Broszura informacyjna DOPS - Dolnośląski Ośrodek Polityki

BADANIE MONITORINGOWE DOLNOŚLĄSKIEGO SEKTORA
EKONOMII SPOŁECZNEJ ORAZ DZIAŁAŃ W OBSZARZE
REINTEGRACJI SPOŁECZNEJ I ZAWODOWEJ PODMIOTÓW
EKONOMII SPOŁECZNEJ ZE WSKAZANIEM REKOMENDACJI
DLA SYSTEMU MONITORINGU
BROSZURA INFORMACYJNA
Zleceniodawca
badania:
Dolnośląski Ośrodek Polityki Społecznej
ul. Hubska 7
50-501 Wrocław
Tel. 71 770 42 20
e-mail: [email protected]
Wykonawca
badania:
Grupa BST
ul. Mieczyków 12
40-748 Katowice
tel. 32 722 84 54
e-mail: [email protected]
Wstęp
W
niniejszym
badaniu
poruszona
została
problematyka
reintegracji
społecznej w podmiotach ekonomii społecznej. Celem było:
 uzyskanie aktualnych i pogłębionych danych o kondycji sektora ekonomii
społecznej na Dolnym Śląsku,
 zdiagnozowanie przebiegu procesu reintegracji/ rehabilitacji społecznozawodowej w integracyjnych podmiotach ekonomii społecznej (w tym
barier skuteczności procesu i potrzeb w zakresie jego usprawniania),
 zweryfikowanie możliwości stosowania narzędzia do monitoringu „efektu
integracyjnego”,
 uzyskanie użytecznych rekomendacji w zakresie procesu reintegracji/
rehabilitacji społeczno-zawodowej (dotyczących standardów, potrzeb
itd.),
 modyfikacja założeń systemu monitoringu sektora ekonomii społecznej.
Badaniem objęte zostały PES o charakterze reintegracyjnym:
 centra integracji społecznej (CIS),
 kluby integracji społecznej (KIS),
 warsztaty terapii zajęciowej (WTZ),
 zakłady aktywności zawodowej (ZAZ).
Integracja społeczna i zawodowa w Centrach Integracji Społecznej
 W województwie dolnośląskim pod koniec roku 2016 zarejestrowanych
było 7 CIS
 Wśród
centrów
integracji
społecznej
zlokalizowanych
na
terenie
województwa dolnośląskiego wyróżnia się 4 centra samorządowe oraz 3
centra pozarządowe
Zgodnie z Ustawą z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym centra
integracji społecznej zajmują się reintegracją społeczną oraz zawodową.
Poprzez reintegrację społeczną rozumie się działania, w tym również
o charakterze samopomocowym, mające na celu odbudowanie i utrzymanie
u osoby uczestniczącej w zajęciach w centrum integracji społecznej, klubie
integracji
społecznej
lub
zatrudnionej
u
pracodawcy,
umiejętności
uczestniczenia w życiu społeczności lokalnej i pełnienia ról społecznych w
miejscu pracy, zamieszkania lub pobytu, natomiast reintegracja zawodowa
interpretowana
jest
jako
działania
mające
na
celu
odbudowanie
i podtrzymanie u osoby uczestniczącej w zajęciach w centrum integracji
społecznej i klubie integracji społecznej zdolności do samodzielnego
świadczenia pracy na rynku pracy. Centrum integracji społecznej, w ramach
reintegracji zawodowej, może prowadzić działalność wytwórczą, handlową
lub usługową oraz działalność wytwórczą w rolnictwie, z wyłączeniem
działalności polegającej na wytwarzaniu i handlu wyrobami przemysłu
paliwowego, tytoniowego, spirytusowego, winiarskiego, piwowarskiego, a
także pozostałych wyrobów alkoholowych o zawartości alkoholu powyżej 0,5%
oraz wyrobów z metali szlachetnych albo z udziałem tych metali. W centrach
integracji społecznej realizowane są następujące działania:
 kształcenie umiejętności pozwalających na pełnienie ról społecznych
i osiąganie pozycji społecznych dostępnych osobom niepodlegającym
wykluczeniu społecznemu;
 nabywanie umiejętności zawodowych oraz przyuczenie do zawodu,
przekwalifikowanie lub podwyższanie kwalifikacji zawodowych;
 naukę planowania życia i zaspokajania potrzeb własnym staraniem,
zwłaszcza
przez
możliwość
osiągnięcia
własnych
dochodów
przez
zatrudnienie lub działalność gospodarczą;
 uczenie umiejętności racjonalnego gospodarowania posiadanymi środkami
pieniężnymi.
Kluczowe wyniki badań
 Badani
przedstawiciele
CIS
dostrzegają
zjawisko
nadmiernego
przywiązywania się uczestników do ich organizacji/instytucji. W ich
opinii jest to związane m.in. z małą ilością ofert pracy na rynku, niskimi
kwalifikacjami uczestników, poczuciem bezpieczeństwa oraz bierną
i roszczeniową postawą.
 Wśród rodzajów wsparcia w zakresie reintegracji społecznej, z jakich
korzystają uczestnicy CIS wymieniono zajęcia z reintegracji społecznej
(m.in. racjonalne gospodarowanie środkami pieniężnymi, pokonywanie
barier,
wzmacnianie
samooceny),
zakładania
własnej
działalności
gospodarczej lub spółdzielni socjalnej, zajęcia z psychologiem, a także
codzienny kontakt z pracownikiem socjalnym. Jeden z badanych wskazał,
że osoby uzależnione od alkoholu kierowane są do Gminnej Komisji
Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.
 Zwrócono uwagę, że uczestnicy chętnie korzystają z form wsparcia
z zakresu reintegracji społecznej. W opinii jednego z badanych ma to
ogromny wpływ na późniejszy proces reintegracji zawodowej.
 Reintegracja zawodowa w CIS polega na odbudowaniu i podtrzymaniu
u beneficjentów zajęć zdolności do samodzielnego świadczenia pracy na
rynku pracy.
 W badanych podmiotach zajęcia reintegracji zawodowej prowadzi
doradca
zawodowy
(m.in.
elementy
ekonomii
społecznej,
przedsiębiorczości, ABC poszukiwania pracy, przygotowanie do wejścia na
otwarty rynek pracy, rozmowy kwalifikacyjne, dokumenty aplikacyjne).
Przedstawiciel jednego z CIS wśród form reintegracji zawodowej
wymienił również zajęcia z pośrednictwa pracy.
 Jeden z badanych CIS realizuje usługi zewnętrzne z zakresu sprzątania
i utrzymywania terenów i budynków. W drugim podmiocie prowadzone są
warsztaty: opieki nad osobami starszymi i dziećmi, remontowo budowlane, ogrodnicze, prowadzone przez trenerów zawodu. Warsztaty
odbywają się głównie poza centrum. Jeden z badanych podmiotów
prowadzi warsztat krawiecki na terenie placówki.
 Kluczowym efektem procesu reintegracji zawodowej w reprezentowanych
przez
nich
podmiotach
uczestników,
lepsze
jest
poruszanie
podejmowanie
się
po
zatrudnienia
rynku
pracy,
przez
poprawa
funkcjonowania
w środowisku pracy oraz zmiana podejścia do pracy.
 W opinii jednego z przedstawicieli kadry podstawową barierą jest brak
chęci podjęcia pracy, a także brak nawyku pracy u uczestników. Drugi
z badanych zwrócił natomiast uwagę na bariery finansowe CIS, które
uniemożliwiają
podejmowanie
bardziej
zaawansowanych
działań
w kierunku reintegracji zawodowej uczestników.
 Jeden z uczestników badania jakościowego przyznał, że w jego placówce
efekt integracyjny beneficjentów mierzony jest za pomocą ankiet.
Narzędzie to służy do diagnozy predyspozycji uczestników, a także
bilansu kompetencji.
 W kontekście współpracy z innymi instytucjami/organizacjami zwrócono
uwagę na barierę związaną z brakiem chęci zatrudniania uczestników
przez pracodawców współpracujących z placówką.
Integracja społeczna i zawodowa w Klubach Integracji Społecznej
 W roku 2016 w województwie dolnośląskim zarejestrowane były 3 kluby
integracji społecznej
 Wszystkie dolnośląskie kluby prowadzone były przez ośrodki pomocy
społecznej
Zgodnie z przepisami Ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu
socjalnym, celem tworzenia klubów integracji społecznej jest reintegracja
społeczna oraz zawodowa w szczególności osób bezdomnych realizujących
indywidualny program wychodzenia z bezdomności, w rozumieniu przepisów
o pomocy społecznej, uzależnionych
narkotyków
lub
innych
środków
od alkoholu, uzależnionych od
odurzających,
chorych
psychicznie,
w rozumieniu przepisów o ochronie zdrowia psychicznego, długotrwale
bezrobotnych w rozumieniu przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach
rynku pracy, zwalnianych z zakładów karnych, mających trudności w
integracji ze środowiskiem, w rozumieniu przepisów o pomocy społecznej,
uchodźców realizujących indywidualny program integracji, w rozumieniu
przepisów
o pomocy społecznej, osób niepełnosprawnych, w rozumieniu przepisów
o
rehabilitacji
zawodowej
i
społecznej
oraz
zatrudnianiu
osób
niepełnosprawnych.
Zgodnie z w ramach działalności KIS realizowane są następujące aktywności:
 działania mające na celu pomoc w znalezieniu pracy na czas określony lub
na czas wykonania określonej pracy, w pełnym lub niepełnym wymiarze
czasu pracy u pracodawców, wykonywania usług na podstawie umów
cywilnoprawnych oraz przygotowanie do podjęcia zatrudnienia lub
podjęcia działalności w formie spółdzielni socjalnej;
 prace społecznie użyteczne;
 roboty publiczne;
 poradnictwo prawne;
 działalność
samopomocową
w
zakresie
zatrudnienia,
spraw
mieszkaniowych i socjalnych;
 staże, o których mowa w przepisach o promocji zatrudnienia i
instytucjach rynku pracy.
Kluczowe wyniki badań

Z przeprowadzonego badania ilościowego wynika, że badany klub
integracji społecznej oferuje wsparcie w postaci zajęć społecznych, prac
socjalnych, doradztwa zawodowego i pośrednictwa pracy.

Badany KIS w największym wymiarze godzin udziela wsparcia w postaci
poradnictwa psychologicznego oraz doradztwa zawodowego.

Przedstawiciel KIS charakteryzując harmonogram procesu reintegracji
społeczno-zawodowej reprezentowanej przez siebie placówki wyróżnił
etapy:
poznania
pracownika,
przygotowania
formalności,
fazę
instruktażową, zapoznanie z pracodawcą, rozmowy motywacyjne,
a także ocenę oraz stały kontakt z pracownikiem.

Największe efekty społeczne dają zajęcia społeczne, poradnictwo
psychologiczne, terapie grupowe, grupy wsparcia, a także doradztwo
zawodowe. Z kolei najlepsze efekty zawodowe przynoszą zajęcia
zawodowe.

W 2015 roku w zajęciach organizowanych przez klub integracji
społecznej (KIS) uczestniczyło średnio 67 osób. Ponadto średnia liczba
osób, które rozpoczęły i ukończyły zajęcia w 2015 roku wynosi
odpowiednio 67 i 35.

Najczęstszym
powodem
zakończenia
udziału
w
zajęciach
było
odstąpienie od realizacji programu przez uczestnika - 71,0% osób.

66,7% osób, które zakończyły udział w zajęciach organizowanych przez
KIS w 2015 roku, podjęło zatrudnienie subsydiowane.
Rehabilitacja społeczna i zawodowa w Zakładach Aktywności Zawodowej
 Na koniec roku 2016 w województwie dolnośląskim aktywnie działało 6
ZAZ
 Zakłady aktywności zawodowej zajmują się działalnością usługową
i wytwórczą m.in. w zakresie: usług pralniczych, gastronomii, poligrafii,
ogrodnictwa, produkcji gadżetów reklamowych, rękodzieła artystycznego,
sprzątania, call center, usług archiwizacyjnych.
Zgodnie z Ustawą z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej
i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, zadaniem zakładu
aktywności zawodowej jest rehabilitacji społeczna i zawodowa osób
niepełnosprawnych. ZAZ może zostać utworzony, jeżeli co najmniej 70%
ogółu osób zatrudnionych w tej jednostce stanowią osoby niepełnosprawne,
w szczególności skierowane do pracy przez powiatowe urzędy pracy. ZAZ
może prowadzić działalność wytwórczą lub usługową. Zakłady nie mogą
natomiast prowadzić działalności polegającej na wytwarzaniu wyrobów
przemysłu
paliwowego,
tytoniowego,
spirytusowego,
winiarskiego,
piwowarskiego,
a także pozostałych wyrobów alkoholowych o zawartości alkoholu powyżej
1,5% oraz wyrobów z metali szlachetnych albo z udziałem tych metali lub
Kluczowe wyniki badań
handlu tymi wyrobami.
 W badanych ZAZ w ramach procesu rehabilitacji społecznej organizowane
są m.in. konsultacje z doradcą zawodowym, spotkania z treneremcoachem oraz wyjścia na wydarzenia kulturalne (tj. teatr, filharmonia).
Poza tymi działaniami rehabilitacja społeczna prowadzona jest poprzez
sport.
 Do istotnych elementów procesu reintegracji społecznej w ZAZ zaliczyć
należy również pracę z rodzicami. Współpraca ta ma miejsce m.in.
podczas uczestnictwa rodziców w wydarzeniach organizowanych przez
ZAZ
oraz
w trakcie spotkań w miejscu zamieszkania osób z niepełnosprawnościami
na etapie procesu tworzenia IPR.
 W zakresie rehabilitacji zawodowej osoby zatrudnione w zakładach
aktywności zawodowej uczą się nowych czynności zawodowych, poznają
maszyny, materiały, technologie i procesy. Możliwe jest to dzięki
instruktorom, których zadaniem jest rehabilitacja zawodowa osób
z niepełnosprawnościami
 Współpraca z rodzicami w zakresie rehabilitacji zawodowej ma inny
charakter niż ma to miejsce w przypadku rehabilitacji społecznej. Jeden
z badanych przyznał, że stara się usamodzielniać pracowników poprzez
ograniczenie ingerencji rodziców w przebieg rehabilitacji zawodowej.
 Do kluczowych barier procesów rehabilitacyjnych kadra ZAZ zaliczyła:
duże przywiązanie uczestników do rodziców oraz brak samodzielności
i zaradności wynikające z nadopiekuńczości.
Rehabilitacja społeczna i zawodowa w Warsztatach Terapii Zajęciowej
 Na koniec czerwca 2016 roku w województwie dolnośląskim aktywnie
działało 45 WTZ
 Największa ilość warsztatów terapii zajęciowej w 2015 roku była
prowadzona przez sektor non-profit (76,0%). W następnej kolejności WTZ
były prowadzone przez jednostki samorządu terytorialnego i podległe im
jednostki (16,5%)
 Na koniec 2015 roku w województwie dolnośląskim na terenie aż 5
powiatów nie funkcjonował ani jeden warsztat, co klasyfikuje Dolny Śląski
na drugim miejscu (po województwie mazowieckim), w Polsce pod
względem liczby powiatów, w których nie ma WTZ.
Warsztaty Terapii Zajęciowej działają na podstawie Ustawy o rehabilitacji
społecznej i zawodowej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych. WTZ jest
wyodrębnionym
organizacyjnie
i
finansowo
podmiotem,
stwarzającym
osobom niepełnosprawnym i niezdolnym do podjęcia pracy możliwość
rehabilitacji społecznej i zawodowej polegającej na pozyskaniu lub
przywracaniu umiejętności niezbędnych do podjęcia zatrudnienia.
Warsztaty terapii zajęciowej mogą być organizowane przez fundacje,
stowarzyszenia lub przez inne podmioty, takie jak samorząd terytorialny (na
poziomie
powiatu),
jednostki
kościelne
(Caritas)
lub,
w
niewielu
przypadkach, spółdzielnie socjalne.
Ustawowa rolą warsztatu jest aktywizacja zawodowa. Według Ustawy
o
rehabilitacji
zawodowej
niepełnosprawnych
i
„warsztat
społecznej
oznacza
oraz
zatrudnianiu
wyodrębnioną
osób
organizacyjnie
i finansowo placówkę stwarzającą osobom niepełnosprawnym niezdolnym do
podjęcia pracy możliwość rehabilitacji społecznej i zawodowej w zakresie
pozyskania
lub
przywracania
umiejętności
niezbędnych
do
podjęcia
zatrudnienia”.
Kluczowe wyniki badań
 Badani
przedstawiciele
WTZ
dostrzegają
zjawisko
nadmiernego
przywiązywania się uczestników do ich organizacji/ instytucji. W ich
opinii
często
jest
to
związane
z
poczuciem
bezpieczeństwa,
przywiązaniem do pracowników oraz innych uczestników, a także
strachem przed zmianami.
 Rehabilitacja
społeczna
stanowi
integralną
część
działań
podejmowanych w celu aktywizacji zawodowej uczestników. Nabycie
odpowiednich
kompetencji
społecznych
ma
przygotować
niepełnosprawne do funkcjonowania w środowiska pracy.
osoby
 Wśród
podejmowanych
działań
z
zakresu
rehabilitacji
społecznej
przedstawiciele WTZ wymieniali m.in. wszelkiego rodzaju wyjazdy,
wyjścia, udział w konkursach, spotkania z uczniami czy uczestnictwo
w imprezach.
 Poza
integracją
podopiecznych
ze
środowiskiem
zewnętrznym,
podejmowane są działania wewnątrz podmiotów, mające na celu
integrację uczestników zajęć oraz tzw. terapia społeczna, w tym również
przygotowanie
ich
do
podjęcia
zatrudnienia.
Ponadto
uczestnicy
otrzymują wsparcie psychologów, logopedów czy reedukatora.
 Badane WTZ deklarowały, że nie stosują harmonogramu procesu
rehabilitacji społecznej i jego efektów. Działania mają zazwyczaj
charakter spontaniczny.
 Badane podmioty podejmują współpracę z rodzinami uczestników
w zakresie rehabilitacji społecznej. Współpraca zazwyczaj ma charakter
cyklicznych spotkań, np. podczas uroczystości czy przed wyjazdem.
 W badanych WTZ proces rehabilitacji zawodowej odbywa się głównie
w pracowniach i polega na wdrażaniu elementów, które są pożądane
w kontekście podjęcia zatrudnienia (np.: punktualność, zachowania
społecznie akceptowane, odpowiedzialność za swoje czyny, dokładność).
 Beneficjenci WTZ mają dostęp do pracowni terapeutycznych, w których
zatrudnieni są terapeuci zajęciowi. Wśród rodzajów pracowni, do których
uczęszczają
uczestnicy
badanych
podmiotów
znalazły
się
m.in.:
informatyczno-techniczna, ogrodniczo-botaniczna, plastyczna, krawiecka,
stolarska, rękodzieła artystycznego, ceramiczna, kulturalno-oświatowa,
techniczno-gospodarcza, kompetencji społecznych, terapii zawodowej,
gospodarstwa domowego.
 Ponadto podopieczni badanych placówek biorą udział w targach pracy,
szkoleniach organizowanych przez pracownika powiatowego urzędu
pracy, dotyczących wchodzenia na rynek pracy, a także odbywają
praktyki zawodowe m.in. w zakresie pielęgnacji zieleni miejskiej, prac
porządkowych wewnątrz i na zewnątrz budynków czy pomocy kuchennej.
Jeden z przedstawicieli WTZ wskazał ponadto na współpracę z zakładem
aktywności zawodowej, do którego kierowane są osoby, które w opinii
kadry mają potencjał i wykazują motywację do pracy.
 Z deklaracji uczestników badania wynika, że nie stosują oni określonego
harmonogramu
procesu
rehabilitacji
zawodowej.
Odbywa
się
on
równolegle z procesem rehabilitacji społecznej, w oparciu o indywidualny
program rehabilitacji.
 Badane WTZ starają się podejmować współpracę z rodzinami uczestników
w zakresie rehabilitacji zawodowej.
 Respondenci zwracali uwagę na dużą rolę rodziców w procesie
kształtowania zaradności życiowej i samodzielności uczestników. Do
negatywnych aspektów zaliczono m.in. ich nadopiekuńczość, brak
zaangażowania oraz roszczeniową postawę.
 W odniesieniu do rehabilitacji zawodowej, przedstawiciele WTZ zwracali
uwagę na brak inicjatywy pracodawców w tworzeniu miejsc pracy dla
osób z orzeczeniem o niepełnosprawności intelektualnej oraz brak
przepływu informacji pomiędzy PES odnośnie liczby wolnych miejsc.
 Z odpowiedzi kadry WTZ wynika, że przepisy nie narzucają obowiązku
badania efektu integracyjnego. Pojawiły się opinie, że takie działania nie
są realizowane, m.in. z uwagi na chęć ograniczenia nadmiernej
„papierologii”.
Pomiar efektu integracyjnego
W ramach niniejszego projektu w 11 PES zrealizowano również badania
z wykorzystaniem narzędzia pomiaru efektu integracyjnego opracowanego na
zlecenie ROPS Poznań. Służy ono przede wszystkim do pomiaru postępów
w integracji i rehabilitacji społecznej i zawodowej uczestników oraz
pracowników PES. Opiera się na założeniu, że problemy uczestników PES są
zwykle złożone i wielowymiarowe. Z tego względu narzędzie do ich
diagnozowania
uwzględnia
wszystkie
kluczowe
obszary
ich
sytuacji
społecznej, zawodowej i zdrowotnej. Celem narzędzia było wspomaganie
diagnozy uczestników PES reintegracyjnych oraz pomiar efektywności ich
działania pod kątem zachodzących zmian z zakresu integracji.
Efektem integracyjnym (efektem integracji społecznej) określa się widoczny
i trwały postęp beneficjenta w osiąganiu stanu docelowego, w którym
beneficjent:
 rozwiązał swoje problemy powodujące jego wykluczenie,
 ma racjonalną ocenę swoich mocnych i słabych stron,
 jest w stanie samodzielnie zaspokajać swoje potrzeby życiowe co
najmniej na poziomie minimum socjalnego lub aktywnie dąży do
osiągnięcia takiego stanu,
 aktywnie uczestniczy w życiu społecznym, aktywnie uczestniczy w rynku
pracy: pracuje lub poszukuje pracy poza podmiotem o charakterze
integracyjnym,
 aktywnie uczestniczy w rynku dóbr i usług, uczestniczy w systemie
zabezpieczenia społecznego.
Wnioski i rekomendacje
Na podstawie przeprowadzonej analizy sytuacji podmiotów ekonomii społecznej o charakterze integracyjnym
działających w województwie dolnośląskim oraz ich beneficjentów sformułowane zostały wnioski i rekomendacje
w zakresie procesu reintegracji/rehabilitacji społeczno-zawodowej oraz zmian w systemie monitoringu. Wszystkie one
są ze sobą wzajemnie powiązane.
Wniosek
Duży
udział
nieaktywnych
zawodowo
po
zakończeniu zajęć – badanie wykazało, że brak
zatrudnienia
dotyka
prawie
64%
osób
uczestniczących w zajęciach CIS/KIS.
Duży
udział
nieaktywnych
zawodowo
po
zakończeniu zajęć – badanie wykazało, że brak
zatrudnienia dotyka 66% uczestników WTZ i aż 86%
osób, które zakończyły pracę w ZAZ.
Rekomendacja
Należy dopracować system dopasowywania kompetencji zawodowych
kształtowanych u beneficjentów w podmiotach ekonomii społecznej
o charakterze integracyjnym do zapotrzebowania rynku pracy.
Rekomenduje się zwiększenie współpracy z pracodawcami, w tym także
z przedsiębiorstwami społecznymi, w celu pozyskania stabilnych miejsc
pracy dla beneficjentów CIS, nie zaś miejsc realizacji zajęć reintegracji
zawodowej.
WTZ na etapie tworzenia i monitorowania realizacji IPR powinny
doprecyzować sposób realizacji rehabilitacji zawodowej, wyznaczyć
terminy
realizacji
poszczególnych
etapów
rehabilitacji
z uwzględnieniem hierarchizacji potrzeb danego uczestnika, co
pozwoliłoby skoncentrować rehabilitację na najważniejszych z nich.
Niezbędna jest także weryfikacja przez WTZ stosowanych przez nie
narzędzi aktywizacji zawodowej i rozwijanie najefektywniejszych
z nich. Konieczne jest także zwiększenie wykorzystania przez WTZ
narzędzi służących aktywizacji zawodowej np. trenera pracy.
Zidentyfikowano problem w postaci niedostatku
lub nawet braku zakładów pracy dających
zatrudnienie osobom z niepełnosprawnością
intelektualną. Jednocześnie, pracodawcy nie
wykazują inicjatywy w tworzeniu miejsc pracy dla
osób z niepełnosprawnością intelektualną.
Wsparcie dla
jest przez
najczęściej
współpracują
osób niepełnosprawnych realizowane
wiele różnych podmiotów, które
nie współpracują ze sobą lub
w ograniczonym zakresie.
Funkcjonowanie PES reintegracyjnych nie jest
skoordynowane, co utrudnia przepływ informacji, a
także znalezienie alternatywnego ośrodka w razie
braku liczby miejsc lub występującego innego
problemu.
Rekomenduje się podejmowanie współpracy z przedsiębiorcami, którzy
w przyszłości mogą zatrudnić uczestników PES. Konieczne jest
przygotowanie oferty wspierającej tych przedsiębiorców, co pomoże im
w przygotowaniu się do wzbogacenia swojej kadry o osoby
z niepełnosprawnością intelektualną. Niezbędne jest także wsparcie
WTZ w budowaniu współpracy z pracodawcami, w tym PES,
przedsiębiorstwami społecznymi, a zwłaszcza z ZAZ, spółdzielniami
socjalnymi i zakładami pracy chronionej w formie np. staży, praktyk, a
także współtworzenie spółdzielni socjalnych, w których zatrudnienie
mogliby znaleźć podopieczni WTZ.
Sugerowanym rozwiązaniem jest utworzenie platformy współpracy i
informacji, stanowiącej kompendium wiedzy o lokalnych PES
i udrażniającej system. Zleca się także tworzenie lokalnych struktur
reprezentujących podmioty reintegracyjne (zwłaszcza WTZ).
W zakresie funkcjonowania WTZ i ZAZ rekomenduje się:
 Opracowanie
lokalnych
standardów
aktywizacji
osób
niepełnosprawnych (obejmujących lokalne zasoby i potrzeby
w zakresie wsparcia osób niepełnosprawnych), które sprzyjać będą
lepszemu dostosowaniu oferowanego wsparcia do potrzeb osoby
niepełnosprawnej.
 Wzmocnienie współpracy i wymiana doświadczeń między WTZ oraz
integrację środowiska (stworzenie platformy współpracy, szkoleń,
konferencji itp.
Zwiększenie współpracy między WTZ, ZAZ, przedsiębiorstwami
społecznymi i instytucjami samorządowymi.
Współpraca podmiotów ekonomii społecznej o
charakterze reintegracyjnym, zwłaszcza centrów
integracji społecznej z instytucjami powiązanymi
(gł. PUP i OPS) jest niewystarczająca.
Istnieje konieczność wzmocnienia tej współpracy
zwłaszcza w obszarze kierowania uczestników do
reintegracji w CIS. Współpraca pomiędzy CIS a OPS
w tym obszarze jest realizowana. Natomiast
kierowanie klientów PUP do CIS jest realizowane
w niewystarczającym zakresie.
Warsztaty terapii zajęciowej oraz zakłady
aktywności zawodowej wykazują niski wskaźnik
zatrudnienia, co dowodzi konieczności położenia
większego nacisku na element reintegracji
zawodowej uczestników WTZ.
Sugerowanym rozwiązaniem jest utworzenie platformy współpracy i
informacji, stanowiącej kompendium wiedzy o lokalnych PES
i udrażniającej system. Zaleca się także tworzenie lokalnych struktur
reprezentujących podmioty reintegracyjne (CIS, KIS).
W zakresie funkcjonowania CIS i KIS rekomenduje się:
 Zwiększenie współpracy pomiędzy KIS oraz CIS a PUP, zwłaszcza pod
katem kierowania uczestników przez PUP do realizacji zatrudnienia
socjalnego. Proponuje się włączenie działań angażujących i
sprzyjających budowaniu współpracy pomiędzy PUP a podmiotami
reintegracyjnymi, zwłaszcza CIS i KIS.
 Zacieśnienie współpracy z OPS w zakresie opiniowania uczestników
przed podpisaniem IPZS w celu dostosowania wsparcia do potrzeb
uczestnika.
 Wzmocnienie współpracy i wymiana doświadczeń między CIS/KIS oraz
integracja środowiska (stworzenie platformy współpracy, szkoleń,
konferencji itp.)
Rekomenduje się zwiększenie nacisku na aktywizacje zawodową
uczestników WTZ m.in. poprzez:
 Podmioty reintegracyjne, w szczególności warsztaty terapii
zajęciowej już na etapie tworzenia i monitorowania realizacji IPR
powinny doprecyzować sposób realizacji rehabilitacji zawodowe,
wyznaczyć terminy realizacji poszczególnych jej etapów,
z uwzględnieniem hierarchizacji potrzeb danego uczestnika.
 Wspieranie WTZ w budowaniu współpracy z pracodawcami, w tym
PES, PS, a zwłaszcza z ZAZ, spółdzielniami socjalnymi i zakładami
pracy chronionej w formie np. staży, praktyk.
Zwiększenie wykorzystania przez WTZ narzędzi służących aktywizacji
zawodowej np. trenera pracy, m.in. poprzez stałą współpracę WTZ
z PES skupiającymi trenerów pracy.
Duży
udział
nieaktywnych
zawodowo
po
zakończeniu realizacji zatrudnienia socjalnego –
badanie wykazało, że brak zatrudnienia dotyka
prawie 64% osób uczestniczących w zajęciach
CIS/KIS. Ponadto podmioty te najczęściej nie
monitorują losów uczestników po zakończeniu
realizacji wsparcia.
Wielokrotne korzystanie z tego samego PES
wynikające z niewiedzy uczestników i ich rodzin o
innych podmiotach tego typu w pobliżu,
a także z nadmiernego przywiązania uczestników
do danego PES
Długi czas przebywania w WTZ oraz ZAZ sprawia,
że rotacja uczestników jest niska. Z tego również
powodu czas oczekiwania na miejsce w PES jest
dość długi – wynosi średnio do sześciu miesięcy,
przy czym średnia liczba osób oczekujących do
przyjęcia wynosi 7 osób na podmiot. Jednocześnie
w części powiatów zidentyfikowano przeciwną
sytuację, w której występuje niewspółmiernie duża
liczba WTZ, które muszą starać się o uczestników.
Rekomenduje się dopracowanie systemu dopasowywania kompetencji
zawodowych kształtowanych u osób realizujących zatrudnienie socjalne
do zapotrzebowania rynku pracy.
Zaleca się również zwiększenie współpracy z pracodawcami, w tym
także przedsiębiorstwami społecznymi, w celu pozyskania stabilnych
miejsc pracy dla beneficjentów CIS, nie zaś miejsc realizacji zajęć
reintegracji zawodowej.
Konieczna jest poprawa współpracy pomiędzy PES oraz instytucjami
powiązanymi, w szczególności z odpowiedzialnymi za kierowanie osób
do podmiotów reintegracyjnych.
Rekomenduje się podjęcie działań udrażniających system wsparcia dla
osób niepełnosprawnych, co pozwoli na zwiększenie liczby osób
mogących skorzystać ze wsparcia PES. Niezbędne do tego będzie
zwiększenie współpracy między PES, przedsiębiorstwami społecznymi
i instytucjami oraz opracowanie standardów aktywizacji osób
z niepełnosprawnością. Na wzrost efektywności i rotacji wpłynie
określenie przedziału czasu pobytu ze wskazaniem dostępnych ścieżek
przekierowania osoby nierokującej postępów w ramach oferty WTZ.
Zaledwie niecałe 55% respondentów przyznało, że
w reprezentowanym przez nich podmiocie badany
jest efekt integracyjny. Badani podkreślali, że
analiza
tego
efektu
wiąże
się
z dodatkową pracą i dokumentacją, więc nie jest
realizowana, jeśli nie ma takiej konieczności.
Najważniejszymi
przeszkodami
wewnętrznymi
(związanymi z postawami i cechami osobowości
beneficjentów) są:
 niska samoocena i brak pewności siebie;
 lęk przed zmianą;
 ograniczenia beneficjentów związane z ich
niepełnosprawnością,
 uzależnienie od pomocy instytucjonalnej;
nadmierne przywiązanie do PES.
Rekomenduje się zachęcanie PES do podejmowania działań w celu
badania efektu integracyjnego poprzez oferowanie dodatkowego
wsparcia. Badanie tegoż efektu istotne jest z uwagi na możliwość
reakcji na zachodzące zmiany i identyfikowane wyzwania
i problemy w funkcjonowaniu PES i oferowanego przez niego wsparcia.
Podstawą w niwelowaniu tych barier jest silne wsparcie psychologiczne,
pozwalające na zbudowanie poczucia własnej wartości, pobudzenie do
działania,
nauka
samodzielności,
przekraczanie
własnych
barier. Ponadto ważne jest, by towarzyszyło temu wsparcie w kwestii
zawodowej, a więc takie, które umożliwi nabycie kompetencji
i kwalifikacji zawodowych, dzięki czemu beneficjent będzie mógł wejść
na rynek pracy i osiągnąć zaradność życiową.
Kluczowe jest tu indywidualne podejście do każdego beneficjenta PES,
ponieważ każda osoba stawia czoła innym problemom, ma inne tło oraz
doświadczenia, wobec tego trudno o uniwersalne podejście, adekwatne
do każdej sytuacji. Należy wdrożyć długotrwały trening umiejętności
społecznych i zawodowych, będący intensywnym narzędziem do
reintegracji/rehabilitacji
społeczno-zawodowej,
podczas
której
uczestnicy PES doskonalą swoje umiejętności w tym zakresie.
Dodatkowo, należy unikać rozgraniczania na aktywizację społeczną
i aktywizację zawodową, a traktować rozwój całościowo, mając na
uwadze oba te aspekty w ścisłej korelacji. Aktywizacja wyłącznie w
zakresie społecznym nie wystarcza do pełnego powrotu uczestnika do
normalności i nie sprawi, że zaktywizuje się on również na polu
zawodowym.
Najważniejszymi
przeszkodami
zewnętrznymi
(wynikającymi
z
działania
organizacji
i funkcjonowania społeczeństwa) są:
 niechęć pracodawców do zatrudniania osób
wykluczonych
społecznie,
w
tym
w
szczególności
osób
niepełnosprawnych
intelektualnie;
 negatywny stosunek rodzin niektórych osób
niepełnosprawnych wobec ich znaczącego
usamodzielniania się;
 trudna sytuacja na rynku pracy.
Niesprzyjająca
jest
sytuacja
związana
z zaangażowaniem rodziny osób korzystających ze
wsparcia WTZ i ZAZ. Kwestia nastawienia
najbliższego otoczenia jest niezmiernie istotna w
aktywizacji uczestników, tymczasem nierzadko
odnotowuje się brak zaangażowania rodziny. W
innych przypadkach uczestnicy i ich rodzice
prezentują postawę roszczeniową. Problematyczne
jest również to, że rodzice mają tendencję to
wykazywania braku zaufania do swoich dzieci i są
zbyt nadopiekuńczy, przez co dziecko (uczestnik)
jest niesamodzielne w wielu kwestiach i stanowi to
blokadę (utrudnienie) w jego rozwoju.
Należy podjąć działania ukierunkowane na:
 stworzenie odpowiednich regulacji ustawowych skierowanych do PES,
 oferowanie preferencje, zachęty i ulgi dla firm zatrudniających
osoby z dysfunkcjami,
 stałą współpracę WTZ oraz ZAZ z organizacjami skupiającymi
trenerów pracy,
 tworzenie przez różne szczeble administracji samorządowej
i rządowej programów mających na celu systemowe rozwiązywanie
problemów osób z różnych powodów wykluczonych,
 zmianę mentalności społeczeństwa w kwestii osób wykluczonych, w
tym także osób z niepełnosprawnością,
 zróżnicowanie działalności WTZ w zakresie aktywizacji zawodowej
pod kątem potrzeb i możliwości uczestników.
Zalecane jest włączenie rodzin uczestników w proces aktywizacji
niepełnosprawnych uczestników PES od samego początku – ich
zaangażowanie w podejmowane działania pozwoli lepiej zrozumieć
proces aktywizacji oraz pomoże w rozwoju ich dzieci. Wobec tego
należy objąć rodziny wsparciem w formie spotkań, rozmów,
ewentualnie
szkoleń,
co
będzie
odbywać
się
równolegle
z aktywizacją uczestników PES.
Wnioski i rekomendacje odnośnie do narzędzia badania efektu integracyjnego:
Wniosek
Rekomendacja
Brak usystematyzowania kwestii badania
efektu integracyjnego –
ze względu na brak obowiązku dokonywania
takich badań tylko część jednostek decyduje
się na ich przeprowadzanie wykorzystując
własne narzędzia i metody.
Rekomenduje się wprowadzenie narzędzia pomiaru efektu integracyjnego
jako domyślnego sposobu badania rezultatów zajęć, funkcjonującego w PES
i będącego standardowym rozwiązaniem stosowanym przez te jednostki,
poprzez promocję tego rozwiania zarówno wśród podmiotów
reintegracyjnych, jak i instytucji współpracujących i je nadzorujących
(PCPR, OPS, PUP).
Pracownicy PES sygnalizują, że treść narzędzia
jest zbyt skomplikowana dla uczestników PES
i konieczne jest tłumaczenie na prostszy język.
Ponadto, treść bywa niejednoznaczna, co
powoduje niejasności także wśród kadry PES –
wówczas oceny poszczególnych pracowników
są niespójne, ponieważ obecna forma pytań
(treść) nie jest wystarczająco precyzyjna.
Jednocześnie, problematyczny jest niski
stopień
uszczegółowienia
proponowanych
odpowiedzi, co powoduje trudności w
zakwalifikowaniu poszczególnych uczestników.
Rekomenduje się przygotowanie dedykowanej instrukcji realizacji badania,
zawierającej szczegółowy opis sposobu przeprowadzenia badania.
Instrukcja ta powinna zawierać informacje zarówno wyjaśniające krok po
kroku zawartość narzędzia, jak i rekomendujące warunki przeprowadzenia
pomiaru, zaangażowania poszczególnych osób oraz sposobu ich włączenia.
Pozwoliłoby to uniknąć niejasności jakie zidentyfikowali pracownicy PES,
gdy w swoim gronie dyskutowali nad treścią narzędzia. Co więcej, dzięki
szczegółowemu wyjaśnieniu treści możliwe będzie wykorzystanie tego
samego narzędzia wśród zróżnicowanych grup beneficjentów. Ponadto,
zaleca się uproszczenie pytań – skrócenie ich i skonkretyzowanie.
W związku z niskim stopniem uszczegółowienia odpowiedzi, proponuje się
ich uzupełnienie poprzez szerszy opis każdej z możliwości tak, aby
przyporządkowanie odpowiedzi do sytuacji było bardziej jednoznaczne;
istotne jest utrzymanie dotychczasowej pięciostopniowej skali ocen, która
zapobiega rozdrabnianiu badania, co prowadziłoby to utrudnionej analizy
wyników oraz wyższego stopnia skomplikowania badania.
Proponowana
przez
pracowników
PES
optymalna częstotliwość realizacji pomiaru to
1 rok dla WTZ i ZAZ oraz pół roku dla CIS i KIS.
Zaleca się optymalizacja częstotliwości dokonywania pomiarów za pomocą
narzędzia do badania efektu integracyjnego: w przypadku WTZ i ZAZ
pomiar proponuje się wykonywać 1 raz w roku (przy czym pierwszy pomiar
nie wcześniej niż po upływie 3 miesięcy uczestnictwa/zatrudnienia),
w przypadku CIS, KIS pomiar powinien być dokonywany po miesiącu
próbnym, a następnie co pół roku.
Treść pytań dotyka obszarów wykraczających
poza tematykę zajęć – głównie dotyczy to
spraw domowych. Sytuacja w domu każdego z
uczestników
niekoniecznie
jest
znana
pracownikom PES, szczegóły jej dotyczące to
sprawy, o których uczestnicy nie są skłonni
rozmawiać, a nie zawsze można się o nich
dowiedzieć od członków ich rodzin.
Przystępując do pierwszego pomiaru dla nowo przyjętego uczestnika PES
rekomenduje się przeprowadzenie wywiadu z uczestnikiem, dotyczącego
sytuacji rodzinnej/ domowej. Wnioski do wypełnienia narzędzia można
wyciągnąć z przeprowadzonych rozmów zarówno z uczestnikiem i jego
rodziną.