Przeczytaj fragment

Wstęp
Koniec zimnej wojny stworzył szanse na nowe otwarcie w stosunkach polsko-litewskich. Wydawało się, że w zmienionej rzeczywistości geopolitycznej łatwiej będzie obu państwom zbudować dobrosąsiedzkie relacje. Przykład Ukrainy
i Niemiec wskazywał, że nawet pomimo dramatycznej wspólnej historii da się
zbudować konstruktywne relacje. Czy w ciągu minionych 20 lat wykorzystano
szansę, jaką obu państwom stworzyła historia?
Przedstawiony poniżej zbiór artykułów stanowi pokłosie konferencji naukowej
zorganizowanej na Wydziale Politologii UMCS. Jej idea pojawiła się w środowisku młodych politologów z Lublina i Wilna, którzy przy okazji wspólnych spotkań
zwrócili uwagę na nieobecność problematyki współczesnych relacji polsko-litewskich w dyskursie politologicznym. O ile od strony historycznej, szczególnie tej
odległej historii i tej sprzed II wojny światowej, temat wydaje się dosyć mocno
opracowany, o tyle współczesnym stosunkom polsko-litewskim poświęca się relatywnie niewiele uwagi. Pretekst do tego stanowią zazwyczaj kolejne problemy
wokół polskiej mniejszości narodowej na Litwie czy oficjalne wizyty przedstawicieli obu państw.
Dostrzegając tę wyraźną dysproporcję, postanowiono zorganizować konferencję, która stanowiłaby swoisty bilans pierwszych 20 lat stosunków polsko-litewskich od zakończenia zimnej wojny – stąd cezura czasowa 1991–2011. Zainicjowanie dyskusji wydawało się konieczne zwłaszcza w obliczu wciąż istniejących
kwestii spornych, które często przesłaniają istniejącą wspólnotę interesów w zakresie współpracy Polski i Litwy w ramach UE i NATO. Nie ulega także wątpliwości, że istnieje potrzeba ciągłej obserwacji i interpretacji relacji obu państw
obciążonych określonym bagażem historycznym.
W tomie znalazły się ciekawe artykuły prezentujące poglądy i spojrzenie
na współczesne problemy w stosunkach polsko-litewskich młodszego pokolenia
politologów z Polski i Litwy. Jest to także wstęp do dyskusji, która ma szanse na
kontynuację w przyszłości.
8
Wstęp
Tom otwiera artykuł Marka Przeździeckiego Historyczne uwarunkowania stosunków polsko-litewskich, który prezentuje rzetelną analizę czynników wpływających na relacje obu państw od czasów najdawniejszych do współczesności. Oprócz
syntezy historycznych uwarunkowań autor stawia również szereg pytań, na które
bardzo trudno znaleźć jednoznaczne odpowiedzi. Co ważne, identyfikując określone uwarunkowania, przedstawia ich interpretację przez obie strony, co pozwala
zrozumieć, dlaczego wydarzenia uznane przez stronę polską za ważne i wnoszące
wiele dobrego do wspólnych relacji są zupełnie inaczej odbierane przez stronę
litewską.
Kolejny artykuł, autorstwa Lucyny Czechowskiej, zatytułowany Zbieżność celów polityki zagranicznej Polski i Litwy a stan partnerstwa strategicznego pomiędzy nimi, nawiązuje do problemu wspólnoty interesów obu państw. Autorka,
wykorzystując najważniejsze dokumenty definiujące główne cele polityki zagranicznej Polski i Litwy w latach 2004–2010, dokonuje ich jakościowo-ilościowej
analizy, próbując ustalić ewentualne obszary zbieżności i rozbieżności interesów
w kontekście łączącego oba państwa partnerstwa strategicznego. Co ciekawe, wyniki przeprowadzonych przez nią badań pozwalają na wyciągnięcie zasadniczego
wniosku, że w relacjach polsko-litewskich mamy do czynienia z daleko idącą
zgodnością celów strategicznych w obszarze polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, co wskazuje na możliwości długoterminowego współdziałania na rzecz ich
realizacji.
Justyna Trubalska w artykule Polsko-litewska współpraca energetyczna koncentruje się na gospodarczym wymiarze łączącej oba państwa wspólnoty celów.
Punktem wyjścia przeprowadzonej przez nią analizy jest uznanie współpracy surowcowo-energetycznej za ważny czynnik, z jednej strony, wyznaczający kierunki
współpracy bilateralnej, z drugiej zaś, stanowiący fundament dalszego rozwoju relacji na płaszczyźnie gospodarczej, politycznej i społecznej. Autorka stawia
w związku z tym być może kontrowersyjną tezę, zgodnie z którą od 2006 roku
kwestie historyczne i problemy mniejszościowe powoli ustępują miejsca w stosunkach polsko-litewskich konstruktywnym działaniom w obszarze energetyki, co
stara się wykazać przez analizę konkretnych inicjatyw.
Artykuł autorstwa Justyny Ziobroń Wizerunek Republiki Litewskiej w polskiej prasie wskazuje, w jaki sposób państwo to i wydarzenia z nim związane
były przedstawiane w polskiej prasie codziennej, reprezentowanej przez „Gazetę
Wyborczą” i „Rzeczpospolitą”. Zdaniem autorki te dwie najpoczytniejsze gazety w znacznym stopniu przyczyniają się do kreowania i utrwalania wizerunku
naszego wschodniego sąsiada. Przeprowadzone przez nią badania dowiodły, iż
nadal Litwa postrzegana jest w Polsce jako państwo małe i nieudolne, które bez
silniejszego i bardziej doświadczonego partnera (Polska) nie jest w stanie w peł-
Wstęp
9
ni realizować swoich interesów, którego kompleksy blokują możliwość porozumienia.
Stosunkowo najwięcej artykułów poświęconych zostało problematyce mniejszości narodowych w stosunkach polsko-litewskich. Należy do nich niewątpliwie
tekst Barbary Stankevič Tożsamość narodowa elit politycznych Polaków na Litwie w XX wieku. Zarys problematyki. Autorka w ciekawy i wciągający sposób
stara się w nim odtworzyć sposób kształtowania się tożsamości polskiej grupy
etnicznej zamieszkującej Litwę. W tym celu analizuje trzy pojęcia: „Polak litewski”, „Litwin w sensie historycznym” i „Polak na Litwie”. Podsumowując swój
wywód, autorka stwierdza, że współcześnie trudno jest zrozumieć, że pojęcia „Polak” i „Litwin” przed XX wiekiem wcale się nie wykluczały, ale przedstawiały
inne oblicze polskości i litewskości, bliższe współczesnej koncepcji brytyjskości.
Wpisujący się w problematykę mniejszości narodowych artykuł Piotra Chomika Mniejszość litewska a białoruska w Polsce. Podobieństwa, różnice, współpraca, zawiera bardzo ciekawą analizę porównawczą dwóch zamieszkujących Polskę
mniejszości narodowych – litewskiej i białoruskiej. Przedstawiając ich cechy, sposób wzajemnego postrzegania, możliwości współpracy, a także stosunek do nich,
autor dochodzi do wniosku, że mimo istniejących problemów i słabych relacji
dzisiejsi Litwini i Białorusini w Polsce mają wspólny mianownik, którym są korzenie tkwiące w Wielkim Księstwie Litewskim i to właśnie jego tradycja może
stanowić podstawę przyszłej współpracy.
Tom zamyka Barbara Jundo-Kališevska, która w artykule Sytuacja ludności
polskiej na Litwie w świetle ustawodawstwa Republiki Litewskiej a Traktat
polsko-litewski z 1994 roku dotyka najbardziej drażliwej kwestii w stosunkach
polsko-litewskich. Analizując chronologicznie wszystkie, zarówno wewnętrzne,
jak i międzynarodowe, akty prawne, regulujące problematykę ochrony praw
mniejszości narodowych, autorka dochodzi do wniosku, że współcześnie na Litwie
nie chroni Polaków żaden dokument państwa litewskiego i że w obronie swoich
praw mogą odwoływać się wyłącznie do ustaleń traktatu polsko-litewskiego. Jej
zdaniem jest to jedyny dokument, który w sposób jasny i rzetelny precyzuje prawa
Polaków na Wileńszczyźnie i jednocześnie chroni prawa Litwinów na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej.
Katarzyna Marzęda-Młynarska, Jakub Olchowski