Ekonomia społeczna a biznes w realiach Polski

Ekonomia społeczna a biznes w
realiach Polski
Konferencja na temat:
„Świętokrzyska ekonomia społeczna – stan aktualny i perspektywy
rozwoju”.
Jerzy Kosanowski
1
Ekonomia społeczna a tradycyjna
W aktualnym stanie rozwoju, relacje między ekonomią
społeczną a tradycyjną, są jeszcze trudne do uchwycenia, z
powodu, że owe relacje albo nie zdążyły się wyraźnie zarysować,
albo nie zostały jeszcze zbadane.
Nie ulega jednak wątpliwości, że stosunki między tymi dwoma
typami ekonomii są jednym z kluczowych czynników
przesądzających o ewentualnej trwałości sukcesu
przedsiębiorczości społecznej w Polsce.
Silny opór dobrze zorganizowanych i wpływowych środowisk
biznesu tradycyjnego, np. wobec legislacji przyjaznej dla
przedsiębiorstw społecznych, może skutecznie ograniczyć rozwój i
spowodować zamknięcie w niszowym „getcie”.
Dlatego nawet nie dysponując danymi pozwalającymi na
sformułowanie w pełni wiarygodnych wniosków, warto przyjrzeć
się kilku dostępnym faktom oraz pokusić się o sformułowanie
hipotez co do punktu wyjścia dla budowania relacji ekonomii
społecznej z sektorem prywatnym
2
Organizacje pozarządowe a biznes
Związki przedsiębiorców z sektorem
pozarządowym, traktowane są przez większość
badaczy tego zjawiska, jako przejaw ekonomii
społecznej.
Związki te kształtowane są w głównej mierze
poprzez sponsoring i przekazywanie darowizn
finansowych i rzeczowych na rzecz NGO’s
W świetle raportu Gallupa, w Polsce średniorocznie
ok. 20% firm sektora MŚP wspiera działalność
społeczną NGO’s (firmy większe 6-krotnie więcej
udzielają wsparcia niż małe)
Wśród największych firm (> 250 zatrudnionych) ok.
75% udzieliło wsparcia, wynoszącego ok. 1%
przychodu
3
Organizacje pozarządowe a biznes (2)
Firmy najchętniej wspierały dzieci i młodzież (55%
badanych) oraz osoby pokrzywdzone przez los (31%).
Najbardziej popularne obszary wsparcia to:
◦ pomoc społeczna,
◦ ochrona zdrowia
◦ edukacja
Wśród podmiotów wsparcia, organizacje pozarządowe
znalazły się na 2 miejscu (70% wskazań), zaraz za
szkołami (80% wskazań), a przed instytucjami pomocy
społecznej oraz szpitalami.
Dla NGO’s darowizny od instytucji i firm są trzecim co
do częstotliwości korzystania źródłem przychodów i
stanowią ok. 7% ich przychodów.
4
Źródło: Klon 2008
5
Organizacje pozarządowe a biznes (3)
Ok. 70% organizacji deklaruje, że utrzymuje
kontakty ze środowiskiem biznesu, ale tylko
12% robi to w sposób regularny i częsty.
Widać zatem wyraźnie, że biznes nie jest
tak istotnym partnerem organizacji w
Polsce, jak mogłoby się wydawać ze
względu na doświadczenie innych krajów
oraz potencjał korzyści tkwiących w takiej
współpracy i to zarówno dla obu
partnerów, jak i dla szerszych korzyści
społecznych.
6
Organizacje pozarządowe a biznes (4)
Trudno spekulować, gdzie leżą główne przyczyny
niewykorzystania owego potencjału.
Częściowo można to tłumaczyć „pracochłonnością” budowania
relacji z biznesem.
Wiąże się także zapewne z kulturą organizacyjną polskiego
sektora pozarządowego, w małym stopniu przenikniętą „duchem
przedsiębiorczości ekonomicznej”, co sprawia, że biznes jest
organizacjom po prostu obcy - przede wszystkim mentalnie, ale
także moralnie.
Z pesymistycznej perspektywy nie rokuje to dobrze
możliwościom rozwijania przedsiębiorstw społecznych na bazie
organizacji pozarządowych,
Z optymistycznej perspektywy może stanowić szansę dla
ekonomii społecznej – szansę skierowania do środowisk
biznesowych atrakcyjnej oferty współpracy, nie będącej zarazem
konkurencją dla dotychczasowych jej form.
7
Organizacje pozarządowe a biznes (5)
Dla dopełnienia obrazu relacji biznesu z organizacjami
pozarządowymi warto jeszcze zadać kilka pytań, na które w
chwili obecnej brakuje odpowiedzi:
◦ W jakim stopniu i w jakim zakresie organizacje pozarządowe
prowadzące działalność gospodarczą nawiązują współpracę z
sektorem prywatnym?
◦ Czy zachodzi tu wzajemne uczenie się?
◦ Czy osiąganie przychodów ze sprzedaży usług i dóbr
wszelkiego rodzaju utrudnia NGO’som, pozyskiwanie wsparcia
publicznego i prywatnego?
◦ Czy stanowią odbieraną negatywnie konkurencję dla firm
komercyjnych?
◦ Czy organizacje pozarządowe stosują narzędzia biznesu –
metody zarządzania, marketingu itd.?
◦ Czy zysk społeczny przedsiębiorstw społecznych ułatwia
(dzięki lepszemu wizerunkowi społecznemu) czy utrudnia (za
sprawą postrzegania firmy jako niewiarygodnego partnera)
generowanie zysku?
8
Przedsiębiorstwa społeczne
Przedsiębiorstwo społeczne zdefiniować można
jako prywatną, autonomiczną organizację
dostarczającą produktów lub usług na rzecz szerszej
społeczności, której założycielem albo zarządzającym
jest grupa obywateli i w której zakres korzyści
materialnych podlega ograniczeniom.
Przedsiębiorstwo społeczne to instytucja
prowadząca działalność gospodarczą, która wyznacza
sobie cele ściśle społeczne i która inwestuje
wypracowane nadwyżki zależnie od wyznaczonych
sobie celów w działalność lub we wspólnotę, zamiast
kierować się potrzebą osiągania maksymalnego
zysku na rzecz akcjonariuszy lub właścicieli.
9
Przedsiębiorstwa społeczne (2)
PS posiada następujące cechy wyróżniające:
◦ Cele ekonomiczne – przedsiębiorstwo społeczne
dąży do bycia wiarygodną firmą przynoszącą dochody;
◦ Cele społeczne – są one wyrażone wprost,
dodatkowo sposób działania (etos) stanowi wartość
dodaną; przedsiębiorstwo społeczne funkcjonuje w
sposób przejrzysty i rozlicza się wobec członków oraz
szerszej społeczności z wywieranego wpływu
społecznego, ekologicznego i ekonomicznego;
◦ Demokratyczne zarządzanie – struktura
własnościowa oraz zarządzanie opiera się na
zaangażowaniu wszystkich grup interesariuszy
(członków, odbiorców usług, mieszkańców danej
społeczności, etc.)
10
Przedsiębiorstwa społeczne a biznes
11
Przedsiębiorstwa społeczne a biznes (2)
Jest to część wspólna wszystkich trzech sektorów,
ponieważ działa ono na rzecz dobra publicznego (i
często w sferze usług publicznych), z silnym
poczuciem misji społecznej, ale stosując wszelkie
zasady myślenia biznesowego.
Na styku misji społecznej i przedsiębiorczości.
powstaje pewnego rodzaju innowacja społeczna.
Rolą organizacji pozarządowej jest zaspokajanie
ważnych potrzeb społecznych. Domieszka myślenia
biznesowego sprawia, że problemy społeczne stają
się możliwościami, których realizacja z różnych
powodów jest nieopłacalna dla przedsiębiorstw
tradycyjnych.
12
Przedsiębiorstwa społeczne a biznes (3)
Praktyczny przykład, brytyjskiego programu
Community Re-paint, wdrażanego obecnie w
kilkudziesięciu gminach w południowo-wschodniej Anglii.
Polega on na zbieraniu wszelkich odpadów farbiarskich
(od firm, instytucji publicznych oraz osób prywatnych),
segregowaniu ich, utylizowaniu tych, których nie da się
już wykorzystać, ale przede wszystkim na ponownej
dystrybucji pełnowartościowych farb i innych materiałów
w danej społeczności. Zyskują wszyscy: pracownicy
zatrudnieni w programie, ci, którzy pozbywają się tanim
kosztem kłopotliwych odpadów, a także ostateczni
odbiorcy farb – osoby niezamożne, instytucje publiczne i
pozarządowe, oszczędzające w ten sposób istotne dla
siebie kwoty.
13
Przedsiębiorstwa społeczne a biznes (4)
Polski przykład
Stowarzyszenie „Niepełnosprawni dla środowiska”
EKON, w Otrębusach k/Warszawy, stworzyło ponad
800 „zielonych” miejsc pracy przy segregowaniu i
wywozie śmieci, z czego prawie połowa przypadła
osobom chorym psychicznie.
W obu przedstawionych przypadkach prowadzona jest
także szeroka działalność edukacyjna w zakresie
ekologii, oraz szkolenia, praktyki zawodowe i
pośrednictwo pracy dla osób wykluczonych społecznie.
Firmie tradycyjnej takie działanie się po prostu nie
opłaca, ale dla przedsiębiorstwa społecznego jest samym
sednem istnienia.
14
Organizacje pozarządowe szansą rozwoju
przedsiębiorczości społecznej
W wielu regionach Polski oraz wśród zróżnicowanych
grup docelowych funkcjonuje wiele inicjatyw organizacji
pozarządowych, podejmowanych w różnej formie
organizacyjno – prawnej, które postrzegają firmę społeczną
jako możliwość generowania zysków z prowadzonych
działań społecznych.
Komercjalizacja prowadzonej działalności społecznej
pozwala na zatrudnienie osób marginalizowanych z rynku
pracy, co samo w sobie jest podstawowym elementem
społecznej i zawodowej reintegracji, jak również pozwala
na realizację innych celów społecznych, takich jak ochrona
środowiska, wypełnianie potrzeb edukacyjnych,
opiekuńczych, zdrowotnych i wiele innych.
15
Społeczna odpowiedzialność biznesu (SOB)
a ekonomia społeczna
Społeczna odpowiedzialność biznesu
(przedsiębiorstw) (z ang. CSR – Corporate Social
Responsibility) – koncepcja, według której przedsiębiorstwa
na etapie budowania strategii dobrowolnie uwzględniają
interesy społeczne i ochronę środowiska, a także
relacje z różnymi grupami interesariuszy.
Według tego podejścia, bycie odpowiedzialnym nie
oznacza tylko spełniania przez organizacje biznesowe
(przedsiębiorstwa) wszystkich wymogów formalnych i
prawnych, ale oprócz tego również zwiększone
inwestycje w zasoby ludzkie, w ochronę środowiska
i relacje z interesariuszami, którzy mogą mieć
faktyczny wpływ na efektywność działalności gospodarczej
tych organizacji. Zatem wydatki tego rodzaju należy
traktować jako inwestycję, a nie jako koszt, podobnie jak
w przypadku zarządzania jakością.
16
SOB to efektywna strategia zarządzania, która poprzez
prowadzenie dialogu społecznego na poziomie lokalnym
przyczynia się do wzrostu konkurencyjności
przedsiębiorstw na poziomie globalnym i jednocześnie
kształtowania warunków dla zrównoważonego rozwoju
społecznego i ekonomicznego.
Odpowiedzialny biznes to podejście strategiczne,
długofalowe, oparte na zasadach dialogu społecznego i
poszukiwaniu rozwiązań korzystnych tak dla
przedsiębiorstwa, jak i jego całego otoczenia,
pracowników, wszystkich interesariuszy i społeczności,
w której działa firma.
SOB może przyczynić się do realizacji celów
zdefiniowanych w Strategii Lizbońskiej, które są
obligujące dla wszystkich członków UE.
17
Argumenty zwolenników społecznej
odpowiedzialności biznesu
działalność gospodarcza powoduje liczne
problemy (np. zanieczyszczenie środowiska,
wyczerpywanie zasobów naturalnych), w
rozwiązywaniu których powinna
uczestniczyć także firma
przedsiębiorstwa posiadają osobowość
prawną, są więc swoistego rodzaju
obywatelami, którzy powinni dbać o swoje
otoczenie
dzięki odpowiedzialności społecznej, firmy
mogą poprawić swoją reputację, a tym
samym zwiększyć zyski
18
Argumenty przeciwników społecznej
odpowiedzialności biznesu
firma powinna skupić się wyłącznie na
kreowaniu zysków,
może zaistnieć konflikt interesów
wszystkich zainteresowanych,
firmy nie mają doświadczenia w
kierowaniu programami społecznymi.
19
Rola administracji publicznej
w kreowaniu SOB
SOB przyczynia się do tworzenia wartości społecznej, poprzez
oddziaływanie w kierunku zrównoważonego rozwoju, a więc powinna
wchodzić w zakres zainteresowania władz publicznych w promocji
pozytywnych praktyk na rzecz środowiska i społeczeństwa kreowanych
przez przedsiębiorstwa.
Istnieje wiele obszarów działań, które stwarzają pole do włączenia się
administracji publicznej w wysiłki na rzecz wdrażania zasad SOB.
Konieczne jest np. opracowanie norm akceptowanych przez firmy i
przez opinię publiczną.
Należy zdecydować, co powinno stanowić o tym, ze firmę można uznać
za społecznie odpowiedzialną: stopień efektywnego wykorzystania
energii, posiadanie kodeksu etycznego, programy realizowane
na rzecz społeczności lokalnej, rzetelna informacja na
etykietach, itd.
W opracowanie takich standardów, a także odpowiednich regulacji
prawnych sprzyjających wdrażaniu zasad SOB, powinni włączyć się
przedstawiciele odpowiednich urzędów.
20
Rola administracji publicznej
w kreowaniu SOB (2)
Innym ważnym obszarem działań jest edukacja i promocja
idei społecznej odpowiedzialności.
Pomimo działań podejmowanych przez organizacje
społeczne, poziom wiedzy na temat SOB w Polsce nie jest
satysfakcjonujący.
Najbardziej rozpowszechnione zasady SOB są wśród
dużych, często międzynarodowych korporacji, do których
najszybciej docierają i na bieżąco wdrażane są światowe
trendy w zarządzaniu.
Znajduje to odzwierciedlenie w badaniach na temat
działalności społecznej polskich przedsiębiorstw: przodują
tu wielkie koncerny i korporacje, a tylko niewielka część
średnich i małych firm angażuje się w działania społeczne.
21
Pojawia się więc potrzeba
przeprowadzenia kampanii społecznej na
temat społecznej odpowiedzialności
biznesu adresowanej głównie do
średnich i małych przedsiębiorstw i ich
interesariuszy, czyli w tym przypadku m.
in. społeczności lokalnych i organizacji
społecznych działających na poziomie
lokalnym.
22
Konkurencja, czy konwergencja?
Ekonomia tradycyjna opiera się na równości i
wolności jednostek, ekonomia społeczna zasadza
się na solidarności i poczuciu wspólnoty.
Z tej różnicy wywodzi się wszystko inne: struktura
własnościowa, sposób zarządzania, taki a nie inny
dobór pracowników, cele, etos pracy.
Jest to również przyczyna podstawowego konfliktu,
ponieważ wartości te trudno daje się łatwo pogodzić.
To, jak się wydaje, tłumaczy negatywne reakcje
środowisk biznesowych na propozycje zmian
prawnych ułatwiających funkcjonowanie
przedsiębiorstw społecznych, jako domniemany
zamach na równość podmiotów.
23
Konkurencja, czy konwergencja? (2)
Dbałość o możliwość realizacji w wymiarze
gospodarczym zarówno wolności i równości, jak i
solidarności oraz dobra wspólnotowego jest zadaniem
władzy publicznej, wbrew fundamentalistycznemu
rozumieniu gospodarki liberalnej.
Trzeba zatem wyraźnie powiedzieć, że bez
odpowiednich rozwiązań prawnych,
wyrównujących szanse obu typów ekonomii na
rynku, przedsiębiorstwa społeczne nie
przetrwają.
Właśnie wyrównujących, nie zaś, jak jest to
interpretowane, nadających nieuprawnione przywileje.
Koszty tworzenia i utrzymania miejsc pracy dla osób
wykluczonych społecznie pogrążą każdą firmę myślącą
w tradycyjny sposób o wyniku ekonomicznym.
24
Konkurencja, czy konwergencja? (3)
Czy tradycyjni przedsiębiorcy w Polsce są w stanie zaakceptować taką
perspektywę?
Pesymista stwierdzi, że o ile tylko jakaś grupa przedsiębiorstw
społecznych odniesie rzeczywisty sukces rynkowy, zawsze dosięgną ją
oskarżenia o nieuprawnione korzystanie z przywilejów.
Skrajny pesymista doda, że do takiego sukcesu w ogóle nie dojdzie,
również ze względu na protesty i opór tradycyjnych firm.
Optymista zwróci uwagę, że ekonomia społeczna, mimo oskarżania o
socjalistyczne korzenie, jest liberalna z ducha, chodzi w niej przecież o
wydawanie pieniędzy publicznych i prywatnych i tak przeznaczanych
na rozwiązywanie problemów społecznych, w taki sposób, by
maksymalnie dużej liczbie jednostek i wspólnot umożliwiać osiąganie
samowystarczalności, przezwyciężając ich ograniczenia.
Optymista przypomni jeszcze, że każdy postęp społeczny, np.
wprowadzenie 8-godzinnego dnia pracy, ograniczenia pracy nieletnich,
obowiązek dbania o bhp, etc. był początkowo traktowany jako
zagrożenie dla samej możliwości prowadzenia biznesu i zaciekle
25
zwalczany.
Konkluzja
Ekonomia społeczna może współistnieć z
ekonomią tradycyjną, niekiedy współpracując
z nią, a czasem konkurując, ale nigdy w
sposób nieuczciwy lub niszczący.
Likwidowanie istniejących miejsc pracy nie
leży w interesie i misji przedsiębiorców
społecznych, którzy już na poziomie biznes
planów powinni poszukiwać takich strategii
biznesowych, by uzupełniać istniejącą ofertę
usług, odpowiadać na potrzeby różnych
partnerów, w tym biznesowych i czerpać z
tego zyski.
26
Konkluzja (2)
Firmy tradycyjne ze współpracy z przedsiębiorstwami
społecznymi, jak dowodzą przykłady z innych krajów, mogą
czerpać m.in. następujące korzyści:
◦ odkrycie nowych możliwości w obszarze podstawowej
działalności gospodarczej,
◦ dotarcie do nowych, nieosiągalnych bez przedsiębiorstwa
społecznego, rynków, dostawców lub usług,
◦ możliwość startowania w przetargach lub sięgania po fundusze
unijne dzięki partnerstwu z przedsiębiorstwem społecznym,
◦ rozwiązanie przez przedsiębiorstwo społeczne czysto
biznesowego problemu danej firmy,
◦ tańszy dostęp do unikalnych umiejętności lub specjalistycznej
wiedzy,
◦ motywowanie pracowników,
◦ dobra reputacja
27
Dziękuję Państwu
za uwagę
28