Założenia regulaminu do dyskusji - Centrum Przedsiębiorczości i

Założenia do regulaminu oraz procedur zarządzania własnością intelektualną
Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie
(materiał dla celów konsultacji ze środowiskiem akademickim)
Pochylając się nad projektem regulaminu zarządzania własnością intelektualną, należy
odpowiedzieć na pytanie: Czy charakter uczelni, relacje pomiędzy uczelnią a jej
pracownikami, studentami i doktorantami, a także same stosunki wewnątrz środowiska
akademickiego wymagają jedynie ogólnych czy też zachodzi konieczność wprowadzenia
szczegółowych rozwiązań? Regulaminy mogą być szczegółowe i sformalizowane,
obudowane precyzyjnymi procedurami, regulujące wszelkie kwestie związane z ochroną dóbr
intelektualnych i ich komercjalizacją, lub bardziej elastyczne, określające ramy postępowań i
„wymuszające” każdorazowe dostosowanie procedury do określonej sytuacji.
Zapisy wynikające z powszechnie obowiązujących aktów prawnych (m.in. ustawy Prawo
o szkolnictwie wyższym, ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych) obligują do
opracowania
regulaminu
oraz
definiują
utwory
będące
przedmiotem
prawa
autorskiego.
Ustawa z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o
stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o
zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2011 r. Nr 84, poz. 455 ze zm.), poza innymi
zmianami wprowadziła do ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym obowiązek uchwalenia
przez uczelnie wyższe regulaminu zarządzania prawami autorskimi:
art. 86c. Senat, a w przypadku uczelni niepublicznej organ wskazany w statucie, uchwala
regulamin zarządzania prawami autorskimi i prawami pokrewnymi oraz prawami własności
przemysłowej oraz zasad komercjalizacji wyników badań naukowych i prac rozwojowych
(…).
Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jednolity:
Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 6311 ze zm.) w art. 1 zawiera katalog (otwarty) utworów
będących przedmiotem prawa autorskiego:
1. Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o
indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości,
przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór).
1
2. W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory:
1) wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie,
publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe);
2) plastyczne;
3) fotograficzne;
4) lutnicze;
5) wzornictwa przemysłowego;
6) architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne;
7) muzyczne i słowno-muzyczne;
8) sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne;
9) audiowizualne (w tym filmowe).
21 Ochroną objęty może być wyłącznie sposób wyrażenia; nie są objęte ochroną odkrycia,
idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne.
Zasady ochrony praw autorskich i pokrewnych oraz praw własności przemysłowej.
Zgodnie z art. 1 ust. 3 i 4 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych:
3. Utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia, chociażby miał postać
nieukończoną.
4. Ochrona przysługuje twórcy niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności.
Zasady dotyczące nabywania praw do wytworów intelektualnych stworzonych w
ramach stosunku pracy oraz poza nim.
W przypadku braku wyraźnie określonych zasad, z mocy ustaw prawa do wyników prac
wykonanych przez pracownika uczelni w ramach stosunku pracy lub realizacji innej umowy z
uczelnią, przysługują uczelni.
Zapis określający powyższą prawidłowość znajduje się w ustawie z dnia 30 czerwca 2000 r.
Prawo własności przemysłowej (tekst jednolity Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1117 ze zm.) w
art. 11 ust. 3, w powiązaniu z ust. 1:
W razie dokonania wynalazku, wzoru użytkowego albo wzoru przemysłowego w wyniku
wykonywania przez twórcę obowiązków ze stosunku pracy albo z realizacji innej umowy,
2
prawo, do uzyskania patentu na wynalazek albo prawa ochronnego na wzór użytkowy,
jak również prawa z rejestracji wzoru przemysłowego,
przysługuje pracodawcy
lub zamawiającemu (Uczelni), chyba że strony ustaliły inaczej.
Podobny zapis znajduje się w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych, której
art. 12 ust. 1 stanowi:
Jeżeli ustawa lub umowa o pracę nie stanowią inaczej, pracodawca, którego pracownik
stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą
przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o
pracę i zgodnego zamiaru stron.
Dlatego niezmiernie istotne z punktu widzenia twórców (środowiska akademickiego) jest
ustalenie zasad na jakich autorskie prawa majątkowe, czy też prawo do uzyskania patentu na
wynalazek, prawa ochronne na wzór użytkowy, albo prawo z rejestracji wzoru
przemysłowego, będą przysługiwały pracownikowi (zleceniobiorcy), a na jakich i w jakim
zakresie uczelni.
Regulamin zarządzania własnością intelektualną musi określać (co jest explicite
przedstawione w art. 86c pkt 1-4 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym):
1) prawa i obowiązki uczelni, pracowników oraz studentów i doktorantów w zakresie
ochrony i korzystania z praw autorskich i praw pokrewnych oraz praw własności
przemysłowej;
2) zasady wynagradzania twórców;
3) zasady i procedury komercjalizacji wyników badań naukowych i prac rozwojowych;
4) zasady korzystania z majątku uczelni wykorzystywanego do komercjalizacji wyników
badań naukowych i prac rozwojowych oraz świadczenia usług naukowo-badawczych.
Ze względu na dopuszczoną przez ustawodawcę możliwość ustalenia relacji pomiędzy twórcą
(wynalazcą) a uczelnią, konieczne jest ustalenie optymalnych zasad które, przy poszanowaniu
ekonomicznego interesu stron, będą jednocześnie atrakcyjne dla środowiska akademickiego.
W trakcie konsultacji nad kształtem regulaminu zarządzania wartością intelektualną
rekomendowane jest uwzględnienie zalecenia Komisji z dnia 10 kwietnia 2008 r. w sprawie
zarządzania własnością intelektualną w ramach działań związanych z transferem wiedzy
3
oraz Kodeks postępowania dla uczelni wyższych i innych publicznych instytucji
badawczych (2008/416/WE). Zalecenie to zawiera m.in. zasady dotyczące zakresu
wewnętrznej „strategii politycznej” w zakresie własności intelektualnej. W szczególności
strategia ta powinna dostarczyć kadrze naukowo dydaktycznej i studentom jasnych zasad
dotyczących zwłaszcza ujawniania nowych pomysłów o potencjalnej wartości handlowej,
a także własności wyników badań, prowadzenia dokumentacji, zarządzania konfliktami
interesów i zaangażowania osób trzecich. Komisja rekomenduje również dostarczenie
odpowiednich zachęt w celu zagwarantowania, że środowisko akademickie będzie odgrywało
aktywną rolę we wdrażaniu strategii (politycznej) własności intelektualnej. Przy czym zachęty
powinny mieć nie tylko finansowy charakter, ale powinny również promować awans
zawodowy poprzez uwzględnienie w procedurach oceny, obok kryteriów akademickich,
również aspektów związanych z własnością intelektualną i transferem wiedzy. Jednocześnie
Komisja rekomenduje opracowanie i upowszechnienie polityki publikacji/rozpowszechniania
promującej szerokie rozpowszechnianie wyników badań i rozwoju (np. poprzez powszechnie
dostępne publikacje), przy jednoczesnym przyjęciu możliwości opóźnień z uwagi na ochronę
własności intelektualnej, chociaż takie przypadki powinny być ograniczone do minimum.
Dyskutując nad kształtem procedury należy uwzględnić wymóg „przyjazności” procedury,
tak aby jej stosowanie było dla twórców niewielkim obciążeniem administracyjnym.
Procedura musi dawać jasną odpowiedź na pytanie dotyczące: potencjału dzieła (kto zgłasza,
kiedy, kto ocenia), procesu zarządzania zgłoszeniami oraz metody wyceny wartości dzieła.
Komercjalizacja wytworów intelektualnych – wybór ścieżki komercjalizacji
Najbardziej rozpowszechnionym sposobem komercjalizacji wytworów intelektualnych
na uczelni jest komercjalizacja bezpośrednia, polegająca na transferze praw do dóbr
intelektualnych m.in. na podstawie umów licencyjnych, czy też umów sprzedaży.
Ciekawszą, choć trudniejszą alternatywą jest komercjalizacja z wykorzystaniem tzw. spółek
spin-off. W przypadku wyboru tej opcji komercjalizacji uczelnia (twórca) nabywają udziały
(akcje) w spółce w szczególności na skutek: wniesienia praw własności intelektualnej tytułem
wkładu do spółki (aport), czy też ustanowienia licencji na prawach własności intelektualnej
i wniesienia tejże jako aport do spółki.
4
Przykłady
podziału zysku
powstającego w
wyniku
komercjalizacji własności
intelektualnej pomiędzy uczelnią a twórcą.
(na podstawie: „Regulacje i procedury uczelni wyższych w dziedzinie ochrony oraz zarządzania
własnością
intelektualną
-
dobre
praktyki
wybranych
zagranicznych
uczelni
wyższych”
autor: Krystian Gurba.)
Udział twórcy w zysku generowanym w wyniku komercjalizacji własności intelektualnej jest
różny na różnych uniwersytetach. Zależy m.in. od lokalnych uwarunkowań, w tym wsparcia
udzielanego przez uczelnię badaczowi. Standardowo udział twórcy wynosi od 20%
(np. Uniwersytet w St. Petersburgu), do 50% (Uniwersytet w Minho w Portugalii). Niektóre
uczelnie dopuszczają wyższy udział w zysku o ile wartość komercjalizowanych dóbr jest na
relatywnie niskim poziomie (np.: Uniwersytet Cambridge, którego regulamin określa,
iż jeśli zysk nie przekracza 100 tysięcy funtów, to 90% tegoż zysku trafia do twórcy).
W większości przypadków, po przekazaniu środków twórcy (zespołowi), przysługujący
uczelni zysk jest dzielony pomiędzy budżet uczelni (w tym również wydzielone centrum
transferu technologii) oraz jednostki na których realizowane były projekty badawcze.
Należy podkreślić, iż decydując się na określone proporcje podziału zysku uczelnia wpływa
na poziom motywacji kadry naukowej do prowadzenia badań ukierunkowanych
na komercjalizację. Oczywistym jest iż ze wzrostem poziomu wynagradzania twórców rośnie
ich zainteresowanie zgłaszaniem innowacji.
Zakres regulaminu zarządzania własnością intelektualną.
Jak zostało podkreślone we wstępie niniejszych „założeń” zakres i szczegółowość regulaminu
zależeć będzie od relacji pomiędzy uczelnią a jej pracownikami, studentami i doktorantami
(bądź chęci ich zmian), a także stosunków wewnątrz środowiska akademickiego.
Specyfika Akademii Pedagogiki Specjalnej sprawia, iż odnosząc się do zakresu regulaminu,
należy postulować iż powinien on na pierwszym miejscu uwzględniał kwestie związane
z prawami autorskimi.
Do dyskusji pozostaje kwestia zarządzania, kontroli i komercjalizacji własności
intelektualnej. Zasadnym jest, aby kwestie administracyjno-biznesowe pozostawały w gestii
uczelni, gdyż rozwiązanie takie umożliwia wykreowane środków na potrzeby uczelni oraz
5
ukształtowania wizerunku jako silnego ośrodka badawczo-naukowego. Opcjonalnie ustawa
o szkolnictwie wyższym pozwala na powołanie przez kilka uczelni spółki celowej, która
może prowadzić działania w celu komercjalizacji wyników badań naukowych i prac
rozwojowych.
Uczelniana jednostka transferu technologii.
Ważną rolę w polityce uczelni w zakresie innowacji i transferu technologii odgrywa
powołana w tym celu jednostka. Ustawa o szkolnictwie wyższym dopuszcza powołanie takiej
jednostki (jednostek) w różnej formie i o różnym zakresie kompetencji(art. 86 i 86a ustawy):
W celu lepszego wykorzystania potencjału intelektualnego i technicznego uczelni oraz
transferu wyników prac naukowych do gospodarki, uczelnie mogą prowadzić (…) centra
transferu technologii. Centrum transferu technologii tworzy się w celu sprzedaży lub
nieodpłatnego przekazywania wyników badań i prac rozwojowych do gospodarki. Centrum
transferu technologii utworzone: w formie jednostki ogólnouczelnianej działa w oparciu o regulamin
zatwierdzony przez senat uczelni; zaś utworzone w formie spółki handlowej lub fundacji działa w
oparciu o odpowiednie dokumenty ustrojowe.
Uczelnia, w celu komercjalizacji wyników badań naukowych i prac rozwojowych tworzy (…)
„spółkę celową”. (…) Do zadań spółki celowej należy w szczególności obejmowanie udziałów
w spółkach kapitałowych lub tworzenie spółek kapitałowych, które powstają w celu wdrożenia
wyników badań naukowych lub prac rozwojowych prowadzonych w uczelni.
Warto podkreślić, że prężnie działająca przejmująca na siebie znaczną część „nienaukowych”
obowiązków adninistacyjno-proceduralnych związanych z ochroną własności intelektualnej,
a także dysponująca kontaktami z otoczeniem biznesowym jednostka, będzie ośrodkiem
pobudzającym pro innowacyjne i pro komercjalizacyjne działania środowiska akademickiego.
6
Struktura regulaminu zarządzania własnością intelektualną - propozycja.
§ 1 Preambuła
§ 2 Definicje (pojęcia podstawowe)
1. uczelnia
2. regulamin
3. twórca
4. wynalazek
5. wzór (przemysłowy, użytkowy)
6. utwór
7. jednostka transferu technologii
(…)
§ 3 Zakres regulaminu
1. kogo dotyczy
2. jaki jest zakres przedmiotowy regulaminu
3. określenie dopuszczalnych ścieżek komercjalizacji
§ 4 Prawa do własności intelektualnej
1. stworzonej przez pracownika
2. stworzonej
przez
studenta/doktoranta
(regulamin
studiów)
/osoby
niebędące
pracownikami uczelni (zasady zawierania umów)
3. zasady zachowania poufności
§ 5 Podział korzyści – zasady wynagradzania twórców
1. zasady podziału korzyści
2. termin i zasady wypłacania zysku pochodzącego z komercjalizacji własności
intelektualnej
7
§ 6 Zasady obowiązujące przy zgłaszaniu rozwiązań które mogą uzyskać ochronę
prawną lub zostać skomercjalizowane (zasady i procedury komercjalizacji)
1. identyfikacja rozwiązania
2. ocena potencjału rozwiązania
3. wybór ścieżki ochrony i komercjalizacji
§ 7 Jednostka transferu technologii
1. umiejscowienie
2. zadania
§ 8 Postanowienia końcowe
1. zasady korzystania z majątku uczelni wykorzystywanego do komercjalizacji wyników
badań naukowych i prac rozwojowych oraz świadczenia usług naukowo-badawczych
2. zasady korzystanie z nazwy uczelni (etc)
3. warunki korzystania z własności intelektualnej uczelni przez byłych pracowników
4. nadzór nad realizacją regulaminu
opracował: Paweł Jaroszek
8