KsiaTeta i stany

Norbert Conrads
KsiaTetai stany
Historia Sl4ska( 1469-1740)
Pr zeNo|ylaLidia WiSniewska
ffi
MII
Oficyna Wydawnicza ATUT
Wroclawskie Wydawnictwo O6wiatowe
Wroclaw 2005
Przekladu dokonano na podstawie drugiego wydania ksiq2ki
Deutsche Geschichte im Osten Europas. Schle.sien,red. Norbert Conrads.
Siedler Verlag Berlin 2002
Wydanie polskie ukazuje siq dziqki uprzejmoSciSiedler Verlag GmbH, Berlin.
Konsultacja: Edward Bialek
Korekta: Justyna Kamila Bialek i Anna Matuszewska.
Indeks: Anna Wojciechowska
DTP : Agnieszka Lachowi cz i Przemyslaw Wlodarczyk
Na okladce: obraz ze zbior6w Gabinetu Sztuki Zamku Ambrais w Tyrolu.
rsBN 83-7432-040-0
@ Copyright for the Polish Edition by
Oficyna Wydawnicza ATUT and Norbert Conrads
Ksi4zka wydana zostala dziqki staraniom Niemiecko-Polskiego
Towarzystwa Uniwelsytetu Wroclawskiego z siedzib4 w Hambutgu.
Druk ksiqzki wspad Pelnomocnik rz4du Republiki Federalnej Niemiec
do spraw kultury i rnedi6w.
Oficyna Wydawnicza ATUT
Wroclawskie Wydawnictwo OSwiatowe
Podwale 62, 50-010 Wroclaw
(11)342 20 56 do 58, fax (11)341 3204
SptsrnpSct
Wstqp
( 1 4 6 9 -1 5 2 6 )............
Ku n o w e m u
J e d n o Sedp o k i. . . . . . . . .
L u d n o S i6j q z y k . . . . . : . . . . . . . . . . . . . .
Okreswqgierski
Przemianyustrojowe
i spoleczeristwo
............
Gospodarka
Sztukai pobo2noSd
do reformacii.................
Od humanizmu
..........7
17
..................
. . . . . . . . . . . . . . .1. .9. . .
.......21
.......27
..................30
...............35
.....................40
.........45
55
Habsburgowie,Czechy i Rzesza(1526-1618) .. . . .. ....................
....................57
Mohacza
SpuScizna
................6l
WojnazTtxcj1 ronv6j kraju ..........
............67
Wladzapafistwowaarz4dykoScielne
75
.......................
tolerancji
Zydzi na marginesie
...............84
ksi4z4t
,,Poskromienie"
..............94
SwiadornoSinarodowai patriotyzrn
Miqdzy barokiem a oSwieceniem(1618-1740)
............103
105
..............
religijnakraju ..........
Indoktrynacja
I 16
..........
i
wojna.......
Op6r stan6w
.....126
Kryzys stulecia
136
..................................
PrzezKo3ciolyPokojudo pokojukoScielnego?
150
..............
LiteraturaSl4skaa ducheuropejski
166
.................
krajowa
Reformy i administracja
174
Kultura baroku i pocz4tki o3wiecenia
s
i
Przypisy
t93
Epitog. Rozwazania i refleksje na temat historii Sl4ska.--.--..----.--..215
....217
HistorycznepolozenieSl4ska
-....--..219
Klajc Slapkie
.-..222
Elizjurni Hades
....-.-......223
pojqciahistorii Sl4ska
Podstawowe
.....'.".'..224
Mit bitwy pod Legnic4
....227
Sl4skatolerancja
--...-.-.-230
Sl4skjako ,,ktainamost"
...........-......-.233
B i l a n si p e r s p e k t y w. y. . . . . . . . . . . . . . .
.'.....".......245
Przypisy
Indeks imion i nazwisk
..'-....'---..249
Ksi42qtai stany
Mrr errwy pop LscNrcA
Na temat przebiegu osnutej mitem bitwy pod LegnicE, stoczonej 9 kwietnia l24l r.,
nie posiadamy 2adnych przekazow naocznychSwiadk6w Sceptycznyhistoryk Stenzel stwierdzil kiedyS lakonicznie, ze wiadomo o niej wla6ciwie tylko tyle,2e miatra
miejsce i kiedy to nast4pilo. Bylo to tym bardziej godne ubolewania, 2e z czasem
nabrano pewno6ci, i2nale2qcym zwykle z dala od wielkich wydarzeh Sl4sku rozegral siq w6wczas ieden z doniostych epizod6w historii Swiatowej. Zach6d zostal
lv6wczas obroniony, a wrQcz ocalony; dokonali zaStego Slqzacy.
Przez moment mongolscy wladcy utworzonego przez Czyngis-chanaimperium
zamierzali w)'wazy6 wrota do Europy. Gl6vme uderzenieplanowanej ofensyvry skierowano na Wqgry. Wkroczenie oddzial6w mongolskich do Polski i na Sl4sk mialo na
celu zapobiezenieudzielenia pomocy kr6lowi wqgierskiemu i ochronq wtrasnychflanek, nie za3 uzyskanie zdobyczy terytorialnych. Podsumowujqc, nale|y sfwierdzic,
i2 wypad na Zach6d byl w historii mongolskiej wydarzeniem tylko marginesowym.
Odmiennie zostalo to odebranenad Odr4. Katastrofa ta glqboko zapisalasiq w pamiqci Polak6w i Slqzak6w.Pod Legnic4- niekonieczniew rym miejscu, gdziewzniesiono p62niej klasztor w Legnickim Polu - zgin$ 9 kwietnia 1241 r. ksi42q Henryk
Il i wielu jego ryceruy. Liczqce kilka tysiqcy wojska Henryka nie byty w stanie odeprze6 ataku jazdy mongolskich fucznik6w. Mimo to r6d Piast6w dokonal cudu:
Mongolowie opu6cili Sl4sk;ju2 wkr6tce uwierzono, ze sklonil ich do tego bohaterski op6r Zolnierzy.
Konsekwencje polityczne ,,najazdvmongolskiego" mialy przedewszystkim charakter dynastyczny i strukturalny. Tym jednak, co na trwale zapisalo siq w pamiqci
tudzkiej po katastrofie z 1241 r., jest opowi adanawciq2 na nowo legenda, kt6ra od
XV w. wzbogacila siq nieoczekiwanie o dodatkowe szczeg6ly i nazwiska. Wiele
zumieszczonych w niej informacji nia ma pokrycia w Zr6dlach, inne - co udowodniono - s4 przesadzonelub nieprawdziwe. Moze jednak i tym razem w legendzie
znajduje siq ziarenko prawdy i krzywdq wyrzqdzamy kanonikowi krakowskiemu
Janorvi Dlugoszowi, podwa2aj4c przytoczonqprzez niego wiadomoSi, ze Mongolowie obcinali ka2demu zabitemu chrze3cijaninowi ucho inapelnili nimi aL dziewiq6 work6w Historia taprzyprawiala o dreszczstrachumn6stwo dzieci na Slqsku.
OczywiScie mozna siq spierad o to, kt6remu narodowi przysluguje chwala owej
uwiefrczonej powodzeniem bitwy obronnej; p62niej znajdowano wrqcz upodobanie
w tego rodzaju sporach. Sam Henryk, kt6rego wladzav,rylcraczalapoza granice Sla.ska i kt6ry staral siQo koronq polsk4 dowodzil rycerstwem z ziemznajduj4cych siq
pod jego panowaniem,a wiqc rycerstwempolskim. Sklad wojsk byl jednak mieszany, polsko-niemiecki.Ksi4zq mial wiEcej niemieckich ani2eli polskich przodk6w,
do ich gtona nale2alatak2ejego matka Sw. Jadwiga.Zatem zar6wno Polacy,jak
i Nienrcy znalezt mogli podstauy, by przypisa6sobie zaslugqocaleniaZachodu.
Epilog
Scalenieterytori6wSl4skichw nowoczesne
paristwoo wsp6lnympoczuciunarodowymnast4pilodopierow Sredniowieczv.
Wyrazon tegobyla uchwalaz 1528r., aby wojsko Sl4skie
walczylood tegornomentupod wsp6ln4chor4gwi4.Na powy2szejilustracji,pochodz4cej
z 1545r., dow6dcaposp6lstwaprowadziatak,biegn4cdoprzoduze6l4sk4chor4gwi4.
Mistrz
IK nie uwzglqdniltego,2ena skrzydlach6l4skiegoorla winien znajdowa6siq srebrnyksiq2yc. Nazwy ,,Slask"uzywanowtedy w przewa2aj4cej
mierzew jej fonr-rie2ehskiej,,Schlesie",niecozmienionamajdujesiqonatak2enaddzeworytent.
Fol. Wi.irttembergisc
he Landesbibliothek, Stuttgart.