawca postrzegał
rzeczywistość w momencie pisania testamentu
Przykład:
Stefan sporządził testament na rzecz syna, który jest w wojsku. Przed śmiercią,
Andrzej - kolega Stefana powiedział, że nawet jak przekaże synowi w testamencie
swój dom to i tak dostanie go armia. Stefan uwierzył i zapisał Andrzejowi swój dom
z nadzieją, że Andrzej podzieli się domem z Pawłem. W takiej sytuacji testament
jest nieważny.
3) Testament został sporządzony pod wpływem groźby – nie ma różnicy jakiego rodzaju
groźba to była i czy jej spełnienie było prawdopodobne czy nie – ważne, że wywołała u
osoby, która pisała testament uzasadnione obawy, że zostanie spełniona.
Przykład:
Stefan sporządził testament, w którym przekazał dom swojej córce Hannie i synowi
Pawłowi. Jednak Andrzej postraszył Stefana, że jak ten nie przekaże mu domu w
62
testamencie to po śmieci Stefana zabije Hannę i Pawła. Stefan, obawiając się o
zdrowie swoich dzieci spalił poprzedni testament i napisał nowy, w którym przekazał
dom Andrzejowi. Taki testament jest jednak nieważny, bo został sporządzony pod
wpływem groźby Andrzeja.
słyszała jak Andrzej groził Stefanowi, że zabije jego dzieci jeśli Stefan nie przekaże mu
domu.
W takiej sytuacji Paweł może zwrócić się do sądu o unieważnienie do dnia 1 marca
2013 r. Teoretycznie trzyletni termin liczony od momentu kiedy Paweł dowiedział się o
przyczynie nieważności mija dopiero 5 marca 2013 r., ale już dnia 1 marca 2013 r. mija
dziesięć lat od śmierci osoby, która napisała testament.
PRAWO SPADKOWE
UWAGA:
Na nieważność testamentu z powodu braku możliwości podjęcia swobodnej decyzji, groźby i błędu
można powołać się w ciągu 3 lat od momentu, w którym osoba mająca interes dowiedziała się o
przyczynie nieważności, ale nie później niż po upływie 10 lat od śmierci osoby, która napisała
testament.
Przykład:
Stefan sporządził testament, w którym przekazał dom swojej córce Hannie i synowi
Pawłowi. Jednak Andrzej postraszył Stefana, że jak ten nie przekaże mu domu w testamencie
to po śmieci Stefana ten dom spali. Stefan, obawiając się o zdrowie swoich dzieci podarł
poprzedni testament i napisał nowy, w którym przekazał dom Andrzejowi.
Stefan zmarł dnia 1 marca 2003 roku. Testament został odczytany w sądzie i dom
przyznano Andrzejowi. Jednak 5 marca 2010 r. Paweł dowiedział się, że jego mama Anna
2.3.9. Wykonawca testamentu
2.3.9.1. Podstawowe informacje o wykonawcy testamentu
Spadkodawca, który pisze testament może wyznaczyć w testamencie osobę, która po
jego śmierci zapewni prawidłowe wykonanie wszystkich jego postanowień. Brak wykonawcy
testamentu nie powoduje jednak, że testament jest nieważny. Oto najważniejsze informacje, które
trzeba znać żeby móc powołać wykonawcę testamentu:
• po pierwsze, wykonawca musi być dokładnie oznaczony w testamencie (nie może być
określony jako „starszy syn”, „najlepszy przyjaciel” czy „ulubione dziecko”). Najlepiej jest
wyznaczyć wykonawcę podając jego imię i nazwisko – wtedy uniknie się jakichkolwiek
wątpliwości,
• po drugie, spadkodawca musi sam wyznaczyć wykonawcę. Nie może zrobić tego żadna
inna osoba. W testamencie nie może być zapisów typu: „proszę mojego syna Pawła o
wyznaczenie osoby, która dopilnuje wykonania wszystkich moich postanowień”,
• po trzecie, wykonawca testamentu musi był pełnoletni i musi być zdrowy psychicznie w
momencie śmierci spadkodawcy. W przeciwnym razie powołanie wykonawcy testamentu
będzie nieważne,
63
•
•
po czwarte, autor testamentu może powołać więcej niż jednego wykonawcę testamentu,
po piąte, wykonawca testamentu nie musi być spadkobiercą. Może to być osoba, która nic
w spadku nie otrzymuje np. kolega lub daleki krewny.
Co w przypadku, gdy osoba wybrana na wykonawcę testamentu nie chce wykonywać
swojego obowiązku?
PRAWO SPADKOWE
Wtedy taka osoba musi złożyć przed sądem oświadczenie, że nie chce być wykonawcą
testamentu. Oczywiście takie oświadczenie może zostać złożone dopiero po śmierci osoby, która
testament napisała. Przed śmiercią takie oświadczenie w ogóle nie będzie miało skutku. Nie
wymaga się przy tym podania przyczyny rezygnacji z funkcji wykonawcy testamentu.
Oświadczenie można złożyć ustnie w sądzie, w którym trwa postępowanie spadkowe,
albo można je spisać na kartce, złożyć pod nim podpis i wysłać je do sądu. Zanim jednak wyśle
się takie oświadczenie podpis osoby, która je składa musi zostać poświadczony przez notariusza,
organ państwowy albo organ jednostki samorządu terytorialnego.
Przyjmuje się, że można zrezygnować z funkcji wykonawcy testamentu do momentu jej
podjęcia. Oznacza to, że osoba, która zostanie powołana na wykonawcę testamentu i zacznie tą
funkcję wypełniać nie może już złożyć swojej rezygnacji. Jedynie z bardzo ważnych powodów sąd
może zwolnić taką osobę z wypełniania dalszych obowiązków (ważnymi powodami mogą być np.
choroba czy ciężka sytuacja rodzinna).
Jak udowodnić przed innymi spadkobiercami, że to właśnie ja jestem wykonawcą
testamentu?
Czasami zdarza się tak, że spadkobierca nie widział testamentu i może nie wierzyć
danej osobie, że to właśnie ona jest wykonawcą testamentu. W takim wypadku, sąd może wydać
wykonawcy testamentu odpowiednie zaświadczenie, które będzie zawierało m.in. informacje o
tym jakie jest imię, nazwisko, zawód takiego wykonawcy. Wykonawca testamentu musi jednak
przed sądem w czasie postępowania spadkowego poprosić o wydanie takiego zaświadczenia.
2.3.9.2. Prawa i obowiązki wykonawcy testamentu
64
a) Wykonawca testamentu powinien zarządzać spadkiem, spłacić długi spadkowe,
wydać spadkobiercom majątek, który został im przyznany w testamencie, a także
wykonać zapisy i polecenia. Autor testamentu może jednak dokładnie określić do
czego zobowiązany jest wykonawca testamentu i w jaki sposób ma sprawować swoje
obowiązki,
b) Ponadto wykonawca testamentu powinien dołożyć wszelkich starań aby cały spadek
został utrzymany w należytym stanie (tzn. żeby chronił go w czasie niebezpieczeństwa
czy też dbał o to by przedmioty należące do spadku się nie zepsuły). Należy tutaj
nadmienić, że wykonawca testamentu – zanim rozda określone przedmioty
spadkobiercom – posiada cały spadek i się nim opiekuje,
c) W razie jakichkolwiek kłótni (spadkobiercy mogą uznać, że wykonawca testamentu
Wzór nr 13
Wrocław, 1 kwietnia 2010 r.
PRAWO SPADKOWE
nieprawidłowo wypełnia wolę zmarłego) wykonawca może pozywać do sądu w
związku z wykonywaniem swoich obowiązków, ale też może sam być pozywany,
d) Wykonawca testamentu nie może dokonać podziału spadku ani wystąpić do sądu z
wnioskiem o dokonanie podziału spadku,
e) Wykonawca testamentu może też złożyć w sądzie wniosek o spis inwentarza (czyli
spis całego majątku, który wchodzi do spadku). Wzór takiego wniosku można znaleźć
w podrozdziale 1.3.1.)
W razie wątpliwości, że cały majątek spadkowy został spisany wykonawca
testamentu może złożyć do sądu wniosek o ujawnienie wszystkich przedmiotów, które
wchodzą do spadku. Po złożeniu takiego wniosku sąd może wezwać spadkobierców
do złożenia oświadczenia, że nie ukryli żadnych przedmiotów wchodzących do
spadku. Takie czynności mają na celu powstrzymanie spadkobierców od ukrywania
tego co wchodzi do spadku. Wniosek o wyjawienie przedmiotów wchodzących do
spadku powinien wyglądać następująco:
Do:
Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Krzyków
Wydział I Cywilny
Ul. Podwale 30
50-040 Wrocław
Wnioskodawca:
Anna Kowalska
Ul. Krakowska 22/28
50-249 Wrocław
Uczestnicy postępowania:
1. Hanna Sikora
Ul. Zamenhofa 5/4
43-256 Świdnica
2. Paweł Kowalski
Ul. Limanowskiego 23/5
58-316 Wałbrzych
WNIOSEK O WYJAWIENIE PRZEDMIOTÓW SPADKOWYCH
Działając w imieniu własnym wnoszę o:
1. Nakazanie Hannie Sikorze i Pawłowi Kowalskiemu – spadkobiercom zmarłego
dnia 1 marca 2010 r. Stefana Kowalskiego - aby złożyli oświadczenie, że żadnego przedmiotu
spadkowego nie usunęli, ani nie zataili oraz że nie podali do spisu inwentarza nieistniejących
długów.
65
Uzasadnienie
Stefan Kowalski, ostatnio zamieszkały we Wrocławiu przy ul. Krakowskiej 22/28
zmarł dnia 1 marca 2010 r.
Dowód: Wyciąg z aktu zgonu
Spadkobiercami z mocy ustawy są: żona Anna Kowalska, córka Hanna Sikora i syn
Paweł Kowalski, którzy nabyli spadek
Dowód: Postanowienie Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Krzyków z dnia 30
marca 2010 r. o stwierdzeniu nabycia spadku,
PRAWO SPADKOWE
Przez komornika Rewiru II tut. Sądu został sporządzony spis inwentarza majątku
spadkowego. Do spisu inwentarza zostały wciągnięte jedynie przedmioty urządzenia domowego
i osobistego spadkodawcy na ogólną kwotę 30.000 zł.
Dowód: akta komornicze nr…
Zachodzi obawa, że nie wszystkie przedmioty należące do spadkodawcy zostały ujęte
w inwentarzu. Z tego co jest mi wiadomo, Stefan Kowalski posiadał jeszcze samochód Volvo S40,
którym ostatnimi czasy jeździli na zmianę Hanna Sikora i Paweł Kowalski.
Załączam odpis mojego aktu małżeństwa oraz skrócone akty urodzenia córki Hanny
oraz syna Pawła.
Anna Kowalska
Załączniki:
- wyciąg z aktu zgonu Stefana Kowalskiego zmarłego w dniu 1 marca 2010 r.
- akta komornicze
Wniosek jest bezpłatny. Składamy go w osobiście w sądowym biurze podawczym lub wysyłamy
listem poleconym (składamy tyle egzemplarzy ile jest uczestników postępowania + jeden
egzemplarz dla sądu). Sądem właściwym do rozpoznania wniosku jest sąd właściwy ze względu
na ostatnie miejsce zamieszkania zmarłego
f)
Wykonawca testamentu powinien wykonywać swoje obowiązki starannie i powinien
udzielać wszystkim spadkobiercom informacji o tym jaki jest przebieg sprawy,
g) Po wywiązaniu się ze wszystkich swoich obowiązków, wykonawca testamentu
powinien oddać spadkobiercom wszystko co uzyskał w związku z pełnieniem swojej
66
funkcji,
h) Wykonawca testamentu nie ma prawa używać pieniędzy i innych rzeczy ze spadku.
Z drugiej jednak strony wykonawcy testamentu należy się odpowiednia zapłata za
sprawowanie swoich obowiązków oraz zwrot wszelkich pieniędzy, które wykonawca
zapłacił z własnej kieszeni w związku z wykonywanie swoich obowiązków.
WYJĄTEK:
Wykonawca testamentu nie dostaje żadnej zapłaty jeśli z testamentu wynika, że
powinien on wykonywać swoje obowiązki bezpłatnie! Oczywiście w takiej sytuacji
i)
osoba, która została wyznaczona na wykonawcę testamentu może odmówić podjęcia
się obowiązków,
Wykonawca testamentu może wystąpić do sądu z wnioskiem o zabezpieczenie
spadku (gdy z jakiejkolwiek przyczyny spadek może zostać zniszczony, usunięty
lub uszkodzony, albo grozi mu jakiekolwiek inne niebezpieczeństwo). Spadek
może zostać zabezpieczony poprzez jego spisanie, oddanie pod dozór, złożenie do
depozytu, ustanowienie nad nim zarządu tymczasowego, albo ustanowienie dozoru
(w przypadku nieruchomości). Wniosek o zabezpieczenie spadku powinien wyglądać
następująco:
Wrocław, dnia 12 maja 2010 r.
Do:
Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Krzyków
Wydział I Cywilny
Ul. Podwale 30
50-049 Wrocław
Wnioskodawca:
Paweł Kowalski
Ul. Limanowskiego 23/5
58-316 Wałbrzych
Uczestnik postępowania:
1. Hanna Sikora
Ul. Zamenhofa 5/4
43-256 Świdnica
2. Anna Kowalska
Ul. Krakowska 22/28
50-249 Wrocław
PRAWO SPADKOWE
Wzór nr 14
WNIOSEK
o zabezpieczenie spadku
Działając w imieniu własnym wnoszę o:
1) zabezpieczenie spadku po Stefanie Kowalskim, zmarłym dnia 1 marca 2010 r.,
ostatnio zamieszkałym we Wrocławiu przy ul. Krakowskiej 22/28 przez spisanie i oddanie pod
dozór majątku ruchomego należącego do spadku znajdującego się we Wrocławiu w ostatnim
miejscu zamieszkania Stefana Kowalskiego,
2) zlecenie Komornikowi Sądowemu przy Sądzie Rejonowym dla Wrocławia-Krzyków
wykonania postanowienia o zabezpieczeniu spadku,
Uzasadnienie
Stefan Kowalski, ostatnio zamieszkały we Wrocławiu przy ul. Krakowskiej
22/28 zmarł dnia 1 marca 2010 r. Zmarły pozostawił po sobie testament, w którym na
spadkobierców powołał: Annę Kowalską – żonę, Hannę Sikorę – córkę, Pawła Kowalskiego
– syna. Syn został ustanowiony wykonawcą testamentu.
67
Dowód:
- akt zgonu spadkodawcy
- testament Stefana Kowalskiego
Do majątku spadkowego po Stefanie Kowalskim należą m.in. zabytkowe płyty winylowe
z muzyką zespołu Pink Floyd, a także klasery z cennymi znaczkami. Od znajomych
dowiedziałem się, że moja matka Anna Kowalska szuka nabywców na owe płyty i znaczki.
Dowód:
- oświadczenie Piotra Jankowskiego z dnia 30 marca 2010 r.
Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, wnoszę o jak najszybsze zabezpieczenie
spadku poprzez jego spisanie i oddanie go pod dozór.
PRAWO SPADKOWE
(podpis wnioskodawcy)
Załączniki:
- akt zgonu spadkodawcy
- testament Stefana Kowalskiego
- oświadczenie Piotra Jankowskiego
- dowód opłaty za wniosek w kwocie 50 zł
- wniosek należy złożyć do sądu rejonowego, który jest właściwy ze względu na miejsce położenia
spadku. Jako uczestników postępowania należy wymienić w nim wszystkie osoby, które są
spadkobiercami, ponieważ ich dotyczy sprawa. Wniosek możemy wysłać listem poleconym lub
złożyć osobiście w biurze podawczym, które znajduje się w każdym sądzie,
- wniosek składamy w takiej ilości egzemplarzy ilu jest uczestników postępowania. Do tego należy
złożyć jeden egzemplarz dla sądu – w opisywanym przykładzie złożymy 3 egzemplarze pisma,
warto również sporządzić jeden egzemplarz dla siebie i zatrzymać go w domu,
- wniosek podlega opłacie w wysokości 50 zł. Można je opłacić znakami sądowymi (kupujemy
je w kasie sądu i naklejamy na pierwszą stronę pisma), gotówką na poczcie (dowód opłaty
trzeba dołączyć do pisma, które idzie do sądu) albo przelewem bankowym (wygenerowany
elektronicznie dowód dokonania przelewu dołączamy do wniosku).
2.3.10. Niegodność dziedziczenia
Możliwość uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia została wprowadzona do
kodeksu cywilnego w celu wyeliminowania sytuacji, w których spadkobierca dziedziczy mimo,
iż dopuścił się czynów sprzecznych z zasadami moralnymi (np. przestępstwa w celu szybszego
uzyskania spadku).
Aby uznać spadkobiercę za niegodnego dziedziczenia inni spadkobiercy muszą wystąpić
do sądu z pozwem i musi zostać przeprowadzone postępowanie, po którym sąd wydaje wyrok o
uznaniu za niegodnego. Po uprawomocnieniu się wyroku (czyli po 14 dniach od jego wydania - pod
warunkiem, że nie została wniesiona apelacja) spadkobierca, który został uznany za niegodnego
traktowany jest tak jakby żył krócej niż spadkodawca.
68
Przykład:
Stefan zmarł na zawał pozostawiając po sobie dwójkę dzieci – Hannę i Pawła.
Hanna miała jedno dziecko o imieniu Marysia. Okazało się, że Hanna próbowała przerobić
testament Stefana tak aby dostać w spadku więcej niż w rzeczywistości Stefan jej chciał
przekazać. Paweł wystąpił do sądu z pozwem o uznanie Hanny za niegodną dziedziczenia,
a sąd wydał wyrok zgodnie z żądaniem Pawła. W takim przypadku Hanna traktowana jest
tak jakby zmarła przed Stefanem, a to oznacza, że osobami uprawnionymi do dziedziczenia
będą Paweł i Marysia (dziecko Hanny).
Kodeks cywilny wyróżnia trzy sytuacje, w których można uznać spadkobiercę za
niegodnego dziedziczenia:
1) Spadkobierca dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko
spadkodawcy. Jeśli przestępstwo nie było ciężkie, albo nie było umyślne to spadkobierca
nie może zostać uznany za niegodnego. Przestępstwami umyślnymi są np. gwałt,
zabójstwo, ale też usiłowanie popełnienia takiego przestępstwa czy pomocnictwo przy
jego popełnieniu),
2) Spadkobierca podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub
odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej
z tych czynności. Samo użycie podstępu lub groźby nie uzasadnia uznania spadkobiercy
za niegodnego. Dopiero wywołanie określonego skutku ma w tym przypadku znaczenie i
powoduje, że sąd uznaje kogoś za niegodnego.
PRAWO SPADKOWE
Kiedy można uznać kogoś za niegodnego dziedziczenia?
Przykład:
Stefan ma 80 lat, jest mocno schorowany i nie do końca pojmuje otaczającą go
rzeczywistość. Wiedząc, że jego życie zbliża się ku końcowi chce napisać testament,
w którym przekaże swój dom dzieciom – Pawłowi i Hannie. Jednak Hanna okłamuje
swojego ojca, że Paweł (który mieszka w Anglii) zginął w wypadku samochodowym
i namawia go by w testamencie przekazał cały dom tylko jej. W takiej sytuacji,
Paweł może wystąpić do sądu z pozwem o uznanie swojej siostry za niegodną
dziedziczenia, ponieważ podstępem doprowadziła do sporządzenia testamentu
Stefana w taki sposób w jaki chciała.
Gdyby Stefan nie uwierzył Hannie i mimo wszystko napisałby w testamencie, że
przekazuje dom swoim dzieciom – Hannie i Pawłowi to Hanna nie mogłaby zostać
uznana za niegodną dziedziczenia, ponieważ nie został wywołany żaden skutek
podstępu – Hanna co prawda próbowała, ale jej się nie udało.
Podstępem może być również zapewnienie Stefana, że np. nie może spisać testamentu, bo
będzie musiał się później z nim udać do notariusza i słono za to zapłacić. Sąd jednak zawsze musi
sprawdzić czy takie kłamstwo zostało użyte umyślnie czy ktoś po prostu nie znał się na prawie.
69
Z groźbą natomiast mamy do czynienia w każdym przypadku, w którym z okoliczności
wynika, że spadkodawca mógł się bać, że grozi mu jakieś niebezpieczeństwo – osobiste albo
majątkowe, np. ktoś zagroził Stefanowi, że go zabije jeśli nie sporządzi określonego testamentu,
albo że spali mu dom. Groźba może też mieć postać szantażu, albo znęcania się psychicznego.
3) Spadkodawca umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub
przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę
podrobionego lub przerobionego.
PRAWO SPADKOWE
Przykład:
Załóżmy, że Stefan miał 5 dzieci – Hannę, Pawła, Andrzeja, Marka i Paulinę, a
przed śmiercią sporządził testament, w którym przekazał cały swój majątek tylko Hannie,
Pawłowi i Andrzejowi.
Jednak Hanna i Paweł nie chcieli się podzielić spadkiem z Andrzejem. Hanna
postanowiła, że ukryje testament Stefana i napisze nowy podpisując się na nim za swojego
ojca. W nowym testamencie cały spadek miał zostać przekazany Hannie i Pawłowi – z
wyłączeniem Andrzeja. Paweł wiedział, że testament jest podrobiony, ale nie powiedział o
tym w sądzie, ponieważ „nowy” podział był dla niego korzystniejszy.
Andrzej zupełnie przypadkiem znalazł prawdziwy testament Stefana i udał
się z nim do sądu jednocześnie składając pozew o uznanie Hanny i Pawła niegodnych
dziedziczenia. Sąd oczywiście uznałby Hannę i Pawła za niegodnych i przy nowym podziale
spadku traktował ich tak jakby zmarli oni przed Stefanem.
Kto może złożyć pozew o uznanie za niegodnego i w jakim terminie może to zrobić?
Pozew o uznanie za niegodnego dziedziczenia można złożyć w terminie 1 roku od
momentu kiedy spadkobierca dowiedział się o przyczynach czyjejś niegodności, ale nie później
niż w terminie 3 lat od momentu śmierci spadkodawcy.
Początek biegu pierwszego terminu jest zmienny – biegnie on bowiem od powzięcia
wiadomości, że ktoś dopuścił się czynu, za który może zostać uznany za niegodnego np. że
sfałszował testament albo popełnił ciężkie przestępstwo umyślne przeciwko spadkodawcy.
Drugi termin jest niezmienny i biegnie zawsze od momentu, w którym zmarł spadkodawca. Jeśli
minie któryś z tych dwóch terminów nie można już żądać uznania spadkobiercy za niegodnego
dziedziczenia.
Przykład:
Stefan Kowalski zmarł 1 marca 2000 r. Dnia 3 lutego 2003 (syn Stefana), dowiedział
się, że Hanna (córka Stefana, siostra Pawła) przed śmiercią podała swojemu ojcu arszenik,
aby ten jak najszybciej umarł i żeby Hanna mogła jak najszybciej dostać spadek. Dnia 2
marca 2003 r. Paweł złożył do sądu pozew o uznanie Hanny za niegodną dziedziczenia.
Niestety, Hanna nie została uznana za niegodną ponieważ od momentu śmierci Stefana
minęło już więcej niż 3 lata. Paweł zdążyłby, gdyby złożył pozew do dnia 1 marca 2003 r.
70
Czy można uznać spadkobiercę za niegodnego jeśli spadkodawca mu przebaczył?
Jak wygląda pozew o uznanie spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia?
PRAWO SPADKOWE
Nie. Przepisy nie zawierają żadnych informacji w jaki sposób powinno nastąpić
przebaczenie. Może ono zostać dokonane na piśmie lub słownie – ważne by było wystarczająco
jasne. Oczywiście przebaczenie musi zostać dokonane przez samego spadkodawcę.
Niewątpliwym znakiem przebaczenia są stosunki spadkodawcy przed jego śmiercią z
osobą, która mogłaby zostać uznana za niegodną. Mimo, że spadkobierca dopuścił się niegodnego
czynu to może nie zostać uznany za niegodnego jeśli miał on dobre stosunki ze spadkodawcą.
Ponadto, jeśli mimo dokonania czynu niegodnego spadkodawca sporządzi testament, na rzecz tej
osoby, to takie zachowanie należy uznać za przebaczenie.
Przebaczenie musi zostać udzielone z dostatecznym rozeznaniem, co oznacza, że osoba,
która je dokonuje musi mieć świadomość wyrządzonych krzywd i musi podjąć swobodną decyzję
o przebaczeniu. Nie może być też chora psychicznie, ani nie może być pod wpływem substancji
odurzających takich jak np. alkohol albo narkotyki. (oczywistym jest, że osoba chora psychicznie,
nie mająca kontaktu z rzeczywistością nie jest w stanie zrozumieć otaczającego ją świata i
przebaczyć osobie, która dopuściła się niegodnego czynu)
Wzór nr 15
Wrocław, dnia 12 maja 2010 r.
Do:
Powód:
Paweł Kowalski
Ul. Limanowskiego 23/5
58-316 Wałbrzych
Pozwany:
Hanna Sikora
Ul. Zamenhofa 5/4
43-256 Świdnica
Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Krzyków
Wydział I Cywilny
Ul. Podwale 30
50-049 Wrocław
w.p.s. 50.500,00 zł1
POZEW
o uznanie spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia
Działając w imieniu własnym wnoszę o:
1) Uznanie Hanny Kowalskiej za niegodną dziedziczenia po Stefanie Kowalskim,
2) Dopuszczenie dowodu z przesłuchania świadka - żony spadkodawcy Anny Kowalskiej
zamieszkałej we Wrocławiu przy ul. Rydygiera 22/28 na okoliczność pobicia kijem bejsbolowym
Stefana Kowalskiego przez jego córkę Hannę Sikorę,
71
3) Zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kosztów procesu według norm
przepisanych,
4) Przeprowadzenie rozprawy także pod nieobecność powoda,
5) Przeprowadzenie dowodu z dokumentów wskazanych w uzasadnieniu.
Uzasadnienie
Stefan Kowalski, ostatnio zamieszkały we Wrocławiu przy ul. Krakowskiej 22/28
zmarł dnia 1 marca 2010 r. Jego spadkobiercami ustawowymi są: Anna Kowalska – żona,
Hanna Sikora – córka, Paweł Kowalski – syn.
PRAWO SPADKOWE
Dowód:
- odpis skrócony aktu zgonu spadkodawcy
- odpisy skrócone aktów urodzenia spadkobierców
Córka Hanna Kowalska, nie zważając na podeszły wiek swojego ojca, uderzyła Stefana
Kowalskiego kijem bejsbolowym powodując u niego obrzęk mózgu. W wyniku obrażeń Stefan
Kowalski zmarł dnia 1 marca 2010 r.
Dowód:
- opinia biegłego w zakresie medycyny
- zeznania świadka Anny Kowalskiej
Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, pozew o uznanie Hanny Kowalskiej za
niegodną dziedziczenia jest jak bardziej uzasadniony.
(podpis powoda)
Załączniki:
- odpis skrócony z aktu zgonu
- dowód uiszczenia opłaty za pozew
- odpisy skrócone aktów urodzenia spadkobierców
- opinia biegłego w zakresie medycyny
w pozwie musimy podać wartość przedmiotu sporu (w.p.s), którą jest wartość udziału spadkowego
przypadającego pozwanej osobie. Od tej kwoty zależna jest opłata za pozew i będzie ona wynosiła
5% od wartości przedmiotu sporu. Kwotę tą można zapłacić na poczcie albo dokonać przelewu
bankowego. Nie można zapomnieć dołączyć dowodu opłaty do pozwu.
UWAGA:
Jeśli wartość przedmiotu sporu (w.p.s) jest niższa niż 75.000,00 zł to pozew wnosimy do Sądu
Rejonowego, który jest właściwy ze względu na miejsce zamieszkania spadkodawcy przed jego
śmiercią. Jeśli natomiast wartość przedmiotu sporu jest wyższa niż 75.000,00 zł to pozew wnosimy
do Sądu Okręgowego właściwego ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy.
Pozew (razem z aktem zgonu spadkodawcy, dowodem uiszczenia opłaty za pozew,
odpisami aktów urodzenia spadkobierców) wysyłamy do sądu listem poleconym, albo zanosimy
osobiście i zostawiamy w biurze podawczym. Pozew składamy w takiej ilości egzemplarzy ilu jest
pozwanych + jeden egzemplarz dla sądu.
W naszym przykładzie do sądu zostaną złożone dwa egzemplarze (jeden dla sądu i jeden
dla Hanny Sikory). Zawsze dobrze przygotować też jeden egzemplarz dla samego siebie i schować
go w domu do teczki.
1
72
Rozdział 3. Zachowek
3.1 Co to jest zachowek i kto może go żądać?
PRAWO SPADKOWE
Zachowek jest pewną kwotą pieniężną, którą osoba pominięta w testamencie może żądać
od tych, którzy są spadkobiercami. Taka możliwość ma na celu niedoprowadzenie do umyślnego
pokrzywdzenia osób, które normalnie mogłyby dziedziczyć na podstawie zasad określonych w
kodeksie cywilnym (opisanych szczegółowo w rozdziale 2) oraz niedoprowadzenie do takich
sytuacji, w których bliskie osoby zostałyby całkowicie pozbawione środków do życia.
Osobami uprawnionymi do uzyskania zachowku są dzieci spadkodawcy, jego
wnukowie, prawnukowie, małżonek i rodzice. Nie wszyscy jednak będą mogli starać się o
wypłatę zachowku, a tylko ci, którzy dziedziczyliby na podstawie ustawy (czyli gdyby nie było
żadnego testamentu)
Przykład:
Stefan Kowalski napisał testament, w którym cały swój majątek przekazał swojej
kochance Ilonie. Gdyby jednak nie było testamentu, zgodnie z zasadami określonymi w
kodeksie cywilnym, majątek po Stefania dostałaby jego żona wraz z dziećmi. W związku z
tym, to właśnie żona i dzieci mogą żądać od Ilony wypłaty zachowków.
Przykład:
Wyobraźmy sobie następującą sytuację:
Po śmieci Stefana z rodziny Kowalskich pozostał brat Stefana, siostra, ojciec i
żona Anna. Matka Stefana zginęła kilka lat wcześniej w wypadku samochodowym. Stefan
pozostawił testament, w którym cały swój majątek przekazał kochance Ilonie.
Zgodnie z przepisami zawartymi w kodeksie cywilnym, gdyby nie było testamentu,
spadek otrzymaliby – brat Stefana, siostra, ojciec i żona Anna – i to właśnie oni mogą żądać
od Ilony wypłaty zachowku.
Przykład:
Załóżmy, że Stefan nie był żonaty, nie miał dzieci ani rodzeństwa, a jego rodzice
zginęli w wypadku samochodowym. Wtedy jedynymi spadkobiercami byliby: dziadek od
strony matki, babcia od strony matki i dziadek od strony ojca. Babcia od strony ojca zmarła
przed Stefanem. Stefan pozostawił testament, w którym przekazał cały swój majątek koledze
Andrzejowi.
Zgodnie przepisami kodeksu cywilnego, gdyby nie było żadnego testamentu, do
dziedziczenia powołani byliby dziadek od strony matki, babcia od strony matki i dziadek
od strony ojca. Natomiast część przypadająca babci od strony ojca, która już nie żyje
przypadłaby do podziału jej synom (czyli wujkom Stefana).
Osobami uprawnionymi do zachowku byliby więc - dziadek od strony matki,
babcia od strony matki i dziadek od strony ojca. Wujkowie Stefana nie dostaliby nic, bo
zgodnie z prawem do zachowku powołani są tylko: dzieci spadkodawcy, jego wnukowie,
prawnukowie, małżonek i rodzice.
73
UWAGA:
Do zachowku nie są uprawnione:
• osoby, które uznane zostały za niegodne dziedziczenia,
• małżonkowie, co do których sąd orzekł separację,
• osoby, które odrzuciły spadek,
• osoby, które zostały wydziedziczone w testamencie (czyli pozbawione zachowku).
PRAWO SPADKOWE
Osobą uprawnioną do zachowku jest osoba, która w testamencie nie została powołana do
spadku, nie dostała darowizny przewyższającej jej zachowek, albo nie został dokonany na jej rzecz
żaden zapis. W innym przypadku osoba ta nie będzie mogła żądać wypłaty zachowku lub kwoty,
która by go uzupełniła. Są jednak wyjątki, o których mowa będzie w kolejnych podrozdziałach.
3.2. Sposób obliczania zachowku
Podstawową zasadą jest, że zachowek równa się połowie tego co dany członek rodziny
otrzymałby, gdyby nie było testamentu. Od tej zasady jest jednak wyjątek – jeśli osoba, która
ma prawo do zachowku jest trwale niezdolna do pracy albo nie ma skończonych 18 lat - może
otrzymać zachowek w wysokości 2/3 tego co normalnie by dostała gdyby nie było testamentu,
Przykład:
Stefan zostawił w spadku luksusowe mieszkanie warte 1.500.000,00 zł. Po śmierci
Stefana – zgodnie z zasadami ustawowymi – do dziedziczenia uprawniona była jego żona
Anna wraz z dwójką dzieci - Hanną i Pawłem. Każda z tych osób miałaby prawo do 1/3
mieszkania. Jednak okazało się, że Stefan przed śmiercią sporządził testament, w którym
całe mieszkanie zostało przekazane kochance Ilonie.
Gdyby nie było testamentu, mieszkanie dostałaby Anna i dzieci. W tym wypadku
całe mieszkanie dostanie Ilona, ale będzie ona musiała wypłacić Annie, Hannie i Pawłowi
zachowek, ponieważ tego zażądali. Każdy z nich dostanie po 250.000,00 zł (normalnie
dostaliby po 500.000,00 zł, ale w przypadku zachowku mogą żądać tylko połowę tego co
dostaliby, gdyby nie było testamentu).
Żeby móc obliczyć wysokość zachowku, musimy wykonać dwie czynności:
1) Po pierwsze, należy obliczyć udział jaki by przypadał danej osobie w ramach
dziedziczenia ustawowego (tj. w przypadku gdyby nie było testamentu). Oto dwie
podstawowe zasady obliczania takiego udziału:
o Przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania
zachowku uwzględnia się spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców,
którzy spadek odrzucili,
o
Nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali
wydziedziczeni.
2) Następnie, musimy ustalić wartość spadku – dopiero wtedy będziemy wiedzieli
jaka dokładnie suma należy się osobie uprawnionej do zachowku.
Niestety przepisy nie wskazują jasno jak należy obliczyć wartość spadku.
74
Podstawą do obliczenia zachowku będzie tzw. czysta wartość spadku (wartość spadku po
odliczeniu od niego długów spadkowych). Przy obliczaniu czystej wartości spadku nie odliczamy
od niej wartości zapisów i poleceń, ale odlicza się wartość darowizn.
3.3. Darowizna a wysokość zachowku
Przykład:
Czysta wartość spadku po Stefanie (wartość spadku po odliczeniu długów) wynosi
60.000,00 zł. Gdyby zastosować przepisy o dziedziczeniu ustawowym do spadku uprawnieni
byliby: żona Anna Kowalska (do 1/3 spadku), syn Paweł Kowalski (do 1/3 spadku) oraz
córka Hanna Sikora (do 1/3 spadku) – teoretycznie każdy otrzymałby po 20.000,00 zł.
W tym jednak przypadku przepisy zawarte w kodeksie cywilnym nie mają zastosowania,
ponieważ Stefan sporządził testament, w którym przekazał cały swój majątek przyjacielowi
Andrzejowi.
Są więc trzy osoby uprawione do zachowku – żona, syn i córka. Każdy z nich mógłby
otrzymać po połowie tego, co normalnie otrzymałby, gdyby dziedziczył na podstawie
ustawy – czyli po 10.000,00 zł. Okazało się jednak, że tuż przed śmiercią Stefan podarował
swojemu synowi samochód marki Volkswagen Golf wart 60.000,00 zł, który powinien zostać
doliczony do spadku.
Po uwzględnieniu przepisów dotyczących doliczania darowizn, należy uznać, że
całkowita wartość spadku to 120.000,00 zł (na które składa się 60.000,00 zł, które Stefan
podarował Andrzejowi i 60.000,00 zł jako równowartość samochodu). Dopiero po dokonaniu
doliczenia należy obliczyć wysokość zachowku.
Najpierw obliczamy udział każdej osoby uprawnionej do zachowku – w naszym
przykładzie to 40.000,00 zł, bo właśnie tyle każdy otrzymałby na podstawie ustawy). Potem
tą sumę dzielimy na połowę – zachowek dla każdej osoby wyniesie więc 20.000,00 zł.
PRAWO SPADKOWE
Wyobraźmy sobie sytuację, w której Stefan tuż przed śmiercią daruje swojemu synowi
Pawłowi samochód Volkswagen Golf wart 60.000,00 zł. Samochód staje się własnością Pawła i nie
wchodzi do spadku po Stefanie. Niewątpliwie, w takiej sytuacji osoby uprawnione do zachowku
będą pokrzywdzone, ponieważ czysta wartość spadku będzie niższa, i co za tym idzie, udział
spadkowy przypadający na jedną osobę też będzie niższy.
Aby jednak osoby uprawnione do zachowku nie czuły się pokrzywdzone, samochód, który
otrzymał Paweł przed śmiercią, mimo że nie należy już do spadku, doliczany jest do wartości
spadku. Doliczenia takiego dokonuje się nawet jeśli Paweł zbył już samochód.
Jest jednak dużo wyjątków dotyczących niedoliczania darowizn do wartości spadku:
- Wyjątek pierwszy - Przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn,
zwyczajowo przyjętych w danych stosunkach (np. darowizn na święta, urodziny czy imieniny),
ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty licząc wstecz od otwarcia spadku (śmierci
spadkodawcy), darowizn na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do
75
zachowku. Darowizny dokonane na rzecz osób będących spadkobiercami uprawnionymi do
zachowku podlegają zaliczeniu bez względu na to kiedy zostały dokonane.
- Wyjątek drugi - Przy obliczaniu zachowku należnego synowi i jego potomkom nie dolicza
się do spadku darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał syna, wnuka,
prawnuka itd. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż
trzysta dni przed urodzeniem się syna, wnuka, prawnuka.
- Wyjątek trzeci - Przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku
darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa.
Czy darowizny zalicza się na należny uprawnionemu zachowek?
PRAWO SPADKOWE
Generalnie tak. Ma to związek z dążeniem do wyeliminowania sytuacji, w której osoba
uprawniona do zachowku zostaje obdarowana za życia spadkodawcy, a później jeszcze żąda
wypłaty swojego zachowku. Przyjmuje się więc, że za życia spadkodawcy doszło już do rozliczenia
tych dwóch osób, a żądanie zachowku byłoby krzywdzące w stosunku do spadkobierców.
Jeżeli uprawnionym do zachowku jest wnuk, prawnuk itd. to dolicza się także darowiznę
dokonaną na rzecz swojego dziecka. Możemy opisać tę sytuację na następującym przykładzie:
Stefan napisał testament, w którym przekazał swojemu przyjacielowi Andrzejowi
dom w Sopocie. Przed śmiercią natomiast podarował swojej córce samochód Volvo S40.
Uprawnionymi do zachowku po Stefanie są – żona Anna, córka Hanna i syn Paweł
(ponieważ właśnie oni dziedziczyliby na podstawie ustawy gdyby nie było testamentu).
Córka Anna jednak umiera, w związku z czym uprawnioną do zachowku jest też jej córka
Marysia (wnuczka Stefana). Zgodnie z przepisami, na poczet zachowku dla Marysi zaliczymy
darowiznę, którą Stefan uczynił na rzecz Anny.
Jeżeli uprawnionym do zachowku jest dziecko, wnuk, prawnuk itd. zalicza się na należny
zachowek poniesione przez spadkodawcę koszty wychowania oraz wykształcenia ogólnego i
zawodowego, o ile koszty te przekraczają przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku.
Jeżeli spadkobierca musi zapłacić zachowek, a sam jest do niego uprawniony to jego
odpowiedzialność jest ograniczona tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny
zachowek. Oznacza to, że jeśli Paweł Kowalski ma wypłacić zachowek w wysokości 50.000,00 zł,
a sam otrzymał 60.000,00 zł zachowku to będzie musiał wypłacić innym osobom tylko 10.000,00
zł zachowku.
Czy można żądać wypłaty zachowku od osoby, która dostała darowiznę?
Na początku niniejszego rozdziału zostało zawarte stwierdzenie, że zachowku mogą żądać
ci, którzy zostali pominięci w testamencie od tych, którzy są spadkobiercami. Jest to oczywiście
prawda, ale nie wspomniano o jednym wyjątku – w pewnych okolicznościach można żądać wypłaty
zachowku przez osobę, która przed śmiercią spadkodawcy została przez niego obdarowana.
Zgodnie z prawem, jeżeli uprawniony do zachowku nie może otrzymać od spadkobiercy należnego
76
mu zachowku, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do
spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do wypłaty lub uzupełnienia zachowku.
Należy w tym miejscu zwrócić szczególną uwagę, że chodzi o darowiznę, która została
doliczona do spadku – nie można bowiem żądać uzupełnienia zachowku od osoby, która otrzymała
darowiznę, której nie doliczamy do spadku. Co więcej, obdarowany jest zobowiązany do zapłaty
sumy potrzebnej do uzupełnienia zachowku tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem
darowizny.
3.4. Co zrobić jeśli dana osoba nie chce wypłacić nam zachowku?
W takiej sytuacji możemy wystąpić do sądu z pozwem o wypłacenie zachowku. Pozew
powinien wyglądać w następujący sposób:
PRAWO SPADKOWE
Jeśli byłoby kilka osób, które otrzymały darowiznę, i można było by żądać od nich
uzupełnienia zachowku, to z żądaniem wypłaty zachowku kierujemy się najpierw do osoby, która
otrzymała darowiznę najpóźniej. Cały czas musimy jednak pamiętać, że wszystkie z tych darowizn
muszą podlegać doliczeniu do spadku. Jeśli darowizna nie podlega doliczeniu – nie możemy żądać
uzupełnienia zachowku od osoby, która ją otrzymała.
Wzór 16
Wrocław, dnia 12 maja 2010 r.
Do:
Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Krzyków
Wydział I Cywilny
Ul. Podwale 30
50-040 Wrocław
Powód:
1. Anna Kowalska
Ul. Krakowska 22/28
50-249 Wrocław
2. Paweł Kowalski
Ul. Limanowskiego 23/5
58-316 Wałbrzych
3. Hanna Sikora
Ul. Zamenhofa 5/4
43-256 Świdnica
Pozwany:
Andrzej Kuczyński
Ul. Bohaterów Monte Cassino 5/3
Sopot
w.p.s.
18.000,00 zł
POZEW O ZACHOWEK
Działając w imieniu własnym wnoszę o:
1) zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kwoty 18.000,00 zł tytułem zachowku
po zmarłym Stefanie Kowalskim wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wymagalności do dnia
zapłaty,
77
2) zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kosztów procesu według norm
przepisanych,
3) nadanie wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności,
4) przeprowadzenie rozprawy także pod nieobecność powoda,
4) przeprowadzenie dowodu z dokumentów wskazanych w uzasadnieniu.
Uzasadnienie
Stefan Kowalski, ostatnio zamieszkały we Wrocławiu przy ul. Krakowskiej 22/28
zmarł dnia 1 marca 2010 r.
Dowód:
- akt zgonu spadkodawcy
PRAWO SPADKOWE
Na podstawie testamentu Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Krzyków stwierdził, że
spadek nabył Andrzej Kuczyński zamieszkały w Sopocie przy ul. Bohaterów Monte Cassino
5/3.
Dowód:
- postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku
Gdyby zmarły nie pozostawił testamentu, do spadku uprawnieni byliby: Anna Kowalska
– żona spadkodawcy, Paweł Kowalski – syn spadkodawcy, Hanna Sikora – córka spadkodawcy.
Każdy byłby uprawniony do 1/3 spadku.
Sikory.
Dowód:
- odpisy skrócone aktów urodzenia Anny Kowalskiej, Pawła Kowalskiego i Hanny
Spadek po Stefanie Kowalskim jest wart 36.000,00 zł. Część 1/3 spadku wynosi
12.000,00 zł w związku z czym zachowek dla każdego z powodów wyniesie 6.000,00 zł
(podpisy powodów)
Załączniki:
-odpis pisma (x2),
-odpis skrócony aktu zgonu,
- dowód uiszczenia opłaty za pozew,
- odpisy skrócone aktów urodzenia Anny Kowalskiej, Pawła Kowalskiego i Hanny Sikory.
- pismo należy złożyć do sądu rejonowego, który jest właściwy ze względu na miejsce zamieszkania
zmarłego. Możemy je wysłać listem poleconym lub złożyć osobiście w biurze podawczym, które
znajduje się w sądzie,
- wniosek składamy w takiej ilości egzemplarzy, ilu jest uczestników postępowania. Do tego należy
dołożyć jedno pismo dla sądu – w opisywanym przykładzie złożymy 2 egzemplarze pisma. Warto
również sporządzić jeden egzemplarz dla siebie i zatrzymać go w domu,
- pismo podlega opłacie w wysokości 5% od wartości przedmiotu sporu (w.p.s.) oznaczonej w
pozwie (jako wartość przedmiotu sporu podajemy sumę, której żądamy tytułem zachowku). W
omawianym przypadku w.p.s. wynosi 18.000,00 zł, więc przy wniesieniu pozwu trzeba będzie
zapłacić 900,00 zł. Opłatę można uiścić gotówką na poczcie (dowód opłaty trzeba dołączyć do
pisma, które idzie do sądu) lub przelewem bankowym (wygenerowany elektronicznie dowód
opłaty należy dołączyć do pozwu).
78
3.5. Przedawnienie możliwości żądania zachowku
Bieg terminu przedawnienia ulega zawieszeniu, co do żądań:
które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom – przez czas trwania władzy
rodzicielskiej,
które przysługują osobom nie mającym 18 lat, albo osobom, nad którymi sprawowana
jest opieka lub kuratela,
których z powodu siły wyższej nie można dochodzić przed sądem – przez czas trwania
przeszkody.
PRAWO SPADKOWE
W momencie ogłoszenia testamentu zaczyna biec 3-letni termin do żądania zachowku
przez osobę do niego uprawnioną. Jeśli testamentów było kilka, termin rozpoczyna swój bieg
od momentu, w którym ustali się, który z testamentów jest ważny. Po upływie tego terminu
spadkobierca, który miał obowiązek wypłacić zachowek może odmówić wypłaty, a uprawniony
praktycznie nie będzie miał już żadnej możliwości żądania zachowku. W pewnych sytuacjach bieg
przedawnienia ulega przerwaniu albo zawieszeniu.
Bieg terminu przedawnienia ulega przerwaniu jeśli:
• dokonamy czynności procesowej przed sądem – oczywiście czynność ta musi dotyczyć
naszego dochodzenia zachowku. Od momentu zakończenia postępowania termin
przedawnienia biegnie na nowo.
• osoba, która ma wypłacić zachowek uzna nasze żądanie, albo zostanie rozpoczęta
mediacja przed sądem.
Po przerwie związanej z zawieszeniem, termin przedawnienia biegnie dalej, a nie na nowo!
3.6. Wydziedziczenie
Najczęściej kiedy mówimy, że ktoś „został wydziedziczony” mamy na myśli, że nie dostał
nic w spadku, np. dlatego, że został pominięty w testamencie. Jest to rozumienie poprawne, lecz
niepełne. Wydziedziczeniem w języku prawniczym nazywa się bowiem taką sytuację, w której
dana osoba nie tylko nie dostała nic w spadku, ponieważ została pominięta w testamencie, ale
również została pozbawiona przez spadkodawcę prawa do zachowku.
Wydziedziczenie może zostać dokonane tylko w ważnym testamencie – czyli testamencie,
który został sporządzony zgodnie z zasadami opisanymi w podrozdziale 2.3. Jeśli testament
zostanie uznany za nieważny to także wydziedziczenie będzie nieważne.
Jakie powody mogą być podstawą do wydziedziczenia?
Zanim konkretnie odpowiemy na to pytanie musimy wskazać, że wydziedziczyć można
kogoś tylko w sytuacjach wskazanych przez kodeks cywilny. Nawet jeśli będą inne ważne dla
spadkodawcy przyczyny, ale nie będą one wymienione w kodeksie cywilnym to nie mogą one być
podstawą wydziedziczenia.
79
Spadkodawca musi wskazać w testamencie wprost, dlaczego wydziedzicza daną osobę
– tylko wtedy uniknie komplikacji związanych z interpretacją testamentu. Jeśli taka przyczyna nie
zostanie podana to dana osoba, co prawda, nie dostanie żadnych przedmiotów spadkowych, ale
zawsze będzie mogła się starać o wypłatę zachowku.
Podstawy do wydziedziczenia osoby uprawnionej do zachowku mogą być następujące:
1) działanie wbrew zasadom współżycia społecznego, np. pijaństwo, prostytucja, przestępczy
tryb życia – chodzi tu generalnie o zachowania, które nie byłyby akceptowane przez spadkodawcę.
Co więcej, zachowanie to powinno być uporczywe.
PRAWO SPADKOWE
2)
3)
Przykład:
Paweł, syn Stefana, handlował narkotykami. W końcu popadł w nałóg, mocno się
zadłużył i musiał wyjechać do Irlandii, ponieważ jego wierzyciele ciągle nachodzili jego i
jego rodzinę. W Polsce Paweł zostawił żonę i syna, którzy z trudem się utrzymywali. Stefan
im pomagał ile mógł, ale sam nie miał za wiele środków.
Stefan sporządził więc testament, w którym zaznaczył, że cały dom przekazuje
żonie Pawła i swojemu wnukowi, a Pawła wydziedzicza (pozbawia zachowku), ponieważ
zostawiając swoją żonę i dziecko bez środków do życia postąpił niezgodnie z zasadami
współżycia społecznego.
dopuszczenie się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego
przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci – przepisy
nie podają jednak szczegółowo kogo uważamy za osobę bliską. Oprócz rodziny może to być
wychowanek spadkodawcy, kochanka lub bliski przyjaciel.
Uporczywe uchylanie się od dopełnienia względem spadkodawcy obowiązków
rodzinnych – np. wydziedziczona może być osoba, które zdaje sobie sprawę, że rodzic jest w
ciężkim stanie i nie jest w stanie samemu zadbać o siebie, a mimo to mu nie pomaga.
UWAGA:
Nie można wydziedziczyć danej osoby jeśli spadkodawca jej przebaczył. Przebaczenie może zostać
dokonane ustnie lub pisemnie – ważne jednak żeby zostało dokonane z pełnym rozeznaniem.
Należy przy tym pamiętać, że skutkiem przebaczenia osobie wydziedziczonej jest przywrócenie
jej tylko prawa do zachowku, a nie do części spadku!
Testament wydziedziczający powinien wyglądać w następujący sposób:
80
Wzór nr 17
Wrocław, dnia 12 maja 2010 r.
TESTAMENT
Stefan Kowalski
PRAWO SPADKOWE
Ja, niżej podpisany Stefan Kowalski, na wypadek swojej śmierci powołuje do spadku
a) swoją córkę Hannę Sikorę, której przekazuje samochód osobowy marki Audi oraz
dom letniskowy w Sopocie położony przy ul. Kromera 24,
b) przyjaciela Andrzeja Koniecznego, któremu przekazuję kwotę 30.000,00 zł ukrytą w
moim wrocławskim mieszkaniu w książce „Prawo karne” Andrzeja Marka,
c) przyjaciółkę Ilonę Wójcicką, której przekazuje wszystkie pozostałe przedmioty
znajdujące w domku letniskowym w Sopocie.
Jednocześnie wydziedziczam mojego i Anny syna - Pawła Kowalskiego, urodzonego
dnia 30 marca 1970 r. we Wrocławiu, ponieważ handlował narkotykami, wyjechał do Irlandii
i nie utrzymuje żadnych kontaktów ze swoją rodziną nie zważając na to, że jego żona i dziecko
nie mają środków do życia. Jego zachowanie jest naganne i nie jestem w stanie go tolerować.
81
Rozdział 4. Zrzeczenie się dziedziczenia
4.1. Uwagi ogólne
•
•
•
•
PRAWO SPADKOWE
•
Podstawowe zasady zawarte w przepisach kodeksu cywilnego zakazują:
zawierania umów o spadek po osobie żyjącej,
zawierania umów, które dzieliłyby spadek przed śmiercią spadkodawcy,
zawierania umów między przypuszczalnym spadkobiercą a osobami trzecim co do zbycia
spadku,
zawierania umów stanowiących, że jedna strona umowy będzie dochodziła do spadku po
drugiej stronie,
zawierania umów darowizny na wypadek śmierci (nie mylić z umową darowizny
dokonywaną za życia spadkodawcy), w której dana osoba zobowiązuje się darować dany
przedmiot dopiero po swojej śmierci.
Takie umowy będą zawsze nieważne, ponieważ nie da się rozporządzić przyszłymi
prawami (majątek spadkodawcy staje się spadkiem dopiero w chwili jego śmierci! Tak samo dana
osoba staje się spadkobiercą dopiero kiedy umrze spadkodawca). Jest jednak pewien wyjątek
– umowa o zrzeczenie się dziedziczenia.
4.2. Kto i jak może zawrzeć umowę o zrzeczenie się dziedziczenia?
Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia może zostać zawarta między spadkodawcą, a jego
małżonkiem, dziećmi i ich potomstwem, jego rodzicami, rodzeństwem i ich potomstwem (czyli
generalnie osoby uprawnione do dziedziczenia na podstawie przepisów ustawowych). Jedynie
gmina, Skarb Państwa oraz osoby spoza kręgu spadkobierców ustawowych nie mogą zrzec się
dziedziczenia.
Umowa powinna zostać zawarta w formie aktu notarialnego (może zostać sporządzona
przez każdego notariusza w kraju – trzeba za nią zapłacić 200,00 zł + 50,00 zł za ewentualne
dodatkowe koszty). Umowa sporządzona w innej formie niż w formie aktu notarialnego jest
nieważna. Oto przykład takiej umowy:
82
Wzór 18
Zrzeczenie się dziedziczenia
Repertorium A nr 1284/07
Akt notarialny
Umowa zrzeczenia się dziedziczenia
§1
Paweł Kowalski oświadcza, że zrzeka się dziedziczenia po swoim ojcu, który oświadcza, że
wyraża na to zgodę.
§2
Koszty sporządzenia aktu ponosi Stefan Kowalski.
PRAWO SPADKOWE
Dnia piętnastego marca dwa tysiące siódmego roku (15.03.2007 r.) we Wrocławiu,
w domu mieszkalnym przy ul. Leśnej 16, przed Andrzejem Wołoszańskim, notariuszem w
Kancelarii Notarialnej we Wrocławiu przy ul. Ruskiej 8/ 10, stawili się:
1) Stefan Kowalski, syn Edwarda i Jadwigi,
zamieszkały we Wrocławiu przy ul. Długiej 18/ 4,
2) Paweł Kowalski, syn Stefana i Anny,
Zamieszkały w Świdnicy przy ul. Zamenhofa 53/5
Tożsamość stawających notariusz ustalił na podstawie dowodów osobistych: ad 1 - AWL
454753 (PESEL 75660352147), ad 2 - ALX 512324 (PESEL 40090874158).
§3
Pobrano:
- taksę notarialną na podstawie § 16 i § 17 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28
czerwca 2004 r. w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej (Dz. U. 2004 r. Nr 148 poz.
1564 ze zm.) w kwocie (200,00 + 50,00) 250,00 zł (dwieście pięćdziesiąt złotych),
- 22 % VAT-u na podstawie art. 41 ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów
i usług (Dz. U. 2004 r. Nr 54 poz. 535 ze zm.) w kwocie 55,00 zł (pięćdziesiąt pięć złotych).
Akt ten odczytano, przyjęto i podpisano.
Stefan Kowalski
Paweł Kowalski
Andrzej Wołoszański - notariusz
UWAGA:
Zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje wszystkie dzieci spadkobiercy i ich potomków. Jednak
w umowie można zawrzeć postanowienie, że obejmie ona tylko jedną osobę, a nie obejmie ich
potomków.
Przykład:
Stefan zawarł ze swoją córką Hanną umowę o zrzeczenie się dziedziczenia. W
umowie zostało uzgodnione, że zrzeczenie nie obejmuje córki Hanny – Marysi. Po śmierci
Stefana uprawnionymi do dziedziczenia będą więc – jego żona Anna, syn Paweł i wnuczka
Marysia. Hannę traktuje się tak jakby nie dożyła otwarcia spadku (tj. jakby żyła krócej niż
Stefan).
83
Zrzeczenie się dziedziczenia może zostać uchylone przez umowę między tym, kto zrzekł
się dziedziczenia, a tym, po kim się dziedziczenia zrzeczono. Umowa taka powinna zostać zawarta
również w formie aktu notarialnego – jest to jedyny sposób na usunięcie skutków wcześniejszego
zrzeczenia się dziedziczenia.
PRAWO SPADKOWE
84
Rozdział 5. Podatki od spadku
Podstawa
opodatkowania
I grupa podatkowa
II grupa podatkowa
III grupa
podatkowa
Do 10.278,00 zł
3%
7%
12%
308,30 zł i 5% od
nadwyżki ponad
10.278,00 zł
719,50 zł i 9% od
nadwyżki ponad
10.278,00 zł
1.233,40 zł i 16%
od nadwyżki ponad
10.278,00 zł
822,20 zł i 7% od
nadwyżki ponad
20.556,00 zł
1.644,50 zł i 11%
od nadwyżki ponad
20.556,00 zł
2.877,90 zł i 20%
od nadwyżki ponad
20.556,00 zł
Od 10.278,00 zł
do 20.556,00 zł
Powyżej
20.556,00 zł
PRAWO SPADKOWE
Przejście majątku (spadku) z jednej osoby na drugą jest związane z zapłatą podatku od
spadku i darowizn. Jest to podatek dość skomplikowany, którego kompleksowy opis w naszej
broszurze jest zbędny. W związku z tym ograniczymy się tylko do najważniejszych zagadnień.
Zacznijmy od tego, że przepisy prawa dzielą wszystkich spadkobierców na trzy grupy.
Wysokość podatku, który będziemy musieli zapłacić zależy właśnie od tego, w której grupie się
znajdujemy. Podział wygląda następująco:
1) Do grupy pierwszej należą – małżonek, dzieci i ich potomkowie (wnuki, prawnuki itd.),
rodzice, dziadkowie, pasierb, zięć, synowa, rodzeństwo, ojczym i macocha,
2) Do grupy drugiej należą – dzieci rodzeństwa i ich potomkowie, rodzeństwo rodziców,
dzieci (i potomkowie) i małżonkowie pasierbów, małżonkowie rodzeństwa i rodzeństwo
małżonków oraz małżonkowie innych potomków.
3) Do grupy trzeciej należą – inni nabywcy
UWAGA:
Ustawa, która wprowadza podatek od spadków i darowizn, przewiduje kwoty, które są wolne od
podatku:
- 9.637,00 zł w przypadku I grupy podatkowej,
- 7.276,00 zł w przypadku II grupy podatkowej,
- 4.902,00 zł w przypadku III grupy podatkowej,
Co podlega opodatkowaniu?
Opodatkowaniu podlega nabycie własności tytułem dziedziczenia, zapisu, dalszego
zapisu, polecenia testamentowego, zachowku i nabycie praw do wkładu oszczędnościowego
na podstawie dyspozycji wkładcy na wypadek jego śmierci, nabycie jednostek uczestnictwa na
podstawie dyspozycji uczestnika funduszu inwestycyjnego otwartego albo specjalistycznego
85
funduszu inwestycyjnego otwartego na wypadek jego śmierci oraz nabycie własności rzeczy
znajdujących się za granicą lub praw majątkowych wykonywanych za granicą, jeżeli w chwili
otwarcia spadku lub zawarcia umowy darowizny nabywca był obywatelem polskim lub miał
miejsce stałego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Podatnicy obowiązani są do złożenia zeznania podatkowego, z wyłączeniem przypadków,
gdy podatek pobierany jest przez płatnika (notariusza). Termin do złożenia zeznania podatkowego
wynosi 1 miesiąc od dnia, w którym powstał obowiązek podatkowy – odpowiednie formularze
są dostępne w każdym Urzędzie Skarbowym.
PRAWO SPADKOWE
86
Załącznik 1 – Zwolnienie od kosztów sądowych
Do wniosku należy dołączyć oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku,
dochodach i źródłach utrzymania. Wzór takiego oświadczenie można otrzymać w
każdym sekretariacie w sądzie lub ściągnąć ze strony internetowej Ministerstwa
Sprawiedliwości: - http://bip.ms.gov.pl/sprawy_cywilne/oswiadczenie_o_stanie_
rodzinnym_koszty_sadowe.rtf.
PRAWO SPADKOWE
W polskim systemie prawnym przyjęto zasadę odpłatności wymiaru sprawiedliwości.
Oznacza to, że strony działające przed sądem mają obowiązek ponieść koszty związane z
dokonywaniem czynności procesowych w konkretnej sprawie. Wyjątkiem od tej zasady jest
instytucja zwolnienia z kosztów sądowych, która ma na celu umożliwienie dostępu do sądu
obywatelom, którzy są mniej zamożni i nie są w stanie ponieść kosztów bez uszczerbku dla
utrzymania swojego lub swojej rodziny.
Zwolnienie od kosztów sądowych następuje na wniosek zgłoszony na piśmie lub ustnie
do protokołu (w czasie rozprawy) w sądzie, w którym toczy się postępowanie. Osoba, która nie
ma miejsca zamieszkania w siedzibie tego sądu może złożyć wniosek o przyznanie zwolnienia w
sądzie rejonowym właściwym ze względu na miejsce swojego zamieszkania (zazwyczaj jest to
sąd, który jest najbliżej naszego domu). Wniosek zostanie przesłany do odpowiedniego sądu.
UWAGA – Złożenie wniosku ustnie do protokołu nie zwalnia z obowiązku sporządzenia takiego
oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania!
Sąd może zwolnić od kosztów sądowych w całości lub części. Częściowe zwolnienie od
kosztów sądowych może polegać na zwolnieniu od uiszczenia ich ułamkowej (bądź procentowej
części), określonej kwoty lub niektórych tylko opłat sądowych lub wydatków. Natomiast strona w
całości zwolniona od kosztów sądowych w ogóle nie uiszcza opłat i nie ponosi wydatków.
Jeżeli okaże się, że okoliczności na podstawie, których sąd przyznał stronie zwolnienie
z kosztów sądowych, nie istniały lub przestały istnieć, sąd powinien cofnąć zwolnienie oraz
zobowiązać stronę do uiszczenia przepisanych opłat i wydatków w całości lub częściowo
(stosownie do zmiany jaka nastąpiła w jej stosunkach).
Jak powinien wyglądać pisemny wniosek o zwolnienie z kosztów sądowych?
87
Wzór nr 19
Wrocław, dnia 12 maja 2010 r.
Do:
Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Krzyków
Wydział I Cywilny
Ul. Podwale 30
50-040 Wrocław
Sygn.akt.1
PRAWO SPADKOWE
Wnioskodawca:
Anna Kowalska
Ul. Krakowska 22/28
50-249 Wrocław
Uczestnicy postępowania:
1. Hanna Sikora
Ul. Zamenhofa 5/4
43-256 Świdnica
2. Paweł Kowalski
Ul. Limanowskiego 23/5
58-316 Wałbrzych
WNIOSEK POWODA
O ZWOLNIENIE OD KOSZTÓW SĄDOWYCH
Działając w imieniu własnym wnoszę o:
1) zwolnienie powoda od ponoszenia kosztów sądowych w całości w sprawie toczącej się pod
sygnaturą… (tu wpisujemy sygnaturę jaka została nadana sprawie) o dział spadku po zmarłym
1 marca 2010 r. Stefanie Kowalskim
UZASADNIENIE2
(tu podajemy wszelkie okoliczności, które udowadniają, że nie jesteśmy w stanie ponieść kosztów
sądowych bez uszczerbku dla utrzymania swojego lub swojej rodziny)
Załączniki:
Anna Kowalska
- Jeśli sprawa już się toczy, podajemy sygnaturę jaka została nadana sprawie przez sąd.
- Do wniosku należy załączyć wszelkie dokumenty, które uzasadniałyby nasze żądanie – mogą to
być zaświadczenia o zarobkach, zaświadczenia od lekarza, z ZUSu, a także pojedyncze rachunki.
88
Notatki
PRAWO SPADKOWE
89
Notatki
PRAWO SPADKOWE
90