Raport OBOP październik 2011

Raport
z ogólnopolskiego badania ankietowego na
temat wybranych elementów polityki zdrowotnej
ograniczającej palenie
Krzysztof Przewoźniak
Warszawa, listopad-grudzieo 2011
1
Spis treści
1.Metodologia badao ................................................................................................................. 3
1.1.
Cel, założenia i przedmiot badao ................................................................................. 3
1.2.
Organizacja badao ....................................................................................................... 4
1.3.
Źródła danych i dobór badanej próby ......................................................................... 4
2.Narażenie na dym tytoniowy w pracy i lokalach gastronomicznych ...................................... 5
2.1. Metodologia badania i analizy zebranych danych sondażowych ................................... 6
2.2. Poziom narażenia na dym tytoniowy w pracy i lokalach gastronomicznych .................. 6
2.3 Narażenie na dym tytoniowy w pracy i lokalach gastronomicznych a palenie tytoniu ... 7
3.Postawy wobec polityki zdrowotnej ograniczającej palenie tytoniu ...................................... 8
3.1. Metodologia badania i analizy zebranych danych sondażowych ................................... 9
3.2. Wpływ zakazu palenia w miejscach publicznych na poziom narażenia na dym
tytoniowy.............................................................................................................................. 10
3.3. Wpływ zakazu palenia w miejscach publicznych na zaprzestanie palenia ................... 12
3.4. Poparcie dla całkowitego zakazu palenia we wszystkich miejscach publicznych ......... 13
3.5. Poparcie dla wprowadzenia obrazkowych ostrzeżeo zdrowotnych na paczkach
papierosów ........................................................................................................................... 14
4. Podsumowanie wyników i wnioski....................................................................................... 16
Narażenie na dym tytoniowy w pracy i lokalach gastronomicznych ................................... 16
Postawy wobec polityki zdrowotnej ograniczającej palenie................................................ 17
2
1.Metodologia badao
1.1. Cel, założenia i przedmiot badao
Badanie zostało zaplanowane i przeprowadzone przez Centrum Onkologii – Instytut im. Marii
Skłodowskiej-Curie w ramach Programu Prewencji Pierwotnej Narodowego Programu
Zwalczania Chorób Nowotworowych.1 Raport dotyczący zmian w narażeniu na dym
tytoniowy po wprowadzeniu w 2010 r. zakazu palenia w miejscach publicznych i pracy został
opracowany ze środków Stowarzyszenia MANKO
Jednym z celów ww. badania była ocena narażenia społeczeostwa polskiego na dym
tytoniowy w zakładach pracy i lokalach gastronomicznych oraz stosunku Polaków do
wybranych elementów polityki zdrowotnej ograniczającej palenie, a w szczególności
poparcia dla całkowitego zakazu palenia tytoniu we wszystkich miejscach publicznych
i zakładach pracy oraz poparcia dla umieszczenia na paczkach papierosów dużych,
zajmujących
co
najmniej
50%
powierzchni
opakowania,
ostrzeżeo
zdrowotnych
zawierających fotograficzną ilustrację zdrowotnych skutków palenia. W badaniu podjęto
również próbę oceny wpływu wprowadzonego w Polsce w 2010 r. zakazu palenia
w miejscach publicznych i pracy na postawy palaczy, w tym zaprzestanie przez nich palenia.
Wszystkie ww. zmienne zostały zanalizowane osobno wśród ogółu respondentów, mężczyzn
i kobiet, a w każdej z tych grup w następujących przekrojach społeczno-demograficznych:
według wieku, miejsca zamieszkania, wykształcenia, stanu cywilnego, statusu zawodowego,
grupy społeczno-zawodowej, samooceny sytuacji materialnej, dochodu na osobę. W ocenie
polityki zdrowotnej wzięto także pod uwagę postawy Polaków wobec palenia.
1
Zob. całościowy raport z ww. badania: W. Zatooski, K. Przewoźniak, J. Łobaszewski, J.M. Jaworski. Raport z
ogólnopolskiego badania na temat związanych ze stylem życia czynników ryzyka i czynników ochronnych
nowotworów złośliwych oraz wybranych elementów polityki zdrowotnej ograniczającej palenie. Centrum
Onkologii-Instytut, Warszawa 2011
3
1.2. Organizacja badao
Badanie przeprowadzono we współpracy z TNS OBOP w terminie 13-16 października 2011 r.
Wywiady przeprowadzono metodą wywiadu bezpośredniego z wykorzystaniem technik
komputerowych
(ang.
Computer
Assisted
Personal
Interviewing
–
CAPI)
w domach/mieszkaniach respondentów na reprezentatywnej, liczącej 1000 osób, próbie
ludności Polski powyżej 15 roku życia.
Operat losowania stanowił rejestr zasobów mieszkaniowych prowadzony przez Główny
Urząd Statystyczny. Na poziomie gospodarstwa domowego dobór respondenta dokonano
zgodnie z regułą ostatnich urodzin, która zapewnia losowy dobór respondenta. Wszystkie
osoby powyżej 15 roku życia były spisywane w specjalnej tabeli, z uwzględnieniem
dokładnych dat ich urodzin. Ankieter wybierał do badania tę osobą, która jako ostatnia
miała urodziny.
1.3. Źródła danych i dobór badanej próby
Próba badawcza została wylosowana w Głównym Urzędzie Statystycznym. Jako operat
losowania posłużył tzw. TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowy Podziału Terytorialnego Kraju),
składający się z kilku podsystemów. Pierwszy to system identyfikatorów i nazw jednostek
podziału administracyjnego TERC99. System zawiera identyfikatory i nazwy jednostek
zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego kraju i jest zbudowany według
hierarchicznej numeracji: województw, powiatów, gmin. Drugi to system identyfikatorów
i nazw miejscowości SIMC99. System zawiera: urzędowe nazwy miejscowości, stałe,
niepowtarzalne
identyfikatory
miejscowości,
określenia
rodzajowe
miejscowości,
przynależnośd miejscowości do gminy, powiatu i województwa. Trzeci podsystem to system
rejonów statystycznych i obwodów spisowych BREC99 System obejmuje identyfikatory
podziału utworzonego dla potrzeb przeprowadzania narodowych spisów powszechnych
i prowadzenia badao reprezentacyjnych. Obwód spisowy jest jednostką przestrzenną
wyodrębnioną dla spisów powszechnych i innych badao statystycznych według liczby
mieszkao i mieszkaoców. Rejon statystyczny stanowi przestrzenną jednostkę agregacji
4
danych statystycznych złożoną z kilku, nie więcej niż dziewięciu obwodów spisowych.
Granice rejonów i obwodów są utrwalone w dokumentacji geodezyjno-kartograficznej
zapewniającej: kompletnośd pokrycia terenu całego kraju siecią rejonów statystycznych
i obwodów spisowych, a także prawidłową lokalizację wszystkich zamieszkanych budynków
w rejonach i obwodach. Granice rejonów i obwodów są zawsze dostosowane do granic
jednostek podziału terytorialnego oraz spójne z granicami obrębów stosowanych
w ewidencji gruntów i budynków. Informatyczny zbiór numerów rejonów statystycznych
i obwodów spisowych stanowi system BREC99, w którym dla każdego rejonu i obwodu
określona jest liczba mieszkao i szacunkowa liczba ludności. Zatem system BREC99 stanowi
operat sensu stricto do losowania prób w badaniach społecznych. System identyfikacji
adresowej ulic, nieruchomości, budynków i mieszkao NOBC99 - zawiera adresy budynków
i mieszkao, w układzie rejonów statystycznych i obwodów spisowych. Na podstawie baz
systemu losowane są próby oraz ustalane są adresy mieszkao wylosowanych do badao
reprezentacyjnych.
Na poziomie gospodarstwa domowego dobór respondenta dokonano zgodnie z regułą
ostatnich urodzin, która zapewnia losowy dobór respondenta. Wszystkie osoby powyżej 15
roku życia były spisywane w specjalnej tabeli, z uwzględnieniem dokładnych dat ich urodzin.
Ankieter wybierał do badania tę osobą, która jako ostatnia miała urodziny.
2.Narażenie na dym tytoniowy w pracy i lokalach gastronomicznych
Dane o zachorowalności i umieralności na choroby spowodowane biernym narażeniem na
dym tytoniowy w Polsce są fragmentaryczne. Na podstawie danych epidemiologicznych na
temat zgonów przypisanych biernemu paleniu w 2002 r. w krajach Unii Europejskiej, w tym
Polsce, można ocenid, ze bierne narażenie na dym tytoniowy stanowi jedną z podstawowych
przyczyn przedwczesnej umieralności w naszym kraju2. Szacunki z 2002 r. wskazują, że
w wyniku biernego palenia w Polsce w zmarło w tym czasie 8720 osób, w tym 3730 stanowiły
2
Smoke Free Partnership. Lifting the smokescreen. 10 reasons for a smoke free Europe. European Respiratory
Society Journal, Brussels 2006 (polskie wydanie: Rozwiad zasłonę dymną. 10 argumentów za Europą wolną od
dymu tytoniowego. Centrum Onkologii, Warszawa 2007)
5
zgony przed 65 r.ż., 1826 zgony osób niepalących, a 331 zgony wynikające z narażenia na
dym tytoniowy w miejscu pracy, w tym lokalach gastronomicznych.
2.1. Metodologia badania i analizy zebranych danych sondażowych
Wprowadzona w 2010 r. nowelizacja ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami
używania tytoniu i wyrobów tytoniowych wprowadziła całkowity zakaz palenia w placówkach
służby zdrowia, placówkach edukacyjno-wychowawczych, pomieszczeniach obiektów
kultury, wypoczynku (poza hotelami) i sportu, środkach transportu publicznego. Mimo
wielkiego sprzeciwu przemysłu tytoniowego, a także części pracodawców wprowadzono
także zakaz palenia tytoniu w lokalach gastronomiczno-rozrywkowych i zakładach pracy przy
czym decyzją właściciela, dysponenta lub dyrektora lokalu lub zakładu pracy w miejscach
tych mogłyby (ale nie musiały) zostad tworzone odpowiednio wyposażone palarnie. Działania
medialne powadzone po wejściu w życie zakazu palenia w miejscach publicznych i zakładach
pracy skupiły się na przekonaniu dysponentów ww. miejsc do nie tworzenia palarni i nie
instalowania kabin dla palaczy.
Celem badania było zorientowanie się, w jakim stopniu działania te okazały się skuteczne,
tzn. jak często po wprowadzeniu nowych regulacji prawnych Polacy są narażeni na dym
tytoniowy w pracy i lokalach gastronomicznych, w szczególności w tych miejscach, w których
narażenie na dym tytoniowy przed wejściem w życie zakazu palenia było najczęstsze (bary,
puby, dyskoteki, kluby muzyczne, restauracje, kawiarnie). Zbadano zarówno poziom
narażenia na dym tytoniowy osób niepalących, jak i palaczy. W analizie uwzględniono
również wszystkie najważniejsze społeczno-demograficzne cechy badanych respondentów.
2.2. Poziom narażenia na dym tytoniowy w pracy i lokalach gastronomicznych
Wyniki badania wykazały, że w październiku 2011 r. od 6% do 17% dorosłych Polaków było
narażonych na dym tytoniowy w lokalach gastronomicznych. Z deklaracji respondentów
wynikało, że najczęściej narażeni byli na dym tytoniowy w barach lub pubach (17%) oraz
6
dyskotekach lub klubach muzycznych (12%). W mniejszym stopniu narażenie na dym
tytoniowy miało miejsce w kawiarniach (8%) i restauracjach (6%). Często dorośli Polacy byli
również narażeni w swoich zakładach pracy (13%). Poziom narażenia na dym tytoniowy
w pracy był wyższy niż w większości lokali gastronomicznych (za wyjątkiem barów i pubów).
Rys. 2.1 Narażenie na dym tytoniowy w lokalach gastronomicznych i zakładach pracy,
Polska, X 2011
2.3 Narażenie na dym tytoniowy w pracy i lokalach gastronomicznych
a palenie tytoniu
Palenie tytoniu jest najważniejszym czynnikiem determinującym narażenie na dym
tytoniowy w pracy. Wyniki sondażu pokazały, że narażenie na dym tytoniowy w miejscu
pracy jest dwa razy częstsze (20%) wśród palących niż niepalących (10%) Polaków.
W lokalach gastronomicznych różnice te nie są tak duże (20% vs. 15% w barach lub pubach,
13% vs. 11% w dyskotekach lub klubach muzycznych, 9% vs. 7% w kawiarniach, 8% vs. 5% w
restauracjach). Czynniki społeczno-demograficzne mają pośredni wpływ na narażenie na
dym tytoniowy w pracy i miejscach publicznych, w tym lokalach gastronomicznych,
7
determinując z jednej strony postawy wobec palenia, z drugiej strony częstośd uczęszczania
do lokali gastronomicznych.
Rys. 2.2 Narażenie na dym tytoniowy w lokalach gastronomicznych i zakładach pracy
a palenie tytoniu,
Polska, X 2011
100
90
80
%
70
60
Mężczyźni
50
Kobiety
40
30
20
20
20
15
13 11
9
10
8
7
10
5
y
pr
ad
za
kł
re
st
au
ra
ac
cj
a
ia
rn
ia
ka
w
dy
sk
ot
ek
a/
kl
ub
m
uz
ba
r/p
ub
yc
zn
y
0
3.Postawy wobec polityki zdrowotnej ograniczającej palenie tytoniu
Polityka zdrowotna ograniczająca palenie jest istotnym instrumentem kształtowania norm
i postaw społeczeostwa wobec palenia tytoniu. Wprowadzenie w Polsce w 1995 r. ustawy
o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych, w tym
czasie jednej z najnowocześniejszych na świecie, było kamieniem milowym w budowaniu
podstaw prawnych i norm społecznych dla ograniczenia palenia tytoniu w naszym kraju. Jak
wykazują przeprowadzone w ostatnich dwudziestu latach badania wprowadzenie w życie
takich regulacji prawnych, jak ograniczenie palenia w miejscach publicznych i zakładach
pracy, zakaz reklamy, promocji i sponsorowania tytoniu czy umieszczenie na paczkach
8
papierosów dużych (30% powierzchni), tekstowych ostrzeżeo zdrowotnych miało istotny
wpływ na zmniejszenie częstości palenia zarówno wśród młodzieży, jak i dorosłej części
społeczeostwa polskiego. Na przykład, wprowadzone w 1998 r. ostrzeżenia zdrowotne na
paczkach papierosów wpłynęły na zaprzestanie palenia przez około 300 tys. palących.
Podobna był reakcja polskich palaczy po wprowadzeniu w 2004 r. unijnych ostrzeżeo
zdrowotnych na paczkach papierosów.
3.1. Metodologia badania i analizy zebranych danych sondażowych
W przeprowadzonym w październiku 2011 r. badaniu podjęto próbę oceny skuteczności
wprowadzonego w 2010 r. zakazu palenia tytoniu w miejscach publicznych i zakładach pracy
oraz społecznego poparcia dla wejścia w życie planowanych na koniec 2012 r. obrazkowych
ostrzeżeo zdrowotnych na paczkach papierosów3.
W badaniu poddano analizie trzy zmienne mające na celu ocenę skuteczności przyjętych
i planowanych regulacji ograniczających palenie.
Po pierwsze, dokonano oceny zmian w deklarowanym narażeniu na dym tytoniowych
w pracy i lokalach gastronomicznych po wprowadzeniu w 2010 r. zakazu palenia w miejscach
publicznych i zakładach pracy. W tym celu porównano wyniki badao z lipca 2009 r.,
przeprowadzonych przed wprowadzeniem zakazu, oraz badao z lutego i października 2011 r.,
czyli w 3 i 11 miesięcy po wprowadzeniu zakazu palenia. W analizie tej uwzględniono
zarówno poziom narażenia na dym tytoniowy deklarowany przez osoby niepalące, jak
i palaczy.4
Po drugie, dokonano próby oceny zmian w postawach osób palących na skutek
wprowadzenia zakazu palenia w miejscach publicznych i pracy. W tym celu w badaniu z 2011
3
Nowelizacja ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych z dn. 8
kwietnia 2010 r. (znowelizowane przepisy prawne dotyczące zakazu palenia w miejscach publicznych i
zakładach pracy weszły w życie 15 listopada 2010 r.).
4
Wszystkie ww. ogólnopolskie badania ankietowe zostały przeprowadzone przez TNS OBOP na
reprezentatywnej próbie ludności Polski powyżej 15 r.ż.; w lipcu 2009 r. badania te zostały wykonane na
zlecenie Fundacji „Promocja Zdrowia”, a w lutym 2011 r. na zlecenie Głównego Inspektoratu Sanitarnego i
Stowarzyszenia MANKO.
9
r. zapytano osoby palące, czy po wprowadzeniu zakazu przestały palid, podjęły próbę
zaprzestania palenia, ograniczyły palenie, lepiej uświadomiły sobie ryzyko palenia, czy też
wprowadzenie nowych regulacji prawnych nie miało żadnego wpływu na zmianę ich postaw
wobec palenia tytoniu.
Po trzecie, dokonano oceny społecznego poparcia dla całkowitego, bez palarni i kabin dla
palaczy, zakazu palenia we wszystkich miejscach publicznych i zakładach pracy. I w tym
przypadku, poziom poparcia dla zakazu został zanalizowany zarówno w grupie niepalących,
jak i palących Polaków.
Na koniec, zapytano się palących i niepalących Polaków czy są za umieszczeniem na paczkach
papierosów dużych, zajmujących co najmniej połowę powierzchni opakowania, ostrzeżeo
zdrowotnych zawierających fotograficzną ilustrację zdrowotnych skutków palenia.
Analiza wszystkich ww. zmiennych charakteryzujących postawy wobec polityki zdrowotnej
ograniczającej palenie uwzględniła społeczno-demograficzne cech badanych respondentów.
3.2. Wpływ zakazu palenia w miejscach publicznych na poziom narażenia na
dym tytoniowy
Porównanie badao przeprowadzonych przed (lipiec 2009 r.) i po wprowadzeniu zakazu
palenia w miejscach publicznych z 2010 r. (badania z lutego i października 2011 r.) wskazuje
na ogromny spadek częstości narażenia na dym tytoniowy po wprowadzeniu tych regulacji.
W restauracjach deklarowany poziom narażenia na dym tytoniowy spadł 5-krotnie (z 29% do
6%), w kawiarniach 4-krotnie (z 36% do 8%), w barach i pubach oraz dyskotekach prawie 3krotnie (odpowiednio z 45% do 17% oraz z 33% do 12%), w zakładach pracy 2-krotnie (z 26%
do 13%).
Wyniki badao przeprowadzonych po wprowadzeniu zakazu wskazują, że tendencja
spadkowa pogłębia się.
10
Porównanie wyników badao z 2009 i 2011 r. pokazuje, że częstośd narażenia na dym
tytoniowy w pracy i lokalach gastronomicznych spada w podobnym stopniu wśród palących i
niepalących. Na przykład, deklarowany poziom narażenia w barach i pubach spadł wśród
palących proporcjonalnie w większym stopniu (z 58% do 20%) niż wśród niepalących (z 39%
do 15%). Obecnie w lokalach gastronomicznych poziom narażenia osób palących
i niepalących jest a zbliżonym poziomie. Oznacza to, że zakaz palenia został zaakceptowany
i jest przestrzegany nie tylko przez niepalących, ale także przez palaczy.
Rys. 3.1 Porównanie narażenia na dym tytoniowy w Polsce w lokalach gastronomicznych i zakładach pracy
przed (VII 2009 r.) i po (II i X 2011 r.) wprowadzeniu zakazu palenia w miejscach publicznych i pracy (w dn.
15.10.2010 r.)
Warto jednak zwrócid uwagę na sytuację w zakładach pracy, gdzie spadek narażenia na dym
tytoniowy po wprowadzeniu zakazu palenia był najmniejszy, a w przeciwieostwie do lokali
gastronomicznych, odsetek palaczy narażonych na dym tytoniowy jest 2-krotnie wyższy niż
wśród niepalących. Może to oznaczad, ze nowe regulacje prawne są na terenie zakładów
pracy gorzej przestrzegane i częściej tworzy się w nich palarnie lub instaluje kabiny dla
palaczy.
11
Rys. 3.2 Porównanie narażenia na dym tytoniowy w Polsce w lokalach gastronomicznych i zakładach pracy
przed (VII 2009 r.) i po (II i X 2011 r.) wprowadzeniu zakazu palenia w miejscach publicznych i pracy (w dn.
15.10.2010 r.): deklaracje palących i niepalących
3.3. Wpływ zakazu palenia w miejscach publicznych na zaprzestanie palenia
Zakaz palenia w miejscach publicznych miał wpływ na postawy 27,7% palaczy, tj. około 2,7
mln osób. Chod nie możemy stwierdzid, na ile deklarowane postawy zgodne są
z rzeczywistymi zachowaniami palaczy i czy zmiany w postawach wobec palenia okażą się
trwałe, to wydaje się, że wprowadzony w 2010 r. zakaz palenia w miejscach publicznych i
pracy staniał impuls do zmiany postawy wobec palenia dla znaczącej części osób palących w
Polsce.
10,7% palaczy (tj. 1,1 mln) stwierdziło, że z powodu zakazu podjęło próbę zaprzestania
palenia (6,4%) lub przestało palid 4,3%). W przypadku 10,6% palaczy wprowadzenie zakazu
doprowadziło do ograniczenia palenia, a 6,4% lepiej uświadomiło sobie ryzyko związane
z narażeniem na dym tytoniowy.
12
Rys. 3.3 Wpływ wprowadzonego w Polsce w 2010 r. zakazu palenia w miejscach publicznych zakładach pracy
na postawy wobec palenia, Polska, X 2011 r.
3.4. Poparcie dla całkowitego zakazu palenia we wszystkich miejscach
publicznych
Zdecydowana większośd dorosłych Polaków (62%) popiera wprowadzenie całkowitego
zakazu palenia w miejscach publicznych i pracy, w tym lokalach gastronomicznych (bez
palarni i kabin dla palących). Należy do nich nie tylko większośd niepalących (74%), ale także
znaczny odsetek palaczy (36%).
Różnice w poparciu dla całkowitego zakazu palenia zaobserwowane w niektórych grupach
społeczno-demograficznych (np. wyższe poparcie deklarują kobiety – 67% niż mężczyźni –
56%) wynikają z różnic w postawach wobec palenia tytoniu (więcej palących wśród
mężczyzn, więcej nigdy niepalących wśród kobiet).
13
Rys. 3.4 Poparcie dla całkowitego (bez palarni i kabin dla palaczy) zakazu palenia we wszystkich miejscach
publicznych i zakładach pracy, w tym lokalach gastronomicznych, X 2011 r.
3.5. Poparcie dla wprowadzenia obrazkowych ostrzeżeo zdrowotnych na
paczkach papierosów
Wyniki badania z października 2011 r. wykazały, że prawie trzy czwarte (71%) dorosłych
Polaków opowiada się za umieszczeniem na paczkach papierosów bardzo obrazkowych
ostrzeżeo zdrowotnych, stanowiących co najmniej 50% powierzchni opakowania
i pokazujących na fotografii zdrowotne następstwa palenia tytoniu. Liczba przeciwników
tego typu regulacji jest 2.5-krotnie mniejsza (29%).
Chod poparcie dla wprowadzenia obrazkowych ostrzeżeo zdrowotnych na paczkach
papierosów jest znacznie większe wśród niepalących (79% zwolenników, 21% przeciwników)
niż palących Polaków (54% vs. 46%), to warto zaznaczyd, że także wśród palących dominują
zwolennicy umieszczenia tych ostrzeżeo.
14
Rys. 3.5 Poparcie dla umieszczenia na paczkach papierosów dużych (co najmniej 50% powierzchni
opakowania), obrazkowych ostrzeżeo zdrowotnych, X 2011 r.
100
90
80
79
71
70
54
60
zwolennicy
46
przeciwnicy
% 50
40
29
21
30
20
10
0
Wszyscy
Niepalący
Palący
Podobnie jak w przypadku społecznego poparcia dla całkowitego zakazu palenia we
wszystkich miejscach publicznych i zakładach pracy, postawy wobec palenia tytoniu (palenie
bądź niepalenie) są również głównym czynnikiem determinujących stopieo poparcia dla
wprowadzenia
nowych,
obrazkowych
ostrzeżeo
zdrowotnych
na
opakowaniach
papierosowych i interferują w różnice obserwowane w grupach płci, wieku czy
wykształcenia.
71% chce umieszczenia na paczkach papierosów bardzo dużych (50% powierzchni)
obrazkowych ostrzeżeo zdrowotnych pokazujących na fotografii zdrowotne następstwa
palenia tytoniu. Liczba przeciwników tego typu regulacji jest 2.5-krotnie mniejsza (29%).
Chod poparcie dla wprowadzenia obrazkowych ostrzeżeo zdrowotnych na paczkach
papierosów jest znacznie większe wśród niepalących (79% zwolenników, 21% przeciwników)
15
niż palących Polaków (54% vs. 46%), to warto zaznaczyd, że także wśród palących dominują
zwolennicy umieszczenia tych ostrzeżeo.
4. Podsumowanie wyników i wnioski
Narażenie na dym tytoniowy w pracy i lokalach gastronomicznych
Ciągle od 6% do 17% dorosłych Polaków jest narażonych w miejscach publicznych i pracy na
substancje rakotwórcze dymu tytoniowego, najczęściej w barach i pubach. Podstawowym
czynnikiem determinującym poziom biernego narażenia na dym tytoniowy, w szczególności
w środowisku pracy, jest aktywne palenie tytoniu. Osoby palące są dwukrotnie częściej
(20%) narażone na bierne wdychanie dymu tytoniowego w miejscu pracy niż osoby niepalące
(10%). W lokalach gastronomicznych różnice te nie są tak duże (20% vs. 15% w barach lub
pubach, 13% vs. 11% w dyskotekach lub klubach muzycznych, 9% vs. 7% w kawiarniach, 8%
vs. 5% w restauracjach). Czynniki społeczno-demograficzne mają pośredni wpływ na
narażenie na dym tytoniowy w pracy i miejscach publicznych, w tym lokalach
gastronomicznych, determinując z jednej strony postawy wobec palenia, z drugiej strony
częstośd uczęszczania do lokali gastronomicznych.
Wydaje się, że w celu dalszego zmniejszenia narażenia na dym tytoniowy w miejscach
publicznych i zakładach pracy należy podjąd dwa rodzaje komplementarnych działao:
1/ z jednej strony wprowadzid całkowity zakaz palenia tytoniu we wszystkich miejscach
publicznych i miejscach pracy,
2/ z drugiej strony wzmocnid przestrzeganie przepisów prawnych poprzez
a/ kontrolę ww. miejsc przez odpowiednie służby porządkowe oraz inspekcję sanitarnoepidemiologiczną i inspekcję pracy,
b/ poprzez wprowadzenie zasady odpowiedzialności dysponenta miejsca użyteczności
publicznej lub dyrektora zakładu pracy za nieprzestrzeganie zakazu palenia oraz
c/ poprzez uświadomienie za pomocą działao edukacyjno-medialnych pracodawcom
i pracownikom korzyści wprowadzenia zakazu palenia w ich środowisku pracy. Częśd z ww.
16
działao wymaga podjęcia kolejnej próby znowelizowania ustawy o ochronie zdrowia przed
następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych.
Postawy wobec polityki zdrowotnej ograniczającej palenie
a) Wpływ zakazu palenia w miejscach publicznych na postawy wobec palenia tytoniu
Porównanie wyników badao z 2009 i 2011 r. jasno pokazuje, że po wprowadzeniu w 2010 r.
nowych regulacji prawnych zakazujących palenia lub je ograniczających w miejscach
publicznych i zakładach pracy ogromnie zmniejszyło się narażenie palaczy i niepalących na
dym tytoniowy, w szczególności w lokalach gastronomicznych. Ponad milion palaczy
stwierdziło, że w reakcji na ograniczenia palenia w pracy i miejscach publicznych próbowało
zerwad z nałogiem lub przestało palid. Niemniej, ciągle od 6% do 17% dorosłych Polaków jest
narażonych w miejscach publicznych i pracy na substancje rakotwórcze dymu tytoniowego,
najczęściej w barach i pubach. Miejscem, w którym spadek narażenia na dym tytoniowy po
wprowadzeniu zakazu palenia był najmniejszy i gdzie odsetek palących narażonych biernie
na dym tytoniowy jest nadal dwukrotnie większy niż niepalących, są zakłady pracy. To może
oznaczad, że obowiązujące obecnie przepisy natrafiają w zakładach pracy na trudności w ich
skutecznym wprowadzeniu lub częściej się tam tworzy palarnie, rzadziej natomiast
utrzymuje całkowity zakaz palenia.
b) Poparcie dla całkowitego zakazu palenia we wszystkich miejscach publicznych i pracy
Zdecydowana większośd Polaków chce wprowadzenia całkowitego zakazu palenia (bez
palarni i kabin dla palących). Chod należą do nich przede wszystkim niepalący (74%), to grupa
zwolenników całkowitego zakazu jest także duża wśród palących (36%). Wprowadzenie
całkowitego zakazu palenia chroni skuteczniej zdrowie pracowników i klientów, poprawia
przestrzeganie prawa oraz, na co wskazują także polskie dane, nie pogarsza sytuacji
ekonomicznej przemysłu gastronomiczno-rozrywkowego.
c) Poparcie dla 50% obrazkowych ostrzeżeo zdrowotnych na paczkach papierosów
17
w71% chce umieszczenia na paczkach papierosów bardzo dużych (50% powierzchni)
obrazkowych ostrzeżeo zdrowotnych pokazujących na fotografii zdrowotne następstwa
palenia tytoniu. Liczba przeciwników tego typu regulacji jest 2.5-krotnie mniejsza (29%).
Chod poparcie dla wprowadzenia obrazkowych ostrzeżeo zdrowotnych na paczkach
papierosów jest znacznie większe wśród niepalących (79% zwolenników, 21% przeciwników)
niż palących Polaków (54% vs. 46%), to warto zaznaczyd, że także wśród palących dominują
zwolennicy umieszczenia tych ostrzeżeo.
Wyniki badania wyraźnie wskazują, że wprowadzenie w 2010 r. nowych regulacji prawnych
zakazujących palenia m.in. w zakładach pracy i lokalach gastronomicznych (za wyłączeniem
palarni) spowodowało znaczący spadek narażenia Polaków na dym tytoniowy w lokalach
gastronomicznych i pracy, a w przypadku dużej liczby palaczy przyczyniło się do podjęcia
przez nich próby zaprzestania palenia. Z drugiej strony widad, że utworzone w niektórych
lokalach gastronomicznych i zakładach pracy palarnie nie eliminują narażenia na dym
tytoniowy w tych miejscach. Zdecydowana większośd Polaków, w tym także ok. 40%
palących domaga się wprowadzenia całkowitego zakazu palenia we wszystkich miejscach
publicznych i miejscach pracy (bez palarni i kabin dla palaczy), co powinno zostad
uwzględnione w trakcie kolejnej próby znowelizowania przepisów ustawowych w tym
zakresie.
Najbliższa nowelizacja ustawy powinna również uwzględnid fakt, że zdecydowana większośd
Polaków popiera wprowadzenie co najmniej 50% obrazkowych ostrzeżeo na paczkach
papierosów. Przygotowane przez Ministerstwo Zdrowia na podstawie katalogu Unii
Europejskiej obrazkowe ostrzeżenia zdrowotne na paczkach papierosów, które mają wejśd
w życie w 2012 r. nie przekraczają 40% powierzchni opakowania.
18