Recenzja 2 (poprawionej pracy) - Prof. dr hab. Antoni F. Komorowski

Prof. dr hab. Antoni F. KOMOROWSKI
Akademia Marynarki Wojennej
ul. Śmidowicza 69, 81-103 Gdynia
03.03.2014.
RECENZJA (2)
rozprawy doktorskiej magistra Jerzego ZYGALSKIEGO
pt. „Proces zagospodarowania turystyczno-rekreacyjnego strefy nadmorskiej
Ziem Odzyskanych w latach 1945-1956”
/ po naniesieniu poprawek w rozprawie/
Uwagi ogólne
Polityka społeczna władz Polski powojennej zawierała między innymi program
rozwoju różnych form wypoczynku, turystyki i rekreacji w celu zapewnienia regeneracji sił
oraz poprawy zdrowotności mas pracujących. Zagadnienia te były rozwijane i w kolejnych
latach zmieniały się formy, metody i organizacja akcji wypoczynkowych. Powstawały nowe
ośrodki i centra wypoczynku. Proces ten dotyczył również strefy nadmorskiej Ziem
Odzyskanych.
Te i inne problemy zostały szeroko nakreślone w rozprawie doktorskiej Jerzego
ZYGALSKIEGO, zawierającej 281 s. tekstu, który podzielono na 5 rozdziałów opatrzonych
wstępem, zakończeniem, bibliografią – 392 poz., wykazem tabel i spisem fotografii.
We wstępie Autor naświetlił przyczyny zainteresowania się tematem oraz
przeprowadził dość obszerną analizę piśmiennictwa związanego z tematyką rozprawy.
Przedstawiono tu także podstawowy cel pracy: „poznanie komponentu procesu rozwoju
zagospodarowania turystycznego na tle przemian polityczno-społecznych i ideologicznych
w latach 1945-1956”. Dodatkowym celem pracy było: „ukazanie procesu scalania Ziem
Odzyskanych z gospodarką turystyczną kraju po 1945 r. oraz przedstawienie stanu i procesu
zagospodarowania strefy nadmorskiej Ziem Odzyskanych”. Autor w tej części pracy postawił
również 7 pytań badawczych, na które starał się udzielić odpowiedzi na dalszych stronach
rozprawy. Oparcie badań na zbiorach Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Archiwum
Państwowego w Gdańsku, Koszalinie, Szczecinie, Poznaniu, Gorzowie, Zielonej Górze
i niektórych ich oddziałach pozwoliło na zaprezentowanie nowych faktów i mało znanych
aspektów rozwoju ruchu turystyczno-rekreacyjnego w strefie nadmorskiej Ziem
Odzyskanych.
Jako zasadniczą metodę badawczą Autor przyjął „analizę historyczną źródeł
archiwalnych i dokumentów drukowanych”. Dodatkowo posłużył się „metodą ustalania
faktów historycznych”, „metodami opracowań statystycznych” (nie wyjaśniono jakimi) oraz
„metodą indukcyjną i porównawczą”. Autor posłużył się także metodą pośredniego ustalania
1
faktów i metodą geograficzną, o których jednak nie informuje wprost. Taki dobór metod
badawczych z pewnością pozwolił na osiągnięcie zakładanego celu pracy.
W rozdziale pierwszym przedstawiono charakterystykę strefy nadmorskiej Ziem
Odzyskanych, gdzie wyjaśniono rys historyczny i zakres terytorialny strefy nadmorskiej oraz
zaprezentowano walory klimatyczne, krajoznawcze i wypoczynkowe tej strefy. Rozważania
rozdziału kończy dość głęboka analiza struktury ludności omawianej strefy. Autor w tym
rozdziale przedstawia poszczególne kwestie szczegółowe cytując poglądy wielu badaczy ale
nie zadał sobie trudu uogólnienia i podsumowania tych poglądów oraz nie zaprezentował
własnych wniosków z tym związanych. Przykładem cytowań tekstów bez komentarzy są
liczne strony pracy.
Rozdział drugi, zatytułowany „Uwarunkowania rozwoju turystyki i rekreacji w Polsce
po 1945 roku”, analizuje najbardziej istotne elementy, jakie miały wpływ na rozwój turystyki
i rekreacji. Jest tu mowa o warunkach, zagrożeniach, wytycznych państwowych dot.
zarządzania turystyką, a także o roli związków zawodowych i innych organizacji.
W pierwszych dwóch podrozdziałach dokonano oceny zniszczeń wojennych bazy
turystycznej, a także dewastacji, szabrownictwa i celowego wywozu wielu elementów tej
bazy. Wśród przyczyn takiego stanu rzeczy Autor wymienia niedoskonałość i małą sprawność
nowej administracji terenów, zakłopotanie osadników, a także szabrowniczą działalność
oddziałów radzieckich, które długo okupowały tereny nadmorskie. Kolejne podrozdziały
analizują powstający system zarządzania turystyką i rekreacją na szczeblu centralnym, jego
zmiany oraz lokalne rozwiązania w tym zakresie. Autor ocenia, że jedną z przyczyn
ograniczenia rozwoju turystyki w strefie nadmorskiej był dekret o ochronie granic
państwowych i czasowym pobycie w strefie nadgranicznej, które to dokumenty wprowadziły
specjalne zezwolenia na pobyt w konkretnej miejscowości strefy nadgranicznej. Dalsza część
rozdziału jest poświęcona analizie rozwiązań „związkowych” w organizacji wypoczynku oraz
roli FWP, Orbisu, PTTK w tym systemie.
W rozdziale trzecim Autor dokonał oceny systemu odbudowy bazy turystycznorekreacyjnej strefy nadmorskiej Ziem Odzyskanych w latach 1945-1956, wskazując wpływ
organizacji państwowych ( Wydziału Turystyki Ministerstwa Komunikacji, Ministerstwa
Zdrowia i Ministerstwo Oświaty) i związkowych na organizację i rozwój wypoczynku
i turystyki w Polsce. W dalszej części rozdziału przeanalizowano warunki rozwoju
infrastruktury turystyczno-rekreacyjnej wskazując nakłady państwowe oraz statystykę
wykorzystania bazy wypoczynkowej. Dalsze strony rozdziału pokazują rolę organizacji
turystycznych i innych w organizowaniu ruchu turystycznego w strefie nadmorskiej.
Rozdział czwarty jest zatytułowany „Zagospodarowanie turystyczne strefy
nadmorskiej Ziem Odzyskanych w latach 1945-1956” i zawiera analizę bazy noclegowej, bazy
gastronomicznej, systemu komunikacji i łączności, wybranych elementów infrastruktury
turystycznej i zasobów ludzkich. Autor zwrócił też uwagę na rolę szkolnictwa różnych
2
poziomów w propagowaniu różnych form turystyki oraz w przygotowaniu kadr
turystycznych. Zarówno zebrane dane, jak i przedstawione statystyki świadczą o dokonaniu
głębokich analiz w zakresie rozpatrywanych problemów. Prezentowane dane liczbowe mają
oparcie w wielu materiałach przytoczonych w przypisach.
W ostatnim rozdziale – piątym – Autor dokonał oceny ruchu turystycznego w strefie
nadmorskiej Ziem Odzyskanych w analizowanych latach 1945-1956. Jest więc w rozdziale
mowa o turystyce szkolnej, organizacjach młodzieżowych, wypoczynku dzieci i młodzieży,
turystyce w organizacjach społecznych i instytucjach, związkach zawodowych itp. Omówiono
tu także turystykę uzdrowiskową, życie kulturalno-oświatowe i inne formy turystyki.
Ocena rozprawy
Na wstępie oceny rozprawy należy podkreślić znaczenie podjętego problemu, który
wynika głównie ze złożoności w ocenach faktów zawartych w archiwaliach i różnorodnych
innych materiałach (prasie, periodykach, książkach itp.).
Oceny zawarte w rozprawie są wartościowe i przedstawiono je w swoisty sposób
wspierając wieloma przypisami (może zbyt wieloma – razem 1127). Trudno w tych licznych
odwołaniach wyłowić myśli, oceny i niektóre wnioski własne Autora.
Oceniając obszar badań, na podstawie którego powstały poszczególne rozdziały
rozprawy, z uznaniem podkreślam trafność jego doboru. Zarówno zbiory archiwalne, jak
i inne materiały dostarczyły wiele faktów publikowanych po raz pierwszy w takiej formie.
Praca jest napisana w swoistej konwencji redakcyjnej co nie zawsze ułatwia wyodrębnienie
oryginalnych myśli Autora.
W zakończeniu pracy nie wskazano kierunków dalszych badań oraz innych ważnych
problemów do rozstrzygnięcia. Strona redakcyjna rozprawy nie jest niestety na najwyższym
poziomie. W tekście wersji 1 oraz 2 rozprawy można było znaleźć przestawienia liter,
występujące w wielu miejscach braki liter końcowych oraz błędy językowe. Niedostatki te
Autor zniwelował przedstawiając wersję 3 rozprawy w dniu 24.02.2014.
Wniosek końcowy
Uważam, że rozprawa jest oryginalna i wartościowa. Dodatnią stroną dzieła są
wnikliwe analizy faktów, przedstawienie nowych faktów i wielu danych statystycznych,
opartych na źródłach i opracowaniach.
Przedłożona rozprawa doktorska spełnia warunki stawiane pracom doktorskim,
określonym w Ustawie o tytule i stopniach naukowych i może być dopuszczona do
kolejnych etapów przewodu doktorskiego.
Wnoszę aby Autor w trakcie dyskusji nad rozprawą wyjaśnił zastosowane
i przytoczone na s. 10 „metody opracowań statystycznych”. Ponadto proszę o udzielenie
odpowiedzi na pytanie: „Jakie są główne różnice w standardach wypoczynku dziś
w porównaniu do analizowanego okresu lat 1945-1956?”
3