DiM 6.indb - Dziennikarstwo i Media

Igor Borkowski
Uniwersytet Wrocławski
Wprowadzenie
Słabością medioznawstwa, nie tylko polskiego, jest brak wyraźnego, autonomicznego
obudowania teoretycznego prowadzonych analiz. Gdy się ono pojawia, zwykle zostaje zapożyczone z innych nauk: antropologii kulturowej, językoznawstwa, kulturoznawstwa, literaturoznawstwa, socjologii czy filozofii. Stąd wciąż ponawiane dyskusje
dotyczące statusu medioznawstwa(?), nauki o mediach(?), teorii mediów(?), nauk
o poznaniu i komunikacji(?). Wszystkie one starają się wybijać na niepodległość,
niektórym formalnie się to udaje, inne wciąż rokują, niektóre więdną. Media są dzisiaj obszarem tak atrakcyjnym dla badaczy wielu profesji i metodologii, oferują tak
obfity materiał analityczny, wydają się tak ponętnym obiektem refleksji, że przyciągają reprezentantów rozmaitych dyscyplin i obszarów nauki, którzy z lepszym lub gorszym skutkiem z tej oferty korzystają. Gdybyśmy popatrzyli przez pryzmat mających
pewien staż i ugruntowanie badawcze metodyk prasoznawstwa, analizy zawartości
itp., można byłoby mówić raczej o demontażu dotychczasowych zespołów narzędzi
badawczych niż o pozytywnej pracy nad wdrożeniem nowych całościowych metod
pracy badawczej w obszarze eksploracji naukowej mediów.
Postanowiliśmy w tym tomie czasopisma nieco miejsca poświęcić właśnie owej
steoretyzowanej refleksji, która zoperacjonalizowana, powinna dawać podstawy do
standaryzowanych, porównywalnych i miarodajnych badań odnoszących się do samodzielnego pola medioznawczego. Mogą to być propozycje dyskusyjne lub w pewien sposób ograniczone co do swej użyteczności, ale na pewno warte przemyślenia
i prób zastosowań analitycznych.
Wciąż zbyt często jesteśmy świadkami badań, których podstawową ideą jest zebranie materiału i jego mniej więcej staranne zreferowanie. Sprowadza się to nawet
nie tyle do odpowiedzi na pytanie, co widać, ile po prostu: co po kolei referującemu
przesuwa się przed oczami. Kwestie metodologiczne są istotne, budują one warsztat
badacza, który potrafi problematyzować masę materiału przykładowego (a tego ze
Dziennikarstwo i Media 6, 2015
© for this edition by CNS
DiM 6.indb 11
2016-04-12 10:49:20
12
Igor Borkowski
współczesnych mediów wylewa się niezliczona ilość), poddawać ją ujednolicającej
klasyfikacji, przeglądowi, porównywalnej i miarodajnej ocenie.
Wydaje się, że poza wątkiem teoretycznym fundamentalne znaczenie w prowadzonych w różnych ośrodkach akademickich dociekaniach dotyczących mediów ma
odniesienie do badań nad systemami medialnymi, w tychże obrębie — nad teorią
i praktyką dziennikarstwa, nad strukturami systemów medialnych, ich uwarunkowaniami ekonomicznymi, warsztatowymi, kulturowymi, historycznospołecznymi.
Bardzo ciekawe wyniki przynoszą prace prowadzone w odniesieniu do istoty komunikacji medialnej: dyskursów medialnych, materiału dziennikarskiego, następstw,
koincydencji, współwystępowania komunikatów, zespołów i serii tekstów i innych
artefaktów medialnych, które pozwalają na prowadzenie wielowątkowych i relatywnie obfitych co do kontekstu czasowego badań. W sposób udany mogą one łączyć
poziom refleksji metodologicznej z językoznawczą, antropologiczną, politologiczną,
socjologiczną, nawet filozoficzną. Trudno w tego typu zestawieniu pomijać, związane
z komunikacją sprofesjonalizowaną, wątki: rzecznictwa prasowego, public relations,
brandingu, komunikacji wizerunkowej, komunikacji marki, konstruktów tożsamościowych, teorii stylu życia. Wszystkie one składają się na nurt studiów nad wizerunkiem bardzo ciekawie rozwijającym się w wielu ośrodkach, w tym wrocławskim,
który jest tu najliczniej reprezentowany.
Współczesne medioznawstwo potrzebuje środowiskowej debaty nad wypracowaniem i akceptacją jednolitych standardów badawczych. Nie mogą to być narzędzia
wypracowane na gruncie nauk społecznych (wyłącznie), politologii, która przez wiele lat w polskiej rzeczywistości zagarniała główną część pola dociekań nad komunikacją medialną. Nie mogą to być w żadnym wypadku wyłącznie refleksje związane
z naukami pedagogicznymi, osadzone w nurcie edukacji medialnej czy pedagogiki
mediów. Także prasoznawstwo pojmowane w kategoriach zarządzania informacją,
historii mediów i badań zawartości wydaje się niewystarczające. Medioznawstwo
polskie rozwijało się — i chyba wciąż rozwija — na marginesach różnych obszarów
i dyscyplin naukowych. Skutkuje to narzędziowym i aplikacyjnym traktowaniem badań mediów, niejako zagarniających i wycinających z bogatego złoża tylko tę warstwę, tę część, która koresponduje z podstawowym obiektem badań i jest najbliższa emocjonalnie badaczom reprezentującym rozmaite inne dziedziny: politologię,
psychologię, pedagogikę, kulturoznawstwo. Zwracamy na te kwestie baczną uwagę
w tym tomie rocznika.
Dobrze się więc stało, że w niniejszym zbiorze znajdujemy próby refleksji steoretyzowanej, która ma budować zwarty system narzędziowy adresowany do badań
mediów. Jednocześnie nie zapominamy o praktyce badawczej, stąd licznie reprezentowane tutaj przykłady prac materiałowych, odnoszących się do konkretnych użyć
strategii badawczych, prezentujących wyniki w zakresie zarówno medioznawstwa,
jak i badań wizerunkowych. W wielu powraca istotna dla współczesnej refleksji kategoria wartości sfery prywatnej i publicznej w komunikacji zapośredniczonej w meDziennikarstwo i Media 6, 2015
© for this edition by CNS
DiM 6.indb 12
2016-04-12 10:49:20
Wprowadzenie
13
diach. Wydaje się, że to jeden z najistotniejszych problemów dziennikarstwa i mediów około połowy drugiej dekady XXI wieku. Jak pogodzić albo jak rozdzielić to, co
prywatne, i to, co konieczne dla medialnego oglądu. Jak wyznaczać granice, stawiać
bariery, dopuszczać i naciskać, by przystęp medialnego oka kamery zaakceptować,
albo z drugiej strony, które sfery i jakie wartości uznawać za apriorycznie wykluczone
z oglądu medialnego.
Autorów kolejnych tekstów interesuje wyzyskanie mediów jako broni w walce
politycznej, ideologicznej, wizerunkowej i personalnej. To ważny aspekt refleksji —
śledzenie narzędziowego wykorzystania mediów do bieżących walk politycznych,
konstruowania narracji krytycznej, kontrolnej lub demaskatorskiej. W niniejszym
tomie znajdujemy też ciekawe uzupełnienia szeroko pojmowanej tematyki kategorii
prywatności widzianej jako obiekt refleksji sfery prywatnej nakładającej się na sferę
publiczną, jej uogólnień, stereotypizacji, konstruowania swoistych cliche dla dyskursu medialnego, jego przekształceń, wyzyskania walorów perswazyjnych tekstu.
W proponowanym tomie spotkamy — tradycyjnie już — prace zespołu autorów
związanych z Instytutem Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu
Wrocławskiego, doktorantów przygotowujących rozprawy pod okiem pracowników
naukowych wrocławskiego dziennikarstwa uniwersyteckiego oraz zaproszonych do
publikacji badaczy z innych, także zagranicznych, ośrodków naukowych. Nie brakuje
tu debiutów, to cieszy, bo wskazuje na żywotność i atrakcyjność refleksji badawczej
w obszarze mediów, dziennikarstwa, public relations, rzecznictwa prasowego i komunikacji wizerunkowej.
Dziennikarstwo i Media 6, 2015
© for this edition by CNS
DiM 6.indb 13
2016-04-12 10:49:20