SZKLANY SUFIT – BARIERY I OGRANICZENIA KARIER KOBIET

Konferencja
SZKLANY SUFIT – BARIERY I OGRANICZENIA KARIER KOBIET
Warszawa, 18 listopada 2003 r
Prof. dr hab. Renata Siemieńska
Instytut Socjologii-Instytut Studiów Społecznych
Uniwersytet Warszawski
Partie polityczne i wyborcy jako kreatorzy „szklanego sufitu”
Mała liczba kobiet w polityce we wszystkich niemal krajach jest faktem oczywistym. Powstaje
pytanie jakie czynniki i mechanizmy mogą ułatwiać bądź utrudniać ich dostęp do najwyższych
pozycji.
Badania prowadzone w różnych państwach nad mechanizmami zwiększania liczby kobiet w
politycznych ciałach wybieralnych prowadzą do kilku konkluzji.
(1) Kobiety powinny organizować się w ramach partii politycznych i poza nimi. Organizacja grup
interesu zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz partii politycznych, daje kobietom cenne
doświadczenie oraz zapewnia im podstawy, na którym mogą budować, jeśli zechcą startować w
wyborach.
(2) Jest bardziej prawdopodobne, że kobiety będą odnosić korzyści, jeśli partie będą miały jasno
określone procedury biurokratyczne doboru kandydatów, zamiast kierować się systemem opartym
na lojalności w stosunku do tych, którzy znajdują się u władzy.
(3) Systemy proporcjonalne oferują kobietom większe możliwości uczestnictwa w polityce niż
systemy większościowe.
(4) Niektóre systemy proporcjonalne są lepsze od innych. Systemy, które gwarantują wysoką
wartość partii poprzez połączenie wysokich wartości okręgu i progów wyborczych wydają się być
najlepsze dla kobiet.
(5) Istniejące badania sugerują, że im więcej jest mandatów, tym lepiej dla kobiet, ponieważ
wartość partii w takiej sytuacji wzrasta. Jeśli chodzi o liczbę okręgów wyborczych, mniejsza ilość
okręgów jest korzystniejsza dla kobiet, ponieważ także prowadzi do zwiększenia wartości partii.
(6) Choć systemy proporcjonalne na ogół umożliwiają większej liczbie kobiet pełnienie funkcji
politycznych niż systemy większościowe, zasada ta nie sprawdza się w stu procentach przypadków.
(7) Kobiety muszą działać aktywnie i efektywnie wewnątrz partii, które reprezentują, oraz w
społeczeństwie jako takim, aby móc zyskać przewagę dzięki korzyściom, jakie oferują określone
struktury wyborcze (Matland).
Powstaje pytanie czy te ogólnie stwierdzane prawidłowości znajdują potwierdzenie w
warunkach nowej demokracji w Polsce.
W wyborach do Sejmu i Senatu, które odbyły się jesienią 2001 roku, zdecydowanie więcej
kobiet zostało wybranych niż miało to miejsce we wszystkich kolejnych wyborach w latach 90-tych.
Obecnie, kobiety stanowią 20% ogółu posłów zasiadających w Sejmie i 23% w Senacie. Oznacza to,
że udział kobiet wzrósł w Sejmie o 35%, a Senacie o 48% w porównaniu z poprzednią kadencją.
Jednakże sukces ten nie został powtórzony w wyborach do samorządów terytorialnych.
___________________________________________________________________
ul. Szpitalna 5 lok.22, 00-031 Warszawa, tel. (48 22) 55 64 260, fax. (48 22) 55 64 262
e-mail: [email protected] , www.isp.org.pl
Należy więc zastanowić się co stało się w okresie czterech lat dzielących wybory parlamentarne
1997 roku i wybory w 2001 roku, a co w okresie 1998 – 2002, które minęły między kolejnymi
wyborami do samorządów terytorialnych. Nie ulega wątpliwości, że wybory różnych szczebli
należy rozpatrywać oddzielnie, przedmiotem analizy musi być stopień odmienności mechanizmów
istniejących w obu przypadkach.
Uwaga zostanie tu skoncentrowana przede wszystkim na wyborach parlamentarnych.
W okresie pomiędzy wyborami 1997 i 2001 zaszły istotne zmiany.
- Ordynacja wyborcza. Tym razem okręgi wyborcze były większe i dysponowały większą liczbą
mandatów.
- Partie jako mechanizm selekcji i promocji równości płci:
- Niektóre partie polityczne kwestie równości płci umieściły w swoich programach wyborczych.
- SLD, UP i UW wprowadziły kwoty określające proporcje kobiet i mężczyzn na listach, które
miały na celu zabezpieczenie kobietom możliwość kandydowania.
-Sposób ulokowania kobiet na listach kandydatów przez partyjnych „gatekeeperów” często
decyduje o ich sukcesie lub klęsce wyborczej.
-Tradycje relatywnie częstszego umieszczania kobiet na listach w przeszłości miało swoje
znaczenie i - jak zawsze- posiadanie sprawnego aparatu promującego kandydatów.
Płeć a zachowania wyborcze na przełomie XX i XXI wieku
-Zmienił się stosunek do obecności kobiet w polityce.
-Kobiety na listach kandydatów – kobiety wybrane. Partie czy wyborcy bardziej przyjaźni?
-Skład elektoratów poszczególnych partii i ugrupowań w wyborach parlamentarnych
Lobby kobiece i jego rola
Działania podejmowane zarówno w parlamencie (Parlamentarna Grupa Kobiet, współpraca z
organizacjami pozarządowymi) jak i poza nim doprowadziły do stworzenia dość silnego lobby,
które potrafiło przeforsować 30% udział kobiet na listach wyborczych SLD-UP i UW, ale jednak na
tyle słabego, że nie udało się przeprowadzić decyzji o przemiennym umieszczaniu kobiet i
mężczyzn na listach. Nie mniej fakt, że partia (SLD) będąca ważnym aktorem politycznym przyjęła
tę zasadę miało znaczenie daleko wykraczające poza jej ramy. Podobnie , jak w innych krajach, w
tym również stabilnych demokracjach zachodnich, inne partie uważały za konieczne zareagowanie
na to wyzwanie. I choć nie przyjęły formalnie żadnych rozwiązań w tej sprawie, w rzeczywistości
w mniejszym lub większym stopniu podjęły rzuconą rękawicę uznania potrzeby uwzględniania
kobiet w swych kalkulacjach politycznych.
___________________________________________________________________
ul. Szpitalna 5 lok.22, 00-031 Warszawa, tel. (48 22) 55 64 260, fax. (48 22) 55 64 262
e-mail: [email protected] , www.isp.org.pl