Epidemiologia opisowa - Katedra i Zakład Epidemiologii

Epidemiologia opisowa
Małgorzata Kowalska
Katedra i Zakład Epidemiologii ŚUM
Katowice 2011
ZDROWIE TO DOBROSTAN FIZYCZNY,
UMYSŁOWY I SPOŁECZNY
/ definicja wg WHO, 1948 /
Uwarunkowania
genetyczne
Uwarunkowania
środowiskowe
Własne zachowania i
poprzednie
doświadczenia
?
ZDROWIE TO DOBROSTAN FIZYCZNY,
UMYSŁOWY I SPOŁECZNY
/ definicja wg WHO, 1948 /
Bezrobocie i stres
Degradacja
środowiska
Brak
aktywności
fizycznej
Warunki
materialne
Zaniedbania
lecznicze i
opiekuńcze
Nałogi
Deficyt w
słuŜbie
zdrowia
Złe
odŜywianie
?
? Migracje ludności
World Bank 2006
Triada opisowa
KTO?
GDZIE?
KIEDY?
Osoba
wiek,
płeć,
grupa etniczna,
stan cywilny,
zawód,
status społeczno-ekonomiczny
zachowania
Miejsce
kraj,
województwo,
miasto,
wieś,
dzielnica
MęŜczyźni
śr dla kraju
197,5/100 tys.
Umieralność z powodu nowotworów w Polsce,
SDR w 2005 r. Kowalska M.
Czas
zmienność w czasie lub stabilność
zmiany krótko terminowe (dobowe)
zmiany sezonowe,
trendy sekularne
35
30
25
średnia dzienna liczba zgonów
20
15
10
Średnia dobowa
liczba zgonów a
sezon w okresie
2001-2002, Śląsk
5
Kowalska 2007
zima
wiosna
lato
jesień
ChUK
ChUO
ZN
Model badania opisowego
populacja
A (NA osób)
choroba
wsk. naraŜenia
a/NA
brak
Brak moŜliwości odpowiedzi na pytanie dlaczego ludzie chorują
Źródła informacji o stanie
zdrowia populacji
Źródła pierwotne
Źródła wtórne
?
Źródła informacji o stanie
zdrowia populacji
Cel badania
Dostępność danych
f
?
Demografia
www.prb.org
www.gus.gov.pl
Piramidy demograficzne
wg Haupt i Kane 1991
Progresywna Kenia
Regresywna –
USA
Stacjonarna Dania
Struktura wg wieku i płci - Polska
Stan na dzień
30.06.2009 r.
wg danych GUS
Przyrost naturalny, przeciętne
dalsze trwanie Ŝycia
Współczynnik przyrostu naturalnego
(Urodzenia Ŝywe - zgony) x k(=1000)
Liczba ludności
Przeciętne dalsze trwanie Ŝycia
HALE /Healthy Life Expectancy/ przeciętne dalsze trwanie Ŝycia w zdrowiu
Przyrost naturalny w Polsce
i woj. śląskim /dane GUS/
Polska
1,5
1
0,5
0
-0,5
-1
-1,5
-2
-2,5
-3
2002
2003
2004
w oj. śląskie
2005
2006
Dąbrow a Górnicza
2007
2008
Kowalska M. 2011
2009
2010
PDTś wg regionu
Polska 2010 rok
K 80,6 lat
M 72,1 lat
Life Expectancy at Birth, in Years
82
80
77
76
72
65
67
75
65
49
Africa
Asia
Latin America
and the
Caribbean
2000-2005
More Developed
Regions
2045-2050
Source: United Nations, World Population Prospects: The 2004 Revision (medium scenario), 2005.
World
% ludności >65 roku Ŝycia
wg WHO,2003
12000
10000
8000
MęŜczyźni
6000
Kobiety
4000
2000
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
0
1995
liczba osób w wieku 65 i więcej lat
Feminizacja starszych grup wiekowych –
Dąbrowa Górnicza Kowalska 2007
Kobiety w wieku rozrodczym i
Świat
płodność
6
3
2,0
2
2,0
Billions
1,8
4
3
1,3
0,9
1
2
0,6
1
0
0
1950-1955 1970-1975 1990-1995 2010-2015 2030-2035 2045-2050
Women 15 to 49
Average number of children per woman
Source: United Nations, World Population Prospects: The 2004 Revision (medium scenario), 2005.
Children per woman
5
Powszechnie przyjęte kryteria
diagnozowania sytuacji
zdrowotnej
Kryterium największej umieralności
chuk
chn
zpziz
Kryterium największych kosztów
społecznych ( długość trwania choroby,
koszty leczenia i opieki, niepełnosprawność
lub zgon)
Kryterium największej
umieralności
Umieralność (ogólna i specyficzna)
Śmiertelność – odsetek zgonów z powodu
danej choroby spośród ogólnej liczby
chorych na tę chorobę
Umieralność proporcjonalna – struktura
zgonów, odsetek zgonów z powodu danej
choroby spośród ogólnej liczby zgonów
Międzynarodowa Statystyczna
Klasyfikacja Chorób
i Problemów Zdrowotnych
Rewizja Dziesiąta ICD-10
ICD
Kategorie 3-znakowe
21 kategorii głównych w oparciu o wybór
choroby zasadniczej i chorób współistniejących
Choroba zasadnicza – stan, który po
przeprowadzeniu właściwej diagnostyki uznano
za odpowiedzialny za przyjęcie pacjenta do
szpitala lub innej placówki opieki zdrowotnej
Version 2007
www.who.int – HFA Database
Hfa.lnk
Zgony z powodu
chorób układu krąŜenia (I00-I99)
wg 2100.org/odyssey02demo.html
Zgony z powodu
chorób układu krąŜenia (I00-I99)
Grynkiewicz 2007
800
n/100 000
700
600
BLR
500
LIT
st-UE
400
CZE
300
POL
200
SLO
100
0
1995
2000
2005
Zgony z powodu chuk w Polsce
i woj. śląskim (I00-I99) Kowalska 2007
Choroby układu krąŜenia
n/100 000 ludności
520,0
500,0
480,0
Polska
460,0
440,0
woj. śląskie
420,0
Dąbrowa
Górnicza
400,0
380,0
2002
2003
2004
2005
Zgony z powodu nowotworów
(C00-D48) wg 2100.org/odyssey02demo.html
Zgony z powodu nowotworów
złośliwych (C00-C97)
Grynkiewicz 2007
300
250
n/100 000
BLR
200
LIT
st-UE
150
CZE
POL
100
SLO
50
0
1995
2000
2005
Zgony z powodu chorób
nowotworowych (C00-D48)
Kowalska 2007
Nowotwory
n/100 000 ludności
280,0
270,0
260,0
Polska
250,0
240,0
woj. śląskie
230,0
Dąbrowa
Górnicza
220,0
210,0
2002
2003
2004
2005
wg Raport PZH 2008
Umieralność niemowląt
Umieralność wczesna – liczba zgonów niemowląt
w wieku 0-27 dni w populacji Ŝywo urodzonych w
danym roku /na tysiąc/
Umieralność późna – liczba zgonów niemowląt w
wieku 28 dni-11miesięcy w populacji Ŝywo urodzonych w danym roku /na tysiąc/
Umieralność okołoporodowa – liczba urodzeń
martwych i zgonów niemowląt w wieku 0-6 dni
spośród wszystkich porodów w danym roku /na
tysiąc/
Współczynnik martwo urodzonych – liczba urodzeń martwych spośród wszystkich porodów w
danym roku /na tysiąc/
Umieralność niemowląt
wg Raport PZH 2008
2010 rok 5,7/1000 urodzeń Ŝywych
60
50
40
30
20
10
0
20
08
20
05
20
02
19
99
19
96
19
93
Czy to jest sukces?
19
90
19
60
n/1000 urodzeń Ŝywych
Umieralność niemowląt
w woj. śląskim wg danych GUS, Kowalska 2011
Główne przyczyny zgonu w
zaleŜności od wieku
wg WHO,2003
Standaryzowane mierniki
stanu zdrowia
Standaryzowane współczynniki zapadalności, umieralności lub śmiertelności są
przydatne w analizach porównawczych
Są niezaleŜne od struktury badanej
populacji tj. od płci, wieku, zawodu czy
miejsca zamieszkania
Najczęściej standaryzację prowadzi się
metodą bezpośrednią, czyli z udziałem
surowych szczegółowych współczynników
Lp.
Wiek
w latach
Standardowa
populacja europejska
Standardowa
populacja
świata
Standardowa
populacja
kadłubowa*
1
0
1600
2400
-
2
1–4
6400
9600
-
3
5–9
7000
10000
-
4
10 – 14
7000
9000
-
5
15 – 19
7000
9000
-
6
20 – 24
7000
8000
-
7
25 – 29
7000
8000
-
8
30 – 34
7000
6000
-
9
35 – 39
7000
6000
6000
10
40 – 44
7000
6000
6000
11
45 – 49
7000
6000
6000
12
50 – 54
7000
5000
5000
13
55 – 59
6000
4000
4000
14
60 – 64
5000
4000
4000
15
65 – 69
4000
3000
-
16
70 – 74
3000
2000
-
17
75 - 79
2000
1000
-
18
80 – 84
1000
500
-
19
85+
1000
500
-
Ogółem
100000
100000
31000
Standaryzowane według wieku i niestandaryzowane
(surowe) współczynniki umieralności na 100 000
ludności z powodu chorób układu krąŜenia w
wybranych krajach w 1980 r /dane wg WHO 1987 r./
Kraj
Wartość
Wartość surowa
wspó
współczynnika
umieralnoś
umieralności
Standaryzowany
wzglę
względem wieku
wspó
współczynnik
umieralnoś
umieralności
Wspó
Współczynniki szczegó
szczegółowe
wedł
według wieku
45 –54 lat
55 – 64 lat
Finlandia
491
277
204
631
Francja
368
164
97
266
Japonia
247
154
95
227
Egipt
192
299
301
790
95
163
132
327
Meksyk
Standaryzowane według wieku i niestandaryzowane
(surowe) współczynniki umieralności na 100 000
ludności z powodu chorób układu krąŜenia w
wybranych krajach w 1980 r /dane wg WHO 1987 r./
Kraj
Wartość
Wartość surowa
wspó
współczynnika
umieralnoś
umieralności
Standaryzowany
wzglę
względem wieku
wspó
współczynnik
umieralnoś
umieralności
Wspó
Współczynniki szczegó
szczegółowe
wedł
według wieku
45 –54 lat
55 – 64 lat
Finlandia
491
277
204
631
Francja
368
164
97
266
Japonia
247
154
95
227
Egipt
192
299
301
790
95
163
132
327
Meksyk
250
200
150
100
50
0
1994r.
1996r.
1998r.
2000r.
2002r.
Lata
Bytom
Standaryzowane dla wieku
współczynniki
hospitalizacji
Surowe
współczynniki
hospitalizacji
Standaryzowane współczynniki hospitalizacji
Zejda 2005
z powodu nowotworów
Katowice
250
200
150
100
50
0
1994r.
1996r.
1998r.
Bytom
Katowice
2000r.
2002r.
Zachorowania i zgony na nowotwory
złośliwe w Polsce w 2005r.
Liczba
Wsp. surowy
Wsp.standaryzowany
Zachorowania
Zachorowania
Zachorowania
MęŜczyźni
63 984
346,6
253,6
Kobiety
61 688
313,1
191,8
Ogółem
125 672
329,3
214,5
Zgony
Zgony
Zgony
MęŜczyźni
51 051
276,5
197,5
Kobiety
39 345
199,7
105,4
Ogółem
90 396
236,9
143,0
/dane wg Didkowska i in. Nowotwory złośliwe w Polsce w 2005r.
Centrum Onkologii, Warszawa 2007/
Kryterium największych kosztów
Klasyczne mierniki stanu zdrowia –
umieralność, śmiertelność, zapadalność, chorobowość
Syntetyczne mierniki stanu zdrowia
DALY /Disability Adjusted Life Years/ lata Ŝycia skorygowane niesprawnością
QALY /Quality Adjusted Life Years/ lata Ŝycia skorygowane jakością
DALE /Disability Adjusted Life Expectancy/ oczekiwana długość Ŝycia
skorygowana niesprawnością
PYLL /Potential Years of Life Lost/ potencjalne utracone lata Ŝycia
PEYLL /Period Expected Years of Life Lost/ okres utraconych
oczekiwanych lat Ŝycia
HALE /Healthy Life Expectancy/ przewidywana liczba lat w zdrowiu
Global Burden of Disease
www.who.int
Zgony i DALYs dla 10 najistotniejszych
przyczyn w 2002 r. wg WHO
Dane wg European Health Report 2005. Public health action
for healthier children and populations.WHO
‘HALE’ dla noworodków
wg WHO
Koncepcja wskaźnika PYLL
Za zgodą Prof. Ilkka Vohlonen i dr Mikko Vienonen, St Petersburg 2007
DANE O CHOROBACH
Zapadalność – liczba nowych przypadków
choroby zaistniałych w analizowanym okresie
czasu
Chorobowość – liczba osób chorych w badanym
okresie czasu
= chorobowość punktowa np. stan z 30.06
danego roku
= chorobowość okresowa np. za cały rok
wg Raport PZH 2008
wg Raport PZH 2008
Chorobowość szpitalna
Kowalska M. 2010 wg danych NIZP-PZH w Warszawie
współczynnik na 10 tys.
16
J45-J46
14
12
10
ogółem
8
65+
6
4
2
14
0
12
2003 2004 2005 2006 2007 2008
Współczynnik chorobowości szpitalnej na
100000 ludności w latach 2003-2008
dni
10
8
ogółem
6
65+
4
2
0
2003 2004 2005 2006 2007 2008
Liczba dni pobytu w szpitalu w latach 2003-8
Jak wytłumaczyć wzrost zachorowań
na nowotwory w grupie dzieci 0-14 lat
w naszym kraju?
n/100 tys.
Standaryzowany względem wieku współczynnik zachorowań na wszystkie nowotwory
w grupie dzieci 0-14 lat w Polsce.
Kowalska M, Zejda J. 2008
Jak moŜna scharakteryzować sytuację epidemiologiczną w
zakresie nowotworów złośliwych w grupie dzieci 0-14 lat na
podstawie danych o zapadalności i umieralności?
Standaryzowany współczynnik zgonów z powodu nowotworów złośliwych
w populacji dzieci w wieku 0-14 lat (n/100 000) w Polsce i wybranych krajach
europejskich (źródła: Health for All Database).
Kowalska M, Zejda J. 2008
Zgony do uniknięcia
/avoidable death/
„Zgony przedwczesne, które nie
miałyby miejsca, gdyby dzięki promocji
zdrowia, edukacji zdrowotnej, a takŜe
wysiłkowi personelu medycznego
moŜna było zapobiec wystąpieniu
choroby, wcześnie ją rozpoznać,
skutecznie leczyć i rehabilitować.”
Nowotwory złośliwe –
‘zgony do uniknięcia’
Zapadalność na 100 tys.
SDR na 100 tys.
Polska
301,3
214,7
R.Czeska
641,2
234,2
Dania
633,8
218,7
Węgry
772,2
263,8
Rumunia
240,0
177,9
Szwajcaria
1273,6
152,3
Europa
369,7
185,3
wg HFA Database 2003
Kryterium największej umieralności –
zgony przedwczesne w woj. śląskim
Wg Śląski Urząd Wojewódzki w Katowicach
Zalety epidemiologicznego
badania opisowego
szacuje częstość, zapadalność lub
umieralność w róŜnych populacjach lub
podgrupach, z uwzględnieniem miejsca
oraz wieku osób
opisuje zmienność zjawisk zdrowotnych w
czasie
nie wymaga duŜych nakładów
finansowych
Wady epidemiologicznego
badania opisowego
stosuje się dane z rutynowej sprawozdawczości
zazwyczaj brak danych standaryzowanych
istnieje moŜliwość popełnienia błędu
wnioskowania
brak danych o naraŜeniu uniemoŜliwia
określenie związków przyczynowo-skutkowych
Human Development Index
Długie i zdrowe Ŝycie (1/3)
Wykształcenie
(1/3)
Dochód na osobę
w rodzinie (1/3)
Case plotting
‘mapowanie’ – w odniesieniu do
zachorowań lub zgonów z powodu chorób
zakaźnych
PRZYKŁAD
1848 John Snow – mapa zgonów z
powodu cholery podczas epidemii w
Londynie
Początki epidemiologii
34 –letni
John Snow
(1813-1858)
1855 historia
pompy przy
Broad Street
w Londynie
‘Case plotting’ jako
pierwszy krok w
rozpoznaniu sytuacji
epidemiologicznej
Obserwacje Snowa
Kampania
wodna
Ludność w
1851 r.
Zgony z
powodu
cholery
Wsp.
zgonów na
1000
Southwark
167 654
844
5,0
Lambeth
19 133
18
0,9
Umieralność z powodu nowotworów
w Polsce, SDR w 2005 r.
MęŜczyźni
śr dla kraju
197,5/100 tys.
Kobiety
śr dla kraju
105,4/100 tys
wg KRN, Kowalska 2008
Standaryzowany wsp. zachorowalności
na nowotwory w Polsce w 2005r.
MęŜczyźni
śr dla kraju
253,6/100 tys
Kobiety
śr dla kraju
191,8/100 tys
wg KRN, Kowalska 2008
Odsetek palących tytoń
16%
25% K
42% M
34%
48%
wg www.zdrowiepolakow.pl
36%
Triada w epidemiologii
analitycznej
GOSPODARZ
ZWIĄZEK
ŚRODOWISKO
Zalecana literatura:
www.who.int
www.pzh.gov.pl
www.gus.gov.pl
Murray Ch.J.L., Lopez A.D. (red) Globalne
obciąŜenie chorobami. Centrum Systemów
Informacyjnych Ochrony Zdrowia.
Kraków 2000