Problemy finansowania edukacji przedszkolnej okiem

Tomasz Marzda
ZEAS w Lubartowie
Problemy finansowania edukacji przedszkolnej okiem
samorzdowca-ekonomisty
FELIETON
Rola edukacji elementarnej dla rozwoju indywidualnego, oraz jej znaczenie dla ogóu
spoeczestwa doczekaa si ostatnio nalenej uwagi ze strony zarówno Ministerstwa Edukacji
Narodowej, organizacji i instytucji pozarzdowych, jednostek samorzdu terytorialnego, jak
i samych zainteresowanych, czyli rodziców i dzieci. Wyrazem tego byo ogoszenie roku
szkolnego 2008/2009 rokiem przedszkolaka. Zakrojona na szerok skal akcja informacyjna,
widoczna take w mediach, oraz liczne sympozja, dyskusje i konferencje organizowane na
rónych szczeblach i powicone tej tematyce s dowodem rosncego zainteresowania
edukacj przedszkoln. Nikt ju dzisiaj nie kwestionuje faktu, e 3 lata to najbardziej
odpowiedni wiek dla maego czowieka na stawianie pierwszych „kroków edukacyjnych”, a zy
rozpaczy wylane po bolesnym rozstaniu z rodzicami ju niebawem zaowocuj nowymi
przyjaniami z rówienikami bdcymi „towarzyszami niedoli”, a w dalszej perspektywie
przynios owoce lepszego uspoecznienia i rozwoju intelektualnego, co z kolei przeoy si
proporcjonalnie na poziom wyksztacenia i jako pracy zawodowej ku satysfakcji
indywidualnej i spoecznej. Cel suszny i ambitny zarazem. Co zatem stoi na przeszkodzie, aby
go realizowa? ... No wanie- finanse.
Finansowanie edukacji przedszkolnej jest zadaniem owiatowym gmin. rodki
niezbdne na realizacj tego zadania s, zgodnie z ustaw o systemie owiaty, zagwarantowane
w dochodach jednostek samorzdu terytorialnego1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
mówi, e jednostkom samorzdu terytorialnego zapewnia si udzia w dochodach publicznych
odpowiednio do przypadajcych im zada. Dochodami jednostek samorzdu terytorialnego s
1
Vide: art. 5a ustawy o systemie o wiaty (t.j. Dz.U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z pó n. zm.)
ich
dochody
wasne
oraz
subwencje
ogólne
i
dotacje
celowe
z budetu pastwa2.
Na kwesti finansowania edukacji spojrze mona w dwojaki sposób uwzgldniajc:
1) nominalny poziom wydatków,
2) efektywno gospodarowania dostpnymi rodkami.
Wydatki na owiat w Polsce kszta
tuj si na poziomie ok. 3,7% PKB i jest to poziom
rednich wydatków tego typu wszystkich krajów OECD3. Wniosek z tego jest taki, e
inwestujemy w owiat na miar naszych moliwoci finansowych, a relatywny poziom
zaangaowanych
rodków jest
na przyzwoitym wiatowym pu
apie.
Ewentualnych
oszczdnoci wobec tego naley poszukiwa poprzez racjonalizacj wydatków. Co to oznacza?
Podam kilka faktów, które mam nadziej pobudz do refleksji i bd powodem satysfakcji
z indywidualnego poszukiwania odpowiedzi.
Wydatki na przedszkolaka, kszta
tuj si w Polsce na poziomie wyszym, w stosunku do
wydatków na ucznia szko
y podstawowej, podczas gdy w wikszoci krajów OECD proporcje
s odwrotne4, czyli przecitny przedszkolak kosztuje w Polsce wicej ni ucze szko
y
podstawowej.
Na pocztku transformacji ustrojowej spo
eczestwo polskie bolenie odczuwa
o skutki
bezrobocia. Efektem tego by
o mniejsze zainteresowanie edukacj elementarn. Zmniejszona
liczba dzieci w przedszkolach spowodowana by
a skumulowaniem dwóch podstawowych
czynników: bezrobocia oraz dramatycznego spadku liczby urodze5. Taki stan rzeczy
prowadzi
do likwidowania oddzia
ów przedszkolnych, a niejednokrotnie take ca
ych
placówek. W chwili obecnej istniej w Polsce gminy, które utrzymuj przedszkola dla kilkorga
dzieci. Koszt utrzymania jednego ucznia w publicznym przedszkolu prowadzonym przez j.s.t.,
do którego uczszcza ma
a liczba dzieci, mierzony jest w tysicach z
otych na miesic.
Sytuacj tak obserwujemy szczególnie w gminach wiejskich.
2
Art. 167 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej
Education at a glance 2008, OECD indicators, str. 240
4
Vide: Education at a glance 2008, OECD indicators, str. 221
5
Wg danych GUS w roku 1983 zanotowano w Polsce ponad 723 tysi ce urodze , w roku 1993 - 494 tysi ce i
w roku 2003 - 351 tysi cy, czyli w przeci gu 20 lat liczba urodze spad a o ponad po ow (!)
3
Publiczne placówki owiatowe, do których zaliczamy take przedszkola, to instytucje, w
których pracodawca i bezporedni menader, którym jest dyrektor szko
y, oraz „inwestor”,
czyli organ prowadzcy (w przypadku przedszkoli s to z regu
y gminy) ma bardzo
ograniczony wp
yw na poziom kosztów, których ok. 90% stanowi wydatki na wynagrodzenia.
P
ace nauczycieli reguluje ustawa, poziom podwyek ustala minister, a gmina ma p
aci, a od
2010 roku take rozlicza si z uzyskania rednich p
ac na poszczególnych stopniach awansu
zawodowego przed Regionaln Izb Obrachunkow, zwizkami zawodowymi i dyrektorami
szkó
. Czy jakkolwiek organizacj mona efektywnie zarzdza bdc pozbawionym
faktycznego wp
ywu na poziom kosztów? (bez dalszego komentarza).
W latach dziewidziesitych podniesione zosta
y wymagania formalne, jakie musi
spe
nia nauczyciel zatrudniany take w przedszkolu. Podnoszc wymagania dotyczce
kwalifikacji zawodowych ograniczono dostp do zawodu. Ograniczenie dostpu do zawodu, to
w sensie ekonomicznym ograniczenie poday. Ograniczenie poday, ceteris paribus, powoduje
wzrost ceny. (Jest to jedno z najbardziej elementarnych praw ekonomii).
Czy s jakiekolwiek dowody na to, e podniesienie wymaga formalnych kwalifikacji
nauczycieli prze
oy
o si na wzrost jakoci pracy tyche pedagogów?
Uwzgldniajc zasobno polskich rodzin, a take, podnoszony przez ekonomistów, tzw.
„efekt ssiedztwa” mona doj do wniosku, e finansowanie edukacji powinno odbywa si
z pienidzy podatników, pamita jednak powinnimy, e wydajc publiczne pienidze naley
do
oy szczególnych stara aby czyni to w sposób efektywny i racjonalny. Konkluzja ta
oczywicie nie wyklucza moliwoci równoleg
ego funkcjonowania us
ug edukacyjnych na
zasadach wolnorynkowych.
Literatura:
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
Ustawa z dnia 7 wrzenia 1991 roku o systemie owiaty, (t.j. Dz. U. z 2004 roku Nr 256, poz.
2572, z pón. zm.),
Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (t.j. Dz. U. z 2006 r. Nr 97 poz. 674 z
pón. zm.)
Education at a glance 2008, OECD indicators, OECD 2008
M. Herbst, J. Herczyski, A.Levitas, Finansowanie owiaty w Polsce –diagnoza, dylematy,
mo
liwoci, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2009,
A. Król, P. Kuzio, M. yszczarz, Komentarz do ustawy o systemie owiaty, Park Prawo,
Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa – Bielsko Biaa 2009,
M. Pilich, Ustawa o systemie owiaty. Komentarz., Wolters Kluwer, Dom Wydawniczy ABC.
Warszawa 2006,
Rocznik statystyczny GUS 2008