Popiersie Adama Mickiewicza w Sankt Petersburgu odsłonięte z

Transkrypt

www.gazetapetersburska.org
№ 1, 2, 3
(159-161)
2014
Popiersie
Popiersie
Adama
Adama Mickiewicza
Mickiewicza
ww Sankt
Sankt Petersburgu
Petersburgu
odsłonięte
odsłonięte
zz okazji
okazji 200.
200. rocznicy
rocznicy
urodzin
urodzin poety
poety
Dofinansowano
ze środków
Stowarzyszenia
„Wspólnota Polska”
„Gazeta Petersburska”, № 1,2,3 (159-161) 2014 г.
Издается Культурно-просветительским
обществом «Полония» (Санкт-Петербург)
Главный редактор
Тереса Конопелько ([email protected])
Издается
при финансовой
поддержке
Ассоциации
«Вспульнота польска»
Ведущий редактор номера
Станислав Карпенок
Заместители главного редактора
Николай Демьяновский, Станислав Карпенок,
Милана Ковалькова, Анатолий Нехай,
Веслава Савинова, Анна Филипчик
Редакционная коллегия
Наталья Алексеева, Чеслав Бласик,
Михал Грелевски, Малгожата Гурска,
Галина Жукова, Татьяна Захарова,
Ольга Котова, Татьяна Лесючевская,
Анатолий Нехай, Веслава Савинова,
Ирэна Сафрошина, Святослав Свяцкий,
Магда Скибицка
ТЕМА НОМЕРА
В. Архипова.
«Дзяды» А. Мицкевича и русская
литература. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
Фото
Ирина Овчинникова
Joanna Pater.
Miasto piórem malowane, czyli obraz
północnej stolicy Rosji w polskiej
literaturze po 1917 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
Оформление, верстка
Ольга Овчинникова
Распространение, архив
Валентина Перковска-Гнатышина
Издание является периодическим и бесплатным.
Отпечатано в типографии «Группа М»
197022, Санкт-Петербург,
ул. Профессора Попова, д. 4а, стр. 3
Подписано в печать: 03.03.2014 г.
Напечатано: 06.03.2014 г. № заказа
Тираж 999 экз. ISSN 2219-9470
Петербург отметил 200-летие со дня
рождения О. Кольберга. . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
«Крымские сонеты» в переводе
Святослава Свяцкого. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
Адрес редакции
199397, Санкт-Петербург, Саперный переулок, д. 10
Телефон (812) 275-47-52
[email protected]
Wywiady
Alona Iwanskaja rozmawia z Tadeuszem Zgółką.
Kształcenie polonistów na rosyjskiej
Północy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
Перепечатка, перевод материалов и их переиздание
в любой форме, включая электронную, возможны
только с письменного разрешения редакции.
Dzień zaduszny w Lewaszowie . . . . . . . . 18–19
Polacy na świecie
Wanda Seliwanowska.
70. rocznica bitwy pod Monte Cassino . . . . . 20
Redaktor naczelna
Teresa Konopielko
Redaktor prowadzący
Stanisław Karpionok
Литературные встречи
Zastępcy redaktora naczelnego
Mikołaj Dziemianowski, Anna Filipczyk,
Stanisław Karpionok, Milana Kowalkowa,
Anatol Niechaj, Wiesława Sawinowa
Святослав Свяцкий.
Альбом Мошинского . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
Redaktor techniczny
Stanisław Karpionok
Jerzy Malczyk.
W Rosji do Karty Polaka zniechęca
odległość do konsulatu i kremlowskie
prawo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
Karta Polaka
Członkowie redakcji
Natalia Aleksiejewa, Czesław Błasik,
Michał Grelewski, Siergiej Gołubiew,
Olga Kotowa-Oniszczuk,
Tatiana Lesiuczewska, Irena Safroszyna,
Magda Skibicka, Światosław Świacki,
Tatiana Zacharowa, Halina Żukowa
Foto
Irina Owczinnikowa
Studio graficzne
Olga Owczinnikowa
Kolportaż i prowadzenie archiwum
Gazety Petersburskiej
Walentyna Perkowska-Gnatyszyna
Adres redakcji
199397 Sankt Petersburg, Sapiornyj zaułek, 10
Telefon: (07812) 275-47-52
[email protected]
Facebook: www.facebook.com/GazetaPetersburska.org
В Контакте: http://vk.com/club8375594
Nakład 999 egz.
Materiałów niezamówionych redakcja nie zwraca.
W tekstach przeznaczonych do druku zastrzega
sobie prawo zmian i skrótów.
Międzynarodowa konferencja
pod tytułem „Ludy Syberii w pracach
polskich badaczy. Pamięci
Edwarda Piekarskiego 1858–1934”. . . . . . . . 24
spis treści / содержание
Współpraca
Jadwiga Anders (Petersburg)
Małgorzata Górska (Warszawa)
Bartłomiej Garczyk (Poznań)
Marlena Karpińska (Toruń)
Marika Krajniewska (Warszawa)
Bernard Nowak (Lublin)
Joanna Pater (Petersburg)
Grażyna Sadowska (Gdańsk)
Wiktor Wołgin (Petersburg)
Polacy w Rosji
Нам пишут
Юрий Шепетов.
Встреча бывших узников концлагеря
Флоссенбург. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
Polska – Rosja
Студенты из Люблина
на берегах Невы. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
Презентация ежегодника
«Искусство Восточной Европы». . . . . . . . . . 30
Петербургская летопись. . . . . . . . . . . . . . . . . 32
Tadeusz Zgółka.
Nasze białe noce w Sankt Petersburgu. . . . . 33
Mała Gazeta Petersburska. . . . . . . . . . . 35
Михайловский сад
Фото: Ирина Овчинникова
Petersburg
(fragment) Ruskiej stolicy jakież są początki?
Skąd się zachciało sławiańskim tysiącom
Leźć w te ostatnie swoich dzierżaw kątki
Wydarte świeżo morzu i Czuchońcom?
Tu grunt nie daje owoców ni chleba,
Wiatry przynoszą tylko śnieg i słoty;
Tu zbyt gorące lub zbyt zimne nieba,
Srogie i zmienne jak humor despoty.
Nie chcieli ludzie – błotne okolice
Car upodobał, i stawić rozkazał
Nie miasto ludziom, lecz sobie stolicę:
Car tu wszechmocność woli swej pokazał. –
W głąb ciekłych piasków i błotnych zatopów
Rozkazał wpędzić sto tysięcy palów
I wdeptać ciała stu tysięcy chłopów.
Potem na palach i ciałach Moskalów
Grunt założywszy, inne pokolenia
Zaprzągł do taczek, do wozów, okrętów,
Sprowadzać drzewa i sztuki kamienia
Z dalekich lądów i z morskich odmętów.
Przypomniał Paryż – wnet paryskie place
Kazał budować. Widział Amsterdamy –
Wnet wodę wpuścił i porobił tamy.
Słyszał, że w Rzymie są wielkie pałace –
Pałace stają. Wenecka stolica,
Co wpół na ziemi, a do pasa w wodzie
Pływa jak piękna syrena-dziewica,
Uderza cara – i zaraz w swym grodzie
Porznął błotniste kanałami pole,
Zawiesił mosty i puścił gondole.
Ma Wenecyją, Paryż, Londyn drugi,
Prócz ich piękności, poloru, żeglugi.
U architektów sławne jest przysłowie,
Że ludzi ręką był Rzym budowany,
A Wenecyją stawili bogowie;
Ale kto widział Petersburg, ten powie,
Że budowały go chyba szatany.
Adam Mickiewicz, „Dziady” cz. III - Ustęp На 1-й обложке: памятник-бюст
А. Мицкевичу в Санкт-Петербурге,
открытый в честь 200-летия
со дня рождения поэта.
Скульптор: Г. Д. Ястребенецкий
Фото: С. Карпенок
4
Gazeta Petersburska
«Дзяды» А. Мицкевича
и русская литература
Валентий Ванькович. Адам Мицкевич
на скале Аюдаг (1827–1828)
Т
ворчество великого польского поэта Адама Мицкевича занимает
особое место в русской литературе,
являясь в определенной степени фактом
нашей отечественной поэзии. Многое способствовало особому восприятию Мицкевича в России – и то, что он родился и вырос в Литве, являвшейся частью Российского государства, и то, что в годы своего
расцвета он жил в России и тесно общался
с русскими литераторами, и близость русского и польского языков, и, особенно,
талант Мицкевича, который прокладывал
новые пути, искал и находил новые формы, бился над проблемами, актуальными
и для русской литературы тех лет. Русские
друзья Мицкевича следили за его творчеством, читали, обсуждали и переводили
его произведения.
Особое место в истории восприятия
русской литературой и русским обществом
принадлежит одному из центральных и
программных произведений Мицкевича
– драматической поэме «Дзяды». Русские
писатели, занятые поисками новых форм
в драматическом роде, не могли пройти мимо этого сочинения. Ориентация
Мицкевича на национальный фольклор,
предания и обычаи польского народа особенно импонировала русским романтикам
и подвигла некоторых из них на создание
подобных произведений с русской национальной спецификой. Особое значение для
русского читателя имело и обращение иноязычного писателя к русскому материалу
(речь идет об «Отрывке» в III части драматической поэмы).
Хотя драма Мицкевича была запрещена в России, она была известна русским
читателям и оказывала влияние на тех литераторов, кто был критически настроен
по отношению к существующим порядкам.
Одним из таких людей был Вл. С. Печерин,
литератор-дилетант, не лишенный, впрочем, дарования. В конце 1833 года, живя за
границей, Печерин создает драматическую
поэму «Pot-Pourri, или Чего хочешь, того
просишь». Находясь за границей, Печерин, видимо, тяжело переживал поражение польского восстания 1830–1831 годов.
Об интересе его к польской проблеме и о
сочувствии польскому движению говорят
его поздние письма к А. И. Герцену и Н.
П. Огареву, в которых не раз упоминается «героическое восстание поляков» 1863
года и говорится о различных аспектах
польского вопроса. Сочувствие польскому
движению вызвало интерес Печерина и к
Мицкевичу, «дрезденские» «Дзяды» которого он несомненно прочитал за границей
в 1832 или 1833 году. Воздействие этого
произведения ощущается в его драматической поэме «Pot-Pourri», проникнутой тираноборческими настроениями и памятью
о разгромленных декабристах. Драматическая поэма Печерина сходна с «Дзядами» и
своим жанром, и целым рядом сюжетных
и композиционных моментов. У Печерина,
как и у Мицкевича, присутствуют таинственные персонажи, полуреальные-полуфантастические. Старуха с черным котом
и Старик со своими мрачными песнями в
фольклорном духе напоминают Кудесника и призраков в «Дзядах». Общее между
«Дзядами» и «Pot-Pourri» – и в композиции
обоих произведений. Подобно Мицкевичу,
Печерин придает своей драматической поэме нарочито хаотичную, туманную форму, объединяя, казалось бы, разрозненные
фрагменты. Реальные сцены соединяются
с фантастическими и даже фантасмагорическими.
Другой существенной стороной, привлекавшей внимание русской литературы
к «Дзядам» Мицкевича, было изображение
современной Российской империи и ее
столицы, увиденных глазами враждебного
России «западного» человека. «Дрезденские» «Дзяды» заканчиваются «Отрывком», написанным в лирико-эпическом
роде и состоящим из семи отдельных стихотворных фрагментов. В предисловии к
французскому изданию «Дзядов» Мицке-
вич пояснял, что «Отрывок, описывающий
Россию, нечто вроде дорожного дневника
этой фантастической личности (т. е. героя
драмы Конрада. – А. А.), явится (...) переходом к последующим частям драмы». Однако последующие части, как мы помним,
написаны не были, и «Отрывок» явился
завершающим драму эпилогом, тем более
что во французском издании она заканчивалась III частью, а IV была опущена.
Примечательно при этом, что последний
фрагмент «Отрывка» – стихотворение
«Русским друзьям» – написан не от лица
героя поэмы Конрада, а от имени самого
автора. При всей автобиографичности героя, конечно, Конрад – не Мицкевич, и то,
что автор как бы сам выступает в «эпилоге», указывает на определенную завершенность «Дзядов».
Неудивительно, что именно «Отрывок» получил широкое распространение
в России и воспринимался часто изолированно от остальной драмы. Главная тема
«Отрывка» – Петербург. Разумеется, при
создании образа северной столицы Мицкевич использовал и свои впечатления от
знакомства с Петербургом. Однако надо
иметь в виду, что если его личные впечатления от многочисленных знакомств с
петербургскими литераторами, музыкантами, артистами, как и общее настроение
поэта, окруженного в России постоянным
вниманием и уважением к его таланту,
были положительными, о чем говорят
многие письма Мицкевича этих лет, – то
изображение Петербурга в «Дзядах» – резко негативное. Петербург здесь – это некий
символ, столица деспотической Российской империи, страны, особенно враждебной Мицкевичу после разгрома восстания
1830–1831 годов.
Россия предстает в «Отрывке» как
страна большая, пустынная и холодная.
Ее облику, вполне реальному, но по сути
обобщенному и символическому, посвящен первый фрагмент «Отрывка» – «Дорога в Россию». Здесь же отмечена и еще
одна черта России – отсутствие в ней
свободы, отчего и самые бескрайние просторы ее воспринимаются как ледяная пустыня. Мотив холода проходит через все
фрагменты «Отрывка». Или это свирепый
мороз, или ветер и дождь со снегом, или
холодный туман. И это опять-таки пока-
№ 1, 2, 3 (159-161) 2014
зывает, что в описании Петербурга
Мицкевич исходил
не из своих личных впечатлений,
а создавал некий
символ.
В
«Дзядах»
развернута целая
система таких символов, создающая законченную концепцию Петербурга. Она стала основой для
большинства последующих изображений
северной столицы в русской литературе и
существенно повлияла на формирование
петербургского мифа.
Согласно Мицкевичу, Петербург – это
город, возникший не естественным путем
исторического развития, как столицы других государств, а построенный по воле тирана и потому не органичный для русской
жизни, чуждый народу:
Не люди, нет, то царь среди болот
Стал и сказал: «Тут строиться мы будем!»
И заложил империи оплот,
Себе столицу, но не город людям.
(здесь и далее перевод В. Левина)
Мицкевич изображает Петербург как
воплощение несвободы, постоянно подчеркивая казарменный, казенный и бесчеловечный облик столицы. Планировка,
архитектура города, весь его жизненный
уклад сложились по распоряжению свыше, по установленному ранжиру. И жители пышных, богатых кварталов города,
и обитатели жалких, нищих трущоб – все
одинаково бесправны и подчинены единому владыке. Мысль эта выражена в большинстве фрагментов «Отрывка», таких
как «Пригороды столицы», «Петербург»,
«Смотр войска», «Олешкевич».
Петербург, утверждает Мицкевич, город двуликий. Внешность его обманчива.
Это город-призрак, город-мираж. Обманчивая природа его связана с его происхождением: Петербург – создание дьявола:
У зодчих поговорка есть одна:
Рим создан человеческой рукою,
Венеция богами создана;
Но каждый согласился бы со мною,
Что Петербург построил сатана.
Как следствие этого, Петербург – город, обреченный на гибель, на уничтожение, подобно библейским городам Ассирии и Вавилона, наказанным Богом за их
греховность. Гибель Петербурга произойдет от того, что поднявшиеся на город
морские волны поглотят его. В стихот-
«Дзяды» А. Мицкевича и русская литература
ворении «Олешкевич» польский мистик
и художник произносит свое страшное
пророчество в ночь перед ноябрьским наводнением 1824 года, стоя перед Зимним
дворцом:
В разврате, в пьянстве,
в роскоши блестящей
Погрязли вы и спите крепким сном,
Забыв, что завтра грянет Божий гром.
И наконец, особое место в петербургской концепции Мицкевича занимает образ основателя города, воплощенный в
конном памятнике, созданном Фальконе.
Памятник этот приобретает почти мистическое значение и трактуется как символическое воссоздание деятельности Петра и
вообще русской истории:
Царь Петр коня не укротил уздой.
Во весь опор летит скакун литой,
Топча людей, куда-то буйно рвется,
Сметая все, не зная, где предел.
Одним прыжком на край скалы взлетел,
Вот-вот он рухнет вниз и разобьется.
Первым откликом на такую интерпретацию образа Петербурга польским поэтом стал «Медный всадник» Пушкина.
Н. В. Измайлов показал, что, хотя какие-то
стороны этого замысла возникли у Пушкина раньше, непосредственным толчком
к созданию именно «Медного всадника»
в октябре 1833 года во многом послужило
чтение «Дзядов» с их «Отрывком». «Дзяды» производят сильное впечатление на
Пушкина, воскрешая в памяти все обстоятельства личных встреч с Мицкевичем.
К осени 1833 года относится и замысел известного стихотворения «Он между нами
жил...», и переводы баллад Мицкевича
«Воевода» и «Будрыс и его сыновья», и попытка перевода некоторых стихотворений
из «Отрывка». Мицкевич с его взглядом
на Россию и Петербург постоянно присутствует в сознании Пушкина, именно этот
взгляд польского поэта побуждает Пушкина ответить ему. «Медный всадник» стал
главным ответом Мицкевичу.
Пушкин полемизирует со всеми основными составляющими петербургской
концепции Мицкевича, хотя и разделяет
некоторые стороны петербургского мифа,
о том, например, что Петербург возник
среди болот по мановению руки его державного основателя. Тем не менее все негативные особенности Петербурга, изображенные Мицкевичем, опровергнуты во
«Вступлении» к «Медному всаднику».
Если Мицкевич писал о чуждости Петербурга России и ее народу, то Пушкин,
5
наоборот, показывает, что город этот был
как воздух необходим России, он был
«сужден природой», стал ответом на органичную потребность выхода к морю, к
странам Европы.
В отличие от Мицкевича, Пушкин
подчеркивает именно русский характер
Петербурга, его веселый и уютный быт,
дружеские пирушки с шумными разговорами, соблюдение жителями столицы
национальных обычаев, традиционное гостеприимство петербургских домов. Зима
у Пушкина является в своем национальном обличии как время веселых праздников, катания на санках, а не как торжество
вечного мороза, подавляющего и сковывающего людей.
Существенным ответом на фрагмент
Мицкевича «Смотр войска» – самую беспощадную сатиру не только на русское
самодержавие, культ милитаризма и тупой
шагистики, но и на рабскую покорность
русского народа, не имеющего понятия о
своем человеческом достоинстве, – стали
несколько строк «Вступления» о «воинственной живости потешных марсовых
полей». Пушкин говорит здесь, что «военная столица» – это город русской славы, а
марширующие на Марсовом поле войска –
это не бездушные болванчики, а доблестные воины.
И наконец, думая о державном основателе северной столицы, Пушкин подчеркивает, что воля Петра была выражением
воли народа и что, объединившись, они
победят природу. «Грозу и плен старинный свой» «волны финские забудут», а
Петербург будет вечен и неколебим, «как
Россия».
Однако сама рассказанная далее «петербургская повесть» вступает в противоречие с этим однозначно позитивным
обликом столицы империи, какой изображена она во «Вступлении». И описание
наводнения, принесшего неисчислимые
страдания народу, и участь бедного Евгения скорее подтверждают, чем опровергают петербургскую концепцию Мицкевича.
Однако если Мицкевич, изображая Петербург в «Отрывке» из «Дзядов», остается
как бы намеренно чужд этому городу, который он наблюдает со стороны и который
глубоко ненавидит (не случайно почти
все персонажи «Отрывка», вызывающие
симпатию автора, – это иностранцы, преимущественно поляки), то для Пушкина
проблемы и России, и Петербурга – это
свои, родные, внутренние проблемы. И
он не делит жителей города на своих и чужих, как Мицкевич, а показывает глубокие
противоречия и в деятельности Петра, и в
бунте Евгения, и в облике города.
6
Наводнение, вопреки пророчествам
Олешкевича, не погубило город. Петербург побеждает, и дело Петра торжествует.
Но это не снимает тех страшных проблем
и противоречий, которые, как это понимает Пушкин, в принципе неразрешимы.
Россия продолжает жить с ними. В этом
отличие глубоко диалектического подхода
Пушкина к проблеме от публицистического и памфлетного подхода Мицкевича.
«Медный всадник» оказал огромное
влияние на всю последующую русскую
литературу, разумеется, несоизмеримое с
воздействием «Дзядов». Однако и Петербург Мицкевича оказался близок русским
романтикам с их трагическим мироощущением и свойственной романтизму идеей
двоемирия.
Дементьева. Петербург Достоевского
Тема обреченности Петербурга и его
гибели стала довольно распространенной
в русской поэзии начиная с 1830-х годов.
Гибель Петербурга от наводнения или
противостояние города и враждебной
ему морской стихии изображались в ряде
произведений. Разумеется, мотив гибели от наводнения, как и образ великого
основателя города, не был изобретением
Мицкевича. В многочисленных легендах
и преданиях темы эти многократно варьировались. Они восходят ко времени первоначального строительства Петербурга,
к пророческому проклятию его, будто бы
сделанному Евдокией Лопухиной: «Петербургу быть пусту». Во многих петербургских преданиях, как и в фольклорных легендах вообще, говорится о таинственных
призраках умерших, появляющихся в критические моменты жизни города. Призрак
Gazeta Petersburska
Петра – самый распространенный герой
подобных легенд. Возможно, что и Мицкевич познакомился с некоторыми из них
и использовал их при создании своего образа Петербурга.
Миф о гибели Петербурга связывался
иногда с тираноборческими настроениями. В дневниках Герцена 1843–1844 годов
имя Мицкевича очень часто упоминается.
Герцен читает французское издание его поэзии, восторженно отзывается о «Дзядах»
и делает выписки из «Отрывка». 22 января
1843 года он записывает в дневнике:
«Читал Мицкевича. Много прекрасного, высокохудожественного в этом плаче
поэта. Боже мой, как хороша у него картина
русской дороги зимой, бесконечная пустыня, белая, холодная. Море, не раскрывающее груди своей ветру, который метет эту
степь от полюса до Черного моря! Дороги,
пересекающие эту степь, вызваны не торговлей, не народной нуждой, а проведены
по приказу царя, и пр., и пр. Замечательно
в той же поэме место о памятнике Петра.
(...) Тут лошадь несет, она стала на дыбы на
краю пропасти и остановилась, как замерзнувшая каскада, еще шаг – и седок разбился
бы вдребезги. Взойдет солнце свободы, подует ветер западный, и растает каскада».
Возможно, что образы Мицкевича присутствовали в сознании Герцена, когда он
писал свою статью «Москва и Петербург»
(1842). Хотя тема сравнения двух столиц
имела значительную литературную традицию (Пушкин, Гоголь и мн. др.), некоторые
черты Петербурга у Герцена возникли не
без влияния «Отрывка» из «Дзядов».
«Петербург – parvenu; у него нет веками освященных воспоминаний, нет
сердечной связи со страною, которую
представлять его вызвали из болот, у него
есть полиция, присутственные места, купечество, река, двор, семиэтажные домы,
гвардия, тротуары (...) газовые фонари (...)
У него нет истории, да нет и будущего; он
всякую осень может ждать шквала, который его потопит». И как общий вывод: «В
судьбе Петербурга есть что-то трагическое, мрачное и величественное». Герцену,
в отличие от Мицкевича, Петербург нравится, так как это наиболее цивилизованный и западный город России, в котором
отсутствуют лень и спячка, характерные
для Москвы и провинции.
В романтической концепции Петербурга, созданной целым рядом поэтов и
прозаиков (в том числе А. Мицкевичем),
существенной чертой северной столицы
оказалась фантастичность, призрачность,
нереальность города. Черта эта хорошо
совмещалась с распространенной в романтическом искусстве темой двоемирия.
Сенатская площадь.
Гравюра Б. Патерсена. 1806 г.
Необыкновенно глубоко тема эта была
разработана в «Петербургских повестях»
Гоголя. Он создал образ города, в котором
из реального и «низкого» быта как бы просвечивает, прорастает его глубинная дьявольская сущность, воплощаясь в удивительных фантасмагориях, фантастических
образах, сценках, картинках («Записки
сумасшедшего», «Нос»). По улицам этого
города носятся страшные призраки, но не
грозного царя, а бедного чиновника («Шинель»). Здесь невозможна нормальная
полнокровная жизнь, а вырастают лишь
уродливые фантазии, болезненные мечты,
ведущие к гибели («Невский проспект»). И
вывод из всего этого возможен лишь один
– это город сатаны. «Все обман, все мечта, все не то, чем кажется! (...) Он лжет во
всякое время, этот Невский проспект, но
более всего тогда, когда ночь сгущенною
массою наляжет на него и отделит белые
и палевые стены домов, когда весь город
превратится в гром и блеск, мириады карет валятся с мостов, форейторы кричат
и прыгают на лошадях и когда сам демон
зажигает лампы для того только, чтобы показать все не в настоящем виде».
Гоголевское восприятие Петербурга
усвоил и развил Ф. М. Достоевский. Петербург у Достоевского, при всем точном
воссоздании облика города во многих произведениях, изображен в соответствии с
романтической традицией как город таинственный, призрачный, двуличный. Вслед
за Гоголем он в ранних своих повестях показывает Петербург, в котором нет реальной, «живой жизни» (как любил говорить
Достоевский), а обитают лишь бесплодные
мечтатели вроде Ордынова («Хозяйка»)
или уродливые призраки вроде Голядкинамладшего («Двойник»), где в зыбком свете
белых ночей может возникнуть лишь мираж любви и счастья («Белые ночи»).
Фантастичность и нереальность Петербурга Достоевский ощущал всегда. Он
добавил к этому еще один признак столицы Российской империи, назвав Петербург «самым отвлеченным и умышленным
городом на всем земном шаре». И в этом
Достоевский как бы солидаризируется
№ 1, 2, 3 (159-161) 2014
с Мицкевичем, который утверждал, что
Петербург не был создан людьми для своей жизни, а возник по прихоти царя, не
думающего о своем народе. Достоевский
усвоил романтическую концепцию Петербурга, впервые полно сформулированную Мицкевичем, и развил ее. Можно не
сомневаться, что с «Дзядами», во всяком
случае с «Отрывком» из III части, Достоевский был знаком.
Ряд обстоятельств его биографии
1830–1840-х годов указывает на, возможно, особое внимание начинающего писателя к великому польскому поэту. Среди
ближайшего окружения Достоевского
многие проявляли специальный интерес
к польскому языку и польской литературе. Популярным в среде петрашевцев был
«Отрывок» из «Дзядов», запрещенный
в России, а петрашевец Н. А. Момбелли
сделал русский перевод стихотворения «К
русским друзьям», который фигурировал
на следствии.
В стихотворном фрагменте «Пригороды столицы», входящем в «Отрывок»,
Мицкевич изобразил призрачный, миражный Петербург, каким предстал он впервые подъезжавшему к городу путнику:
Но вот уже город.
И в высь небосклона
Над ним возвышается город другой,
Подобье висячих садов Вавилона,
Порталов и башен сверкающий строй:
То дым из бесчисленных труб. Он летит,
Он пляшет и вьется, пронизанный светом,
Подобен каррарскому мрамору цветом,
Узором из темных рубинов покрыт.
Верхушки столбов изгибаются в своды,
Рисуются кровли, зубцы, переходы,
Как в городе том, что из марева свит,
Громадою призрачной к небу воспрянув,
В лазурь Средиземного моря глядит
Иль зыблется в зное ливийских туманов
И взор пилигримов усталых влечет,
Всегда недвижим и всегда убегает...
Данный образ Мицкевич поясняет в
специальном примечании к тексту поэмы:
«Дым в северных городах, во время мороза, поднимаясь к небу фантастическими
узорами, создает зрелище, подобное явлению, именуемому миражем (…)Мираж
«Дзяды» А. Мицкевича и русская литература
представляется то городом, то деревней, то
озером, то оазисом; все предметы видимы
весьма ясно, но приблизиться к ним невозможно, они держатся все время на равном
расстоянии от глаз путешественника и, наконец, исчезают». К картине миражного,
призрачного Петербурга Мицкевич возвращается и в фрагменте «Олешкевич».
Только теперь мираж создается не дымами
из труб, а туманом.
Образ этот запал в душу Достоевского
и, рисуя свою картину призрачного Петербурга, писатель использовал описание
Мицкевича. Впервые сделано это в повести «Слабое сердце» (1848). Мотивы призрачности города и его обреченности не
раз повторяются в последующих произведениях писателя. Однако примечательно,
что, говоря об исчезновении Петербурга,
Достоевский нигде не упоминает о наводнении, о поглощении города морем. Его
Петербург всегда испаряется, как таинственный мираж, изображенный Мицкевичем.
Образ призрачного Петербурга, который «искурится паром к темно-синему
небу», повторен Достоевским в фельетоне «Петербургские сновидения в стихах
и прозе» (1861). И позднее, в «Подростке»
Достоевский повторил этот образ исчезающего, испаряющегося призрачного города:
«Мне сто раз, среди этого тумана, задавалась странная, но навязчивая греза: „А что,
как разлетится этот туман и уйдет кверху,
не уйдет ли с ним вместе и весь этот гнилой, склизлый город, подымется с туманом
и исчезнет как дым, и останется прежнее
финское болото, а посреди его, пожалуй,
для красы, бронзовый всадник на жарко
дышащем, загнанном коне?” (...) Мне часто
задавался и задается один уж совершенно
бессмысленный вопрос: „Вот они все кидаются и мечутся, а почем знать, может быть
все это чей-нибудь сон, и ни одного-то человека здесь нет настоящего, истинного,
ни одного поступка действительного? Ктонибудь вдруг проснется, кому это все грезится, – и все вдруг исчезнет”».
Здесь повторены все основные составляющие романтического мифа о Петербурге: фантастичность, т. е. нереальность
города, его призрачность и обреченность
на исчезновение. И памятник Петру здесь
присутствует, но в трактовке отнюдь не
пушкинской, а ближе к Мицкевичу. Достоевский отрицательно относился к деятельности Петра и воспринимал его реформы
как не народные. Поэтому дело его бесплодно: он лишь загнал коня, но ничего не
достиг: все исчезло. Период русской истории, начатый Петром I, Достоевский называл «петербургским», всячески подчерки-
7
вая его обманный характер, его умышленность, фантастичность и выхолощенность.
Но, живя в Петербурге, создавая свои
многочисленные картины неприглядного
города (как правило, глухие углы, районы
трущоб, мрачные дворы-колодцы с поленницами дров, постоянная темнота и т. п.),
Достоевский все-таки осознавал значение
Петербурга для России и любил этот город.
Достоевский работал в пору высшего
расцвета русского реализма, однако в его
творчестве очень сильны романтические
идеи и концепции. Достоевский стал как
бы связующим звеном, а творчество его
– своеобразным мостом между романтизмом начала XIX века и модернистскими течениями века XX, в которых повторились
и развились многие стороны романтического мировосприятия.
***
На рубеже XIX и XX веков, в эпоху
символизма и следующих за ним литературных течений, образ Петербурга оказался очень актуальным. Литературная
русская традиция в осмыслении Петербурга (город сатаны, город-призрак и т. п.)
пришлась как нельзя кстати в новую эпоху
страшных предчувствий надвигающейся
катастрофы. Образ Петербурга окружался мистическими ассоциациями, которые
пронизывали изображение его пейзажа,
архитектуры, поведения жителей. И две
ипостаси романтической традиции – воспоминание о жанре фантастической поэмы-мистерии и созданной романтизмом
петербургской легенде, петербургском
мифе о городе-оборотне соединяются в
искусстве модернизма. Вероятно, можно
говорить и о новом воздействии образов
Мицкевича, интерес к которому возрастает в эту эпоху.
Символистское восприятие Петербурга вполне сказалось в одноименном романе Андрея Белого, главным героем которого и стал фантастический и умышленный
город. Особенно интересна в этом плане
«Поэма без героя» Анны Ахматовой, в которой литературные реминисценции и поновому осмысленные литературные традиции играют очень большую роль. Среди
них можно проследить и те, которые восходят к драматической поэме А. Мицкевича «Дзяды». Но это уже тема другого исследования.
В. Архипова
Опубликовано в журнале «Русская
литература». Санкт-Петербург, 1998. № 2.
С. 3-27. Печатается с сокращениями.
8
Gazeta Petersburska
Miasto piórem malowane, czyli obraz północnej
stolicy Rosji w polskiej literaturze po 1917 roku
(fragmenty)
Petersburg – Piotrogród – Leningrad to nie tylko bohater literatury
rosyjskiej. Miasto już od swoich narodzin było „domem” wielu nacji. Ze
względu na swoje położenie, był pierwszym miastem, do którego swe
kroki kierowali zagraniczni podróżnicy, i zazwyczaj ostatnim – mało
kto zapuszczał się w przepastne terytorialnie głębiny Imperium. Tym
samym Rosja i jej „nowoczesność” bardzo często były złudnie oceniane
przez pryzmat pięknej, uporządkowanej stolicy, o czym świadczą liczne
wspomnienia obcokrajowców pochodzące z tego okresu. Wenecja Północy oszałamiała swoją perspektywą, pięknem i architekturą stając się
bohaterem wspomnień, listów, powieści i wierszy osób z różnych części
Europy.
W szeregu piewców rosyjskiej stolicy nie zabrakło także i Polaków,
tworzących tam jedną z największych mniejszości narodowych. Petersburg stał się popularny po pierwszym rozbiorze Polski w 1772 roku,
kiedy to Polacy niejednokrotnie byli zmuszeni udawać się do rosyjskiej
stolicy głównie w celach urzędowo-administracyjnych. W momencie
zniknięcia Polski z mapy Europy stało się ono też głównym miejscem
emigracji Polaków na Wschód, tworząc tam z czasem prężnie działający
ośrodek kultury polskiej, o czym świadczą licznie zakładane w owym
czasie stowarzyszenia i organizacje polskie. Wenecja Północy została
swego rodzaju bastionem polskości w Rosji. Przybywali tu młodzi ludzie
w celach naukowych, przy okazji ucząc się walki o wyzwolenie
ojczyzny. Duży napływ Polaków
do miasta można było zaobserwować w XIX wieku, szczególnie
w okresie rządów cara Mikołaja I.
Wówczas to wielu Polaków było
zsyłanych do Rosji, co wiązało się
między innymi z działalnością Towarzystwa Filomatów i Filaretów
czy też restrykcjami po powstaniu styczniowym. W tym czasie
do Petersburga trafił nasz wieszcz
Adam Mickiewicz, umieszczając
rosyjską stolicę w swoich utworach. Od tej chwili stolica Piotra I
stała się popularna w literaturze polskiej. Oprócz Mickiewicza pisali o
niej: Julian Ursyn Niemcewicz, Juliusz Słowacki, Maria Rodziewiczówna, Eliza Orzeszkowa, Bolesław Prus, Joseph Conrad i wielu innych.
W XIX wieku Polacy o Petersburgu pisali z niechęcią, oceniając
je przez pryzmat stosunków polsko-rosyjskich. Interesująca jeszcze w
XVIII wieku Rosja, stała się ciemiężycielem i miejscem zsyłek, a Petersburg jako jej stolica była przedstawiana w jak najgorszym świetle. Nie
można jednak zapomnieć, że było to również miasto, które dawało możliwość „obcowania z wielkim światem”, który po rozbiorach w Polsce nie
istniał. Warszawa z europejskiej stolicy przekształciła się w miasto gubernialne usytuowane na rubieżach Rosji, tracąc tym samym splendor
stołeczności. Wyraz tej postawie dał Mickiewicz w epopei Pan Tadeusz,
prezentując zachwyt Telimeny nad tym wymarzonym miastem.
W XX wieku rola północnej stolicy Rosji drastycznie się zmieniła.
Mimo, że jeszcze na początku stulecia Polacy chętnie pisali o Petersburgu w powieściach, wspomnieniach i listach (m. in. w liście do Bronisława Malinowskiego Stanisław Witkiewicz wspomina o sytuacji Polaków
w Petersburgu, w czasie swojego tam pobytu) to po 1918 roku sytuacja
ta ulega zmianie. W roku 1918 Polska odzyskała niepodległość, a Petersburg utracił stołeczność na rzecz Moskwy. Te dwa wydarzenia spowodowały utratę zainteresowania Polaków dawną już stolicą i zapoczątkowały
proces migracji do ojczyzny. Dodatkowo panująca w Rosji wojna domowa nie zachęcała cudzoziemców do pozostania w jej granicach. Przeniesienie się władz bolszewickich do Moskwy spowodowało, że nawet ci,
którzy chcieli „robić politykę” zmuszeni byli opuścić miasto nad Newą.
Tym samym Leningrad popadł w zapomniane nawet wśród polskich polityków, którzy kiedyś chętnie opisywali stolicę Piotra Wielkiego.
Częściowe pójście miasta w niepamięć po 1917 roku nie przyczyniło się jednak do jego całkowitego zniknięcia z kart polskiej literatury.
Miasto zachowało się w powieściach, wspomnieniach czy też w liryce,
objawiając się zazwyczaj w kontekście dawnej stolicy, ale również miasta
porewolucyjnego. Toteż możemy ujrzeć w literaturze polskiej powstałej
po 1917 roku obraz północnej stolicy Rosji w perspektywie zmian w niej
zachodzących. Twórczość literacka daje nam zatem obraz miasta czworga imion: Petersburga, Piotrogrodu, Leningradu i powtórnie Petersburga, ale tego nowego, uwolnionego z ram komunistycznej utopii.
Przedstawienie Wenecji Północy w poezji
[...]
Nie człowiek duszą tego miasta
Lecz miasto duszą swoich ludzi
Gdzie nędza może stać się łaską
A łaska nędzą stać się musi.
J. Kaczmarski, Petersburg-Dostojewski
Petersburg – Leningrad stał się bohaterem licznych utworów, głównie poetyckich, powstałych zarówno w czasie trwania Związku Radzieckiego, jak i po jego rozpadzie. W przypadku tego typu twórczości w charakterze miasta i sposobie jego portretowania rozróżnia się na dwa okresy: pierwszy obejmuje lata 1917–1989 i ukazuje „czerwony” Leningrad,
który jest symbolem rewolucji bolszewickiej i nowego systemu; druga
epoka obejmuje okres po rozpadzie ZSRR, i skupia się na opisach wyglądu metropolii, odwołuje się do jego przedrewolucyjnej historii oraz
przywołuje jego rosyjskich piewców. Nie oznacza to wszakże, że w czasie
trwania ustroju komunistycznego Petersburg-Leningrad nie był opisywany pod kątem swojej aparycji, jednak jej ekspozycja nierozerwalnie
wiązała się z komunizmem (czego przykładem jest chociażby wiersz
Wisławy Szymborskiej Malowidła w Pałacu Zimowym). Po roku 1990
ludzie pióra niechętnie odwoływali się do komunistycznej przeszłości
miasta.
Po roku 1945 Leningrad stał się niezwykle popularny w polskiej
twórczości poetyckiej. Było to związane między innymi z faktem, iż tę
kolebkę komunizmu rosyjskiego odwiedzało wielu polskich literatów.
Zwiedzali oni, zazwyczaj według z góry określonego scenariusza, miejsca „rewolucyjnej pamięci” by następnie z zapałem o nich pisać. Warto
tu podkreślić, iż poezja o Leningradzie powstająca w tym okresie miała
zazwyczaj „czerwone zabarwienie” i skwapliwie wychwalała osiągnięcia
rewolucji bolszewickiej, co spowodowało, iż był to jedyny gatunek literacki, który w dobie komunizmu traktował o czasach współczesnych
autorom liryki. Skądinąd niektórzy autorzy tych utworów mieli w owym
czasie poglądy prokomunistyczne (przykładem jest tu Władysław Bro-
niewski) i z własnej woli stawali się piewcami rewolucji bolszewickiej i Leningradu,
nierozerwalnie z nią związanego. Po rozpadzie ZSRR utwory te, w dużej mierze, wraz
z ich autorami „odeszły w zapomnienie”,
lub zostały wyparte ze świadomości Polaków, którzy chcą na siłę po dzień dzisiejszy
wyeliminować komunizm ze swojej pamięci usuwając wszelkie jego pozostałości z literaturą włącznie.
Poezja dotycząca Petersburga-Leningradu ma nie tylko charakter propagujący ustrój komunistyczny, ale odnosi się
również do walorów estetycznych miasta,
przytaczając jego krajobrazy oraz jego rosyjskich głosicieli takich jak Fiodor Dostojewski czy Osip Mandelsztam. Tym samym
w liryce, tak jaki i w prozie, zauważamy
dwoistość wypowiedzi o mieście: z jednej
strony jest to miejsce bolszewickiej propagandy, z drugiej powabu i animuszu, które
to sposoby wypowiedzi w dość kategoryczny sposób rozdziela rok 1990.
Jednym z pierwszych utworów poetyckich powstałych po 1917 roku poruszających temat Petersburga,
jest wiersz Władysława Broniewskiego Pierwszy maja. Poeta, znany ze
swoich komunistycznych poglądów, i przychylności bolszewikom przywołuje w utworze Petersburg roku 1905 oraz 1917. Przedstawia go jako
„miasto natchnione”, miasto komunizmu, w którym przelała się krew
robotników, by móc zdjąć ze społeczeństwa „kajdany kapitalizmu”.
Również Stanisław Dobrowolski w wierszu Październik odwołuje
się do rewolucyjnego Petersburga. Jego zdaniem jest to miasto, które
uosabia w sobie, ze względu
na swoją atmosferę, wolność, której stało się symbolem w wyniku rewolucji
październikowej. Określa je
jako stolicę buntu przeciwko
uciskowi kapitalistycznemu
i carskiemu, w którym okręt
wojenny Aurora jest nazwany
„jutrznią” rewolucji, od której
wszystko się zaczęło. Dawna
stolica została zaprezentowana czytelnikowi również jako
miejsce szczególnego ucisku mas robotniczych, które
po wolność wyruszyły „[...]
z fabryk, z cuchnących suteren, z facjatek, z portu[...]” podkreślając tym samym niezwykle trudne
warunki w jakich znalazła się ciemiężona ludność, dla której rewolucja
była formą walki o byt i sprawiedliwość społeczną, której do tej pory jej
odmawiano, a za którą była gotowa przelewać własną krew. Dobrowolski prezentuje także swój zachwyt nad rewolucyjnym Petersburgiem w
słowach: „Nie byliście tam?... Szkoda. Żałujcie!”, by następnie obwieścić,
że to właśnie miasto wywołało iskrę, od której rozpoczęła się rebelia (być
może parafrazując nieświadomie motto rewolucyjnej „Iskry” z przełomów XX wieku).
Również polska noblistka, Wisława Szymborska opisuje Petersburg z perspektywy miasta dopiero co przejętego przez bolszewików,
którzy są pełni obaw względem tego, czego dokonali. Z niezwykłą atencją przedstawia wnętrze Pałacu Zimowego, do którego wdarli się bol-
9
Miasto stało się portem nie tylko w znaczeniu
fizycznym. Również metafizycznym. Nie ma
innej miejscowości w Rosji, gdzie wyobraźnia
z taką łatwością odrywałaby się od
rzeczywistości: literatura rosyjska narodziła
się wraz z pojawieniem się Petersburga.
(J. Brodski, Dyptyk petersburski, czyli przewodnik
po przemianowanym mieście)
Фото: Ирина Овчинникова
№ 1, 2, 3 (159-161) 2014
szewicy, ludzie prości, dla których bogactwo pałacu jest zniewalające i
zarazem wzbudzające niepokój, można by nawet rzec, swego rodzaju
lęk przed nieznanym, którym jest dla nich carska rezydencja. Poetka w
barwny sposób opisuje malowidło znajdujące się w jednej z pałacowych
komnat, a odbijające się w lustrze, przedstawiające wojsko carskie, które w pierwszym chwili powoduje złudzenie autentyczności, co napawa
trwogą powstańców:
Ojcze Kuźmo, to jest przecież sala pusta, tutaj
żywej duszy nie ma. Tylko lustra odbijają
malowidło z tamtej ściany.
A tyś myślał w pierwszej chwili: runą
w grozie, zatratują rewolucję kopytami
Wprawdzie autorka wspomina obawy rewolucjonistów, które mają
swoje źródło w ich niewiedzy i niepewności, jednak w kolejnych strofach podkreśla wygraną rewolucji. Stwierdza, że:
Stary świecie, ani żywi, ani martwi, ani nawet
pułki twoje w gali świetnej malowane i twe
szable malowane nie ocalą cię od zguby
ostatecznej.
Szymborska w tym „zabarwionym” komunizmem wierszu nie jest
wyłącznie głosicielką idei komunistycznej, ale również wyraża swoje
obawy względem ludzi, którzy
rewolucję wygrali. Można się nawet pokusić o stwierdzenie, że podważa ich umiejętności i możliwości, widząc, że ich wygrana nie jest zasługą obeznania i kwalifikacji, lecz poparcia armii: „[...]bo na odsiecz
twej niewiedzy i lękowi / towarzysze potęgują huk armatni[...].
Wybitna poetka po raz wtóry składa wizytę w Wenecji Północy w
wierszu Elegia podróżna, wspominając, iż w nieuchwytnych czeluściach
jej pamięci Leningrad zapisał się tylko jako „Nic więcej niż półtora mostu / w Leningradzie mostowym”, Toteż w twórczości Szymborskiej Piotrogród – Leningrad zapisał się jako miasto wygranej, bardziej przypadkiem, niż celowo rewolucji, które w okresie porewolucyjnym nie jest w
stanie trwale zapisać się w pamięci podróżnych.
Z kolei Tadeusz Śliwiak w wierszu List do Swietłany z Leningradu,
pochodzącym z końca lat sześćdziesiątych jako jeden z nielicznych poetów tego okresu nie przedstawia miasta z perspektywy rewolucji, lecz
10
przywołuje swój pobyt w nim, pomijając jego komunistyczny charakter.
Poprzez poezję przedstawia swoje przywiązanie nie do miasta, lecz do
bliskich mu osób z nim związanych. W lirycznych wspomnieniach odtwarza odwiedzane w Leningradzie miejsca w celu, nie podziwiania ich
uroku, lecz podziękowania za możliwość przebywania w nich z przyjaciółmi. Jak napomina:
[..]
białe noce już
były białe noce
będą a ja nie dla
nocy bo
przybyłem po to
aby w twarze przyjaciół kilku patrzeć
z bliska przełamać się z nimi rybą pochodzić
nad Newą
[...]
Leningrad nie jest
zatem
zobrazowany
przez pryzmat rewolucji,
czy też swojej fizjonomii, ale więzów międzyludzkich, wymykając się
przeto zaszufladkowaniu
i zamknięciu w preferowanej w owych czasach formie poetyckiej.
W poezji powstałej po 1990 roku możemy podziwiać Petersburg
początku XX wieku w wierszu Jacka Kaczmarskiego Pielgrzymka. Autor
nawiązuje w nim do wydarzeń Krwawej Niedzieli 1905 roku, przedstawiając rosyjską stolicę jako pełne przepychu miejsce urzędowania cara,
do którego swe kroki kieruje uciskany lud z prośbą i ze skargą. Z powodu postawy imperatora, Wenecja Północy, która miała być miejscem
„[...]gdzie czuwał Car / Nad pomyślnością ludu swego dni[...]”, stała się
świadkiem jego (ludu) ukarania, pozostając tym samym, pomimo dobrych intencji społeczeństwa pragnącego zgody i współczucia, symbolem władzy autokratycznej.
Z kolei w wierszu Petersburg-Dostojewski, Jacek Kaczmarski przywołuje miasto niczym z powieści Dostojewskiego. Jego rozliczne opisy
przywołują na myśl czytelnikowi Petersburg z powieści Fiodora Dostojewskiego Zbrodnia i kara, unaoczniając jego nikczemny i zgubny charakter. Jest to miasto mroku, więzień oraz wewnętrznego chłodu, który
ma destrukcyjny wpływ na jego mieszkańców; przepełniają go duchy
zmarłych, którzy zostali przez nie pochłonięci, zaś samo miasto znajduje
się w odmęcie morderstw, rabunków i oszustw.
Północna Stolica jawi się skądinąd jako miejsce, które jest ostoją imperializmu carskiego, miejscem sprawowania władzy absolutnej przez
władców, którzy są całkowicie odcięci od swojego ludu, czemu autor daje
wyraz w słowach:
[...]
Bo kraju tego wielcy władcy
Z portretów zdjętych w kwiecie wieku Na
tarcze twarze kładą maski
A chronią ich potężne mury
Policja wojsko i doradcy
I lód co płynie ciemną rzeką
Pałaców ich odbija blaski
W tym przypadku Petersburg jest dla Kaczmarskiego miastem „Ciągłej nadziei i rozpaczy”. Przepastne wody Newy zamarzają, powodując
nawarstwianie się lodu zagrażającego pałacowi, co symbolizuje próbę
walki uciskanego społeczeństwa, nieudaną próbę, gdyż wiosną przychodzi odwilż, sytuacja wraca do stanu poprzedniego, by powtórzyć się
kolejnej zimy. Zatem za pomocą zmian zachodzących w przyrodzie w
Gazeta Petersburska
mieście, w kolejnych porach roku autor próbuje zobrazować zachodzące w
Petersburgu zmiany społeczne, walkę ludności która mimo jej wielkiego
zapału w konfrontacji z władzą państwową spełza na niczym. Pozostaje im
jednak nadzieja i pasja do przezwyciężenia panującego ustroju. Pasja – uzupełnijmy – w ostatecznym rozrachunku zwycięska, mimo nieszczęśliwego
finału, o czym autor jednakże już nie
wspomina ani słowem.
Zgoła inny obraz miasta prezentuje Jarosław Rymkiewicz, tłumacz
wierszy wspomnianego Osipa Mandelsztama, w wierszu Osip Mandelsztam idzie z konwaliami. W swojej lirycznej podróży po dawnej stolicy
towarzyszy tytułowemu Osipowi Emiliewiczowi, przywołując miasto
w którym swego czasu tworzył rosyjski poeta. Wspomina Newski Prospekt, Kronsztad, Płoszczad’ Lenina, prezentuje piękne miasto okresu
rządów Stalina, które w swym wnętrzu skrzętnie ukrywa swoje krwawe
oblicze. Jest to miasta grobów, niewinnie rozstrzelanych ludzi, terroru, w
obliczu których nawet poezja traci swoją wartość:
Idzie [Osip Mandelsztam – J.P] przez te drzwi które wyrwano z futryną
Ma dla ciebie konwalie umarła dziewczyno
Żałobny dzwon powietrza nad Fontanką
dzwoni Poezjo! ja pamiętam że ty jesteś po niс
W utworach poetyckich powstałych w XX wieku Petersburg – Leningrad jest odbierany przez polskich poetów na kilku poziomach.
Z jednej strony prezentują miasto w którym narodził się rosyjski komunizm, wygrała czerwona rewolucja, która wzbudza ich zachwyt (nie
zawsze z woli twórców), ale na poziomie mentalnym, nie zwracają oni
większej uwagi na jego wygląd zewnętrzny, a na procesy społeczne w
nim zachodzące. W latach dziewięćdziesiątych uchodzi także za miejsce
narodzin rewolucjonizmu w początkach XX wieku, ale nie jest to rewolucjonizm komunistyczny, raczej taki, który ma na celu z carską, nieudaną pomocą poprawić los ludności państwa. W tym okresie poeci zwracają również większą uwagę na wygląd miasta, którym posługują się w celu
przedłożenia czytelnikowi sposobu funkcjonowania jego mieszkańców
(czego przykładem jest m. in. porównanie ruchów rewolucyjnych do
wód Newy w wierszu J. Kaczmarskiego Petersburg-Dostojewski).
Po 1917 roku w polskiej literaturze dotyczącej Północnej Stolicy Rosji bardzo wyraźnie został zarysowany problem jej dwubiegunowości.
Literaci konsekwentnie przedstawiają czytelnikom miasto nad Newą
posługując się swego rodzaju kluczem do dwóch biegunów (negatyw-pozytyw). Przedstawiają Petersburg używając najczęściej kontrastów,
najwyraźniej nie mogąc skoncentrować się na sprawdzonym, jednym
aspekcie jego istoty. Tym samym opis miasta stał się dla ludzi pióra pewnym problemem, gdyż łączy ono w sobie skrajności, często nie do pogodzenia, o czym wspominał chociażby Władimir Toporow w następujących słowach: Petersburg - centrum zła i zbrodni, w którym cierpienie
przekroczyło miarę i nieodwracalnie osiadło w świadomości narodowej;
Petersburg – otchłań, „inne” królestwo, śmierć; lecz Petersburg jest jednocześnie takim miejscem, gdzie świadomość narodowa i samopoznanie osiągnęły stopień, poza którym odsłaniają się nowe horyzonty życia,
miejscem, gdzie kultura rosyjska odnosiła swoje największe triumfy,
także w sposób nieodwracalny zmieniające Rosjanina.
I jak widać w polskiej twórczości literackiej nie tylko Rosjanina, ale
również Polaka. Literaci polscy odbierają Petersburg na wielu poziomach; dają obraz jego rewolucyjności czy to w roku 1905 czy też 1917,
odwołując się również do czasów wcześniejszych. Kreują je na stolicę
№ 1, 2, 3 (159-161) 2014
przemian społecznych, walki o wolność, buntu, częstokroć nie wywołującego żadnych reakcji ze strony władz, które przechodzą nad
nim niejako do porządku dziennego, jakby nie
do końca przewidując możliwe, dalekosiężne
konsekwencje powziętych czynów. Chętnie
odwołują się w swych utworach do opisów i
przedstawień Północnej Stolicy zaczerpniętych
z dzieł artystów rosyjskich. Niejednokrotnie
podkreślają jego dość pompatyczną fasadowość i obłudę, zestawiając z jednej strony opisy pięknych pałaców, prospektów, przytaczając
niezwykle artystyczny charakter miasta czy też
wyrażając swój zachwyt nad jego architekturą,
by następnie temu zaprzeczyć raptownie przywołując w opisie obskurne ulice, zaniedbane
domy, a nierzadko również jakby w większości
bierne, wyniszczone społeczeństwo.
Zatem Wenecja Północy w polskiej literaturze porewolucyjnej to nie jedno miasto, ale
dwa zupełnie różne, które łączy jedna, zmieniająca się regularnie, nazwa, i to może właśnie
powoduje jego trudną identyfikacje. W momencie zmiany nazwy w 1914 roku, „Północna
Stolica Czworga Imion” w pewnym stopniu
utraciła swoją tożsamość, przez co próba jej
sportretowania stała się dla pisarzy niezwykle
trudna, gdyż nie wiedzą oni, który jego wizerunek jest prawdziwy. Trafnie fakt ten ujął Antoni Słonimski w wierszu Białe noce:
[...]
Noc spływa jasna, dzień w pomroce.
Co dniem jest, a co jest nocą złudną
Odróżnić nawet, poznać trudno,
Gdy przyjdą pierwsze białe noce.
Miasto nie kryje się w ciemności,
W mgle białej drzemie, w mlecznej dali,
Jak ktoś, kto nocą świecę pali,
Bojąc się duchów i przeszłości.
Wobec tego w odczuciu autorki tych słów,
obraz Północnej Stolicy Rosji w polskiej literaturze po 1917 roku, jest wizerunkiem generalnie zdeformowanym, którego licznie przeciwstawne rysy, prezentowane przez kolejnych literatów nie pozwalają stwierdzić, które z miast
przez nich przedstawionych jest rzeczywiście
prawdziwe. Może żadne i każde zarazem?
Joanna Pater, Poznań 2013
Joanna Pater – studentka II roku
studiów magisterskich na kierunku
Wschodoznawstwo na Uniwersytecie
im. Adama Mickiewicza w Poznaniu,
aktualnie stypendystka programu
Eranet Plus na Wydziale Stosunków
Międzynarodowych Państwowego
Uniwersytetu w Sankt Petersburgu.
11
Петербург отметил 200-летие
со дня рождения О. Кольберга (1814–1890)
В Польше 2014 год
объявлен Годом Оскара
Кольберга
Профессор Вальдемар Кулиговский
Профессор Ежи Бартминский
22 февраля 2014 года величайшему польскому этнографу Оскару Кольбергу исполнилось 200 лет. Его имя известно всем этнографам, фольклористам и музыковедам в мире.
Кольберга по праву считают родоначальником польской этнографии. Он провел грандиозную работу по собиранию и изучению фольклора, легенд, мифов, песен, инструментальной музыки и описанию музыкальных инструментов различных регионов Польши.
Вплоть до своей смерти исследователь продолжал издавать труд своей жизни – «Народ.
Его обычаи, образ жизни, язык, предания, поговорки, обряды, суеверия, игры, песни,
музыка и танцы» (всего вышло 33 тома). Изучение фольклора оказало огромное влияние
на Кольберга-композитора. Народные мелодии нашли отражение в его произведениях:
полонезах, мазурках, песнях и др., а также в наследии многих его современников, и прежде всего Фридерика Шопена и его последователей. 21 октября в Петербурге прошла научная сессия «Феномен Оскара Кольберга и европейская фольклористика» в рамках V международной конференции «Петербург и
национальные музыкальные культуры», организованная по инициативе члена Международного комитета Года Кольберга Игоря Мациевского силами Российского института
истории искусств в Санкт-Петербурге, Генерального консульства Республики Польша,
Польского института и Института музыки в Варшаве.
В сессии приняли участие специалисты, хорошо известные в Европе. После вступительного слова Игоря Мациевского «Историческое значение работ Оскара Кольберга
для Восточной Европы» лекции прочли глава польской и европейской школы этнолингвистики профессор Ежи Бартминский, польский этномузыковед проф. Божена Мушкальска, директор Центра духовной и народной музыки Центрально-Восточной Европы
Ян Бернад, а также другие ученые из Петербурга, Москвы, других городов России, а также Украины. После сессии прошел музыкальный концерт с исполнением произведений
Ф. Шопена, О. Кольберга и С. Монюшко – Этнографические картины Кольберга».
Сессия стала частью Дней Оскара Кольберга. Ей предшествовало «Музыкальное
посвящение Оскару Кольбергу» в Малом зале Филармонии. Прозвучали сочинения заслуженного деятеля искусств Украины и Польши Игоря Мациевского, а также самого
Оскара Кольберга (многие были исполнены в России впервые) и его современников –
Фредерика Шопена и Станислава Монюшко.
23 октября в Российском этнографическом музее профессор Вальдемар Кулиговский
прочел лекцию «Протестанская этика и дух этнографии. Оскар Кольберг и его труды» и
представил презентацию «Польская этнография ХХ века». Вальдемар Кулиговски – культурный антрополог, доктор наук, профессор Института этнологии и культурной антропологии Университета им. А. Мицкевича в Познани, автор более 150 научных публикаций.
Редакция
Фото: Евгений Мартынович
12
Gazeta Petersburska
Крымские сонеты
Кто хочет поэта постичь,
Должен отправиться в страну поэта.
Адам Мицкевич
Гете (нем.)
Wer den Dichter will verstehen,
Muss in Dichter's Lande gehen.
Goethe
I. Аккерманские степи
В степи я плаваю, как в волнах океана:
В траве бушующей, в цветах скользит возок.
Как меж коралловыми рифами, пролег
Мой путь меж купами багряного бурьяна.
Нет троп поблизости, нет вдалеке кургана.
Где ж путеводная звезда? Уж день поблек.
Блеснуло ль облако? Зарделся ли восток?
Там Днестр сверкнул, а там маяк у Аккермана.
Но стойте! Журавлей я слышу. Не найдет
Однако сокол их в темнеющих просторах.
Как тихо! Бабочка ль крылом о стебли бьет?
Как тихо! Змейки ли зашевелились в норах?
Я замер, слушаю... В такой тиши и шорох
Дойдет с Литвы. Но в путь! Никто нас не зовет.
II.Штиль
На высоте Тарканкут
Коснулся вымпела залетный ветерок.
Волна колышется, как грудь невесты спящей,
В прозрачном пологе вздымается все чаще.
Проснулась, кажется? Нет, этот сон глубок.
Как стяги древние, подвешенные косо,
Опали паруса и, словно на цепях,
Корабль качается – взмах, вновь ленивый взмах...
Смеются путники и сладок сон матроса.
О море, меж твоих, порой забавных тварей,
Плывет полип, он спит, хоть буря и в разгаре,
Однако щупальцами в тишине грозит.
О мысль! На дне твоем змея воспоминаний.
И в бурю спит она и в час жестокой брани.
Но если в сердце мир, то жалом грудь пронзит.
III.Плавание
Взвывая бешено, несется вал за валом –
Морские чудища. Матрос на мачту влез
И, как паук, в сетях раскинутых исчез.
Держись! Невидим он над морем одичалым.
Спутникам путешествия по Крыму.
Автор
Корабль, как с привязи сорвался и со шквалом
Пошел, мотая лбом, волне наперерез.
Вихрь! Вихрь! Он падает, он взвился до небес,
Кромсает облако и скачет над провалом.
Мачт содрогания душою я ловлю,
Воображение, как парус, воздух режет,
Кричу и все кричат, перекрывая скрежет.
На грудь я падаю шальному кораблю.
С его неистовством соединив усилья.
Я счастлив! Птица я! Меня уносят крылья!
IV.Буря
Руль сломан. Клочьями взлетает парус рваный.
Визг, вопли... Вырвался у моряков канат.
А помпы лязгают зловеще и хрипят.
Угас с надеждою заката луч багряный.
Взвыл вихрь ликующий, и выше мачт кругом
Нагромождаются валы из недр бездонных.
Не гений смерти ли встаёт на зыбких склонах,
Штурмуя в крепости открывшийся пролом?
А люди мечутся. Рыдая, молят Бога.
Друзья прощаются – настал последний срок.
Один из путников подумал, одинок:
Счастливцы! Надо им сегодня так немного –
Тому – безумствовать у смертного порога.
Тому, – чтоб друга он обнять, прощаясь, мог.
№ 1, 2, 3 (159-161) 2014
V.
Вид гор из Козловских степей
Странник и Мирза
Странник
Там... Льды огромные... Аллах ли их воздвиг,
Отлив для ангелов из мерзлой тучи троны?
13
Тень минарета спит близ тени кипариса.
Вдали чернеющих утесов череда,
Они, как дьяволы в судилище Эвлиса.
Со лба их молнии, слетая иногда,
В беззвучном бешенстве, стремительней Фариса
В пустыню синюю уходят без следа.
Иль дэвы в воздухе поставили заслоны
Для робких звездочек, резвясь в вечерний миг?
Там... Это зарево... Пожар ли вдруг возник?
Пылает ли Царьград? Иль, тьмою удивленный,
Аллах подвесил там светильник раскаленный –
Мирам блуждающим надежный проводник?
Мирза
Та круча? Там я был. Там пьют гортанью реки
И речки клювами из родников зимы.
Дохнул – и снег из уст. Туда орлам навеки
Пути заказаны. Там в колыбелях тьмы
Гром отсыпается. Звезда о человеке,
Еще не ведая, звенит о край чалмы,
То Чатырдаг.
Странник
А!!
VI.Бахчисарай
Гиреи! Дом ваш пуст! На блещущих полах
Паши здесь некогда сметали пыль тюрбаном,
В альковах нежности за плещущим фонтаном
Сегодня змейки лишь да саранча в углах.
Природа буйствует, а человек зачах.
В цветных окошечках, сгибаясь легким станом,
Плющ разрастается. С триумфом неустанным
Он Валтасаровой рукою пишет: «Прах!»
Зато из мрамора изваянная чаша,
Фонтан гарема, жив. Поток жемчужных слез
Он льет и сетует: «О люди, где же ваша
Любовь, где радости, где рокот бранных гроз?
В веках вы ждали быть и мощней и краше.
Позор вам! Жив фонтан. А вы... Вас вихрь унес».
VII. Бахчисарай ночью
Уж нет молящихся в джамиде и затих
В прозрачном воздухе изана вскрик далекий.
У трепетной зари заполыхали щеки:
Царь ночи к ней идет – серебряный жених.
Пылают звездочки – гарем небес ночных.
Вон тучка белая: как лебедь одинокий
Явилась издали в сапфировом потоке,
Кайма под крыльями из перьев золотых.
VIII. Гробница Потоцкой
Навек рассталась ты с благоуханным садом,
О роза нежная! Прозрачны и легки,
Дней золотых твоих умчались мотыльки,
Воспоминания овеяв нежным ядом.
Как небо светится полуночным нарядом!
Как звезды севера над Польшею ярки!
Зажгли ль глаза твои – безумные зрачки –
Тот путь на родину своим последним взглядом?
О полька, и меня замучает тоска.
Пусть неизвестного у ног твоих хоронят.
Из Польши путники придут, издалека,
Колени с тихою молитвою преклонят,
И барда польского здесь прозвучит строка,
Очнусь я, если он словцо и мне обронит.
IX. Могилы гарема
Мирза – Страннику
Аллах подрезал их, как гроздья винограда
И бросил в раковины мрака и вокруг
В одно мгновение все потемнело вдруг:
Исчезли радости, ушла любви услада.
14
Gazeta Petersburska
Как войско призраков могилы в кущах сада.
Тюрбан над каждою мерцает, как бунчук.
Здесь время кончилось, здесь угасает звук,
Лишь имена гяур пометил под оградой.
Черны расселины. Мерцая легкой пеной,
По руслу из цветов ручей спешит во мрак.
Благоухание, чужой для уха знак,
Для сердца музыкой становится бесценной.
О розы райские, вы тихо отцвели
От любопытных глаз укрытые вдали
Под листьями стыда у чистого истока.
Дремлю под крыльями замолкшей темноты.
Вдруг вспышка. Метеор! И нависают низко
В потопе золота и скалы, и кусты.
Ах, нынче я прошу прощенья у Пророка,
Что ввел гяура к вам. Но, сын чужой земли,
Над вами плакал он, томясь в тоске жестокой.
Ночь! Ночь восточная! Шальная одалиска!
Далекой ласкою сначала веешь ты,
Едва забылся – взрыв. Уже та здесь, ты близко!
X.
XIII.Чатырдаг
Байдарская долина
Я скакуна хлещу. Деревья и каменья,
Утесы, пропасти, летящие в наклон,
Как волны движутся ко мне со всех сторон:
В круговращении ищу отдохновенья.
Конь в пене. С сумраком сливается движенье.
Поводья бросил я, мир блеклый разобщен.
Мой взор, как в зеркале разбитом раздроблен –
Деревья призрачны и скалы, как виденья.
Мир дремлет. Я не сплю. Скачу в пучину вод.
Вал черный близится, грохочет с тяжким стоном.
Я руки вытянул, и он меня берет.
Он рухнул, бешеный. Я в вихре помутненном.
Жду. Мысль уносится, как челн в водоворот
И, дрогнув, в хаосе скрывается бездонном.
XI. Алушта днем
Мирза
Лобзаю сладостно я камни этих стоп,
О мощный Чатырдаг, о минарет над Крымом!
Я Магомета раб, ты ж в облаке незримом
Вознес, о падишах, над скалами свой лоб.
Твои леса, как плащ, раскинутый меж троп.
Ты, словно Гавриил с лицом неумолимым
Готов у рая стать в чалме расшитой дымом.
Взор янычар твоих, как молнии озноб.
В час ли полуденный, в полночную ль прохладу,
Жрёт хлеб ли саранча, гяур дома ли жжет.
Ничто не шелохнет во мгле твою громаду.
Природы драгоман, поправ событий ход
И все, что движется, гремит, внизу живет,
Творца ты слушаешь тысячелетья кряду.
Халаты мглистые стряхнула с плеч гора,
Из золотистых нив намаз течет в долины.
В лесу рассыпаны смарагды и рубины,
Калиф ли с четками здесь пробегал с утра
Цветы, кругом цветы. Но краше их ковра
Над ними бабочки – живые балдахины,
В алмазах, в радугах парящие картины.
А саранча вдали причудливей шатра.
Внизу, где лысая скала над берегами,
Вода проносится, вскипая меж камней,
Шуршит и светится тигриными зрачками.
Готовит бурю нам стихия все упрямей
А в отдалении меж медленных зыбей
Судов флотилии и стаи лебедей.
XIV.Странник
XII. Алушта ночью
Край изобилия! Край щедрости безбрежной!
Какие лица здесь, как лучезарен юг!
Зачем же в прошлое я улетаю вдруг?
Где ты, Литва моя? Где леса шум мятежный?
Жара рассеялась и с купола вселенной
Упало зарево небес на Чатырдаг.
В осколках пурпурных его огонь иссяк,
Погас. И путника тревожит перемена.
Что песни девушек салгирских? Хор прилежный.
Что соловьи байдарские? Лишь сладкий звук.
Топтал я веселей когда-то зыбкий луг.
Чем кущи пышные, где зреет персик нежный.
№ 1, 2, 3 (159-161) 2014
15
Лишен я родины в час горя и беды.
Но все мне кажется, что в рощице весенней
Явилась милая из светлой череды
Навек утраченных, умчавшихся мгновений.
Скажи, любимая, скажи мне откровенней
Меня ты помнишь ли, топча мои следы?
XV. Дорога над пропастью в Чуфут-Кале
Странник и Мирза
Странник
Молись! Поводья брось! И отведи свой взгляд.
Копыта конские умнее, чем твой разум.
Конь дельный! Стал, глядит, измерил пропасть глазом,
Пригнулся, пробует копытом сыпкий скат.
Завис... Глядеть не смей! Взгляд не вернешь назад:
Упав, как в Аль-Каир, не звякнет он алмазом.
И рук не поднимай. Не крылья, чтобы разом
Взлететь над скалами. Мысль? Если наугад
Ее забрасывать, как якорь в океане,
То, бесполезная, она пойдет ко дну
И лодку, и пловца затянет в глубину.
Странник
Мирза, а я взглянул. Что видел там в тумане,
В расщелине веков... О том не помяну –
В людских наречиях нет для того названий.
XVI. Гора Кикинеиз
Мирза
Гляди, под кручею синеют небеса.
То море. И лежит утесом посредине
Грозой поверженная птица в этой сини,
Раскинув радугою крылья-паруса.
Та птица – облако. И вся его краса
Перерождается во мглу, в бесцветный иней
И хмурым островом ползет в морской равнине.
О... С краю огненная блещет полоса!
Поднимемся наверх. Здесь на стене нашли
Мы имя, кажется. Вождь! Он меж племенами
Смерть сеял некогда и пролетал, как пламя.
Укрытый листьями теперь подобье тли.
В стене орнаменты здесь эллин вел когда-то,
Из Мекки странники творили здесь намаз,
Монгол был укрощен железом италийца.
А нынче коршуны лишь реют – сонм крылатый.
Как флаги траурные веют в скорбный час,
Вещая: в городе чума, немой убийца.
XVIII.Аюдаг
Всхожу на Аюдаг и с каменных ступеней
Гляжу, как катятся валы на берега.
Черны в безбрежии, а ближе, как снега,
Сверкают радугою несколько мгновений.
Киты! Чудовища! Скалу штурмуют в пене!
Как угрожающая движутся дуга.
Твердь завоевана! Нет, бросив жемчуга,
Умчались с отмели они без сожалений.
Не так ли, юноша, в твоей груди порыв
Вскипел неистово? Но ты притронься к лире
И в песнопении о шквалах позабыв,
То молния. Но стой! Твой конь храпит в тревоге.
Здесь пропасть. Прыгаем? Сумеем одолеть?
Я разгонюсь, а ты готовь коня и плеть.
Уйми смятение, как волны в бурной шири.
Когда жемчужинами одарит прилив,
Чтоб стали лаврами они в грядущем мире.
Моя чалма мелькнет, где этот скат отлогий.
А не мелькнет – ступай и нечего глядеть.
Вовеки смертному не ведать здесь дороги.
Перевод Святослава Свяцкого
XVII.Руины крепости в Балаклаве
О башни древние! Руины! Из земли
Торчите полыми вы нынче черепами.
О стражи крымские! Сегодня здесь под вами
Живут разбойники да змеи лишь в пыли.
16
Wywiady
Gazeta Petersburska
Kształcenie polonistów
na rosyjskiej Północy
Wywiad z profesorem Tadeuszem Zgółką
Prof. dr hab. Tadeusz Zgółka
Prof. dr hab. Tadeusz Zgółka –
profesor w Instytucie Filologii
Polskiej Uniwersytetu im.
A. Mickiewicza w Poznaniu
i w Wyższej Szkole Języków
Obcych im. Samuela Bogumiła
Lindego w Poznaniu. Doktor
honoris causa Uniwersytetu
im. M.W. Łomonosowa
w Archangielsku (Rosja).
Specjalista w zakresie
językoznawstwa, retoryki,
leksykografii. Autor kilkunastu
książek i stu kilkudziesięciu
artykułów. Wśród książek m.in.
poradnik „Językowy savoir-vivre”
oraz podręcznik dla licealistów
„Mówię więc jestem” (oba
we współautorstwie z Haliną
Zgółkową). Wieloletni dziekan
Wydziału Filologicznego a
następnie Wydziału Neofilologii
UAM, przez sześć lat rektor,
a obecnie prorektor Wyższej
Szkoły Języków Obcych w
Poznaniu. Członek Rady Języka
Polskiego przy prezydium
Polskiej Akademii Nauk, członek
Komitetu Językoznawstwa
PAN i Państwowej Komisji
Poświadczania Znajomości
Języka Polskiego jako Obcego
(wydającej obcokrajowcom
certyfikaty znajomości języka
polskiego). Wielbiciel muzyki
klasycznej (zwłaszcza Bacha i
Mozarta), kościelnej (organowej
i chorału gregoriańskiego) oraz
cerkiewnej.
– Jakie były cele, zamierzenia i nadzieje wiązane z
otwieraną 18 lat temu w Archangielsku polonistyką?
– Inicjatywa nauczania w Archangielsku języka
polskiego wypłynęła tam, na miejscu. Podczas mojej wizyty w Konsulacie Rzeczypospolitej Polskiej w
Sankt Petersburgu w styczniu 1996 roku zakładaliśmy Radę Języka Polskiego dla Północno-Zachodniej Rosji (czyli mniej więcej petersburskiego okręgu
konsularnego). Wśród uczestników tego zespołu była
Margarita Leonidowna Sel’kova i to ona przedstawiła marzenie o języku polskim w Archangielsku. Jakiś
rodzaj zajęć z tego zakresu był tam już prowadzony:
raz w miesiącu (albo rzadziej) przyjeżdżała z Moskwy
pani, która języka polskiego uczyła. Ale to – zdaniem
Margarity – było stanowczo za mało. Umówiliśmy
się na spotkanie już tam, na miejscu w kwietniu 1996
roku, ale takie spotkanie nie doszło do skutku. Za to
udało się złożyć wizytę nad Morzem Białym na początku września tego roku. Razem z prof. Witoldem
Maciejewskim, który miał doświadczenie w zakresie
nauczania języka polskiego w Uppsali i Sztokholmie,
dotarliśmy do Archangielska, uczestniczyliśmy jako
honorowi goście w inauguracji roku akademickiego
na Państwowym Pomorskim Uniwersytecie im. M.
W. Łomonosowa i rozmawialiśmy o polonistyce. Na
zakończenie rozmów i wizyty podpisaliśmy z ówczesnym Rektorem Władimirem Nikołajewiczem Bułatowem list intencyjny w sprawie języka polskiego w
tym Uniwersytecie. Do listu dołączony był program
nauczania zaproponowany przez nas i zaakceptowany przez władze PGU. Wzorowaliśmy się na programie realizowanym przez Norwegów i na współpracy
z Uniwersytetem w Tromsø, ale chcieliśmy być lepsi
i zaproponowaliśmy większą liczbę godzin praktycznej nauki języka polskiego niż mieli Norwegowie.
Oczekiwania i nadzieje były głównie po stronie
archangielskiej. Wymienię tylko trzy okoliczności.
Pierwszą z nich była odpowiedź, jakiej udzielił mi
W. N. Bułatow na moje pytanie, dlaczego tak chętnie zgadza się na współpracę z Polską i Poznaniem.
Odpowiedź była zawarta w jego retorycznym pytaniu: jak myślisz, którędy będzie nam bliżej do Europy – przez Tromsø, czy przez Poznań? Studenci
z rosyjskiej północy chcieliby bywać nie tylko na
jeszcze dalszej północy, za kręgiem polarnym, ale
i w centrum Europy. A na dodatek był to początek
pierestrojki w Rosji i całkiem niedawno przed naszą
pierwszą wizytą mieszkańcy Archangielska dowiedzieli się, że ich miasto przestało mieć status miasta
zamkniętego ze względu na przemysł produkujący
okręty podwodne. W miarę łatwo można było nawiązać kontakty z resztą świata.
I druga okoliczność, poniekąd bardzo blisko
związana z tą pierwszą: w maju 1997 roku mieliśmy
rewizytę przedstawicielek PGU w Poznaniu. Zorganizowaliśmy im wyprawę do Kórnika, do arboretum.
Przez kilka następnych lat wspominaliśmy wspólnie
– zwłaszcza z Margaritą Leonidowną – kwitnące tam
magnolie i azalie. Poznań był dla nich tym, czym dla
Polaków bywała kiedyś Taormina czy Capri.
Wreszcie okoliczność trzecia, ta najważniejsza:
kształcenie polonistów tam, na rosyjskiej Północy, stypendia coroczne dla studentów, czyli staże w Poznaniu.
Ale to oczywistości w akademickiej współpracy.
– A jakie były cele i oczekiwania strony polskiej?
– Strona polska po prostu chciała propagować
język i kulturę polską w Rosji. Dlatego nasza inicjatywa spotkała się z ogromnym poparciem ze strony
Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, zwłaszcza osobiście Dyrektora Bogusława Szymańskiego.
Przejawiało się to na przykład w wypłacaniu stypendiów stażowych wszystkim studentom z Archangielska, którzy przybywali do Poznania w maju i czerwcu
każdego roku na sześć do ośmiu tygodni.
A emocjonalnie była jeszcze jedna okoliczność.
Dla Polaków Archangielsk to jeden z punktów na
mapie Archipelagu Gułag. W lasach pod Archangielskiem przebywało na zsyłce bardzo wielu naszych
rodaków. Wielu z nich pozostało tam na zawsze.
Język polski i polska kultura są rodzajem pomnika
wzniesionego tam naszym zesłańcom. W Jarcewie na
terytorium obłasti archangielskiej przebywał znany
polski pisarz Gustaw Herling Grudziński. Mieliśmy
nawet pomysł, aby polonistykę w PGU nazwać jego
imieniem. Jak na razie to się nie udało.
– A jakie były losy absolwentów archangielskiej polonistyki?
Nie o wszystkich osobach wiemy, co się z nimi dzisiaj dzieje. Ale wiemy, że wielu takich absolwentów (i
nie tylko) pozostało w Polsce, zwłaszcza w Poznaniu.
Wykształciliśmy liczną grupę polskich magistrów z
dyplomami Uniwersytetu im. A. Mickiewicza. Część z
nich – przynajmniej trzy osoby – później uzyskały dyplomy doktora (kandydata nauk), a Elena Anatoliewna Czaszczina z PGU, która przybyła do Poznania ze
stopniem kandydata nauk dzisiaj ma już polski dyplom
doktora habilitowanego (doktora nauk). Wszyscy znaleźli pracę w UAM. Przez kilka lat współpracowała z
nami także Tatiana Nikołajewna Pleszkowa. Można to
uznać za korzyść dla obu stron. Ale oczywiście ważniejsze byłoby dla nas, aby nasi poznańscy absolwenci
stali się propagatorami języka i kultury polskiej w Rosji.
Wywiady
№ 1, 2, 3 (159-161) 2014
17
jest zbyt duża. A w PGU polski był jednym z niewielu i dlatego był pewną atrakcją. Swoje robi też postępująca globalizacja; jednym językiem angielskim można się porozumieć
niemal na całym świecie, więc języki mniejsze są tylko dla
profesjonalistów – filologów.
Alona Iwanskaja i prof. Tadeusz Zgółka
– Właśnie; wydaje się, że polonistyka w Archangielsku dzisiaj upada. Czy to za sprawą
reformy Uniwersytetu? Czy są szanse na jej przetrwanie albo odrodzenie?
– Ponieważ jestem niepoprawnym optymistą, chciałbym wierzyć, że to, co rozpoczęliśmy osiemnaście lat temu można kontynuować. Oczywiście utworzenie nowego
Północno-Arktycznego Uniwersytetu Federalnego (SAFU) zmieniło nastawienie wobec
polonistyki. W. N. Bułatow chciał – jak wspomniałem – iść do Europy przez Polskę, Poznań. Chociaż już wtedy takim głównym programem badawczym był projekt o nazwie
Barents Region. Dzisiaj nawet w nazwie widać zmianę kierunku na Północ i Arktykę.
Do Polski, a może i do Europy, nowa Uczelnia odwraca się plecami. Powstało co prawda
– dzięki staraniom obecnego Konsula Generalnego Piotra Marciniaka – nowe centrum
języka polskiego, rozpoczęto prowadzić otwarte dla wszystkich kursy języka polskiego
w bibliotece im. Dobrolubowa. Ale kształcenie specjalistów w zakresie polonistyki, promowanie magistrów, kandydatów i doktorów nauk chyba w tym kontekście nie jest ani
możliwe, ani potrzebne nowym władzom akademickim. Trochę jest winy i po naszej,
polskiej, stronie. W tym roku po raz pierwszy może się zdarzyć, że nie znajdziemy kandydata na stanowisko polskiego lektora w Archangielsku. A dalej istnieją dwa miejsca
lektorskie. To też świadczy o tym, że zainteresowanie tamtejszą polonistyką słabnie i
może doprowadzić do zakończenia jej bytu.
Jak wspomniałem, odrodzenie (przetrwanie) jest możliwe, ale wymaga nowych
osób, które z taką determinacją, jak osiemnaście lat temu, zaangażowałyby się we
współpracę. I dotyczy to obu stron – polskiej i rosyjskiej. Osiemnaście lat temu udało
się znaleźć pierwszego lektora, który podjął pracę w PGU, a znalezienie takiego kandydata na zsyłkę na rosyjską Północ wcale nie było łatwe. Był to mój magistrant Mariusz
Metelski, do dzisiaj wspominany przez wiele osób w Archangielsku jako postać kultowa.
Potem było jeszcze kilku innych lektorów zafascynowanych rosyjską Północą. Jeden nawet ożenił się ze swoją byłą studentką i w tym celu przeszedł na prawosławie. Może zainteresowanie językiem rosyjskim i rosyjską kulturą obserwowane w Polsce w ostatnich
latach spowoduje, że tacy pasjonaci znów się znajdą. No i może władze SAFU uznają, że
obok globalizacji angielskojęzycznej oraz komercyjnych badań Arktyki i Morza Barentsa warto doceniać także takie języki i kultury, jak polska.
– Dlaczego polonistyka miałaby się rozwijać właśnie na Północy, gdzieś na końcu świata, a
nie np. w Kaliningradzie czy Petersburgu?
– Akurat w Kaliningradzie rozwija się od lat bardzo silna i dobrze prowadzona polonistyka. Miałem okazję być tam kilka tygodni temu jako przewodniczący Komisji egzaminującej osoby ubiegające się o posiadanie państwowego certyfikatu znajomości języka
polskiego. Jest tam Pani Larysa Waletinowna Kołobkowa, zaangażowana w propagowanie
polskości. Na rozpoczęciu egzaminu pojawił się miejscowy Konsul Rzeczypospolitej Polskiej Krzysztof Zaręba i prorektor Universitatis Cantiana, czyli miejscowego Uniwersytetu
im. I. Kanta. Jest więc obustronne zainteresowanie i to przynosi efekty. A w Moskwie czy
Petersburgu polonistyka nigdy nie była tak silna jak w Archangielsku. Być może konkurencja innych języków wykładanych na Wydziale Filologicznym Państwowego Uniwersytetu
– Czy obecne stosunki polityczne, zwłaszcza sytuacja na
Ukrainie, mogą pogorszyć kontakty polsko rosyjskie?
– Niechętnie wypowiadam się na tematy polityczne
i to nie dlatego, że są trudne, ale dlatego, że nie czuję się
kompetentny. Niedawno w UAM wygłosił bardzo ciekawy wykład na ten temat wspomniany Konsul Piotr Marciniak. Jego diagnozy i prognozy wydają mi się trafne, ale
nie będę ich tu powtarzał. Natomiast chciałbym zauważyć
dwie okoliczności. Zaangażowanie polskich polityków w
konflikt rosyjsko-ukraiński nie dotyczy wszystkich Polaków. Starsze pokolenie pamięta jeszcze lata czterdzieste
i banderowców, którzy byli groźniejsi niż hitlerowcy. Ja
sam jestem ofiarą czystki etnicznej przeprowadzonej na
Zachodniej Ukrainie, gdzie się urodziłem. Młodsze pokolenie już oczywiście takich odczuć nie ma, ale też niezbyt chętnie angażuje się w politykę. A druga okoliczność
to ta, że sami Ukraińcy masowo emigrują do Rosji, ale
też do Polski. Obserwujemy wzmożone zainteresowanie
certyfikatami znajomości języka polskiego wymaganymi
przy ubieganiu się o polskie obywatelstwo. Na polskich
uczelniach Ukraińcy stanowią bodaj czy nie największą
kategorię obcokrajowców. To oczywiście groźne przede
wszystkim dla samej Ukrainy, ale może być podstawą
do przewidywania przyszłości tego regionu w układzie
Rosja – Ukraina – Polska, a także dla Unii Europejskiej.
– W tym kontekście nie mogę nie zapytać o niechęć, z jaką
Polacy traktują Rosjan? Może to też wpływa na wzajemne
zainteresowanie naszymi języka mi i kulturami?
– Dotykamy tu sfery stosunków osobistych i subiektywnych sympatii. Przez wiele ostatnich dziesięcioleci w
polskich szkołach i na polskich uczelniach akademickich
język rosyjski był nauczany jako przedmiot obowiązkowy. Musiało to budzić opór i niechęć u wielu uczniów i
studentów. W latach osiemdziesiątych ten monopol został
zniesiony i zaczął się bardzo poważny kryzys tego języka i
jego nauczycieli (także w zakresie bezrobocia rusycystów
i kształcenia nowych kadr). A dzisiaj obserwujemy na
przykład w Poznaniu całe klasy z językiem wykładowym
rosyjskim. Znaczy to że przedmioty takie jak biologia czy
chemia nauczane są po rosyjsku. Nie ma kłopotów ze
znalezieniem kandydatów na rusycystykę uniwersytecką.
Przyjaźń zadekretowana przez polityków się skończyła,
ale fascynacja indywidualna, osobista pozostała. I to jest
przejaw bardzo pozytywnej różnorodności. Jako językoznawca uważam wielobarwność językowej mapy świata
za coś najcenniejszego w cywilizacji wytworzonej przez
gatunek homo sapiens. Oczywiście dotyczy to całej cywilizacji, a nie tylko języków. Więc też kultury, turystyki,
gospodarki. W końcu również polityki. Ale polityka jest
tylko dla polityków, a cywilizację tworzą ludzie. Mam nadzieję, że politykom nie uda się zepsuć tej drugiej.
Rozmawiała Alona Iwanskaja
Zdjęcie: Teresa Konopielko
Dzień zaduszny
Tradycyjny wyjazd na cmentarz ofiar represji
stalinowskich w Lewaszowie „Lewaszowskie
Pustkowie” odbył się po południu w dniu 1 listopada 2014 r. Po Mszy św. w kościele św. Stanisława w Sankt Petersburgu przedstawiciele
Polonii i Związku Polaków, a także polscy konsulowie złożyli wieńce i zapalili znicze. Po tym
odbyła się tradycyjna procesja Dnia Zadusznego. Uroczyste nawiedzenie w Dzień Zaduszny
lewaszowskiej nekropolii odbywa się każdego
roku i modlitwom przewodniczy od wielu już
lat – ks. Krzysztof Pożarski, proboszcz parafii.
Pierwszy wyjazd był w 1997 roku.
Zdjęcia: Jewgienij Martynowicz
w lewaszowie
20
Polacy na świecie
Gazeta Petersburska
70. rocznica bitwy
pod Monte Cassino
„Są bitwy, na które nie pada pył zapomnienia.
Bierze je na swoje skrzydła legenda i zanosi do
narodowego pamiątek kościoła”, –
gen. Władysław Anders
18
maja b.r. uczestniczyłam w centralnych uroczystościach z okazji 70-rocznicy bitwy pod Monte
Cassino. Zostałam włączona w skład Delegacji Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, która zorganizowała wyjazd na owe
uroczystości.
Udział w tak wspaniałej i wielkiej uroczystości był dla mnie ogromnym wyróżnieniem
i zaszczytem. Mogłam reprezentować centrum
„Czerwone Maki”, obwód Orenburski, Polonię
Rosji w samym sercu wielkiego zwycięstwa
Polaków w II wojnie światowej. Tym razem w
najważniejszym miejscu dla Polaków, jakim
jest cmentarz na Monte Cassino, gdzie generał
Władysław Anders spoczywa u boku swoich
żołnierzy.
Obchody 70. rocznicy bitwy o Monte
Cassino były dla mnie wielkim przeżyciem.
Te niesamowite wrażenia na zawsze zostaną
w mojej pamięci. Zabrałam do domu całe bogactwo przeżyć. I żyję nimi nadal.
Niedziela, 18 maja 2014r. W Warszawie
na Lotnisku Chopina wszędzie pełno delegacji szkolnych, żołnierzy, weteranów oraz grup
rekonstrukcyjnych.
O godzinie 1.00 nastąpił wylot 2 samolotów z polską delegacją do Rzymu. Samoloty zostały wyczarterowane na tę okoliczność
przez Radę Ochrony Walk i Męczeństwa.
Po dwugodzinnym locie pełnym wrażeń,
sześcioma autobusami udaliśmy się do miejsca
docelowego naszej podróży. Na wzgórze Monte
Cassino wjeżdżaliśmy w pięknej scenerii.
Już sam wjazd na to słynne wzgórze przysparza niesamowitych wrażeń. Autobus wił się
serpentynami nad niżej zalegającymi chmurami. Dotarliśmy na miejsce po 6.00. Padło hasło do przejścia delegacji na cmentarz. Szybko
przebraliśmy się w autokarze i byliśmy gotowi
do zejścia na miejsce głównych uroczystości
na Polskim Cmentarzu Wojennym.
Idąc na cmentarz wszędzie mijamy polskich harcerzy, którzy odpowiadają tutaj praktycznie za wszystko, co związane jest ze stroną
techniczną obchodów rocznicy i obsługą ruchu wszystkich gości przybyłych na uroczystości.
Mamy czas na zwiedzanie cmentarza. Jesteśmy bardzo poruszeni. Stojąc tu, w miejscu
bitwy można spojrzeć w górę na klasztor.
Polacy na świecie
№ 1, 2, 3 (159-161) 2014
Dopiero teraz widać ogrom bohaterstwa
jakie tutaj miało miejsce. Ta góra jest ogromnie stroma i niedostępna. Zdobycie jej wymagało ogromnej determinacji oraz szaleńczej
odwagi. Chwała i cześć jej zdobywcom!
Obok nas przechodzą sztandary wojska
polskiego, harcerze, sztandary brytyjskie, włoskie, nowozelandzkie, kanadyjskie. W oddali
widać Kompanię Reprezentacyjną Wojska
Polskiego, orkiestrę oraz maszerujących w
szyku harcerzy. Idą także grupy rekonstrukcyjne niosąc dumnie swoje proporce. Mijają
nas bohaterzy-kombatanci, weterani, żołnierze wojska polskiego, przedstawiciele polskiego sejmu. Bardzo duże wrażenie robił na nas
widok Pani Prezydentowej Karoliny Kaczorowskiej i córki dowódcy 2 Korpusu Polskiego
gen. Władysława Andersa – Anny Marii Anders-Costa.
Uroczystość składała się z kilku części:
odegrania hymnów państwowych i złożenia
na mogiłach poległych żołnierzy symbolicznych maków, polowej mszy świętej odprawionej przez abpa Józefa Guzdka, modlitw wielowyznaniowych oraz ceremonii państwowej.
Tuż przed mszą odegrano hymny Republiki Włoskiej oraz Rzeczpospolitej Polskiej.
Mszy Św. przewodniczył abp Kazimierz
Nycz, Metropolita Warszawski. Homilię wygłosił biskup polowy Wojska Polskiego – Józef
Guzdek, którego słowa zawarte poniżej głęboko zapadły w pamięć.
„Każdy grób żołnierza jest wołaniem o
pokój, z każdego cmentarza wojennego płynie
apel o przebaczenie i pojednanie, dialog i zaniechanie przemocy”.
Następnie do zebranych na Polskim
Cmentarzu Wojennym na Monte Cassino,
przemówił Premier Rzeczpospolitej Polskiej
Donald Tusk, który między innymi przywołał
słowa gen. Andersa, że „w każdej wojnie jest
tylko kilka bitew, które naród pamięta dla siebie”.
„Bitwa pod Monte Cassino jest tą szczególną w naszej pamięci, właśnie dlatego, że była
ona tak naprawdę bitwą o naszą przyszłą wolność. Wszystkie następne pokolenia dobrze to
czuły”, – mówił Premier.
W imieniu kombatantów, których przybyło 53 na uroczystości, pięknie i uroczyście przemawiał jeden z żołnierzy 2 Korpusu
Polskiego, uczestnik Bitwy o Monte Cassino,
współpracujący z Polonią w Orenburgu, od
dziesięciu lat profesor Wojciech Narębski,
dziękując wszystkim kolegom, zwłaszcza poległym w tej bitwie. Jego wystąpienie zostało
nagrodzone długą owacją na stojąco.
– W imieniu nielicznych żyjących i wielu pełniących wieczną wartę w zaświatach
uczestników zwycięskiej bitwy o Monte Cassino, pragnę przede wszystkim złożyć hołd
pamięci spoczywających na tym cmentarzu
21
naszych towarzyszy broni, którzy na tych
skrwawionych przez żołnierzy wielu narodów
wapiennych wzgórzach, oddali Bogu – ducha,
bratniej ziemi włoskiej – ciało, a serca – Polsce – mówił prof. Wojciech Narębski. Profesor wspominał uczestników bitwy o Monte
Cassino, m.in. polskich ułanów, artylerzystów,
saperów, łącznościowców, zaopatrzeniowców
oraz lekarzy, sanitariuszy i pielęgniarki.
– Nie zapominamy również o naszych
brytyjskich, amerykańskich i włoskich towarzyszach broni, z którymi nasz korpus wielokrotnie współdziałał w bitwie – mówił.
Szczególnym punktem uroczystości było
przekazanie przez weteranów 2. Korpusu Pol-
sa i jego żony Ireny Anders zapaliła ich córka,
Anna Maria Anders.
Następnie był czas na zrobienie zdjęć
m.in. z córką Generała panią Anną Marią Anders-Costa i przy grobie gen. Andersa.
Byłam dumna z Generała Władysława
Andersa, pełna radości w sercu, że udało się
przybyć na obchody 70.rocznicy pod Monte
Cassino, że mogłam uczestniczyć w tej niezwykłej, historycznej uroczystości. Jestem
dumna z tego, że po prostu tutaj byłam, że
brałam udział w tej niezwykłej atmosferze.
Podczas pobytu na Monte Cassino uzmysłowiłam sobie, że dzień 18 maja stał się
dniem absolutnie wyjątkowego uhonorowa-
skiego, uczestników bitwy pod Monte Cassino
młodzieży zadania kontynuacji tradycji i etosu
ich formacji. Dokonujący tego aktu weterani
przekazali harcerzom z ZHP, ZHR oraz członkom Stowarzyszenia Klubów Szkół i Organizacji Przyjaciół Monte Cassino, flagi narodowe.
Największe jednak wrażenie zrobili na mnie
setki harcerzy, którzy z dumą stali na warcie
przy mogiłach żołnierzy, oddając cześć oraz
hołd rodakom biorącym udział w tej bitwie.
Przy każdym grobie stała harcerka z kraju
lub z zagranicy, a na płycie leżał symboliczny
czerwony mak.
Odbył się apel poległych i salwy honorowe, na grobach żołnierzy złożone zostały
czerwone maki i wieńce. Po Apelu poległych
delegacje rządowe złożyły wieńce przy grobie
gen. Władysława Andersa oraz jego małżonki
kpt. Ireny Renaty Anders.
Wieniec w imieniu Rzeczypospolitej
Polskiej składał premier Tusk. Książę Harry
złożył wieniec w imieniu Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej.
Wieńce składali także przedstawiciele Nowej
Zelandii i Włoch. Znicz na grobie gen. Ander-
nia Polski. Zaświadczyć o tym mogą wszyscy
Rodacy, którzy byli wtedy na Monte Cassino.
Nie umiem opisać wzruszenia, jakie mi towarzyszyło, czy to w drodze do Monte Cassino,
czy też już na samym cmentarzu, podczas
Uroczystości i po jej zakończeniu.
Stałam tu, w tym miejscu i patrzyłam
na ten święty dla nas, Polaków, cmentarz, w
myślach przedstawiałam sobie dzieje z nim
związane. Dlatego też dzień zapamiętam jako
dzień wielkiej radości i dumy z faktu, że jestem Polką.
Składam serdecznie podziękowania dr
hab. Panu Andrzejowi Krzysztofowi Kunertowi, Sekretarzowi Rady Ochrony Pamięci Walk
i Męczeństwa, Konsulatowi Ambasady RP w
Moskwie, dzięki wsparciu oraz pomocy których okazał się możliwy mój udział w uroczystościach na Monte Cassino.
Wanda Seliwanowska,
prezes Orenburskiego obwodowego
kulturalno-oświatowego centrum
„Czerwone Maki”, Rosja
22
Литературные встречи
Gazeta Petersburska
Альбом Мошинского
П
Портрет Петра Мошинского
кисти Яна Матейко
ро «Альбом Мошинского» знают
все, кто занимается творчеством
и биографией Адама Мицкевича,
ибо это «Альбом» с большой буквы. Проблема, собственно говоря, распадается на
две проблемы. Первая – это история жизни Мошинского и все, что с ней связано,
а также связано с жизнью и судьбами тех
людей, которые по какой бы то ни было
причине имели отношение к «Альбому».
Вторая проблема, может быть, более существенная, – это сам «Альбом» и вопросы его изучения.
С Петром Мошинским Мицкевич познакомился в Одессе. Впрочем, обстоятельства этого знакомства известны слабо. Про самого графа Мошинского мы
знаем, что это был богатый помещик, проживавший то в Киеве, то в Одессе. Был он,
кстати, предводителем (маршалом) волынской шляхты. Известно также, что это
был человек либеральных убеждений, не
чуждый общественной деятельности. Во
всяком случае, он общался с представителями декабристского движения на Юге
России. Надо полагать, что он и Мицкевич
увиделись впервые на обеде, данном в
честь польского поэта весной 1825 года в
Одессе.
Первые сведения об «Альбоме», который был по существу рабочей тетрадью
Мицкевича, относятся к двадцатым годам, когда поэт, живя в Вильне, записал в
«Альбом», данный ему профессором Винцентием Хербереским, рецепт глазных капель. Затем «Альбом» пополнился списками отдельных стихотворений, короче, это
была рабочая тетрадь Мицкевича. Иногда тексты, записанные рукой поэта, не
соответствовали каноническим текстам
изданий, что превращало «Альбом» в
сборник ценнейшего материала, позволяющего заглянуть в творческую кухню. Повидимому, «Альбом» был всегда у Мицкевича под рукой до мая 1829 года, когда
Мицкевич навсегда покинул Россию.
С этого момента «Альбом» начинает
как бы жить самостоятельной жизнью и
переходит от хозяина к хозяину, задерживаясь иногда на долгие годы в чьих-то руках, причем паузы иногда превращаются
в десятилетия.
Но вопросы возникают с самого начала, трудно понять, почему Мицкевич,
уезжая, решил передать «Альбом» Мошинскому и почему он избрал для этого
Мариана Пясецкого. Дело в том, что после восстания декабристов Петр Мошинский был лишен графского достоинства
и арестован. Ему припомнили и вольнолюбивые настроения и патриотические
взгляды и общение с членами Южного
общества.
Не исключено, что царские власти
хотели сделать из него идейного декабриста, впоследствии советские исследователи тоже перекрашивали многих
поляков в декабристов, но уже с другим
идеологическим прицелом. В известной
мере это относится и к самому Мицкевичу, связанному дружбой с К.Ф. Рылеевым
и А.А. Бестужевым.
В тот самый момент, когда Мицкевич
отбывает из Кронштадта на английском
пароходе «Георгий IV» в Любек, его друг
и помощник Мариан Пясецкий начинает
свою авантюристическую акцию с «Альбомом». Мошинский, избранный судя по
всему Мицкевичем в хранители «Альбома», находился в заключении c 1820 года,
то есть с момента ареста, он побывал уже
в тюрьмах Тобольска, Симбирска, Саратова, Чернигова и Киева, пока наконец не
оказался в Петропавловской крепости в
Петербурге. Это, конечно свидетельствовало о том, что власти считали его незаурядным преступником.
Именно в Петропавловской крепости
посетил его Мариан Пясецкий и передал
«Альбом». И тут возникает тысяча вопросов. Почему хранителем «альбома»
Мицкевич избрал именно Мошинского
и сам ли он это сделал или нет. Почему
посредником в передаче явился Мариан
Пясецкий, который, будучи близким другом Мицкевича и несомненно преданным
ему человеком, имел в то же время репутацию горячего человека, способного на
необдуманные поступки. Всем было известно, что в 1826 г., когда обострились
гонения на польскую патриотические настроенную молодежь, он продемонстрировал свой горячий взрывной характер.
Во время допроса он выбросился со второго этажа из следственного кабинета, а
потом, не желая сотрудничать с чиновниками, притворялся какое-то время сумасшедшим.
И что же, знаки вопроса по-прежнему
мучают воображение, а факты остаются
фактами. Нам известно, что «Альбом» был
благополучно передан по назначению,
а Мошинский вместе с «Альбомом» отправился в ссылку. Через тридцать лет, в
1859 году, ему разрешили покинуть Сибирь. Он выхлопотал себе разрешение
уехать за границу и поселился в Кракове,
который после третьего раздела Польши
отошел к Австрийской империи. Все это
время «Альбом» находился у него, и он
тщательно его оберегал.
Вскоре он переслал его в Париж
Янушкевичу и Клячко, двум ученым, готовившим первое после смерти поэта издание его сочинений. Использовав почерпнутые из «Альбома» сведения, издатели
возвратили его новому владельцу.
Вскоре «Альбом» попадает в руки еще
одного исследователя – В.Губриновича,
который, тщательно поработав, снял в
него копию, с точки зрения современной науки несовершенную, и хотя многое
было упущено, дело оказалось исключительно полезным.
Постепенно выяснилось, что многие
произведения Мицкевича, к примеру,
так называемые «Эротические сонеты»,
создавались не в том порядке, в каком
они стоят в издании, часто это говорило
о характере отношений с той или иной
женщиной. Кое-что прояснилось и в связи с «Крымскими сонетами». Сонет «Аккерманские степи», например, назывался
когда-то «Путешествие в Аккерман» и существовал в другой редакции. Исследователи полагали, что Мицкевич написал
весь цикл во время пребывания на юге,
но благодаря «Альбому» выяснилось, что
это далеко не так. Стало понятно, что, работая над этим циклом, Мицкевич испытал значительные трудности, что контрастировало с устоявшейся уже творческой
практикой, когда он писал свои произведения сразу и в короткие сроки.
Оказалось, что одно из самых знаменитых его стихотворений «К М...» («К Марыле») существовало в иной редакции,
что делает его в прочтении еще более
трагичным и добавляет новые штрихи в
отношении со знаменитой возлюбленной
поэта, повлиявшей более других женщин
Karta Polaka
№ 1, 2, 3 (159-161) 2014
на его творчество. На это указал в свое время ленинградский исследователь С.С. Ланда.
Но вернемся к «Альбому».
Более чем на сто лет он исчезает из поля зрения. После
исследования Губриновича
в 1895 г. «Альбом» исчезает
вплоть до 1989 г. Сначала он
был, по-видимому в руках потомков Петра Мошинского в
Кракове. Эти люди по непонятным причинам отказывались его показывать. В 1945 г.
он окончательно исчез из
поля зрения. Затем его покупает в 1989 г. у не пожелавших
идентифицировать себя наследников Мошинского некий
коллекционер из Бидсбурга
Т. Неводничанский. За «Альбом» была уплачена значительная сумма, сопоставимая
с ценой очень дорогого автомобиля. Но этот энтузиаст не
сумел удержать своего приобретения. «Альбом» был у него
похищен и появился вновь в
1993 г. Он оказался по невыясненным причинам в руках
прушковской мафии (Прушкув
– окраинный район Варшавы).
Теперь «Альбом» находится в руках исследователей. Он
сильно пострадал в результате последних передряг. Тем не
менее радость специалистов
неописуема. В особенности
была велика радость профессора Ч. Згожельского, известного текстолога, чьи исследования основывались во многом на материалах «Альбома».
Такова вкратце история
этой ценнейшей национальной реликвии.
Святослав Свяцкий
23
W Rosji do Karty Polaka zniechęca odległość
do konsulatu i kremlowskie prawo
Ogromne odległości do konsulatów,
nieznajomość języka polskiego
i niesprzyjająca sytuacja polityczna –
wszystko to sprawia, że przez sześć
lat o wydanie Karty Polaka ubiegało
się w Rosji zaledwie 3,7 tys. rodaków,
czyli mniej niż na Litwie.
N
ajwięcej wniosków wpłynęło do urzędów konsularnych na Białorusi – 63 tys., na Ukrainie –
60 tys., a na Litwie 6 tys. Według danych polskiego MSZ od 29 marca 2008 roku, gdy weszła życie
Ustawa o Karcie Polaka, w krajach dawnego Związku
Radzieckiego ubiegało się o nią 140 tys. rodaków. Dokument ten potwierdza przynależność do narodu polskiego. Karta Polaka adresowana jest do osób, które
z prawnego punktu widzenia są cudzoziemcami, ale
tylko dlatego, że zostali przesiedleni bądź znaleźli się
poza Polską z powodu zmiany granic.
Przyznawana jest osobom polskiego pochodzenia żyjącym w 15 krajach powstałych lub odrodzonych po rozpadzie ZSRR. Umożliwia m.in. refundację
wizy, dostęp do polskich szkół i uczelni, a także podejmowanie pracy i prowadzenie działalności gospodarczej w Polsce. Od 1 maja, kiedy weszła w życie nowelizacja Ustawy o cudzoziemcach, dokument ten stał
się też podstawą do uzyskania karty stałego pobytu w
Polsce, ułatwiając drogę do polskiego obywatelstwa.
Stowarzyszenie Wspólnota Polska szacuje, że w
Federacji Rosyjskiej żyje 300 tys. Polaków. Skąd więc
tak małe zainteresowanie Kartą Polaka? Prezes Kongresu Polaków w Rosji Halina Subotowicz-Romanowa
tłumaczy, że wymogiem koniecznym do uzyskania
tego dokumentu jest znajomość języka polskiego, a
ta wśród naszych rodaków jest niewystarczająca.
– Jedna z głównych przyczyn to znajomość języka polskiego. Jeszcze jedna przyczyna to odległości
do placówek konsularnych. Dla osób mieszkających
daleko dwukrotny przyjazd – dla złożenia i odebrania
dokumentu – stanowi poważny problem – powiedziała Polskiej Agencji Prasowej Subotowicz-Romanowa.
Zauważyła, że od pewnego czasu spada liczba
wniosków. – Ci, którzy chcieli dostać Kartę Polaka, już
ją uzyskali. Osoby, które otrzymały dokument, aktywnie korzystają z przywilejów, jaki on daje – zapewniła. – Korzysta przede wszystkim młodzież, która chce
studiować w Polsce, bo Karta Polaka potwierdza ich
polskie pochodzenie, a jak już dostaną się na studia,
daje im ubezpieczenie zdrowotne.
Nieoficjalnie w Kongresie Polaków w Rosji korespondent PAP usłyszał, że spadek zainteresowania
otrzymaniem Karty Polaka wynika też z sytuacji politycznej w Rosji, w tym przyjęcia ustaw o „agentach
zagranicznych” i podwójnym obywatelstwie.
– Niektórzy są zaniepokojeni, czy przypadkiem
nie podpadają pod ustawę o podwójnym obywatelstwie; zastanawiają się, czy nie powinni zgłosić w urzędach, że mają Kartę Polaka – przekazał rozmówca PAP.
Na mocy obowiązującej w Rosji od 4 sierpnia ustawy należy zgłaszać Federalnej Służbie
Uroczystość wręczenia pierwszych Kart Polaka
w Petersburgu. Od lewej: tłumacz i poeta
Anatol Niechaj, ambasador RP w Rosji w latach
2006–2010 Jerzy Bahr. Zdjęcie: Konsulat
Generalny RP w Sankt Petersburgu
Migracyjnej (FMS) uzyskanie obywatelstwa innego państwa, a ukrywanie tego faktu zagrożone
jest odpowiedzialnością karną. Natomiast zgodnie z
ustawą uchwaloną w 2012 roku z inicjatywy Kremla
organizacje, które otrzymują pieniądze z zagranicy i
uczestniczą w życiu politycznym kraju, muszą wystąpić do Ministerstwa Sprawiedliwości o wpisanie do
rejestru „agentów zagranicznych”.
Ustawa nie definiuje, co to znaczy „uczestnictwo
w życiu politycznym”, a z badań socjologicznych wynika, że w Rosji określenie „zagraniczny agent“ kojarzy
się negatywnie, ze szpiegostwem.
Tymczasem otrzymanie Karty Polaka nie oznacza
przyznania obywatelstwa polskiego czy prawa do
osiedlania się na terytorium RP ani prawa przekraczania bez wizy granic Polski.
Posiadaczowi tego dokumentu przysługują
uprawnienia wynikające z ustawy o Karcie Polaka
uchwalonej przez Sejm 7 września 2007 roku. Może
on bez opłat otrzymać wizę pobytową długoterminową uprawniającą do wielokrotnego przekraczania
granicy RP; może podejmować w Polsce legalną pracę bez konieczności posiadania zezwolenia na pracę;
może prowadzić w Polsce działalność gospodarczą na
takich samych zasadach jak obywatele polscy; może
w Polsce korzystać z bezpłatnego systemu oświaty;
może w stanach nagłych korzystać w Polsce z bezpłatnej opieki zdrowotnej na takich samych zasadach jak
obywatele polscy; może bezpłatnie zwiedzać muzea
państwowe w Polsce; może w pierwszej kolejności
ubiegać się o środki finansowe z budżetu państwa
polskiego lub z budżetu samorządów gmin w Polsce
przeznaczone na wspieranie Polaków za granicą.
Kongres Polaków w Rosji to największa organizacja polonijna w tym kraju. Działa od 1992 roku. Zrzesza 48 organizacji regionalnych. Do najaktywniejszych
należą te w Abakanie, Jekaterynburgu, Irkucku, Krasnojarsku, Moskwie, Orenburgu, Permie, Petersburgu,
Saratowie, Smoleńsku, Tomsku, Tiumeniu i Ułan-Ude.
Z Moskwy Jerzy Malczyk,
Polska Agencja Prasowa
24
Polacy w Rosji
Gazeta Petersburska
Międzynarodowa konferencja pod tytułem
„Ludy Syberii w pracach polskich badaczy.
Pamięci Edwarda Piekarskiego 1858–1934”
W dniach 25–26 września 2014 roku w
gmachu Rosyjskiego Instytutu Historii Sztuki
przy Placu Isaakijewskim 5 odbyła się Międzynarodowa konferencja pod tytułem „Ludy
Syberii w pracach polskich badaczy. Pamięci
Edwarda Piekarskiego 1858–1934” która była
częścią szerszego cyklu spotkań „Petersburg
i inne kultury”. My, jako studenci Studiów
Wschodnioeuropejskich interesujący się tym
regionem, wielokrotnie na zajęciach poruszaliśmy temat działalności Polaków zesłanych poza
granice ojczyzny, którzy swoja pracą naukową
na trwałe wpisali się w historii wielu regionów
świata. Szczególnie interesująca była ich działalność na Syberii, o której mogliśmy się szczegółowo dowiedzieć w ramach tego spotkania.
Ciekawym było to, że nie tylko Polacy, ale
przede wszystkim tamtejsza ludność ma w pamięci zasługi naszych rodaków, których nie tak
często przypomina się w Polsce. Przyjeżdżając
tutaj nie spodziewaliśmy się, że będziemy mieć
okazję uczestniczyć w takim wydarzeniu. Dla
nas, jako polskich studentów była wyjątkowa
możliwość zgłębienia wiedzy na temat historii, kultury, życia społecznego ludów Syberii,
a przede wszystkim Jakutów. W ramach cyklu
wystąpili profesorowie z Polski i Rosji, a także
artyści muzycy i malarze z tego regionu.
Dwudniowe spotkanie zostało zorganizowane przez Konsulat Generalny RP w Sankt
Petersburgu oraz Irkucku, Stałe Przedstawicielstwo Republiki Sacha w Sankt Petersburgu
oraz Rosyjski Instytut Historii Sztuki, który był
gospodarzem wydarzenia. Konferencję rozpoczął Konsul Generalny RP w Sankt-Petersbur-
gu Piotr Marciniak witając przybyłych gości i
otwierając wystawę Narodowego Archiwum
Republiki Sacha, połączonej z wystawą grafik
znanej jakuckiej artystki Iriny Mjekumjanowoj-Pilskoj, która przybliżyła genezę swoich
prac. Dodatkową atrakcją był występ grupy
młodych ludzi, którzy w krótkim przedstawieniu zaprezentowali tradycyjny ubiór i taniec.
Obejrzeliśmy wystawę „Polscy badacze
Syberii”. Na dwujęzycznych plakatach były
umieszczone informacje na temat kilku polskich naukowców-badaczy regionu Syberii
na przestrzeni wieków: T. Zana, B. Piłsudski,
L. Barszczewski, Wystawa była już udostępniona w wielu rosyjskich miastach.
W zgromadzeni goście zostali ponownie przywitani przez najważniejszych oficjeli.
W swym wystąpieniu Konsul Generalny w
Sankt Petersburgu Piotr Marciniak podkreślił, że: „Mimo trudnych okoliczności, w jakich
się znaleźli i czasów, w jakich żyli, Polacy brali
udział w historii i wpisali się w kulturę Jakucji”.
Kolejna zabrała głos Olga Borisowna-Koch, jako dyrektor Instytutu, w którym się
znajdowaliśmy. Po przemowach Galina Maratowna-Makarowa, przedstawicielka Republiki
Sacha w Sankt-Petersburgu, wręczyła nagrody
za wkład w rozwój relacji polsko-jakuckich.
Część merytoryczną rozpoczął profesor
doktor nauk historycznych Państwowego Uni-
Edward Piekarski urodził się w 25 października 1858 r. w Piotrowiczach w okręgu Mińskim. Za działalność rewolucyjną
i narodową w 1881 zesłany został do
Jakucji i osadzony w małej izdebce. Feliks Kon, jego przyjaciel, pisał: ,,W Jakucji
najstraszniejsze było to, że ci, którzy wyróżniali się dobrocią i wrażliwością byli
skazani na bezczynność. Nie było żadnej
działalności ideowej, która pozwalałaby
na rozładowanie energii”. Z nudów zaczął
uczyć się języka jakuckiego, a później
obserwował i notował „...atramentem z
wywaru kory wierzbowej... na skrawkach
Polacy w Rosji
№ 1, 2, 3 (159-161) 2014
wersytetu w Irkucku Bolesław Siergiejewicz Szostakowicz prelekcją o wkładzie Polaków w rozwój Syberii Wschodniej, rezultatach współpracy
ostatnich lat i aktualnych zadaniach dalszego
poznania regionu i ludzi. O wkładzie polskich
badaczy w rozwój nauk o Jakucji w wiekach od
XVII do XX przedstawił profesor Wasilij Nikolajewicz Iwanow. Polskim wysłannikiem Uniwersytetu Gdańskiego był Franciszek Nowiński,
który przybliżył nam problematykę Syberii w
polskiej tradycji i historii. O wkładzie polskich
uczonych w nauczanie tunguso-mandżurskich
języków narodów Syberii i dalekiego wschodu
opowiedziała nam doktor nauk historycznych
Marina Bieljanskaja. Na temat odrodzenia jakucko-polskich związków kulturowo-historycznych
przełomu lat 90-tych opowiedział Olek Siudorow, główny redaktor gazety „Ilin”. Pierwszą
część sesji merytorycznej zakończyła prezentacja polsko-syberyjskiej biblioteki przedstawiona
przez Konsula Generalnego RP w Irkucku Marka Zielińskiego. Niespodzianką, niezapisaną w
programie konferencji okazał się występ duetu
pianistki i śpiewaka operowego.
Drugi blok wykładów nosił tytuł „Polskie losy
wtłoczone w losy Sybiru”. W przeważającej części
był poświęcony sylwetce wybitnego badacza Wacława Sieroszewskiego, który spędził na Syberii
12 lat. Opowiadali o nim Piotr Trojew i Michał
Pędradzki. Życiorys W. Sieroszewskiego jest typowym przykładem losu człowieka, który stawiał
opór zaborcy i z przyczyn politycznych został zesłany na Syberii, gdzie poświęcił się pasji pisania.
Był twórcą kilku książek o charakterze
naukowym, opisujących życie takich
społeczności azjatyckich jak Jakuci.
Wykład Michała Książka, który
mówił o swojej podróży śladami Wacława Sieroszewskiego. Pokazywał wiele zdjęć. Opowiadał o relacjach mieszkańców regionu, wspominających Polaka. Obejrzeliśmy zdjęcia miejsc, gdzie
przebywał przez część swojego życia
Sieroszewski. Dowiedzieliśmy się o koligacjach rodzinnych, których historii
doszukiwał się współcześnie.
Moderatorem drugiej sesji był profesor Bolesław Szostakowicz, podczas której poruszono kwestie kultury, tradycyjnej muzyce Uralu i centralnej
Azji. Omawiano postacie Wiktora Zatajewicza,
Anny Czekanowskiej, Józefa Alberta Kona.
Motywem przewodnim trzeciej sesji konferencji było zagadnienie ,,Edward Piekarski- między Polską, Jakucją i Petersburgiem”.
Konferencja rozpoczęła się 26 września
występem muzycznym Erkina Alekseeva, doktoranta Uniwersytetu Gercena. Utwór o nazwie
„Zorze północy” został zagrany na instrumencie
zwanym khomus (rodzaj harmonijki ustnej).
Funkcje moderatora konferencji objął Wasilij
Nikołajewicz Iwanow.
Olga Borysowa Koch, dyrektor Rosyjskiego
Instytutu Historii Sztuki oraz doktor nauk historycznych wystąpiła z referatem „Czasy Edwarda
Piekarskiego”.
Profesor Gdańskiego Uniwersytetu Franciszek Nowiński przybliżył uczestnikom historię
wczesnych kontaktów Polsko-Jakuckich.
Profesor Bolesław Szostakowicz, doktor
nauk historycznych Irkuckiego Państwowego
Uniwersytetu omówił temat „Edward Piekarski
– źródła dziedzictwa naukowego o zsyłce na ziemię Jakucką”.'
Aleksandr Michałowicz Piewnow, doktor
nauk filologicznych, główny badacz w Instytucie
Studiów Lingwistycznych Rosyjskiej Akademii
Nauk oraz Anna Urmaniczewa, starszy badacz w
Instytucie Językoznawstwa Rosyjskiej Akademii
Nauk omówili zagadnienie „Edward Piekarski-
gazet i opakowań” – wyrazy, zwroty, powiedzenia, przysłowia. Rozpoczęło się pisanie
dzieła życia Piekarskiego – „Słownika Jakuckiego Języka”. W międzyczasie jednak bardzo prężny wschodniosyberyjski oddział Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego
zorganizował ekspedycję do Jakucji, znaną pod nazwą „Sibiriakowa”, która zebrała
bardzo dużą ilość materiałów dotyczących demografii, antropologii, języka, folkloru i
wierzeń Jakutów, jak również dane o ich kulturze i ustroju ekonomiczno-prawnym. Ponieważ brakowało specjalistów z tej tematyki, ekspedycja postanowiła dookoptować
ich z zesłańców politycznych, wśród nich znaleźli się Edward Piekarski i Feliks Kon. By
mieć możność swobodnego poruszania się, uczestnicy ekspedycji należący do grona
zesłańców otrzymali tytuł „współpracowników jakuckiego komitetu statystycznego”.
Piekarski uczestniczył w ekspedycji 3 lata (1894–1896), zaczął również publikować
pierwsze fragmenty słownika, a jego sława dotarła do Petersburga. Na wniosek Akademii Nauk car cofnął zesłanie dla Piekarskiego i ten w 1905 roku przyjechał do Petersburga, lecz pracy nad słownikiem nie zaprzestał.
25
Памяти
Эдварда Пекарского
25 и 26 сентября 2014 года в Российском институте истории искусств состоялась Международная конференция «Коренные народы Сибири в трудах польских исследователей. Памяти
Эдварда Пекарского (1858–1934)».
Конференция прошла в рамках
цикла «Петербург и национальные
культуры. Организаторы конференции – Генеральное консульство Республики Польша в Санкт-Петербурге,
Генеральное консульство Республики
Польша в Иркутске, Постоянное представительство Республики Саха (Якутия) в Санкт-Петербурге и Российский
институт истории искусств – сформировали насыщенную двухдневную
программу мероприятий. Открылась
конференция национальным якутским обрядом Алгыс (благословение),
который был исполнен творческим
коллективом Ассоциации молодежи
Якутии «Сайдыы» (Развитие). Участники и гости конференции – ученые
из Иркутска и Петербурга, Гданьска
и Варшавы, а также аспиранты и
студенты из России и Польши, представители творческой интеллигенции
– осмотрели экспозиции трех выставок, развернутых в залах Зубовского
особняка. Работа первых двух сессий
конференции, посвященных трудам
и судьбам польских исследователей
Сибири, по мнению участников,
оказалась интересной с научной
точки зрения и очень перспективной
в плане дальнейшего укрепления
российско-польских научно-гуманитарных связей. Так, профессор
Гданьского университета, историк
Франтишек Новиньски подчеркнул,
что подобные, глубокие в научном отношении, конференции способствуют
росту интереса в обществе к давним
и тесным польско-якутским связям,
о наличии которых, к сожалению, и в
России, и в Польше знают пока далеко
не все. А высокий уровень прозвучавших на заседании докладов, по
его мнению, позволяет надеяться на
успех запланированного на начало
будущего года сборника материалов
конференции. Участники конференции отдали дань уважения памяти
Э. К. Пекарского, посетив его могилу
на Смоленском лютеранском кладбище в Санкт-Петербурге.
(По материалам сайта Российского
Института истории и искусств)
26
Polacy w Rosji
-jako twórca akademickiego Słownika Języka
Jakuckiego”.
„Słownik Języka Jakuckiego” jest najwspanialszym dziełem poświęconym jednemu z
języków tureckich, a cała ogromna praca nad
zbieraniem, badaniem i redagowaniem materiałów etnograficznych, folklorystycznych dała
wspaniałe owoce. To fundamentalne dzieło cieszy się niepodważalnym światowym uznaniem i
słusznie uważa się je za prawdziwą encyklopedię
życia narodu jakuckiego z okresu przedrewolucyjnego. Piekarski opublikował w sumie 13 tomów w latach 1907–1930, za co został najpierw
w 1927 roku członkiem – korespondentem Akademii Nauk ZSRR, a w 1931 r. – honorowym
akademikiem tejże Akademii. Drugim dziełem
Piekarskiego zasługującym na wyróżnienie są
trzytomowe „Wypisy z narodowej literatury Jakutów”, opublikowane w latach 1907–1918.
Profesor Aleksandr Pietrow, doktor nauk
filologicznych, pracownik Instytutu Narodów
Północy im. Hercena, doktor nauk filologicznych przedstawił uczestnikom korespondencję
Vasiliewa z Piekarskim.
Drugi dzień konferencji poświęcony był
również zwiedzaniu Muzeum Etnografii Rosyjskiej. Po zapoznaniu uczestników z charakterystyką obiektu, po wymianie uwag i spostrzeżeń nastąpiła część związana ze zwiedzaniem muzeum, a głównym jej punktem było
zaznajomienie gości z wystawą ,,Ludy Syberii
i Dalekiego Wschodu”. Wystawa prezentowała
eksponaty z życia codziennego ludów Syberii.
Mogliśmy na niej zaobserwować tradycyjne
stroje syberyjskich ludów, przedmioty codziennego użytku, szałasy, łodzie oraz samodzielnie wykonaną broń. Na wystawie przedstawiono również kopie dokumentów, map,
fotografii, listów. Wystawa przybliżyła uczestnikom warunki życia i priorytety ludzi zamieszkujących te tereny. Mogliśmy przenieść
się w wyobraźni do dawnych czasów i poczuć
się jak prawdziwi mieszkańcy Syberii.
Po zakończeniu części wykładowej konferencji uczestnicy oddali hołd pamięci Edwar-
Gazeta Petersburska
da Piekarskiego, polskiego wybitnego badacza
Jakucji.
Delegacja przedstawicieli regionu Syberyjskiego w Rosji, Konsul Generalny RP w Sankt
Petersburgu Piotr Marciniak oraz zaproszeni
goście złożyli kwiaty na grobie polskiego zesłańca. Uroczystości odbyły się na Smoleńskim Cmentarzu Luterańskim, gdzie Edward
Piekarski został pochowany. Grób jest oddany
pod opiekę Stałym Przedstawicielom Republiki Jakucji w Petersburgu oraz Konsulatowi Generalnemu RP w Petersburgu Piotrowi
Marciniakowi i Irkucku. Pomnik był stopniowo odnawiany a na płycie grobowca zostały
wysypane nowe kamyczki.
Na grobie Edwarda Piekarskiego złożone zostały dwa wieńce. Dopełnieniem całości
były białe i czerwone goździki złożone przez
uczestników konferencji. Dbanie o nienaganny wygląd grobowca zawdzięczamy również
sponsorowi, którego danych nie wyjawił nam
Konsul Generalny RP Piotr Marciniak. Podczas uroczystości złożenia kwiatów mogliśmy
wysłuchać krótkich przemówień przedstawiciela Republiki Jakuckiej w Petersburgu, Konsula Generalnego RP Piotra Marciniaka i prof.
Arkadia Iwanowicza Gotliba. Podsumowali oni
dwa dni konferencji, przybliżyli nam sylwetkę
Edwarda Piekarskiego i krótko omówili jego
dokonania dla połączenia kultury Jakuckiej z
Polską. Po zakończeniu wystąpień przyszedł
czas na pamiątkowe zdjęcie, po którym wszyscy uczestnicy konferencji opuścili cmentarz.
Konferencja była próbą poznania trudnej
historii, przyczyniła się do umacniania więzi
kultury syberyjskiej i polskiej. Wyrażamy głęboką nadzieję, że zarówno Konferencja, jak i
nawiązane dzięki niej kontakty polsko-syberyjskie zaowocują kolejnymi wydarzeniami
zbliżającymi nasze kultury. Pozwolą na odkrywanie tożsamości, która stanie się podstawą
dla budowania relacji dla przyszłych pokoleń.
Studenci studiów
wschodnioeuropejskich z UMCS
Pomnik E. Piekarskiego dzień przed konferencją. Od prawej: Ł. Kamiński, M. Tarasiuk,
M. Wójtowicz, I. Orłowska, D. Ferenc.
Александр Корибут-Воронецкий,
Генеральный консул Польши
в Мюнхене (справа) и Юрий Шепетов.
«Поле Наций», 20.07.2014.
Э
тим летом во Флоссенбурге (Бавария) в Мемориале музея бывшего концлагеря СС состоялась
очередная ежегодная встреча бывших
узников концлагеря. Встреча была организована правительством Баварии.
На встрече, как обычно, присутствовало около 200 человек. Это были немногие бывшие узники концлагеря, их
родственники, дипломаты, церковные
деятели и около ста студентов различных молодёжных организаций 22-х
стран Европы, Израиля и Америки.
В настоящее время на территории
бывшего концлагеря ведутся большие
работы по созданию целого музейного комплекса. В новом здании будет
расширенная экспозиция, библиотека, конференц-зал. Всё это с современным электронным оборудованием. Основные работы должны быть
окончены к торжествам в апреле 2015
года, к 70-летию освобождения Флоссенбурга американскими войсками.
Флоссенбург был освобождён передовыми частями армии генерала Г. Паттона 23 апреля 1945 года.
Нацизм здесь сурово осуждается в
любых проявлениях. Правительства
ФРГ и Баварии уделяют этому очень
большое внимание. Бывшие узники
концлагеря в дни встречи выступают
в школах и иных учебных заведениях
близлежащих городов Вайден, Нюрнберг, Регенсбург. Они рассказывают
молодёжи о пережитом, о страшных
преступлениях нацизма, о жестокой
эпохе в жизни человечества.
Главный девиз этих встреч: «Эти ужа-
№ 1, 2, 3 (159-161) 2014
Нам пишут
27
Встреча бывших узников
концлагеря Флоссенбург
и попал в плен. Он был из тех, кто не
склонил голову перед врагом. Генерал
И.Шепетов был убит во Флоссенбурге в
мае 1943 года. Его отцом был поляк из
польского городка Шепетово.
У памятной плиты польским узникам Флоссенбурга. 20.07.2014.
сы никогда не должны повториться.
Очень, очень надо, чтобы песня прозвуНикогда». И это никогда не будет
чала на польском языке. Это мечта всех оставзабыто в Баварии. Так об этом в
шихся в живых польских узников концлагеря и
своих эмоциональных и ярких выих
родственников. Надеюсь, в польском общеступлениях во Флоссенбурге всегда
говорили министр иностранных дел стве Петербурга есть хор, есть талантливые солиФРГ Ф.-В. Штайнмайер, президенты сты, которые откликнулись бы душой и сердцем
Баварии Э. Штойбер и Х. Зеегофер. на нашу просьбу.
Мемориал концлагеря во Флоссенвсей Германии и много туристов.
бурге создан как центр воспитания
В аду концлагеря погиб мой отец гемолодёжи Германии и других европейнерал Иван Шепетов. В боях под Харь
ских стран. Ежегодно Мемориал поковом в мае 1942 года он был ранен
сещает более 20 тысяч школьников со
Примером для всех поляки стали давно.
Они очень трепетно и внимательно относятся к своей исторической памяти.
На территории концлагеря есть католическая церковь, построенная поляками
из камней разобранных смотровых башен. Памятная плита Польши на «Поле
Наций» всегда самая красивая. В дни
встреч на ней стоят фонарики со свечами, красная и белая ленты по диагоналям пересекают плиту и лежит несколько больших венков. У плиты полукругом
собирается большая группа поляков
с польским государственным флагом.
Это бывшие узники, их многочисленные
родственники и много молодёжи.
На этой встрече я передал Генеральному консулу республики Польша Александру Корибут-Воронецкому компактдиск с двумя песнями о Флоссенбурге на
разных языках. К великому сожалению
консула и всего польского сообщества
Флоссенбурга и гостей песни на польском языке там опять не было. Очень,
очень надо, чтобы песня прозвучала на
польском языке. Это мечта всех оставшихся в живых польских узников концлагеря и их родственников. Надеюсь,
в польском обществе Петербурга есть
хор, есть талантливые солисты, которые
откликнулись бы душой и сердцем на
нашу просьбу.
Я получил сообщение от дирекции Мемориала, что в апреле 2015 года состоится торжественная встреча бывших
узников и их родственников, посвящённая 70-летию освобождения Флоссенбурга американскими войсками. Встречу высокого уровня организуют правительства ФРГ и Баварии.
Юрий Иванович Шепетов
Шествие на «Поле Наций» для возложения венков у памятных плит
22-х государств. Людской поток на долгом спуске в долину.
Присоединяемся к просьбе Юрия
Ивановича. В распоряжении
редакции имеется текст песни на
русском и польском языках, а также
адрес автор письма.
Редакция
28
Polska – Rosja
Gazeta Petersburska
Студенты
из Люблина
на берегах
Невы
Petersburg
jako miasto
inspiracji?
В сентябре 2014 года группа польский студентов из Люблинского
университета им. Марии Склодовской-Кюри посетила Петербург в
рамках краткосрочного научного гранта. Ребята находились в нашем
городе в течение месяца и побывали на различных мероприятиях,
связанных с Польшей и польско-российскими связями (среди них –
конференция, посвящённая научному наследию исследователя
Якутии Эдварда Пекарского; «Дни Европы», которые были
организованы при поддержке Польского Института в библиотеке
им. Маяковского). Стоит их поблагодарить за то, что они оставили не
только приятное впечатление о себе (что в наше время встретишь
нечасто), но и написали небольшие заметки, посвящённые
Петербургу, Польше и России, которые мы ниже публикуем.
Studenci studiów wschodnioeuropejskich z UMCS i Redaktor naczelna GP
w Domu Polskim w Sankt Petersburgu
Przyjeżdżając tu, jako studentka studiów wschodnioeuropejskich szczerze powiedziawszy miałam w głowie obraz Petersburga wyniesiony jedynie z wykładów poświęconych historii tego miasta. Wiele słyszałam na temat jego założyciela, a także przewijał się on a propos
różnorakich podbojów historycznych przywódców.
W ciągu tego miesiąca Petersburg pokazał mi się ze strony miasta niezwykle bogatego
i przyjaznego w dzień oraz urzekającego i czarującego nocą. Dla osoby zwiedzającej życie
tu może okazać się bajką. Kolorowe, pełne przepychu, luksusowe hotele, auta i elegancko
ubrani ludzie. Za witrynami sklepów wspaniała biżuteria i tradycyjne, rosyjskie pamiątki.
Zadbane ulice, parki, fontanny, zawsze niezawodne, piękne metro. Wydawać by się mogło,
że to idealne miasto do spełniania swoich życiowych aspiracji. Zaawanasowane szkolnictwo,
wysokiej klasy usługi we wszelkich dziedzinach życia mogą być powodem do chęci zamieszkania tutaj. Jednak Petersburg to nie tylko to, co wizualne i widoczne na zewnątrz. To miasto
tworzą przede wszystkim ludzie. Gdyby nie trud tysięcy zwykłych obywateli, którzy dzień w
dzień, od świtu do nocy wykonują swoją pracę, miasto nie wyglądało i nie funkcjonowałoby
tak. Petersburg daje możliwości pracy dla osób w różnym wieku i w niemal każdej branży.
Będąc tutaj mogłam się przekonać o życzliwości Rosjan żyjących tutaj. W każdym zakątku Petersburga rozwijają się małe grupki, mające na siebie jakiś pomysł i zamiłowanie
do czegoś. Wieczorami na ulicach można spotkać śpiewaków, iluzjonistów, rowerzystów czy
aktorów. Świadcz to o tym, że, gdy ma się na siebie jakiś pomysł i pasję to Petersburg, jako
miasto, daje możliwość rozwoju i spełnienia. Jeżeli ktoś szuka inspiracji to również jest to
miejsce godne polecenia. Świadczyć to tym może twórczość np. Puszkina czy Dostojewskiego.
Spełnić swoje marzenia można w wielu miejscach, jednak uważam, że to drugi człowiek
może pomóc je zrealizować, a nie miejsce, w którym się jest.
Marta Wojtowicz
№ 1, 2, 3 (159-161) 2014
Polska – Rosja
29
Petersburg – miasto cudzych marzeń
Od lat chodzę ulicami miast –
żyję w mieście. Wstaję rano, pije
kawę. Wyruszam w drogę – piechotą:
do pracy, do restauracji, na spotkania, czasem rozmowy. Idę wyznaczoną przez siebie trasą, każdego dnia
tak samo, a jednak inaczej. Myślę i
staję się drogą, droga staje się mną
i nie wiem czasem – „kto idzie kim”.
Czy ona prowadzi mnie, czy ja prowadzę ją? Czuję, jakby ślepy wiódł
głuchego, a niekiedy mądry głupiego. Ale kto jest kim?
Łukasz Kamiński
Uczę się miejsc, do których
zaglądam idąc ulicami miasta – nie zadamawiam się, nie zakorzeniam, jeszcze nie. Pragnę
jedynie wzajemnego oswojenia. Na początku czuję się obco w wielu z nich, jak intruz. Następne moje wizyty nabierają coraz bardziej intymnego charakteru. Pamiętam w nich moją
obecność, być może i ja dla nich już nie jestem tylko przechodniem. Odwiedzam je coraz częściej. Poznaję historię ludzi, którzy byli tu przede mną – „zakorzenieni”. Chwytam za każdym
razem jakąś subtelną nić przeszłości, którą przeciągam na stronę tego, co „tu i teraz” – swoją
stronę teraźniejszości. Zauważam jak z codziennych spacerów i wizyt w miejscach, z których
składa się moje miasto, zaczyna powstawać magiczna opowieść, która wprowadza mnie w
jego przyszłość. Z biernej postawy „lokatora miejsca x”, który czasem ślepy i głupi poddaje
się drodze, zaczyna rodzić się we mnie spacerowicz – marzący o „obecności w miejscu”, o
„oswojeniu przez miejsce”, być może o „zadomowieniu”. Zatem następuje swoista metamorfoza – zmiana ku przyszłości, która przebiega trójstopniowo: bierność – marzenie – działanie.
Spacerowicz – marzący o „obecności w miejscu”, jest kolejnym etapem doskonalenia siebie w drodze. Każdy chce być skądś – nikt nie chce być znikąd. Tylko miejsca, które składają się z naszej w nich obecności, mogą być twórcze. Czasem trzeba wyjść w drogę, żeby je
znaleźć. Czasem trzeba opuścić miejsce, by móc do niego powrócić. Czasem trzeba słuchać
starych opowieści, by zrozumieć moc miejsca. Czasem trzeba być zdeterminowanym w poszukiwaniu swojej obecności w miejscu takim jak to miasto. Wtedy niezawodne są zmysły,
takie jak: węch, dotyk, słuch oraz intuicja.
Petersburg – to miasto, w którym spełniają się marzenia bo ono samo jest spełnieniem
marzeń – carskich marzeń. Wzbijający się w górę carski rumak, który został opisany przez
Puszkina w „Jeźdźcu Miedzianym” jest symbolem tego miasta, widomym znakiem tego, ze
niemożliwe staje się możliwe. Wspaniały, szeroki Newski Prospekt, którym kiedyś przechadzał się car z rodziną, dziś tak samo imponujący, jest kolejną wizytówka miasta. Niczym Wenecja poprzecinana kanałami, z imponującymi zabytkami, z Ermitażem – jednym z najświetniejszych muzeów na świecie – Petersburg jest miastem, które zobaczyć trzeba koniecznie i
którego nie sposób zapomnieć.
Powodzenie i beztroskie życie w luksusie przybliżą się dla tych, którzy poproszą o to gryfy
na Moście Bankowym. Można też rzucić monetą na piedestał, na którym stoi Czyżyk nad
rzeką Fontanką. Jeśli moneta nie wpadnie do rzeki, życzenie na pewno ziści się.
Marzenia są kwestią bardzo subiektywną, dla mnie spełnieniem marzeń jest dom a dom
to rodzina i ciepło, które bije od wejścia. Petersburg pozwoliłby mi zrealizować swoje plany,
marzenia zawodowe, wspinać się po szczeblach kariery i żyć tak jak zawsze chciałem. Miasto
jest ogromne i trochę przerażające, tysiące takich samych szarych ludzi, w takich samych szarych ubraniach, mieszkających w takich samych szarych domach i pędzących przez życia nie
oglądając się za siebie. Widzę tu małe pudełka na wzgórzach zrobione z byle czego, wszystkie
takie same, ludzie w nich mieszkający idą na uniwersytety i zostali wsadzeni do pudełek, z
których wyszli wszyscy tacy sami. Są tu lekarze, prawnicy i zarządcy firm, wszyscy zrobieni z
byle czego i wszyscy tacy sami. Wydaje mi się, że życie tu ma bardzo wysokie tempo, ludzie
gonią za bogactwem, karierą i sukcesem. Z jednej strony chciałbym takim być, dążyć do celu
i polepszenia standardu życia, z drugiej strony nie chcę być taki jak inni, bezbarwny i bez
wyrazu, ślepo biegnący za marzeniami, które nie koniecznie są moje, lecz mogą być odgórnie
narzucane przez społeczeństwo. Petersburg daje wielkie możliwości i na pewno z chęcią tu
wrócę jednakże nie podjąłem jeszcze decyzji czy może on dla mnie być spełnieniem wszystkich najskrytszych marzeń.
Przez długi czas ukrywałem swe uczucia,
samotną i krętą szedłem drogą,
słuchając jedynie mego serca kłucia,
duszę traciłem ubogą.
Przystanąłem na środku pustej polany,
czułem się dobrze, zatrzymując czas,
chciałem usunąć klatki mojej ściany,
by nie dzieliło nic już więcej nas.
Odrzuciłem coś na czym wspólnie spaliśmy,
co błękitna mgłą osnuwało cień,
czego razem nigdy nie wygraliśmy,
wśród tafli wody suchych brzmień.
Jestem Ci wdzięczny za wszystko,
nie pozostawiam złudzeń na ten stan,
wiem, że bardzo mi pomogłaś,
lecz mam zupełnie inny plan.
Żegnaj ojczyzno…
Odnalazłem zagubioną część mojego życia,
wśród deszczowych, rzecznych fal,
dokonałem przełomowego odkrycia,
wyczekiwany jest tylko bal.
Poleciałem śladami dzikiej natury,
chciałem porzucić smutków mych woń,
leciałem tam całkiem ponury,
po powrocie uniosłem do góry skroń.
Czas tam spędzony, w tym mieście,
wśród fal, sprawił, że odżyłem,
zsunąłem niewidzialny szal.
Oddałeś mi duszę, oddałeś mi mnie,
wiem jak nigdy, tylko Ciebie chcę,
wspólne spacery w słońca blasku,
i myśl o Tobie budząca o brzasku.
Wiedziałem, że to spotkanie to nie przypadek,
że to nie kolejny mój upadek,
przeciwnie, poznałem w Tobie siebie,
dziwnie, czułem się jak w niebie.
Trochę przeszedłeś przez te wszystkie lata,
Jesteś dla mnie jak na sercu łata,
Zapełniłeś pustkę, bo Bóg tak chciał,
Rozdzielając nas taki plan miał.
Mieliśmy się spotkać, poznać i zaufać,
Teraz nie można się z tego wycofać,
To nie przypadek, tak miało być,
Nie mogę dłużej uczuć swych kryć.
Petersburgu, proszę, daj mi tu żyć.
Сенатская площадь. Фото: Ирина Овчинникова
30
Polska – Rosja
Gazeta Petersburska
Orłowski między Mickiewiczem
a Puszkinem
Iwona Orłowska
Co łączyło postać malarza z dwoma wybitnymi wieszczami Aleksandrem Puszkinem
i Adamem Mickiewiczem?
Odpowiedź jest prosta – romantyzm i
jeszcze niezwykła znajomość. Wiadomo, że
Orłowski spotkał się z A. Puszkinem w Petersburgu. Szacunkiem dążył go również A. Mickiewicz.
Bardzo ciekawym może okazać się próba
odczytania życiorysu polskiego malarza z fragmentów dzieł dwóch poematów: „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza i „Rusłan i Ludmiła”
Aleksandra Puszkina.
Nasz malarz Orłowski
Przerwała Telimena, miał gust Soplicowski,
(Trzeba wiedzieć, że to jest Sopliców choroba,
Że im oprócz Ojczyzny nic się nie podoba.)
Orłowski, który życie strawił w Petersburgu,
Sławny malarz (mam kilka jego szkiców w biurku),
Mieszkał tuż przy Cesarzu, na dworze, jak w raju:
A nie uwierzy Hrabia, jak tęsknił po Kraju!
Lubił ciągle wspominać swej młodości czasy,
Wysławiał wszystko w Polsce: ziemię, niebo, lasy.
Fragment „Pana Tadeusza”
Owiane mgiełką tajemnicy pejzaże były
źródłem inspiracji dla Adama Mickiewicza.
W swojej epopei przywołuje postać A. Orłowskiego w momencie szczególnym i w odniesieniu do Petersburga. Jest to księga III. W swej
kwestii Telimena z szacunkiem przywołuje
jego postać. Jest ona kobietą światową, obytą.
Jak nikt w Soplicowie zna Petersburg, bywała tam nie raz. Miasto carów jest szczególnie
bliskie jej sercu. Wróćmy do Orłowskiego: jak
twierdzi Telimena miał on gust iśćcie Soplicowski, a więc duszę romantyka. Był uczestnikiem powstania Kościuszkowskiego. Był także
protegowanym księżnej Izabeli Czartoryskiej,
okresowo pracował dla księcia Józefa Poniatowskiego. Patriota – kochał kraj i to wyraźnie
widać w jego dziełach. Malował obrazy związane z historią jak „Rzeź Pragi”, „Bitwa pod
Racławicami”. Typowe dla niego są obrazy bitew, koni oraz tematyka wojen napoleońskich.
A. Orłowski „życie strawił w Petersburgu”. Przyjechał do miasta carów z Litwy w
1802r. Zamieszkał w mieście na stałe zyskując z czasem ogromną popularność. Został
nadwornym rysownikiem księcia Konstantego, tworzył dla cesarza Aleksandra I (i o tym
wspomina A. Mickiewicz). W 1809r. otrzymał tytuł akademika Petersburskiej akademii
sztuk pięknych. Malarz zamieszkał w pięknym
domu, wziął za żonę Francuzkę. Chętnie jednak wychodził na ulice miasta, obserwował
ludzi, a potem robił karykatury i rysunki.
Mickiewicz wspomina także o szkicach A. Orłowskiego, z których słynął malarz. Rysował
również wiele piórem, kredą, ołówkiem, sepią.
Wiele dzieł ukazało się również w rycinach
Бери свой быстрый карандаш,
Рисуй, Орловский, ночь и сечу!
Fragment „Rusłana i Ludmiły”
Презентация
ежегодника
«Искусство
Восточной
Европы»
Także A. Puszkin w swym dziele „Rusłan
i Ludmiła” przywołuje postać słynnego malarza poświęcając mu zaledwie dwie strofy. Ale
nie to jest najważniejsze, istotny jest sam fakt
znajomości obu artystów. Obrazy i rysunki
Aleksandra Orłowskiego niejednokrotnie pobudzały wyobraźnię artystów, którym nieobce
były ideały romantyzmu. Uległ im Aleksander
Puszkin. Dla rosyjskiego poety w dziełach polskiego malarza pobrzmiewały echa jego własnych, romantycznych idei.
Warto przytoczyć kilka najważniejszych
jego dzieł: „Atak husarii, „Kozak”, „Kozak na
koniu”, „Ułan na koniu” i „Wzięcie Pragi”.
Malarz, który stał się inspiracja dla najwybitniejszych literatów, większość życia spędził
w Rosji. Zdobył uznanie i sławę. Wspominany
jest jednak przede wszystkim, jako romantyk
i piewca ideałów wolności. Zmarł 13 marca
1832r z powodu choroby serca. Jego dzieła
wywarły znaczny wpływ na malarstwo polskie
i rosyjskie XIX wieku, będąc już za życia artysty wysoko cenione w Europie.
Polska – Rosja
№ 1, 2, 3 (159-161) 2014
31
Czy Petersburg jest moim
miejscem na ziemi?
Petersburg – „Miasto Carów”, „Wenecja Północy”, czy „Miasto białych nocy”.
Przyjeżdżając tutaj nie zdawałam sobie sprawy, czym tak naprawdę jest to miasto. Zafascynowana opowiadaniami pani od rosyjskiego jechałam tu pełna nadziei na zobaczenie czegoś niezwykłego, niepowtarzalnego i to właśnie zastałam.
Cały przepych tego miasta, kolorowe cerkwie, ogromne i wystawne pałace, zwodzone mosty wydawały się dla mnie prostego człowieka czymś wielkim jak jego
założyciel – Piotr I. Stojąc przed jego pomnikiem zastanawiałam się jak jeden
człowiek może sprawić, by powstało coś tak wspaniałego jak to miasto. Mogę
śmiało stwierdzić, że udało mu się zmieścić całą Europę Zachodnią z jej najpiękniejszymi zakątkami w jednym miejscu.
Moim ulubionym miejscem w Petersburgu jest cerkiew „Spas na krowi”. Przyciągający uwagę z zewnątrz i niezwykle okazały w środku. Mozaiki, którymi jest
przepełniony kojarzą mi się z ludźmi mieszkającymi tutaj. Niektóre elementy tej
mozaiki są złote i piękne jak kobiety przechadzające się po Newskim Prospekcie.
Drogo ubrane, wsiadające do najdroższych aut lub mężczyźni kupujący buty ze
skóry krokodyla za przeszło 10 tysięcy złotych. Inne elementy, ciemne, nieprzyciągające uwagi to ludzie z targu naprzeciwko stacji Primorskaja sprzedający śledzie, chałwę, panowie „zaganiający” ludzi do busów czy babcie sprzedające własnoręcznie zrobione czapki. Wszystkie te elementy mozaiki: złote i czarne, tworzą
piękną całość. Tak i ci ludzie z drogich aut i budek ze śledziami tworzą pewną
całość, dopełniając się i zazębiając tworząc obraz Petersburga.
A czy ja mogłabym być jednym z elementów tej mozaiki? Zadawałam sobie
to pytanie czy byłabym złotym kwadracikiem czy czarnym, a może czerwonym,
„innym”. Na pozór niepasującym do innych, ale razem dopełnia całość jak obcokrajowcy, którzy zakochali się w tym mieście i tworzą „mozaikę”. Jak zachowam
to miasto w sercu i pozostanę ciekawym turystą przechadzającym się i podziwiającym te mozaiki. A jak na razie powrócę do kraju, jak śpiewała Halina Kunicka,
„w którym mogę znaczyć ile chcę, płakać, gdy ktoś skrzywdzi mnie, w którym
szczęścia dni nie liczę”. Do najpiękniejszej na świecie polskiej ziemi.
Monika Tarasiuk
Piosenka na melodię
„Kolorowych Jarmarków”
Kiedy patrzę hen za siebie,
W tamte dni, co już minęły.
Petersburga słyszę dzwony,
Wielki most widzę zwodzony.
I gdy pytam cicho siebie,
Czy opuszczać żal go tobie
Co wyliczę to wyliczę, ale
Zawsze wtedy powiem, że
Najbardziej mi żal.
REF.: Matrioszek drewnianych,
Braci Rosjan roześmianych.
Cerkwi kolorowych, pysznych chałw
słonecznikowych,
Gdy zakwitną kasztany wspomnienia powrócą
Wczoraj tutaj byłam, dni tu nie powrócą,
Bo najbardziej mi żal.
Dni w Petersburgu spędzonych,
Marzeń w tym mieście niespełnionych,
Zabytków wielu
i wypoczynku w hotelu.
27 октября в Генеральном консульстве Польши председатель польского
Института по изучению мирового искусства профессор Ежи Малиновски
представил два первых тома ежегодника «Искусство Восточной
Европы: Польша – Россия, искусство и история». Профессор рассказал
слушателям о содержании ежегодника и обсудил актуальные проекты
Института в области культуры и искусства, осуществляемые совместно
с российской стороной. В презентации приняли участие члены научного
комитета ежегодника – канд. архитектуры Светлана Левошко и д-р
искусствоведения Екатерина Коляда, а также редактор ежегодника
Ирина Гавраш.
Ежегодник издан польским Институтом по изучению мирового искусства
при финансовой поддержке польского Министерства науки и высшего
образования, а также Министерства культуры и национального
достояния. В будущем году планируется издать III том ежегодника,
посвященный культурной деятельности польской эмиграции в России.
Редакция
Фотографии предоставлены Генеральным консульством
Республики Польша в Санкт-Петербурге
32
Петербургская летопись
Gazeta Petersburska
«Аврора» вернется раньше
Петербург хранит память о полярных конвоях
«Аврора» вернется на свое место
летом 2015 года,
сообщил замглавнокомандующего
Военно-морским
флотом
России
контр-адмирал
Виктор Бурсук. Он
отметил, что сталь
корпуса в хорошем
состоянии.
В конце сентября специалисты
Кронштадского
морского завода завершили первый этап обследования крейсера
«Аврора» и нашли трещину в корпусе. Ремонтники надеются, что
трещина – единственный серьезный дефект.
У здания Морского колледжа Университета морского и речного
транспорта им. Макарова открыли памятник морякам полярных
конвоев 1941-1945 годов. Открытие мемориала состоялось на Большом Смоленском проспекте. 31 августа 1941 года, первый союзный
конвой «Дервиш» прибыл в Архангельск. Сотрудничество государств антигитлеровской коалиции способствовало срыву блицкрига гитлеровской Германии и помогло приблизить победу над
фашизмом. Монумент был создан скульптором Григорием Лукьяновым и архитектором Рафаэлем Даяновым по инициативе ветеранов,
высказанной три года назад на праздновании 70-летия первого союзного конвоя.
22 сентября крейсер «Аврора» покинул историческое место стоянки на Петроградской набережной и отправился в доки Кронштадта
на ремонт. За уникальной операцией по его буксировке наблюдали
сотни тысяч горожан.
Кошка Василиса вернется на карниз
Скульптуру кошки Василисы, которая в сентябре была украдена с
Малой Садовой улицы в Петербурге, установят в ближайшее время
на прежнее место, однако ее расположение там как памятника останется незаконным, заявила пресс-секретарь Центрального района
города Елена Титова. Для того чтобы легализовать положение скульптуры, необходимо пройти сложную процедуру и собрать большое
количество бумаг, чем сам район заниматься не планирует.
Когда «кошка Василиса» пропала, это вызвало большой резонанс в СМИ и обществе. После этого памятник неожиданно
нашелся: спустя неделю ее принес в СПбГУ
молодой человек, который представился
Павлом и рассказал, что «кошка» была увезена в Москву.
БДТ сохранил исторический дух
В Большом драматическом театре торжественно отметили открытие театра после трехлетней реставрации и юбилей легендарного
актера Олега Басилашвили, которого пригласил в БДТ еще сам Георгий Товстоногов.
В церемонии открытия принял участие и премьер-министр Дмитрий
Медведев. Он поздравил артистов с новосельем и пригласил Алису
Фрейндлих первой войти в БДТ с котенком на руках. Олегу Басилашвили и Алисе Фрейндлих глава правительства вручил ордена Почета. «Я еще школьником гордился тем, что в Ленинграде есть такой театр, как БДТ… Что люди из разных краев страны приезжали именно
в Большой драматический театр», – сказал Медведев, добавив, что у
театра «должно быть большое будущее».
По его словам, в театре не только удалось сохранить исторический
дух театральных стен, но и придать некоторую современность.
«Я очень надеюсь, что трудная работа, которая нам предстоит, придаст смысла. Ведь наш театр и наш город подает смысл», – сказал режиссер Андрей Могучий.
Музей блокады получит новое здание
Современный музей будет в разы больше нынешнего и сможет
вместить в себя даже громоздкую боевую технику. По словам губернатора Петербурга Георгия Полтавченко, на сегодняшний день
существует три возможных места для строительства нового музея.
Первый вариант – район парка Победы, где в годы блокады работал кирпичный завод, выполнявший роль крематория. Другой вариант – район площади Победы, в котором, по словам губернатора, шли одни из самых страшных боев за город. И, наконец, третье
место – это Пискаревское мемориальное кладбище, где похоронены многие жители блокадного Ленинграда. Окончательный выбор
места сделают те люди, для которых новый музей блокады будет
значить больше, чем для кого бы то ни было другого, – ветераны и
блокадники города. Уже в следующем году начнут проектирование музея, а год спустя – строительство. По словам Георгия Полтавченко, новый музей блокады Ленинграда появится до 2018 года.
Нынешний музей блокады Ленинграда располагается в Соляном
переулке на территории общей площадью чуть более 1000 кв. метров. В нем насчитывается 51 тыс. экспонатов и 17 тыс. томов научной библиотеки, при этом он испытывает острую нехватку места для
экспозиции. Новый же музей может расположиться на территории
до 40 тыс. кв. метров и вместить в себя в том числе единицы боевой
техники.
Фигурка кошки входит в серию миниатюрных памятников работы скульптора Владимира Петровичева, которые давно стали
частью городской среды Петербурга. Среди них знаменитый «Зайчик, спасшийся от
наводнения» у моста Петропавловской крепости, «Лягушка Кика» в
Чесменском дворце, «Бегемотик» и «Улитка» во дворе СПбГУ и кошка
«Тишина Матроскина» на карнизе мастерской «Митьков».
Воины Первой мировой войны увековечены
у Витебского вокзала
На территории Витебского вокзала открыли памятник «Русской
гвардии Великой войны». Событие приурочено к 100-летию со дня
начала Первой мировой войны. Новый объект расположен у входа
со стороны Загородного проспекта. Памятник, в котором три стоящие на подножке вагона воина
«вписаны» в православный крест,
создан скульпторами Студии военных художников имени Грекова. Местом размещения выбран
Витебский вокзал, потому что
в годы Первой мировой войны
именно отсюда на фронт уходили
воинские эшелоны.
По окончании церемонии епископ Петергофский Маркел отслужил литию в память жертв Первой
мировой войны. День памяти российских воинов, погибших в Первой мировой войне 1914-1918
годов, отмечается ежегодно 1 августа. Эта памятная дата установлена в целях увековечения памяти и отражения заслуг российских
воинов, погибших в те годы.
Подготовила
Татьяна Захарова
Polska – Rosja
№ 1, 2, 3 (159-161) 2014
33
Nasze białe noce w Sankt Petersburgu
Z pewnym niepokojem, ale i wielkimi
oczekiwaniami wybieraliśmy się do Petersburga w samym środku czerwca – od 13 do
17 – 2012 roku, czyli niemal w apogeum
słynnych – między innymi za sprawą F. Dostojewskiego – białych petersburskich nocy.
My – to znaczy dr Grażyna Przechodzka z
Uniwersytetu M. Curie Skłodowskiej w Lublinie, mgr Anna Domańska z Uniwersytetu
Warszawskiego oraz piszący te słowa z Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu.
Stanowiliśmy Państwową Komisję Egzaminacyjną powołaną do przeprowadzenia egzaminu uprawniającego do uzyskania przez
zdających państwowego certyfikatu znajomości języka polskiego. Naszymi nadzwyczaj
gościnnymi gospodarzami byli pracownicy
Konsulatu Generalnego Rzeczypospolitej
Polskiej, zwłaszcza Pan Minister Piotr Marciniak i Jego małżonka Pani Joanna Marciniak.
Spotkanie z magicznym Miastem rozpoczęło
się oczywiście na lotnisku Pułkowo, z którego samochód konsularny przewiózł nas – a
wiózł nas długo przez zatłoczone ulice, jako
że było to piątkowe popołudnie, więc rosyjskie probki były zwielokrotnione – na ulicę
Piątą Sowiecką w samym centrum miasta.
Teraz zakwaterowanie w gościnnych pomieszczeniach konsulatu i do roboty. Trzeba
dokładnie sprawdzić, czy mamy stosowną
liczbę formularzy testów, czy w testach nie
ma błędów, czy dyski z nagraniami przeznaczonymi do sprawdzania umiejętności
rozumienia tekstu mówionego (ze słuchu)
nie mają defektów. Wszystko gotowe, więc
pierwsza biała noc przed nami. Zasnąć raczej
trudno, bo to i emocje i ... komary. Ale przecież nie przyjechaliśmy tu spać.
Sobotni poranek, to pierwszy dzień egzaminowania. Udajemy się do szkoły tuż
przy Ermitażu (i cóż, że tak blisko jednego
z najbardziej magicznych miejsc w Petersburgu, kiedy nie mamy ani minuty na wejście do wnętrza). Wita nas bardzo gościnny
Dyrektor szkoły i proponuje sale: może ta, a
może ta następna. Cóż za luksus. Czasem na
egzaminach certyfikatowych odbywanych w
Kraju takich możliwości wyboru nie mamy.
Sale obszerne, dużo w nich powietrza, z niektórych widok na Ermitaż. Do przeegzaminowania mamy łącznie 25 osób. Początkowo
było nieco więcej zgłoszeń, ale kilka osób
z Archangielska zrezygnowało w ostatniej
chwili. Zaczynamy od słuchania, a potem
następne sprawności: rozumienie tekstu pisanego, poprawność gramatyczna, wreszcie
pisanie. W zasadzie po tych pięciu godzi-
Joanna Marciniak z małżonkiem Piotrem Marciniakiem, konsulem generalnym RP
i prof. dr hab. Tadeusz Zgółka
nach powinniśmy zakończyć dzień i pójść na
spacer w białe noce. Jednak kilka osób chce
jeszcze dziś zdawać egzamin z ostatniej części, czyli mówienia. Mają daleko do domu i
kiepską perspektywę noclegu w Petersburgu.
Trudno, zgadzamy się, choć w ten sposób łamiemy regulamin. Wreszcie upojna biała noc
przeznaczona oczywiście na sprawdzanie testów pisemnych. Możemy jednak odbyć spacer po Mieście.
wsjo taki żal – jak śpiewał Bułat Okudżawa.
W poniedziałek rano dokonujemy ostatnich podsumowań. Przeegzaminowaliśmy
łącznie 25 osób. Siedem osób zdecydowało
się zdawać na poziomie B1, piętnaście na poziomie B2 i trzy na C2. Sprawdziliśmy cztery
sprawności – bez pisania. Dlatego dopiero w
Polsce, po sprawdzeniu wyników tej ostatniej
sprawności, dowiemy się, jakie są ostateczne
wyniki. Na razie ani zdającym ani Konsulatowi nie możemy zbyt
wiele powiedzieć. Okazało
się, że postawiliśmy jedną
ocenę celującą, czyli szóstkę, osiem bardzo dobrych,
dziesięć dobrych, trzy
dostateczne i tylko dwie
osoby otrzymały oceny
negatywne i nie otrzymają certyfikatu. Chyba źle
oceniły swoje możliwości i przystąpiły do
zbyt wysokiego – jak na nich – poziomu (B2
i C2). Wynik w postaci ponad 90% pozytywnych rezultatów jest oczywiście znakomity.
Jeszcze tylko przedpołudniowy spacer po
suweniry i po południu Konsulat odwozi nas
na nieludzko zatłoczony terminal na Pułkowie, a potem w powietrze i do domu. Udały
nam się pracowite białe noce w Sankt Petersburgu. Białe, bo jasne, ale też białe, bo na sen
czasu było mało, ale przecież szkoda byłoby
nie widzieć tego różowego nieba o północy.
Wyniki zaskakująco dobre:
na 25 osób aż 17 uzyskuje ponad
30 punktów na 40 możliwych.
W niedzielę egzamin ustny, z mówienia.
Wyniki zaskakująco dobre: na 25 osób aż 17
uzyskuje ponad 30 punktów na 40 możliwych.
To rzadko spotykany poziom egzaminowanych. Niedzielne popołudnie rozpoczynamy
od obiadu u Gogola (to nazwa restauracji)
dzięki gościnności Państwa Konsulostwa, no
i mamy jeszcze nieco czasu na Petersburg. A
wieczorem czeka nas strefa kibica w prywatnych apartamentach Pana Konsula. Kibicujemy razem z personelem i gośćmi Konsulatu
Polakom grającym na Euro 2012 z Czechami.
Niestety nasi przegrywają, ale biała noc nieco łagodzi nasz zawód. Odpadamy z dalszych
rozgrywek, zresztą razem z drużyną Rosji. A
Prof. dr hab. Tadeusz Zgółka
Zdjęcie: Teresa Konopielko
34
Mała
Gazeta Petersburska
Fantastyczne ZOO
Joanna Kulmowa
Brzozając
Z siwego brzozająca
wicher liście postrąca.
Rychło jesien da mu sierść z pajęczyn,
ustroi go w biały puch zajęczy.
A brzozając wąsem nawet nie skinie –
będzie słupka stał w milczącej brzezinie.
Dzień dobry, nasza
Mała Gazeta od dzisiaj
jest częścią Gazety Petersburskiej. Dla czytelników Gazety, które nie
miały okazji zapoznać
sie z nami powiem, ze ta
interesująca przygodę
rozpoczęliśmy właśnie
dlatego, że nie było nic
do poczytania dla nas,
dla dzieci. Nuda...
Aż grzbiet mu się uwysmukli,
wybieli.
Aż futerko spłynie wiosną z brzozająca.
I będziemy wtedy myśleli,
że to goła brzózka
kicająca.
Każde dziecko wam powie, ze nie ma nic gorszego niż nuda! Zaczęłyśmy prace nad naszym
własnym wydaniem.
Sprawdziliśmy. Tak, potrafimy pisać o nas i dla
nas. Pisaliśmy o tym, co
nas interesuje, czym sie
zajmujemy, co jest ciekawego w naszym życiu.
Chwaliliśmy się naszym
wуdaniem. To też była
frajda.
Powiem wam, że było
bardzo trudno zebrać
dużą ilość materiału dla
całej Gazety. Nikt z nas
jeszcze nie umie złożyć
gazetę i teraz cząstka
mniejszego będzie
znajdowała się w tym
dużym. Cieszymy sie, ze
dostaliśmy zaproszenie
i mamy aż dwie strony
w dorosłym wydaniu.
Zapraszamy dzieci do
współpracy z naszym
działem.
Ewa Rakus
Wiersz J.Kulmowej „Brzozając” – źródło inspiracji
do powstania Fantastycznego ZOO
Żarty dla dzieci
Szczeniak
Szczęście
– Co to znaczy, jak
ktoś znajdzie 4 podkowy?
– To znaczy, że ktoś ma
poczwórne szczęście.
– Nie, to znaczy, że
gdzieś w pobliżu koń
lata boso!
– Ten szczeniak jest pana?
– Jasne, że tak!
– To dlaczego na furtce wisi „Uwaga!!! Pies!!!”
– Bo wszyscy mi go depczą.
Pająk
Spotyka pająk pająka:
– Cześć! Co robisz?
– Gram w motylki.
– Skąd masz?
– A, ściągnąłem sobie z sieci.
Muzykalność
Wywiadówka w szkole:
– Państwa dzieci są bardzo muzykalne.
– Dlaczego? – pyta się mama Filipa.
– Ciągle grają mi na nerwach!
Mała Gazeta Petersburska
№ 1, 2, 3 (159-161) 2014
35
No i co, że ze Szwecji czyli nasi
w Sztokholmie
Na początku maja razem z grupą kolegów i koleżanek, z którymi uczę się języka angielskiego, wyjechałam
na wycieczkę do Finlandii. Podziwialiśmy piękne widoki.
Osobiście na mnie wielkie wrażenie sprawiła świątynia,
mieszcząca się w skale.
Z Finlandii promem popłynęliśmy do Szwecji. Zwiedziliśmy stolicę tego panstwa Sztokholm. Zaliczyliśmy
m.in. muzeum Astrid Lindgren. Właśnie dzięki tej oto
pisarce młodzi czytelnicy na calym świecie zachwycają
się przygodami Pippi oraz Braciszka i Karlssona z dachu.
Część drogi poruszaliśmy się autokarem.
Więc obserwowaliśmy przelatujące za szybami piękne obrazki z natury. Obok drogi widziałam kicające zające oraz poważne łosie.
Dzieliłam się wrażeniami ze swoimi kolegami. Moim zdaniem, dzięki tej wycieczce,
mogę powiedzieć, że niektórych już mogę
zaliczyć do grona przyjaciół.
Polecam wszystkim taką wesołą i interesująsą podróż do Finlandii i Szwecji.
Kościół Temppeliaukio
w Helsinkach
Nastia Dołgowa
Muzeum Astrid Lindgren
Mamuty
Afryka
Archeolodzy odnaleźli na głębokości 20 m szkielet mamuta.
To kolejny dowód na to, że mamuty żyły w norach.
Pani od biologii pyta Kazia:
– Wymień mi 5 zwierząt
mieszkających w Afryce!
Na to Kazio:
– Dwie małpy i trzy słonie!
Dżdżownice
Przychodzi dżdżownica do dżdżownicy:
– Cześć!
– Cześć!
– Jest twój stary w domu?
– Nie. Przyszli chłopcy i wyciągnęli go na ryby
Fotograf
Przychodzi zebra z pingwinem do fotografa i mówią:
– Chcielibyśmy, żeby pan nam zrobił zdjęcie.
– Dobrze. Ale zdjęcie ma być czarno białe czy kolorowe?
W szkole
Ciasto
Przychodzi królik do sklepu i pyta się:
– Po ile to ciasto?
Sprzedawca odpowiada:
– Po 20 zł za kg.
Królik:
– A po ile okruszki?
Sprzedawca na to śmieje się i mówi:
– Okruszki są za darmo.
Królik:
– To ja poproszę 2 kg okruszków.
Rekiny
Żółw i woda
Przychodzi żółw do sklepu i mówi:
– Poproszę szklankę wody!
Drugiego dnia prosi o to samo.
Trzeciego dnia sprzedawca pyta się:
– Po co ci tyle wody?
Żółw na to:
– My tu gadu gadu, a las się pali!
Dwa rekiny zauważyły chłopca na desce
windsurfingowej. Jeden mówi do drugiego:
– Ooo! To jest obsługa! Ładne podanie, na tacy.
– Jeżeli któreś z was chce coś zapytać, niech
najpierw podniesie rękę – instruktuje pani
pierwszoklasistów.
Jeden z chłopców natychmiast podnosi rękę.
– Słucham. O co chciałeś zapytać? – uśmiecha
się nauczycielka.
– O nic. Po prostu sprawdzam, czy ten system
działa.
(humor.nf.pl)
Фото: Евгений Мартынович
Dzień Wszystkich Świętych
na cmentarzu ofiar represji
stalinowskich w Lewaszowie

Popiersie Adama Mickiewicza w Sankt Petersburgu odsłonięte z

Transkrypt

Podobne dokumenty

Noc, sen i bezsenność w powieści Borysa Pasternaka Doktor Żywago

этой ссылке

Pobierz numer - Gazeta Petersburska

Польские Ведомости № 37 2012

styczeń

SZNWkołoRosji_3_2015 - Studenckie Zeszyty Naukowe Wkoło Rosji