doc"Miasteczko Śląskie" narażonych na bierne
download 
Reklamacja Transkrypt
"Miasteczko Śląskie" narażonych na bierne
PRACE ORYGINALNE Mariusz BOGUNIA Jerzy KWAPULIÑSKI Edyta BOGUNIA Barbara BRODZIAK Bo¿ena AHNERT Ewa NOGAJ Jolanta KOWOL Jerzy RZEPKA Halina WINIARSKA Maria WOJTANOWSKA Wystêpowanie o³owiu w krwi dzieci zamieszka³ych w zasiêgu oddzia³ywania Huty Cynku Miasteczko l¹skie nara¿onych na bierne palenie tytoniu Katedra i Zak³ad Toksykologii l¹skiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach Kierownik: Prof. dr hab. Jerzy Kwapuliñski W pracy przedstawiono wyniki zawartoci o³owiu w krwi 10-letnich dzieci mieszkaj¹cych w zasiêgu oddzia³ywania Huty Cynku Miasteczko l¹skie i nara¿onych na bierne palenie tytoniu. Przebadano ³¹cznie 510 dziewcz¹t i 567 ch³opców uczêszczaj¹cych do 17 szkó³ podstawowych w gminie Tarnowskie Góry i Miasteczko l¹skie. Zawartoæ o³owiu w krwi dzieci oznaczono metod¹ atomowej absorpcyjnej spektrofotometrii za pomoc¹ aparatu Pye Unicam SP-9, SP9 Computer, SP401. Wykazano znamienny wp³yw na³ogu palenia tytoniu na zawartoæ o³owiu w krwi dzieci. Stwierdzono statystycznie istotnie wy¿sze zawartoci o³owiu w krwi dziewcz¹t (8,09 µg/100 ml) i ch³opców (9,78 µg/100 ml) nara¿onych na bierne palenie tytoniu w porównaniu do dziewcz¹t (6,19 µg/100 ml) i ch³opców (6,81 µg/100 ml) rodziców niepal¹cych. In this paper the results of concentration of lead in the blood of children living near and background the plant smelter are presented. 510 girls and 567 boys from schools located at Tarnowskie Góry and Miasteczko Sl¹skie took part in the study. Concentration of lead content in the blood of children was determined by the ASA method with the apparatus Pye Unicam SP-9. Smoking of parents increased the level of lead in the blood. Higher concentration of lead was show in blood girls (8.09 µg/100 ml) and boys (9.78 µg/100 ml) exposure to tobacco smoke in comparison to girls (6,19 µg/ 100 ml) and boys (6,81 µg/100 ml) living in no smoking conditions. W wyniku postêpuj¹cego rozwoju cywilizacji dochodzi do zanieczyszczenia rodowiska przyrodniczego wieloma toksycznymi substancjami oraz chemoekologicznie niezbêdnymi, czêsto wystêpuj¹cymi w nadmiernych ilociach [2]. Zanieczyszczenie rodowiskowe na obszarze województwa l¹skiego nale¿y do najwiêkszych w kraju. Jest to wynik du¿ej lokalnej emisji py³ów przemys³owych, wtórnego pylenia, py³ów powstaj¹cych w wyniku ruchu komunikacyjnego [6,10,17]. Wród miast województwa l¹skiego Miasteczko l¹skie, Tarnowskie Góry wyró¿niaj¹ siê znacznym stopniem zanieczyszczenia powietrza. Miasta te stanowi¹ obszary o wyj¹tkowo du¿ym stê¿eniu metali ciê¿kich g³ównie o³owiu i kadmu [12,17]. Emisja o³owiu i innych metali z Huty Cynku spowodowa³a ska¿enie tymi metalami znacznego obszaru. Palenie bierne tytoniu (ang. Environmental Tobacco Smoke ETS) jest problemem powszechnym i trudnym do unikniêcia, poniewa¿ osoby niepal¹ce s¹ nara¿one na wdychanie dymu w domu, miejscach publicznych, czy w miejscu pracy. Udowodniono, i¿ ETS jest czynnikiem ryzyka przyczy- niaj¹cym siê do raka p³uca, ataków astmy u osób, którzy na ni¹ cierpi¹ oraz pogarszaj¹cego siê stanu oskrzeli u osób doros³ych. Szacuje siê, i¿ oko³o jedna trzecia zachorowañ na raka p³uca u osób niepal¹cych wynika z nara¿enia na dzia³anie dymu papierosowego, poprzez palenie bierne. ETS mo¿e równie¿ powodowaæ zadyszkê, podra¿nienie dróg oddechowych i kaszel. Szczególnie na bierne palenie nara¿one s¹ dzieci. ETS jest odpowiedzialny miêdzy innymi za nawracaj¹ce choroby uk³adu oddechowego i astmê. Ryzyko wyst¹pienia chorób uk³adu oddechowego u dzieci zwiêksza siê w zale¿noci od nawyków zwi¹zanych z paleniem u rodziców, wzrasta, kiedy pal¹ oboje rodzice [16]. Dodatkowe s³owa kluczowe: dzieci o³ów krew bierne palenie tytoniu Additional key words: children lead blood environmental tobacco smoke Adres do korespondencji: Prof. dr hab. Jerzy Kwapuliñski Katedra i Zak³ad Toksykologii laskiej Akademia Medyczna ul. Jagielloñska 4 41-200 Sosnowiec Tel.: (+32) 364 16 32 wew. 1632 [email protected] Przegl¹d Lekarski 2007 / 64 / 10 Lead content in blood of children living near zinc smelter plant exposure on environmental tobacco smoking (ETS) Materia³ i metody Przedmiotem badañ by³a krew pobierana od 10 letnich dzieci (n=1077; grupa dziewcz¹t n=510; grupa ch³opców n=567) uczêszczaj¹cych do 17 szkó³ podstawowych w gminie Tarnowskie Góry i Miasteczko l¹skie. Na ogóln¹ liczbê badanych dziewcz¹t liczba rodziców pal¹cych tytoñ stanowi³a 234, a niepal¹cych 276. W grupie ch³opców rodzice pal¹cy stanowili 304, a niepal¹cy 263. 723 Krew pobierano od dzieci, z ¿y³y do probówek systemu zamkniêtego typ. Becton Dickinson Vacutainer Systems (Vacutainer) 7 ml, z heparyna jako rodkiem antykoagulacyjnym. Krzywa wzorcowa wykonana na wzorcach wodnych firmy Merck o stê¿eniach wzorców o³owiu: 100 mg/100 ml i 200 mg/100 ml wykonywana ka¿dorazowo na pocz¹tku i na koñcu ka¿dej serii oznaczeñ. Kontrole wykonano wykorzystuj¹c dwa standardy firmy Hydrex HX Serum 1 (Normal level) o stê¿eniu: 42,0 mg/100 ml i 0,9 mg/100 ml oraz HX Serum 2 (Low level) o stê¿eniu 380,0 mg/100 ml i 6,2 mg/100 ml oznaczane co 10 próbek badanych. Odzysk dla ka¿dej serii oznaczeñ wynosi³a 95-99%. Próbki przygotowano rozciêczaj¹c 100 ml osocza krwi 1900 ml wody dejonizowanej. Zawartoæ o³owiu w krwi dzieci oznaczono metod¹ atomowej absorpcyjnej spektrofotometrii za pomoc¹ aparatu Pye Unicam SP-9, SP9 Computer, SP4-01 i automatycznego zmieniacza próbek. Wszystkie dzieci objêto badaniem ankietowym. Pytania ankietowe dotyczy³y podstawowych danych socjalno-bytowych, miêdzy innymi wykszta³cenia rodziców, iloci wypalanych papierosów przez rodziców, palenia tytoniu przez doros³ych w obecnoci dziecka, miejsca zamieszkania, rodzaju wykonywanej pracy. Wyniki W przeprowadzonych badaniach rozk³ad czêstoci wystêpowania o³owiu w krwi badanych dzieci mia³ charakter normalny Gaussa i charakteryzowany by³ wspó³czynnikami skonoci i kurtozy. Charakterystyka statystyczna opisuj¹ca wystêpowania o³owiu w krwi dzieci wskazuje, ¿e na³óg palenia tytoniu przez rodziców decyduje o zwiêkszeniu poziomu zawartoci tego pierwiastka w surowicy krwi zarówno dziewcz¹t jak i ch³opców. Stê¿enie o³owiu w krwi dziewcz¹t, nara¿onych na bierne palenie tytoniu (8,09 µg/ dl) by³o statystycznie istotnie wiêksze, ni¿ u dziewcz¹t rodziców niepal¹cych (6,19 µg/ dl) (tabela I). Podobnie u ch³opców, których rodzice palili tytoñ (9,78 µg/dl) stê¿enie o³owiu by³o statystycznie istotnie wiêksze, ni¿ w krwi ch³opców rodziców niepal¹cych (6,81 µg/dl) (tabela I). Zakres zmian zawartoci o³owiu w krwi ch³opców nara¿onych na bierne palenie tytoniu wynosi³ od 4,90 µg/100 ml do 46,10 µg/100 ml, a w grupie dziewcz¹t odpowiednio od 4,10 µg/100 ml do 16,60 µg/100 ml (tabela I). U dzieci rodziców niepal¹cych tytoñ zakres zmian stê¿enia o³owiu w krwi kszta³towa³ siê kolejno: u ch³opców od 2,70 µg/100 ml do 18,20 µg/100 ml, u dziewcz¹t od 2,10 µg/100 ml do 20,70 µg/100 ml (tabela I) Najczêciej obserwowany statystycznie zakres zawartoci o³owiu mieci³ siê w gra- nicach od 7,77 µg/100 ml do 8,40 µg/100 ml oraz od 9,26 µg/100 ml do 10,30 µg/10 ml w grupie ch³opców i dziewcz¹t rodziców pal¹cych tytoñ. Natomiast w grupie dzieci rodziców niepal¹cych tytoñ zakresy te by³y mniejsze i wynosi³y kolejno u dziewcz¹t od 5,93 µg/100 ml do 6,45 µg/100 ml u ch³opców od 6,51 µg/100 ml do 7,10 µg/100 ml (tabela I). Zmiennoæ wystêpowania o³owiu w krwi dzieci opisuje niski wspó³czynnik zmiennoci. Dla obu badanych grup wartoci wspó³czynników zmiennoci by³y podobne i wynosi³y odpowiednio w grupie dziewcz¹t 32% (rodzice pal¹cy) i 37% (rodzice niepal¹cy), a dla ch³opców odpowiednio 50% i 38% (tabela I). Oznaczaæ to mo¿e, ¿e rodowiskowa chemopresja biernego palenia tytoniu 0,8 0,6 0,4 0,2 r 0 -0,2 -0,4 Dziewczynki rodzice niepal¹cy Dziewczynki rodzice pal¹cy -0,6 -0,8 Fe_B Cu_P Zn_P Mg_P Ca_P Cd_B Cr_B Zpp_B Mn_B Rycina 1 Istotne zale¿noci w wystêpowaniu o³owiu z innymi pierwiastkami w krwi badanych dziewczynek zamieszkuj¹cych Tarnowskie Góry i Miasteczko l¹skie. The relationships of lead with other elements in blood of girls living at Tarnowskie Góry and Miasteczko l¹skie. 0,8 0,6 0,4 r 0,2 0 -0,2 Ch³opcy rodzice niepal¹cy Ch³opcy rodzice pal¹cy -0,4 Fe_B Cu_P Zn_P Mg_P Ca_P Cd_B Cr_B Zpp_B Mn_B Rycina 2 Istotne zale¿noci w wystêpowaniu o³owiu z innymi pierwiastkami w krwi badanych ch³opców zamieszkuj¹cych Tarnowskie Góry i Miasteczko l¹skie. The relationships of lead in with other elements in blood of boys living in Tarnowskie Góry and Miasteczko l¹skie. Tabela I Charakterystyka statystyczna wystêpowania o³owiu w krwi dzieci zamieszkuj¹cych Tarnowskie Góry i Miasteczko l¹skie [µg/100 ml]. Statistical characteristics of occurrence lead in blood of children living at Tarnowskie Góry and Miasteczko l¹skie [µg/100 ml] rednia Odchy lenie Zakres zm ian standardow e ary tm geom Dziew czy nki rodzice pal¹cy 8,09 7,74 2,45 4,10 Dziew czy nki rodzice niepal¹cy 6,19 5,86 2,19 Ch³opcy rodzice pal¹cy 9,78 9,12 4,60 Ch³opcy rodzice niepal¹cy 6,81 6,42 2,46 724 Zaw artoci odpow iadaj¹ce perceny low i: Najbardziej praw dopodobny zm iennoci staty sty cznie zakres zm ian [%] Wspó³czy nniki 10 50 90 95 skonoci kurtozy 16,60 5,20 7,70 11,49 12,90 0,90 1,03 32 7,77 2,10 20,70 3,80 5,80 8,60 9,40 1,98 8,65 37 5,93 6,45 4,90 46,10 6,10 8,60 13,70 15,70 3,80 21,42 50 9,26 10,30 2,70 18,20 4,30 6,30 9,50 11,70 1,45 3,97 38 6,51 7,10 Przegl¹d Lekarski 2007 / 64 / 10 8,40 M. Bogunia i wsp. manifestuje siê bardziej wyrównan¹ zmiennoci¹ wystêpowania o³owiu w krwi dzieci rodziców pal¹cych tytoñ. Najmniejsze rodowiskowe wystêpowanie o³owiu w krwi badanych dzieci, okrelone zawartoci¹ odpowiadaj¹c¹ 10 percentylowi wynosi³o w grupie dziewcz¹t i ch³opców rodziców pal¹cych tytoñ 5,20 µg/100 ml i 6,10 µg/100 ml, a w grupie dzieci rodziców niepal¹cych odpowiednio u dziewcz¹t 3,80 µg/100 ml, u ch³opców 4,30 µg/100 ml (tabela I). Incydentalne najwiêksze stê¿enia o³owiu w krwi dziewcz¹t odpowiadaj¹ce 95 percentylowi wynosi³y 11,80 µg/100 ml, a u ch³opców 14,20 µg/100 ml (tabela I). Kolejnym rozpatrywanym zagadnieniem by³o okrelenie parametrów decyduj¹cych o zmianie zawartoci o³owiu w krwi badanych dzieci. Wartoci istotnych wspó³czyn- ników korelacji charakteryzuj¹cych wspó³zale¿noæ zmian zawartoci o³owiu ze zmianami zawartoci wybranych pierwiastków i czynników uzyskano metod¹ analizy korelacyjnej (Pearsona i Spermana; p<0,05). Na stê¿enie o³owiu we krwi dziewczynek rodziców niepal¹cych tytoñ wprost proporcjonalnie wp³ywaj¹ zmiany zawartoci Fe, Mg, Cd, Cr, Zpp (cynkoprotoporfiryna), Mn (r=0,37 p<0,05), natomiast u ch³opców Fe, Cu, Mg, Cr (r=0,35 p<0,05) (rycina 1, 2). Zmiany o charakterze odwrotnie proporcjonalnym dotyczy³y w grupie dziewcz¹t zmian zawartoci Cu (r=-0,80 p<0,001), Ca (r=0,23 p<0,05), a w grupie ch³opców Zn oraz Zpp (r=0,24 p< 0,05) (rycina 1 i 2). Zmiany stê¿enia o³owiu o charakterze wprost proporcjonalnym u dzieci nara¿onych na bierne palenie tytoniu wystêpowa³y g³ów- Dziew czynki rodzice nie pal¹cy Miejsce zamieszkania WBC Pb_B RBC Cr_B Mn_B Mg_P Zpp_B Cd_B HGB HTC MCV Cu_P Ca_P Matka_Pali Ojciec_Pali Mieszkanie Ojciec_Pracow nik Konflikty Status spo³eczno-ekonomiczny Matka_Pracow nik Matka_Wykszta³cenie Ojciec_Wykszta³cenie Zn_P Fe_B 0 100 200 300 400 500 600 700 800 1600 1800 Odleg³oæ euklidesow a Dzie wczyn ki r odz ice pal ¹cy Miejsce zamieszkania HGB WBC RBC Cr_B Mn_B Mg_P Zpp_B Cd_B Pb_B HTC MCV Cu_P Ca_P Matka_Pali Ojciec_Pali Ojciec_Pracow nik Mieszkanie Matka_Wykszta³cenie Konflikty Ojciec_Wykszta³cenie Status spo³eczno-ekonomiczny Matka_Pracow nik Zn_P Fe_B 0 200 400 600 800 1000 1200 Odleg³o æ euklidesowa Rycina 3 Podobieñstwo wystêpowania o³owiu z badanymi czynnikami w krwi dziewczynek. The likeness co-occurrence lead in comparison to other elements in blood of girls. Przegl¹d Lekarski 2007 / 64 / 10 1400 nie u ch³opców i dotyczy³y zawartoci Ca, Zpp, Mn (r=0,48 p<0,003) (rycina 2). Natomiast zale¿noci o charakterze antagonistycznym zwi¹zane by³y ze zmian¹ zawartoci we krwi dziewcz¹t Mg, Ca, Mn (r=0,22 p<0,005), natomiast we krwi ch³opców z zawartoci¹ Fe, Zn (r=0,30 p<0,05) (rycina 1 i 2). Wykazane bezporednie zwi¹zki w wspó³wystêpowaniu o³owiu z badanymi pierwiastkami w krwi dziewcz¹t i ch³opców, potwierdzi³y wyniki analizy podobieñstwa grupowego. Celem tej analizy jest ³¹czenie obiektów w coraz to wiêksze zwi¹zki, z zastosowaniem miary odleg³oci wi¹zania, tzw. odleg³oci euklidesowych. W celu grupowania pierwiastków, wykorzystano metodê Warda, która jest najczêciej stosowana dla oceny tworzenia skupieñ o ma³ej wielkoci. Dla okrelenia odleg³oci miêdzy skupieniami wykorzystano odleg³oci euklidesowe. Wyniki analizy przedstawiono w postaci dendrogramów (rycina 3 i 4). Charakterystyczne jest, ¿e zarówno w grupie dziewcz¹t jak i ch³opców rodziców pal¹cych tytoñ utworzy³y siê trzy grupy podobieñstwa zmian zawartoci pierwiastków. Wród badanych dziewcz¹t pierwsz¹ grupê stanowi¹ Cr, Mn, Mg, Cd, HGB (stê¿enie hemoglobiny), RBC (liczba erytrocytów), WBC (liczba leukocytów) (odleg³oæ euklidesowa 50), drug¹ grupê HTC (hematokryt), MCV (rednia objêtoæ krwinki) oraz czynniki spo³eczne, trzeci¹ grupê o najwiêkszym niepodobieñstwie Zn i Fe (odleg³oæ euklidesowa 16000) (rycina 3 i 4). Podobne zale¿noci wykazano u dzieci rodziców niepal¹cych. U dziewcz¹t i ch³opców najwiêksze zale¿noci wystêpowania o³owiu dotyczy³y WBC, RBC, HGB oraz stê¿enia Cr, Mn, Cd, (odleg³oæ euklidesowa 50). Najwiêksze niepodobieñstwo w wystêpowaniu o³owiu dotyczy³o zmian zawartoci w krwi Fe (odleg³oæ euklidesowa 800 i 1200) (rycina 3 i 4). W pracy badano równie¿ zale¿noæ stê¿enia o³owiu w krwi dzieci od czynników spo³ecznych. Zale¿noci zawartoci o³owiu w krwi dzieci nara¿onych na bierne palenie o charakterze wprost proporcjonalnym dotyczy³y u dziewcz¹t na³ogu palenia tytoniu przez matkê (0,44) oraz rodzaju mieszkania (0,22), a u ch³opców miejsca zamieszkania (dzielnica miasta) (0,30), na³ogu palenia tytoniu przez matkê (0,27), wykszta³cenia ojca (0,24), statusu spo³eczno-ekonomicznego (0,42). U dzieci rodziców niepal¹cych zale¿noci te dotyczy³y w grupie dziewcz¹t wykszta³cenia ojca (0,76), rodzaju pracy wykonywanej przez matkê (0,44), oraz wystêpowania konfliktów domowych (0,57), u ch³opców miejsca zamieszkania (dzielnica miasta) (0,26), statusu spo³eczno-ekonomicznego (0,18) oraz wystêpowania konfliktów domowych (0,57) (rycina 5 i 6). Zale¿noci o charakterze odwrotnie proporcjonalnym u dziewcz¹t i ch³opców rodziców pal¹cych tytoñ by³y podobne i dotyczy³y g³ównie wykszta³cenia matki, rodzaju wykonywanej pracy przez rodziców oraz wystêpowania konfliktów domowych. Natomiast u dzieci rodziców niepal¹cych zale¿noci te dotyczy³y u dziewcz¹t miejsca zamieszkania (-0,23), wykszta³cenia matki (0,20), rodzaju wykonywanej pracy przez ojca -(0,78), statusu spo³eczno-ekonomicz725 Ch³opc y rodzice niepal ¹cy M ie jsce zam i eszkani a WBC RBC Cr_B M n _B M g _P Zpp _B Cd_B Pb_B HGB HT C M CV Cu_P Ca_P M a tka _Pali Ojcie c_Pal i M ie szkanie Konfl ikty M a tka _Wykszta³cenie M a tka _Pracownik Ojcie c_Pra cowni k Statu s sp o³eczno -ekonom iczny Ojcie c_Wykszta ³cen ie Zn_ P Fe_ B 0 200 400 600 800 100 0 120 0 Odleg³ oæ euklid esowa Ch³opcy rodzice pal¹cy Miejsce zamieszkania HGB Pb_B WBC RBC Cr_B Mn_B Mg_P Zpp_B Cd_B HTC MCV Ca_P Matka_Pali Ojciec_Pali Mieszkanie Ojciec_Pracow nik Matka_Pracow nik Matka_Wykszta³cenie Konflikty Status spo³eczno-ekonomiczny Ojciec_Wykszta³cenie Zn_P Cu_P Fe_B 0 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 1800 Odleg³oæ euklidesow a Rycina 4 Podobieñstwo wystêpowania o³owiu z badanymi czynnikami w krwi ch³opców. The likeness co-occurrence lead in comparison to other elements in blood of boys. nego (-0,92), u ch³opców stopnia wykszta³cenia i rodzaju wykonywanej pracy przez rodziców (-0,33) oraz rodzaju mieszkania (0,37) (rycina 5 i 6.). Dyskusja Obecnie wiadomo, ¿e na³óg palenia tytoniu wp³ywa niekorzystnie na wybrane procesy fizjologiczne organizmu ludzkiego, zw³aszcza u dzieci [9]. Palenie bierne tytoniu to problem niezwykle wa¿ny dotyczy, bowiem dzieci jako rodowiskowy czynnik oddzia³ywuj¹cy na zdrowie. Coraz czêciej podnosi siê znaczenie nara¿enia biernego na dym, z czym wi¹¿e siê zwiêkszenie zapadalnoci dzieci zarówno na choroby odtytoniowe, choroby alergiczne i infekcje dróg oddechowych. WHO ocenia, i¿ blisko 700 milionów, pra726 wie po³owa dzieci na wiecie jest nara¿ona na bierne palenie przez 1,2 biliona doros³ych. Palenie bierne, jak podaj¹ dane WHO, powoduje m.in. zapalenie oskrzeli, p³uc, kaszel, ataki astmy, zapalenie ucha rodkowego, a tak¿e prawdopodobnie zaburzenia sercowo-kr¹¿eniowe i neurologiczne, a ryzyko zachorowañ daje siê wykazaæ ju¿ u dzieci 6-letnich [9]. Uwzglêdniaj¹c specyfikê okresu dzieciêcego coraz czêciej w wielu krajach podejmuje siê ró¿norodne przedsiêwziêcia rz¹dowe, celem opracowania specyficznych norm na ró¿norodne zagro¿enia rodowiskowe. Dzia³ania te podyktowane s¹ wiedz¹, o istotnej ró¿nicy o istotnej ró¿nicy miêdzy organizmem dziecka i doros³ego, a co za tym idzie braku przydatnoci do ochrony dzieci norm opracowanych dla doros³ych [16]. Przegl¹d Lekarski 2007 / 64 / 10 Niestety, nieefektywne okaza³y siê programy obejmuj¹ce uwiadamianie pal¹cych rodziców, o negatywnym wp³ywie palenia biernego na ich cierpi¹ce na astmê dzieci. Wyniki rocznego programu przeprowadzonego w Szkocji, maj¹cego odpowiedzieæ na pytanie, czy rodzice s¹ w stanie zerwaæ z na³ogiem, aby chroniæ swoje dzieci przed szkodliwym dzia³aniem dymu nikotynowego wykaza³y, i¿ prawie 98% rodziców nadal pali³o papierosy. Tak, wiêc poszerzenie wiedzy doros³ych o szkodliwoci palenia nie przynosi jak dot¹d oczekiwanych rezultatów [8]. Wa¿nym zadaniem jest wyznaczenie poziomu referencyjnego pierwiastków w krwi dzieci, co jest mo¿liwe tylko w oparciu o badanie populacji poddanej oddzia³ywaniu emisji rodowiskowej o³owiu oraz innych pierwiastków. Tak¹ grupê stanowi¹ 10 letnie dzieci zamieszkuj¹ce w ró¿nych odleg³ociach od zak³adu przetwórstwa metali rud kolorowych. Te fizjologiczne, wartoci uzyskane dla o³owiu w grupie dziewcz¹t rodziców niepal¹cych tytoñ mieszcz¹ siê w granicach od 2,10 µg/100 ml do 3,80 µg/ 100 ml. W grupie ch³opców wartoci te wynosz¹ od 2,70 µg/100 ml do 4,30 µg/100 ml. To rozró¿nienie p³ci w przypadku nara¿enia rodowiskowego jest wa¿ne, gdy¿ o wy¿szym poziomie wystêpowania o³owiu w krwi ch³opców decydowaæ mo¿e ich wiêksza ruchliwoæ, rodzaj zabaw jak i wy¿sze wskaniki wentylacji oraz pojemnoci ¿yciowej p³uc [3]. W przypadku o³owiu zawartoæ odpowiadaj¹ca 10 percentylowi, która jest interpretowana jako najmniejsze stê¿enie metalu, bêd¹cego wypadkow¹ jego metabolizmu, jak równie¿ czynników rodowiskowych, jest podobna w grupie dziewczynek i ch³opców rodziców niepal¹cych tytoñ i mieci siê w granicach od 3,80 µg/100 ml do 4,30 µg/100 ml. Ten zakres stê¿eñ o³owiu jest statystycznie istotnie ni¿szy w porównaniu z wartoci¹ 10 percentyla dla dziewczynek i ch³opców rodziców pal¹cych tytoñ (od 5,20 µg/100 ml do 6,10 µg/100 ml). Zawartoæ o³owiu w osoczu krwi ca³ej badanej populacji dzieci okrelona danymi literaturowymi mieci³a siê w podawanych normatywnych zakresach [1,5,7,11,14]. Uwzglêdniaj¹c kliniczn¹ interpretacjê badañ diagnostycznych w aspekcie szeroko rozumianej definicji zdrowia dzieci, nale¿y zwróciæ uwagê, ¿e wszystkie wykazane stê¿enia o³owiu w osoczu dzieci wiadcz¹ o ich w³aciwym poziomie fizjologicznym. Minimalne i maksymalne stê¿enia tych pierwiastków podawane przez cytowanych autorów publikacji, aczkolwiek ró¿ne, to dla zdrowej populacji dzieci odzwierciedlaj¹ lokalne ró¿nice w biodostêpnoci tych pierwiastków. Wobec powy¿szego, przeciêtne obserwowane stê¿enia o³owiu w osoczu krwi dzieci na obszarze Tarnowskich Gór i Miasteczka l¹skiego mieszcz¹ siê w granicach normy podawanych przez wspomnianych autorów i mo¿na je uznaæ jako wartoci normatywne. Znamienny wp³yw na³ogu palenia tytoniu przez rodziców na zawartoæ o³owiu w krwi dzieci potwierdzaj¹ tak¿e wyniki uzyskane metod¹ analizy podobieñstwa grupowego oraz analizy korelacyjnej. Ró¿ny charakter zmian zawartoci o³owiu wzglêdem pozosta³ych pierwiastków, czynników spo³ecznych oraz wskaników hematologiczM. Bogunia i wsp. Ch³opcy rodzice niepal¹cy Ch³opcy rodzice pal¹cy 0,8 0,6 0,4 0,2 r 0 -0,2 Konflikty Status spo³ecznoekonomiczny Mieszkanie Ojciec_Pracownik Matka_Pracownik Ojciec_Wykszta³cenie Matka_Wykszta³cenie Ojciec_Pali Matka_Pali -0,6 Miejsce zamieszkania -0,4 Rycina 5 Zale¿noæ w wystêpowaniu o³owiu z czynnikami spo³ecznymi w krwi badanych ch³opców zamieszkuj¹cych Tarnowskie Góry i Miasteczko l¹skie. The relationships of lead with social factors in blood of boys living at Tarnowskie Góry and Miasteczko l¹skie. Dziewczynki rodzice niepal¹cy Dziewczynki rodzice pal¹cy 0,8 0,6 0,4 0,2 r 0 -0,2 -0,4 -0,6 Konflikty Status spo³ecznoekonomiczny Mieszkanie Ojciec_Pracownik Matka_Pracownik Ojciec_Wykszta³cenie Matka_Wykszta³cenie Ojciec_Pali Matka_Pali -1 Miejsce zamieszkania -0,8 Rycina 6 Zale¿noæ w wystêpowaniu o³owiu z czynnikami spo³ecznymi w krwi badanych dziewczynek zamieszkuj¹cych Tarnowskie Góry i Miasteczko l¹skie. The relationships of lead with social factors in blood of girls living at Tarnowskie Góry and Miasteczko l¹skie. nych potwierdzaj¹ dendrogramy przedstawiaj¹ce podobieñstwo ich wystêpowanie we krwi 10 letnich dzieci zamieszkuj¹cych powiat Tarnowskie Góry i Miasteczko l¹skie. Podkreliæ nale¿y, ¿e podobne wartoci odleg³oci euklidesowych charakteryzuj¹cych zmiennoæ wystêpowania o³owiu we krwi dziewcz¹t i ch³opców koresponduj¹ z niewiele ró¿ni¹cymi siê wspó³czynnikami zmiennoci zawartoci o³owiu w obu badanych grupach dzieci. To spostrze¿enie znajduje swój wyraz w kszta³cie dendrogramu, Przegl¹d Lekarski 2007 / 64 / 10 który charakteryzuje pierwsza grupê wyró¿nionych pierwiastków (Cr, Mn, Mg, Cd). Co wiêcej, ustalone wspó³czynniki korelacji oraz du¿e podobieñstwa zmian, które charakteryzuje ma³a wartoæ odleg³oci euklidesowych, mo¿na t³umaczyæ wspólnym pochodzeniem we krwi Cd, Pb, Cr, Mn, jako g³ównych pierwiastki permanentnie emitowanych do atmosfery przez Hutê Cynku Miasteczko l¹skie W pracy wykazano bezporedni¹ zale¿noæ zawartoci o³owiu w krwi dzieci nara- ¿onych na bierne palenie tytoniu od na³ogu palenia tytoniu przez matkê, rodzaju mieszkania, miejsca zamieszkania, wykszta³cenia ojca oraz statusu spo³eczno-ekonomicznego rodziców. Zale¿noci o charakterze odwrotnie proporcjonalnym dotyczy³y g³ównie wykszta³cenia matki, rodzaju wykonywanej pracy przez rodziców oraz wystêpowania konfliktów domowych. Podobne wyniki pracy badawczej uzyskali uczeni australijscy. Badacze ci wykazali znamienny wp³yw gorszych warunków socjalno-ekonomicznych, a tak¿e ni¿szego IQ matek na wzrost stê¿enia o³owiu w krwi dzieci [15]. Dzieci zamieszkuj¹ce obszar administracyjny Tarnowskich Gór i Miasteczka l¹skiego pozostaj¹ pod wp³ywem stale zmieniaj¹cych siê stê¿eñ poszczególnych pierwiastków. Wartoci te okrelone redni¹ geometryczn¹ i 98 percentylem wynosz¹ odpowiednio: Pb 147 i 237 ng/m3; Cd 8,03 i 23,8 ng/m3; Zn 1,81 i 8,03 mg/m3; Cr 2,4 i 8,3 ng/m3; Mn 32 i 87 ng/m3 [17]. W zwi¹zku z powy¿szym tak¿e stê¿enie o³owiu oraz innych pierwiastków w osoczu zmienia siê w sposób bardzo zró¿nicowany w zale¿noci od rodzaju pierwiastka i miejsca zamieszkania badanych dzieci. Rozpatruj¹c stê¿enia badanych pierwiastków w krwi dziewcz¹t i ch³opców zamieszkuj¹cych poszczególne dzielnice w powiecie gminy Tarnowskie Góry stwierdzono przekroczenie norm dla zawartoci o³owiu w krwi dzieci w szko³ach nr 10, 17, 18, 6 (od 10,03 µg/100 ml do 15,42 µg/100 ml) w krwi ch³opców oraz w szkole nr 6 w krwi dziewczynek (12,38 µg/100 ml). Podwy¿szone lokalnie stê¿enia o³owiu w surowicy dzieci t³umaczyæ mo¿na czêciowo lokalizacj¹ szkó³ po stronie zawietrznej od Huty Cynku Miasteczko l¹skie. Podobne wyniki, wskazuj¹ce na bezporedni wp³yw zanieczyszczenia rodowiska na stê¿enie o³owiu w krwi dzieci uzyskali Luke i wsp., którzy badali wp³yw mieszkania w pobli¿u stacji benzynowej przez dzieci peruwiañskie [13]. rednie stê¿enie o³owiu w krwi dzieci zamieszkuj¹cych poszczególne rejony powiatu gminy Tarnowskie Góry rodziców pal¹cych tytoñ by³o statystycznie istotnie wy¿sze ni¿ u dzieci rodziców niepal¹cych. Podobne wyniki dotycz¹ce wp³ywu na³ogu palenia tytoniu przez rodziców oraz czynników spo³ecznych na stê¿enie o³owiu w krwi dzieci uzyskali Bernard i wsp. [4]. Na ogóln¹ liczbê 1077 badanych dzieci podwy¿szony poziom zawartoci o³owiu w krwi posiada³o 162 (oko³o 15%) badanych. Poziom zawartoci o³owiu w krwi dzieci rodziców pal¹cych tytoñ by³ przekroczony u dziewcz¹t u oko³o 17,9%, a u ch³opców 30,9%. U dzieci rodziców niepal¹cych tytoñ wskaniki te by³y zdecydowanie ni¿sze i wynosi³y kolejno 2,9% i 8,7%. Wnioski 1. Wykazano znamienny wp³yw na³ogu palenia tytoniu przez rodziców na zawartoæ o³owiu w krwi dzieci. Zawartoci o³owiu w krwi dziewcz¹t i ch³opców rodziców pal¹cych tytoñ by³y statystycznie istotnie wy¿sze w porównaniu do dzieci rodziców niepal¹cych. 2. Wykazano odmienny sposób wystêpowania i charakter zmian zawartoci o³o727 wiu w krwi 10 letnich dzieci rodziców pal¹cych i niepal¹cych tytoñ zamieszkuj¹cych obszar administracyjny Tarnowskich Gór. 3. Zawartoci o³owiu w krwi dzieci determinuje p³eæ dziecka, na³óg palenia tytoniu przez rodziców, a tak¿e wybrane czynniki spo³eczne. 4. Uzyskane wyniki mog¹ stanowiæ podstawê do planowania i realizacji dzia³añ na rzecz poprawy warunków ¿ycia dzieci i ochrony ich wra¿liwych organizmów przed skutkami d³ugotrwa³ego i podstêpnego oddzia³ywania trucizn rodowisk, w tym na³ogu palenia tytoniu przez rodziców. Pimiennictwo 1. Agency for Toxic Substances and Disease Registry, Centers for Disease Control and Prevention. Lead toxicity. Atlanta, GA: Centers for Disease Control and Prevention, 2000. 2. Andrzejak R., Porêba R., Derkacz A.: Wp³yw przewlek³ego zatrucia o³owiem na parametry zmiennoci rytmu serca. Med. Pracy. 2004, 55, 139. 3. Bellinger D.C.: Ostatnie osi¹gniêcia w pracach nad ocen¹ szczególnego nara¿enia dzieci na zanie- 728 czyszczenie rodowiska w USA. Ped. Pol. Supl. 1999, 11, 29. 4. Bernard S.M., McGeehin M.A.: Prevalence of blood lead evels ?5µg/dl among US children 1 to 5 years of age and socioeconomic and demographic factors associated with blood of lead levels 5 to 10 µg/dl, Third Health and Nutrition Examination Survery, 1988 -1994. Pediatrics. 2003, 112, 1308. 5. Blood lead levels in young children Unites static and selected states, 19996 1999. MMWR Morb. Mortal. Wkly. Rep. 2000, 49, 1133. 6. Bo¿ek U., Królik B.: Metale ciê¿kie w glebach ogródków dzia³kowych uprzemys³owionych terenów województwa dolnol¹skiego. Med.. rodowiskowa. 2003, 6, 57. 7. Hoffman K., Becker K., Friegrich K. et al.: The German Environmental Survey 1990/1992 (GerES II): cadmium i blood, urine and hair of adults and children. Environ. Epidemiol. 2000, 2, 126. 8. Irvine L., Crombie K, I., Clark A, R. et al.: Advising parents of asthmatic children on passive smoking: randomized controlled trial. BMJ. 1999, 318, 1456. 9. Jarvis M.J., Goddard E., Higgins V., Feyerabend C., Bryant A., Cook D.G.: Childrens exposure to passive smoking in England since the 1980s: cutinize evidence from population surveys. BMJ. 2000, 321, 343. 10. Karczmarzowa T.: Zanieczyszczenia atmosfery w Przegl¹d Lekarski 2007 / 64 / 10 województwie katowickim w latach 1993-1995, Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna, Katowice 1996. 11. Kordas K., Lopez P.,Rosado J.L. et al.: Blood lead, anemia, and short stature are independently associated with cognitive performance in Mexican school children. J. Nutr. 2004, 134, 363. 12. Kucharski R.: Profilaktyka ekologiczna terenów przemys³owych w aspekcie zmniejszenia nara¿enia cz³owieka. Wydawnictwo Geologiczne. Warszawa 1988. 13. Naeher L.P., Aguilar-Villalobos M., Miller T.: Blood lead survey of hildren, pregnant women, professional drivers, street workers, and office workers in Trujillo, Peru. Arch. Environ. Health 2004, 59, 359. 14. Naginiene R.: Heavy metals in children with alopecia, Materia³y X Konferencji Naukowej, Legnica 2001, 22. 15. Tong S., Baghurst P., McMichael A., Sawyer M., Mudge J.: Lifetime exposure to environmental lead and childrens intelligence at 11-13 years: the Port Pirie cohort study. BMJ. 1996, 312, 1569. 16. Wilkinson J.D., Lee D.J., Arheart K.L.: Secondhand smoke exposure and C-reactive protein levels in youth. Nicot. Tob. Res. 2007, 9, 305. 17. Zbrojewicz E.: Zanieczyszczenia atmosfery w województwie katowickim w latach 1997-1998, Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna. Katowice, 1999. M. Bogunia i wsp.
