PARLAMENT EUROPEJSKI BEZ TAJEMNIC

PARLAMENT EUROPEJSKI BEZ TAJEMNIC
E-LEARNING W RAMACH PROJEKTU „MOJA GMINA: EUROPA”
WYKŁAD 2 – Parlament Europejski – rola i kompetencje
Rola Parlamentu Europejskiego w strukturach Unii Europejskiej zmieniała się wraz z upływem lat i kolejnymi
zmianami traktatów. Początkowo, kompetencje PE ograniczały się jedynie do funkcji kontrolnych i doradczych. Wraz
z wprowadzeniem bezpośrednich wyborów eurodeputowanych oraz uchwaleniem najpierw Jednolitego Aktu
Europejskiego (1986) a następnie Traktatu z Maastricht (1992), Traktatu z Amsterdamu (1997), Traktatu z Nicei
(2001) i w końcu Traktatu z Lizbony (2007), Parlament Europejski zyskiwał jako organ współuczestniczący w procesie
tworzenia prawa wspólnotowego, wzmacniał swoją pozycję w procedurze budżetowej, miał wpływ na obsadę
niektórych stanowisk, w końcu rosły także jego kompetencje kontrolne. Rola parlamentu ma dzisiaj związek także z
udziałem w polityce zewnętrznej Unii oraz ochroną praw człowieka.
FUNKCJA PRAWODAWCZA. Parlament Europejski nie posiada wprawdzie samodzielnych uprawnień prawotwórczych
– ani w zakresie inicjatywy ustawodawczej, ani przy stanowieniu prawa, jednak w wielu przypadkach jego rola jest
decydująca dla wejścia nowych przepisów w życie. Zależy to od procedury ustalonej dla poszczególnych aktów
prawnych.
Najczęściej spotykana jest tzw. zwykła procedura ustawodawcza (wcześniej nazywana procedurą
współdecydowania). Jej założeniem jest podwójna legitymacja działań legislacyjnych UE: ludności (reprezentowanej
przez członków Parlamentu Europejskiego) i państw członkowskich (reprezentowanych przez ministrów zebranych w
Radzie Unii Europejskiej). Sprowadza się ona do tego, że warunkiem powstania rozporządzenia europejskiego lub
dyrektywy jest uzgodnienie jego treści przez Parlament Europejski i Radę. Od traktatu z Lizbony, decyzje
podejmowane w ten sposób dotyczą większość obszarów działania Unii Europejskiej.
Zwykła procedura ustawodawcza rozpoczyna się od Komisji Europejskiej, która wysyła swój projekt Parlamentowi i
Radzie. Jeżeli po dwóch czytaniach obie instytucje nie mogą osiągnąć porozumienia, projekt zostaje przedstawiony
komitetowi pojednawczemu składającemu się z równej liczby przedstawicieli Rady i Parlamentu (po 27). W
posiedzeniach komitetu uczestniczą także przedstawiciele Komisji Europejskiej. Jeśli komitet uzyska porozumienie,
uzgodniony tekst jest przesyłany do Parlamentu Europejskiego i Rady do trzeciego czytania, aby można było
ostatecznie przyjąć go jako akt prawny. Jeżeli komitetowi pojednawczemu nie uda się wypracować wspólnego
projektu albo jeżeli Parlament lub Rada go nie zatwierdzi, projekt aktu zostaje uznany za odrzucony.
Bardzo podobnie wygląda uchwalanie rocznych budżetów Unii Europejskiej. Projekt planu finansowego na dany rok
przedstawia Komisja Europejska w terminie do 1 września. Dokument musi trafić do Rady i Parlamentu
Europejskiego. Następnie, Rada przyjmuje swoje stanowisko w sprawie projektu budżetu i przekazuje je
Parlamentowi. Parlament zatwierdza stanowisko Rady albo zgłasza własne poprawki. Jeżeli Parlament przyjął
poprawki, konieczne jest zwołanie komitetu pojednawczego.
Tekst budżetu uzgodniony przez komitet pojednawczy zostaje ponownie przedłożony Parlamentowi i Radzie do
zatwierdzenia. Jeżeli wspólny projekt zostanie odrzucony przez Parlament, Komisja sporządza nowy projekt budżetu.
Podpisanie ostatecznej wersji i ogłoszenie przyjęcia budżetu jest zadaniem przewodniczącego Parlamentu
Europejskiego.
Oprócz zwykłej procedury na podstawie traktatu z Lizbony funkcjonują tzw. specjalne procedury ustawodawcze.
Jedną z nich jest procedura konsultacji. Ma ona obecnie zastosowanie w ograniczonej liczbie dziedzin, takich jak np.
podatki. Polega ona na tym, że Rada konsultuje się z Parlamentem przed podjęciem decyzji w sprawie projektu
Komisji. Rada nie jest prawnie zobowiązana do uwzględniania opinii Parlamentu, jednak zgodnie z orzecznictwem
Trybunału Sprawiedliwości nie może podjąć decyzji bez jej otrzymania.
Kolejną specjalną procedurą ustawodawczą jest procedura zgody, która daje eurodeputowanym prawo weta. Rola
Parlamentu polega na przyjęciu lub odrzuceniu wniosku ustawodawczego bez dalszych poprawek, a Rada nie może
postąpić niezgodnie z opinią Parlamentu. Procedura zgody ma zastosowanie m.in. do projektów przepisów
uzupełniających prawa obywateli UE.
Czwartą procedurą specjalną jest procedura współpracy. Umożliwia ona Parlamentowi wpływ na zmianę zgłoszonej
przez Komisję propozycji legislacyjnej. Obecnie znajduje zastosowanie jedynie do aktów prawnych dotyczących unii
gospodarczej i walutowej.
O ile PE nie ma uprawnień do przygotowania projektów prawa wspólnotowego, o tyle może zwrócić się do Komisji
Europejskiej o przedłożenie propozycji legislacyjnych w konkretnych sprawach. Jest to tzw. prawo inicjatywy
politycznej. Komisja Europejska może jednak odmówić przedstawienia postulowanego wniosku ustawodawczego.
POWOŁANIE NA STANOWISKA. Istotną kompetencją Parlamentu Europejskiego jest udział w tworzeniu składu
Komisji Europejskiej. Wprawdzie kandydata na szefa Komisji przedstawia Rada Europejska (szefowie państw i
rządów), to jednak musi on zostać wybrany przez Parlament Europejski. Jeżeli nie uzyska wystarczającej większości
głosów, Rada Europejska musi poszukać nowej kandydatury. W oddzielnym głosowaniu zatwierdzeniu przez PE
podlega także cały skład nowej Komisji (włącznie z Wysokim Przedstawicielem Unii do spraw Zagranicznych i Polityki
Bezpieczeństwa). Kandydaci na członków KE podlegają przesłuchaniom przed odpowiednimi komisjami parlamentu.
Członkowie Trybunału Obrachunkowego są mianowani na okres sześciu miesięcy przez Radę Unii Europejskiej, jednak
wcześniej konieczna jest konsultacja z europosłami. Jeżeli Parlament wyda negatywną opinię w sprawie
indywidualnej kandydatury, przewodniczący Parlamentu Europejskiego ma obowiązek wezwać Radę do jej wycofania
i przedstawienia eurodeputowanym nowej kandydatury. Podobne rozwiązanie dotyczy prezesa i członków zarządu
Europejskiego Banku Centralnego.
PE powołuje w głosowaniu tajnym Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich na okres kadencji parlamentu.
FUNKCJA KONTROLNA. Funkcje kontrolne dotyczą głównie Komisji Europejskiej, która jest politycznie
odpowiedzialna przed europosłami. Wyraża się to w prawie kierowania zapytań ustnych lub pisemnych. Komisja
zobowiązana jest także do przedstawiania parlamentowi rocznych sprawozdań z działalności Unii Europejskiej oraz z
wykonania budżetu.
Niewykorzystaną do tej pory kompetencją PE jest możliwość przegłosowania wotum nieufności dla Komisji.
Warunkiem formalnym jest poparcie wniosku o odwołanie Komisji przez co najmniej jedną dziesiątą wszystkich
posłów. Jeżeli zostanie przyjęty większością 2/3 oddanych głosów oraz większością członków PE, wszyscy członkowie
Komisji powinni podać się do dymisji. W obecnym stanie prawnym nie ma możliwości zgłoszenia wniosku o wotum
nieufności wobec poszczególnych członków Komisji Europejskiej.
W oparciu o zalecenie parlamentarnej komisji kontroli budżetowej Parlament Europejski decyduje także o udzieleniu
Komisji absolutorium z wykonania budżetu. Decyzja zawiera zalecenia mające na celu lepsze wykonanie planu
finansowego w przyszłości.
W ograniczonym stopniu PE pełni funkcje kontrolne także w stosunku do Rady Unii Europejskiej. Chodzi m.in. o
obowiązek przedstawienia parlamentowi swojego programu działań przez rozpoczynającego pełnienie urzędu
przewodniczącego Rady. Na końcu sprawowania mandatu przewidziane jest też sprawozdanie z uzyskanych
wyników.
Pewne kompetencje kontrolne dotyczą także Rady Europejskiej. Po każdym szczycie przewodniczący Rady
Europejskiej przedstawia Parlamentowi sprawozdanie z wyników i uczestniczy w debacie z posłami europejskimi.
Roczne sprawozdanie z działalności przedstawia europosłom także prezes Europejskiego Banku Centralnego.
Ważnym uprawnieniem kontrolnym jest możliwość ustanowienia komisji śledczych. Parlament może, na wniosek 1/4
swoich członków, powołać taką komisję do zbadania wykroczeń w stosunku do prawa unijnego. Sprawozdanie
komisji śledczej powinno być gotowe w ciągu 12 miesięcy od powołania. Termin może zostać dwukrotnie
przedłużony o kolejne trzy miesiące.
W zakresie wykonywania funkcji kontrolnych Parlament Europejski jest upoważniony do przyjmowania petycji od
obywateli w sprawach objętych zakresem działalności UE. Parlament może również wyrażać opinię na temat każdego
zagadnienia dotyczącego Unii Europejskiej i podejmować w tych sprawach stosowne rezolucje.
Europosłowie mają prawo przegłosować wniosek do Trybunału Sprawiedliwości w sprawie unieważnienia aktu
przyjętego w ramach prawa wspólnotowego. Mogą także wszcząć postępowanie o zaniechanie działania przeciwko
Komisji lub Radzie Unii Europejskiej w przypadku niewypełnienia przez nie obowiązków.
POLITYKA ZEWNĘTRZNA. Traktaty dają Parlamentowi pewne uprawnienia w dziedzinie wspólnej polityki Unii
Europejskiej wobec krajów trzecich. Zgodnie zobowiązującym prawem, zgoda Parlamentu Europejskiego wymagana
jest dla przystąpienia nowych państw do Unii Europejskiej. Europosłowie mają także możliwość wydania opinii, a w
niektórych sytuacjach wyrażenia zgody (lub nie) na zawarcie, przedłużenie lub wprowadzenie zmian do umowy
międzynarodowej
Wysoki Przedstawiciel Unii do spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa ma obowiązek konsultacji z
Parlamentem głównych aspektów i najistotniejsze decyzji podejmowanych w ramach wspólnej polityki zagranicznej i
bezpieczeństwa. Parlament Europejski zatwierdza także wyniki negocjacji prowadzonych przez Unię Europejską
w ramach WTO, przedstawiając zalecenia Komisji Europejskiej, która jest głównym negocjatorem Unii.
OCHRONA PRAW CZŁOWIEKA. Jednym z priorytetów działań PE jest ochrona praw człowieka na całym świecie. Co
roku Parlament Europejski przedstawia sprawozdanie na temat sytuacji w krajach trzecich oraz informację dotyczącą
poszanowania podstawowych praw człowieka w samej Unii Europejskiej.
Od 1988 r. przyznawana jest ustanowiona przez europosłów Nagroda im. Andrieja Sacharowa. Stanowi ona
wyróżnienie dla osób i organizacji aktywnych na polu obrony praw człowieka i podstawowych wolności. W 2010 roku
nagrodę otrzymała rosyjska organizacja „Memoriał”.
Rola Parlamentu Europejskiego w strukturach Unii Europejskiej rośnie, o czym świadczą kompetencje przy
uchwalaniu budżetu oraz poszerzany o nowe obszary zakres zwykłej procedury ustawodawczej. Nadal nie są to
jednak kompetencje z jakimi mamy do czynienia w parlamentach krajowych. PE nadal nie ma prawa m.in. do
decydowania o swoich kompetencjach ustawodawczych, a ich określenie wciąż spoczywa w rękach państw
członkowskich.
Przygotował: Daniel Pawluczuk