Prawa autorskie a film w bibliotece

Materiały pomocnicze
Centrum Edukacji Obywatelskiej
Tytuł: Prawa autorskie a film w bibliotece.
Program: Kulturalnie i obywatelsko w bibliotece
Rodzaj materiału: poradnik
Kwestie praw autorskich dotyczących pracy z filmem w instytucjach oświatowych (do których należą
zarówno biblioteki, jak i szkoły) reguluje Ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i
prawach pokrewnych (tekst jednolity Dz. U. Nr 90, poz.631, ze zm.), w której znaczące zmiany
wprowadziła ustawa z dnia 1 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach
pokrewnych (Dz. U. Nr 91, poz. 869).
Określa ona reguły dysponowania własną twórczością oraz korzystania z twórczości cudzej. Ustala
zarówno formy eksploatowania utworów między innymi przez instytucje oświatowe (np.
wykonywanie kopii utworów i ich wykorzystywanie przez biblioteki), jak i osoby prywatne (np.
ograniczenia dotyczące pozyskiwania materiałów z Internetu).
Jednym z najważniejszych dla nas pojęd, które pojawia się w ustawie, jest pojęcie tzw. dozwolonego
użytku. „Dozwolony użytek (ang. fair use) polega na ograniczeniu monopolu właściciela praw
autorskich polegający na zezwoleniu na korzystanie bez konieczności uzyskiwania jego zgody już
rozpowszechnionego utworu pod ściśle określonymi warunkami i w ściśle określonych sytuacjach”1.
Te sytuacje i warunki opisane zostały szczegółowo w ustawie. I tak:
1. Art 23 ust. 1 ustawy stanowi, że dla użytku prywatnego, osobistego wolno korzystad bez
zgody twórcy utworu i nieodpłatnie z pojedynczych egzemplarzy utworu
rozpowszechnionego, tzn. takiego, który za zezwoleniem twórcy został udostępniony
publicznie, np. jest sprzedawany w sklepie (wyjątki: utwór architektoniczny i
architektoniczno-urbanistyczny w zakresie budowania, programy komputerowe). Jeśli
bibliotekarz kupił film lub nagrał go z TV może z niego korzystad, np. przygotowując się do
zajęd. Zakres podmiotowy prywatnego użytku obejmuje krąg osób pozostających w
związku osobistym, w szczególności pokrewieostwa, powinowactwa lub stosunku
towarzyskiego (art.23. ust.2. ustawy). Oznacza to na przykład, że można swoim krewnym i
znajomym pożyczad, bądź wykonywad kopie książek, filmów i albumów muzycznych. Nie jest
to jednak dozwolone w przypadku programów komputerowych bądź gier. Niezgodna z
prawem będzie również wymiana filmów, czy zdjęd np. w ramach internetowego "klubu
1
Publiczny dozwolony użytek w prawie autorskim, http://www.eprawnicy.pl/opinie-ekspertow/publicznydozwolony-uzytek-w-prawie-autorskim/menu-id-192.html, 25.11.2010
Polsko-Amerykańska Fundacja Wolności jest partnerem Fundacji Billa i Melindy Gates w przedsięwzięciu,
które ma ułatwić polskim bibliotekom publicznym dostęp do komputerów, internetu i szkoleń. Program Rozwoju
Bibliotek w Polsce jest realizowany przez Fundację Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego.
O ile nie jest stwierdzone inaczej, prawa do materiału posiada Centrum Edukacji Obywatelskiej. Tekst jest dostępny na licencji Creative
Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska. Licencja nie obejmuje zdjęd i materiałów graficznych.
Materiały pomocnicze
Centrum Edukacji Obywatelskiej
miłośników filmów", w którym nie wszyscy członkowie się znają i utrzymują ze sobą stały
kontakt towarzyski.
Czy grupa młodzieży spotykających się regularnie w ramach prowadzonego w bibliotece DKFu to osoby połączone z bibliotekarzem stosunkiem towarzyskim? Ustawa nie precyzuje, jak
należy rozumied określenie "stosunek towarzyski". Na pewno są to grupy, które się znają i
utrzymują stały kontakt. Można więc przyjąd, że grupa członków DKF - u będzie spełniała to
kryterium, tym samym bibliotekarz może swoim podopiecznym nieodpłatnie udostępniad i
pokazywad filmy, które legalnie nabył.
2. Z artykułu 27 dowiadujemy się, że nie tylko osoby prywatne mogą korzystad z zakupionych
przez siebie utworów, ale również instytucje naukowe i oświatowe w celach dydaktycznych
lub prowadzenia własnych badao mogą korzystad z rozpowszechnionych utworów oraz i
sporządzad kopie fragmentów rozpowszechnianego utworu. Wynika z tego jasno, że w
ramach działalności oświatowej biblioteki, np. na zajęciach prowadzonego przez bibliotekarza
DKF-u można pokazywad i analizowad filmy ze zbiorów bibliotecznych oraz przygotowywad
kopie fragmentów obrazów.
3. Artykuł 28 precyzuje, że biblioteki i szkoły mogą udostępniad nieodpłatnie w zakresie
swoich zadao statutowych, egzemplarze utworów rozpowszechnionych. Innymi słowy, jeśli
biblioteka kupiła film, może go wypożyczyd swoim użytkownikom. Biblioteki mogą także
zwielokrotnid lub zlecid zwielokrotnienie utworów, jednak wyłącznie w celu uzupełnienia,
zachowania lub ochrony własnych zbiorów (art.28 ust.2). Dotyczy to sytuacji, gdy nie ma
możliwości legalnego uzyskania egzemplarzy, które zaspokoiłyby w tym zakresie potrzeby
wskazanych instytucji.
4. Interesujący może byd także dla nas artykuł mówiący o tzw. „prawie do cytatu” (artykułu 29).
Dowiadujemy się z niego, że można bez zgody autora przytaczad w utworach stanowiących
samoistną całośd urywki rozpowszechnionych utworów lub drobne utwory w całości, lecz
zawsze trzeba podad autora i źródło. Z tego wynika, że bez żadnych problemów możemy
pokazywad na zajęciach fragmenty filmów, zdjęcia poszczególnych kadrów oraz
wykorzystywad je we własnych materiałach dydaktycznych.
Prawo bezpłatnego przytaczania urywków rozpowszechnionych utworów lub drobnych
utworów w całości, przysługuje w zakresie uzasadnionym:
wyrażamy własną opinię),
(np.: tworząc karykaturę cudzego utworu wykorzystujemy jej elementy,
jednak uzasadnione jest specyficzną formą karykatury),
popularnonaukowych). (art. 29. ust.1. ustawy)
Polsko-Amerykańska Fundacja Wolności jest partnerem Fundacji Billa i Melindy Gates w przedsięwzięciu,
które ma ułatwić polskim bibliotekom publicznym dostęp do komputerów, internetu i szkoleń. Program Rozwoju
Bibliotek w Polsce jest realizowany przez Fundację Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego.
O ile nie jest stwierdzone inaczej, prawa do materiału posiada Centrum Edukacji Obywatelskiej. Tekst jest dostępny na licencji Creative
Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska. Licencja nie obejmuje zdjęd i materiałów graficznych.
Materiały pomocnicze
Centrum Edukacji Obywatelskiej
Podsumujmy. Możemy podczas zajęd prowadzonych w ramach bibliotecznego DKF-u pokazywad
fragmenty filmów, jak i całe filmy, które zakupiliśmy sami, bądź są w posiadaniu biblioteki pod
warunkiem, że:
nie ma to charakteru komercyjnego,
ściśle wiąże się z realizacją oświatowych zadao biblioteki,
filmy te zostały kupione legalnie, czyli zostały udostępnione publicznie i są
rozpowszechniane za zezwoleniem twórców.
Bibliotekarz może sporządzad kopie fragmentów filmów dla swoich podopiecznych w celach
dydaktycznych, np. fragmenty poszczególnych ujęd do analizy. Biblioteki mogą wypożyczad swoim
użytkownikom legalnie zakupione egzemplarze filmów.
Dozwolone jest tworzenie multimedialnych prezentacji, które zawierają cudze utwory (zdjęcia, filmy,
muzykę) i wykorzystywanie ich jako pomoc dydaktyczną na zajęciach w bibliotece. Cytowane utwory
powinny byd opatrzone stosownym zapisem bibliograficznym.
Umieszczenie takiej prezentacji na stronie WWW biblioteki, bibliotekarza, czy użytkownika wymaga
już jednak uzyskania zgody właściciela praw autorskich do tego dzieła, chyba że spełnione są kryteria
prawa cytatu.
Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych nie odnosi się bezpośrednio do możliwości
wykorzystywania audycji, czy to radiowych, czy telewizyjnych, w ramach dozwolonego użytku
publicznego w celach dydaktycznych. Ewentualnie pomocny może byd artykuł 27 ustawy. Przepis ten
odnosi się do utworów rozpowszechnionych, a więc udostępnionych wcześniej publicznie. Zatem
wydaje się, że można korzystad z nagranych audycji, które zostaną później zaprezentowane na
zajęciach dla realizacji określonego celu zajęd. Jednak z uwagi na ust.2 tego artykułu możliwe jest
jedynie pokazanie fragmentu takiego programu. Jeżeli zatem bibliotekarz korzysta w czasie zajęd z
nagranych przez siebie całych programów nadawanych przez nadawców radiowych lub
telewizyjnych, to jego działania pozostają w sprzeczności z prawem.
Dotychczasowa praktyka w zakresie stosowania prawa autorskiego pokazuje, że wykorzystywanie
filmów we fragmentach lub całości, wyłącznie do celów edukacyjnych i niekomercyjnych w
instytucjach oświatowych, nie powoduje naruszenia zapisów ustawy. Dopiero gdy zamierzamy
zorganizowad publiczny pokaz filmu, w którym wezmą udział zaproszeni goście, musimy uzyskad
zgodę właściciela praw autorskich utworu (dystrybutora filmu) oraz uiścid odpowiednie opłaty.
Opracował Arkadiusz Walczak
Podstawa prawna
Polsko-Amerykańska Fundacja Wolności jest partnerem Fundacji Billa i Melindy Gates w przedsięwzięciu,
które ma ułatwić polskim bibliotekom publicznym dostęp do komputerów, internetu i szkoleń. Program Rozwoju
Bibliotek w Polsce jest realizowany przez Fundację Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego.
O ile nie jest stwierdzone inaczej, prawa do materiału posiada Centrum Edukacji Obywatelskiej. Tekst jest dostępny na licencji Creative
Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska. Licencja nie obejmuje zdjęd i materiałów graficznych.
Materiały pomocnicze
Centrum Edukacji Obywatelskiej
Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Ustawa z dnia 4. lutego 1994r.
Art. 23. 1. Bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystad z już rozpowszechnionego utworu w
zakresie własnego użytku osobistego. Przepis ten nie upoważnia do budowania według cudzego
utworu architektonicznego i architektoniczno-urbanistycznego oraz do korzystania z elektronicznych
baz danych spełniających cechy utworu, chyba że dotyczy to własnego użytku naukowego
niezwiązanego z celem zarobkowym.
Art. 23. 2. Zakres własnego użytku osobistego obejmuje korzystanie z pojedynczych egzemplarzy
utworów przez krąg osób pozostających w związku osobistym, w szczególności pokrewieostwa,
powinowactwa lub stosunku towarzyskiego.
Art. 27. Instytucje naukowe i oświatowe mogą, w celach dydaktycznych lub prowadzenia własnych
badao, korzystad z rozpowszechnionych utworów w oryginale i w tłumaczeniu oraz sporządzad w tym
celu egzemplarze fragmentów rozpowszechnionego utworu.
Art. 28. Biblioteki, archiwa i szkoły mogą:
1) udostępniad nieodpłatnie, w zakresie swoich zadao statutowych, egzemplarze utworów
rozpowszechnionych;
2) sporządzad lub zlecad sporządzanie egzemplarzy rozpowszechnionych utworów w celu
uzupełnienia, zachowania lub ochrony własnych zbiorów;
3) udostępniad zbiory dla celów badawczych lub poznawczych za pośrednictwem koocówek
systemu informatycznego (terminali) znajdujących się na terenie tych jednostek.
Art. 29. 1. Wolno przytaczad w utworach stanowiących samoistną całośd urywki rozpowszechnionych
utworów lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym wyjaśnianiem, analizą krytyczną,
nauczaniem lub prawami gatunku twórczości.
Art. 31. Wolno nieodpłatnie wykonywad publicznie rozpowszechnione utwory podczas ceremonii
religijnych, imprez szkolnych i akademickich lub oficjalnych uroczystości paostwowych, jeżeli nie łączy
się z tym osiąganie pośrednio lub bezpośrednio korzyści majątkowych i artyści wykonawcy nie
otrzymują wynagrodzenia, z wyłączeniem imprez reklamowych, promocyjnych lub wyborczych.
Polsko-Amerykańska Fundacja Wolności jest partnerem Fundacji Billa i Melindy Gates w przedsięwzięciu,
które ma ułatwić polskim bibliotekom publicznym dostęp do komputerów, internetu i szkoleń. Program Rozwoju
Bibliotek w Polsce jest realizowany przez Fundację Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego.
O ile nie jest stwierdzone inaczej, prawa do materiału posiada Centrum Edukacji Obywatelskiej. Tekst jest dostępny na licencji Creative
Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska. Licencja nie obejmuje zdjęd i materiałów graficznych.
Materiały pomocnicze
Centrum Edukacji Obywatelskiej
Polsko-Amerykańska Fundacja Wolności jest partnerem Fundacji Billa i Melindy Gates w przedsięwzięciu,
które ma ułatwić polskim bibliotekom publicznym dostęp do komputerów, internetu i szkoleń. Program Rozwoju
Bibliotek w Polsce jest realizowany przez Fundację Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego.
O ile nie jest stwierdzone inaczej, prawa do materiału posiada Centrum Edukacji Obywatelskiej. Tekst jest dostępny na licencji Creative
Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska. Licencja nie obejmuje zdjęd i materiałów graficznych.