PROBLEMY UŻYWANIA ŚRODKÓW

PROBLEMY UŻYWANIA ŚRODKÓW PSYCHOAKTYWNYCH - ZAGADNIENIA
I POJĘCIA - Część II
NARKOTYK – substancja psychoaktywna przyjmowana w celu niemedycznym
mająca na celu osiągnięcie zmiany stanu psychiki i organizmu na pożądany i
oczekiwany przez osobę jej używającą. Mimo, iż źródłosłów wskazuje na
działanie kojące, odrętwiające i nasenne narkotykaminazywane są także
substancje o działaniu pobudzającym i halucynogennym. Są to zarówno
substancje o pochodzeniu naturalnym, jak i wytwarzane syntetycznie, zaś
termin narkotykkojarzony jest najczęściej z ich nielegalnym wytwarzaniem i
dystrybucją. Mimo to, także te substancje, których produkcja jest legalna (leki,
substancje techniczne) także poprzez ich używanie w celach uzyskania efektu
odurzenia wchodzą w obszar pojęcia narkotyk. Światowa Organizacja Zdrowia
zaleca używanie terminu substancja psychoaktywna, co zdaje się pomieszczać
różnorodność środków tak ze względu na swój skład, działanie, pochodzenie czy
status prawny, co z jednej strony pozwala na odejście od negatywnie
brzmiącego słowa narkotyk, z drugiej jednak nie ułatwia stworzenia jednej
precyzyjnie brzmiącej definicji. Rodzime przepisy prawne, choć rękami
ustawodawcy wprowadzają pojęcia substancji psychotropowych, środków
odurzających czy środków zastępczych, tworząc przy okazji ich szczegółowe
wykazy, nie definiują wprost pojęcia narkotyk. Bez względu jednak na
różnorodność
podejść
do
tego
zagadnienia
i
brak
jasnej
definicji narkotyk bezspornie kojarzy się powszechnie z substancją której
używanie grozi negatywnymi konsekwencjami i bezpośrednio może prowadzić
do uzależnienia.
NARKOMANIA – pojęcie najczęściej utożsamiane z uzależnieniem wskutek
zażywania narkotyków, także jako zjawisko odzwierciedlające szkodliwe skutki
używania
substancji
psychoaktywnych.
W
rozumieniu
potocznym narkomania jest rodzajem stylu życia, w którym wyraźną rolę
odgrywa używanie narkotyków nieznajdujących akceptacji społecznej.
Pojęcienarkomanii rozszerza się daleko poza podejście medyczne czy społeczne
wyraźnie zaznaczając swą obecność w obszarze kultury i sztuki, prawa,
ekonomii
a
nawet
polityki,
co
znajduje
wyraz
w
ustawie
definiującej narkomanię jako „stałe lub okresowe używanie w celach innych niż
medyczne substancji odurzających lub substancji psychotropowych albo
środków zastępczych, w wyniku czego może powstać lub powstało uzależnienie
od nich.”
NARKOMAN – osoba używająca w sposób szkodliwy narkotyków lub w związku
z ich użytkowaniem od nich uzależniona. Pojęcie narkoman ma konotację
pejoratywną i w odbiorze społecznym wskazuje na osobę wyraźnie
zdegradowaną społecznie i zdrowotnie, z tak zwanych „nizin” lub „marginesu”,
co statystycznie stanowi niski odsetek osób uzależnionych. Dodatkowo jest to
osoba kojarzona z narkotykami najczęściej z grupy opiatów, podawanych
metodą dożylną i w sposób regularny, tj. codziennie z towarzyszeniem
wyraźnych symptomów głodu lub fizycznych objawów abstynencyjnych.
Obraz narkomana ulega zmianie wraz z rozwojem zjawiskanarkomanii, a ta
wyraźnie odchodzi od używania narkotyków opiatowych na rzecz narkotyków
tzw. nowej generacji, tj. środków syntetycznych z amfetaminą i jej pochodnymi
na czele wraz z olbrzymim wzrostem używania przetworów konopi indyjskich.
UZALEŻNIENIE – wynikający z używania substancji psychoaktywnych zespół
zjawisk o charakterze psychicznym i somatycznym, wraz z towarzyszącymi
zmianami w funkcjonowaniu społecznym koncentrujący się na regularnym lub
okresowym
ich
używaniu
w
celu
osiągnięcia
pożądanego
stanu
psychofizycznego. W praktyce oznacza to konieczność wprowadzania do
organizmu substancji psychoaktywnej celem niwelowania negatywnych
następstw jej braku powodujących mniej lub bardziej nasiloną reakcję
organizmu o charakterze przykrych dolegliwości fizycznych oraz psychicznych,
skąd pochodzi funkcjonujące rozróżnienie na uzależnienie o charakterze
fizycznym i uzależnienie psychiczne. To pierwsze wynika z przystosowania się
organizmu do regularnej obecności w ustroju substancji chemicznej i włączenia
jej w metabolizm komórkowy (sztuczna potrzeba biologiczna) – zbytni spadek
ilości lub brak tej substancji powoduje zachwianie równowagi ustroju, który
reaguje przykrymi objawami fizycznymi. Uzależnienie psychiczne to efekt
oddziaływania środka psychoaktywnego na ośrodkowy układ nerwowy –
wywołany w ten sposób specyficzny stan psychiki z wyraźnymi jej potrzebami,
których zaspokojenie jest wiązane z używaniem substancji chemicznej czemu
towarzyszy upośledzenie lub utrata kontroli nad tą czynnością, co bezpośrednio
wiąże się z traceniem kontroli nad funkcjonowaniem życiowym. Pojęcie
uzależnienia rozszerza się także na utratę kontroli nad zachowaniami
niekoniecznie związanymi z używaniem środków psychoaktywnych, czego
przykładem może być jakakolwiek nabyta silna potrzeba wykonywania jakiejś
czynności. W ujęciu medycznym uzależnienie to jednostka chorobowa
rozpoznawana na podstawie występowania charakterystycznych objawów.
Artur Sokołowski
psycholog, psychoterapeuta
(materiał przygotowany dla Centrum Profilaktyki, Terapii i Rehabilitacji GOPS
Czerwonak)