abstrakt
Transkrypt
abstrakt
Prof. Andrzej Szwarc Uniwersytet Warszawski Dr Katarzyna Sierakowska IH PAN Warszawa Dr hab. Agnieszka Chlebowska Uniwersytet Szczeciński Osiągnięcia i porażki ruchów emancypacyjnych i feministycznych z perspektywy roku 1914 W kontekście szeroko rozumianych procesów emancypacji kobiet w okresie poprzedzającym wybuch Wielkiej Wojny trudno mówić o Europie jako o monolicie. Można jednak z pewnością przedstawić prawidłowości i pewną typową dla tego regionu świata chronologię pojawiania się konkretnych kwestii w dyskursie feministycznym. Pierwszą byłaby pojawiająca się już od początku wieku XIX postępująca erozja tradycyjnego społeczeństwa na rzecz coraz bardziej unowocześniającego się, w którym kobiety zaczynają szukać własnego miejsca. W przedstawianym referacie chciałabym omówić rozwój na gruncie europejskim takich problemów jak zmiana modelu wychowania i kształcenia kobiet, która doprowadziła z jednej strony do wzrostu aktywizacji tej części społeczeństwa, z drugiej natomiast do otwarcia przed kobietami wyższych uczelni. Jej skutkiem stało się również wchodzenie kobiet na rynek pracy i dyskusja nad miejscem kobiet w sferze ekonomicznej i zasadami na jakich mają tam funkcjonować. Jako kolejny problem pojawiła się dyskusja nad uobywatelnieniem kobiet ich pozycją jako podmiotów prawa oraz ich rola w sferze publicznej i politycznej. W tych dyskusjach, które w okresie poprzedzającym I wojnę światową przetaczały się przez Europę niebagatelną rolę odgrywały również związki kwestii kobiecej z kwestią narodową oraz próby włączenia wielu haseł ruchu kobiecego (połączone poniekąd z ich zawłaszczeniem) w ideologie i programy partii lewicowych, zwłaszcza marksistowskich. W tym kontekście istotne wydaje się dostrzeżenie gdzie w 1914 roku znajdowały się centra, a gdzie peryferia ruchu kobiecego oraz w jaki sposób oddziaływały na siebie globalność i lokalność. Kwestie te przybliża nam analiza działań ówczesnego międzynarodowego ruchu kobiecego. W końcu klamrą spinającą wszystkie wymienione zagadnienia były szeroko rozumiane przemiany obyczajowe, dla których okres przedwojenny stanowił swego rodzaju preludium. W okresie tym rozpoczęła się dyskusja o pozycji kobiety w rodzinie ściśle powiązana z działaniami na rzecz walki z podwójnymi standardami moralnymi i na rzecz zwalczania chorób wenerycznych. Ruch kobiecy w Niemczech, rozwijający się intensywnie dopiero od lat 90-tych XIX wieku, w swoim programie zasadniczo odnosił się do wszystkich z wymienionych wyżej kwestii. Na pierwszym planie stawiał jednak walkę o poprawę edukacji kobiet i stworzenie im większych możliwości pracy zawodowej, odnosząc w tych dziedzinach do 1914 roku największe sukcesy. Specyfika ziem polskich wiązała się z podziałami politycznymi i prawnym zróżnicowaniem pozycji kobiet w Rosji, Niemczech i Austrii, co wpływało na odmienne możliwości organizowania się, realizacji aspiracji edukacyjnych i dostępu do wielu zawodów. We wszystkich trzech zaborach wpływowi konserwatyści a znacznej mierze także narodowcy przy wsparciu Kościoła katolickiego opowiadali sie za utrzymaniem tradycyjnych ról społecznych kobiet. Ruch emancypacyjny i feministyczny rozwinął się na niewielką skalę, osiągając jednak pewne sukcesy (głównie na polu dostępu do edukacji i pracy) i starając się organizować międzyzaborową i międzynarodową współpracę organizacji kobiecych.