Przeczytaj fragment

Słowo wstępne
Artykuły i rozprawy zamieszczone w niniejszej monografii dotyczą
błędu, pomyłki, porażki, błądzenia i poszukiwania. Zawarta w tomie refleksja naukowa jest wieloaspektowa. Odnosi się zarówno do pracy badaczy i krytyków, popełniających pomyłki, jak i do samych pisarzy i ich bohaterów, artystów i ich dzieł sztuki, a także do tłumaczy, którzy w swoich
przedsięwzięciach też błądzą i poszukują. Prezentowane studia są zróżnicowane pod względem materiału badawczego. Dotyczą twórczości pisarzy z kręgu literatury rosyjskiej, polskiej, ukraińskiej, chorwackiej czy nawet irlandzkiej; autorzy artykułów poddają analizie i refleksji badawczej
prozę, poezję, myśl publicystyczną i filozoficzną. Zajmują się różnorodnymi zjawiskami z obszaru językoznawstwa, metodologii nauczania języków obcych i translatoryki. Prace młodych naukowców (literaturoznawców, kulturoznawców i językoznawców), realizujących tytułowy projekt
badawczy, mają charakter interdyscyplinarny. Wychodząc poza ramy jednej dziedziny naukowej, badacze podnoszą problem relacji literatury i muzyki, języka i medycyny, przekładu i folkloru.
Monografia składa się z dwóch części. Pierwsza dotyczy literatury i kultury, znajdujemy tu m.in. publikację poświęconą poetyce kulturowej Stephena Greenblatta. Zastanawiając się nad narzędziami, jakimi dysponuje
metodologia poetyki kulturowej, autorka artykułu stawia pytanie o prawdopodobieństwo błędu interpretacyjnego, możliwość falsyfikacji interpretacji dzieła literackiego oraz o zależność interpretatora (badacza) od ideologii. Uwikłanie w (minioną) ideologię polityczną (socjalizm/komunizm)
jest jedną z przyczyn błędów tych krytyków, którzy nie zrozumieli, niezasłużenie odrzucili lub zmarginalizowali bądź cały dorobek, bądź tylko
jeden z utworów pisarza. W tej perspektywie, poddając wnikliwej analizie
8
Słowo wstępne
teksty literackie, jak też kontekst historyczny i kulturowy, autorzy opracowań traktujących o błądzeniu krytyki, przywracają współczesnej nauce i czytelnikom twórczość lwowskiego prozaika Stefana Grabińskiego,
ukraińskiego futurysty Mychajła Semenki czy powieść Jerzego Andrzejewskiego Bramy raju.
Realizując projekt badawczy zawarty w tytule monografii, młodzi badacze poddają namysłowi kwestię (z)błądzenia, poszukiwania tożsamości,
porażek (grzechów) bohaterów literackich, całych społeczeństw bądź narodów (w obrębie refleksji publicystycznej), jak również ich zwycięstw (pokajania) w odnajdowaniu właściwej drogi, w poszukiwania Prawdy i Boga.
Jednym z przejawów tytułowej problematyki niniejszego tomu jest motyw błądzenia człowieka jako emigranta, poszukującego własnej przestrzeni/domu poza Ojczyzną.
Materiałem badawczym, na podstawie którego zbadano wymienione
kwestie, jest literatura rosyjska różnych epok – klasycyzmu (Michaił Chieraskow), tzw. Złotego (Fiodor Dostojewski) i Srebrnego Wieku (Fiodor Sołogub, Iwan Bunin, Marina Cwietajewa, Michaił Osorgin), myśl rosyjskiego
Renesansu religijno-filozoficznego (Siemion Frank), literatura okresu radzieckiego (Walentin Katajew, Iwan Czendej, Aleksander Sołżenicyn) oraz
współczesna (Marina Arbatowa). Dokonano więc szerokiego przeglądu
tekstów różnych epok, wielu autorów, odmiennych gatunków literackich
(proza, poezja, publicystyka, traktaty filozoficzne), co pozwoliło potwierdzić uniwersalność podejmowanego tematu, jakim jest błąd w życiu człowieka.
Motyw odnajdowania/przypominania miejsca duchowo bliskiego bohaterowi w dzieciństwie i młodości, problem błądzenia w pamięci (wspomnieniach) i zakamarkach podświadomości odsłania kolejny aspekt tytułowej formuły, znajdując rozwinięcie w rozprawie o powieściach kryminalnych. Autorka artykułu, rozpatrując twórczość dwóch pisarek: polskiej –
Joanny Bator (laureatki nagrody Nike 2013) i chorwackiej – Ireny Vrkljan
(co poszerza naszą „mapę” rozważań o literaturę Słowian południowych),
za pomocą narzędzi geopoetyki ukazuje literackie strategie błądzenia po
obszarach przeszłości.
Poza obszar słowiański wykracza artykuł warszawskiej badaczki, poświęcony pomyłce Jamesa Joyce’a (zawartej w jednym z listów irlandzkiego
prozaika), jakiej dopuścił się sam pisarz, określając gatunek literacki ostatniej części Ulissesa, a także wciąż niezamkniętemu błądzeniu krytyków badających opus magnum Joyce’a.
Druga część monografii dotyczy rozważań naukowych językoznawców.
Badaczki z Rzeszowa i Lublina poddały analizie m.in. błędy językowe wy-
Słowo wstępne
9
stępujące w tekstach prasowych, jak też przyczyny ich powstawania oraz
konsekwencje wynikające z odstępstw od normy językowej. Nie powielając swoich dociekań, opisują one stan współczesnej prasy polskiej i prasy
rosyjskiej XVII wieku.
Kolejna grupa rozpraw odnosi się do sztuki translatorskiej. Otwiera ją
artykuł, którego autor rozpatruje poprawność i kunszt przekładu utworów
Andrzeja Sapkowskiego na język rosyjski, umieszczając w centrum swojej
analizy takie leksemy, jak: strzyga, mantikora, wyvern, mglak, zjadarka,
przerazy, chimery, zaczerpnięte z mitologii celtyckiej, germańskiej, greckiej oraz słowiańskiej. Pozostając w kręgu badań nad przekładem, warto
nadto zwrócić uwagę na rozprawę dotyczącą tłumaczeń leksemu aron kodesz, oznaczającego skrzynię lub szafę do przechowywania Tory, umieszczaną w synagogach. Autorka tekstu zbadała poprawne i błędne przekłady
terminu hebrajskiego na języki słowiańskie: polski, rosyjski, ukraiński, akcentując ważność kontekstu – tradycji religijnej, a więc różnice między
chrześcijaństwem i judaizmem.
Następną partię tekstów tworzą artykuły, których autorzy analizują
błędy popełniane przez uczniów, studentów oraz przez nosicieli mowy
ojczystej. Wnioski wypływające z ich ustaleń wykazują swą przydatność
w metodyce nauczania języków obcych; fakt ten eksponują szczególnie
badacze lubelscy. Zwracają oni uwagę na istnienie i rolę pułapek leksykalnych, tautonimów, zdradliwych wyrazów, aproksymatów, tzw. „fałszywych przyjaciół tłumacza” czy błędów akcentuacyjnych w języku rosyjskim. Ważnym uzupełnieniem monografii i opracowaniem zamykającym
rozważania językoznawcze (jak też cały tom) jest artykuł poświęcony pragnozji, zaburzeniu neurologicznemu. Związane z tą chorobą zachowania
na poziomie odbioru mowy (nierozpoznane prawidłowo) często uznawane
są za błędy językowe.
Ambicją naszą nie było jedynie postawienie pytania o to, czym jest
błąd, co oznacza błądzenie, porażka, grzech w życiu bohatera literackiego,
w pracy pisarza, badacza, tłumacza, lecz również, a może przede wszystkim, ukazanie – poprzez dobór analizowanych tekstów – sposobów pokonania, przezwyciężenia, naprawienia błędu, odnalezienia właściwej drogi,
zgodnie z maksymą Errare humanum est, sed in errare perseverare diabolicum.
Anna Jawdosiuk-Małek