docPieniądze mają płeć
download 
Reklamacja Transkrypt
Pieniądze mają płeć
W ROCŁ AW Ł Gdańsk 2012 O D Ź Pieniądze też mają płeć G D A Ń S K Pieniądze też mają płeć. Autorki: Jolanta Banach, Katarzyna Bałandynowicz - Panfil, Anna Jagusiak, Małgorzata Tarasiewicz, Małgorzata Maciejewska Redakcja: Małgorzata Tarasiewicz Projekt okładki: Izabela Petrycka Opracowanie graficzne i skład komputerowy: Izabela Petrycka Druk: Grupa PePe ISBN 978-83-926416-8-1 Opracowanie i druk publikacji był możliwy dzięki dofinansowaniu projektu przez Fundację Róży Luxemburg. NEWW © 2012 Fundacja Współpracy Kobiet, NEWW ul. Miszewskiego 17/100 80-239 Gdańsk tel. 58 344 38 53 e-mail: [email protected] strona internetowa: neww.org.pl; neww.eu Spis treści Wstęp 5 Wprowadzenie do Gender Budget - czym jest GB i jakie korzyści płyną z jego zastosowania? Małgorzata Tarasiewicz 7 Decyzje polityczne, postawy i zachowania, stereotypy mające wpływ na kształtowanie budżetu. Jolanta Banach 22 Antyspołeczne inwestycje i długi – kryzys ekonomii we Wrocławiu. 28 Inwestowanie miasta w antyspołeczną infrastrukturę Ciecia budżetowe w ekonomii opieki, zestawienie ich z komercjalizacją i prywatyzacją instytucji opiekuńczych mieście. Małgorzata Maciejewska Metodologia badania budżetu Gdańska, raport Gdańska Inicjatywa Budżetowania pod Kątem Płci. Katarzyna Bałandynowicz - Panfil 36 Gender budżet jako element strategii równościowej miasta. Izabela Desperak 47 Gender Budget Wstęp Anna Jagusiak - koordynatorka projektu Teksty zaprezentowane w tej publikacji są zbiorem wystąpień przedstawionych podczas seminarium poświęconemu przygotowaniom do wprowadzenia budżetu wrażliwego na płeć (Gender Budget) w Trójmieście, które odbyło się w dniu 17 maja 2012 w Gdańsku. Powszechnie uważa się, że konstruowanie budżetu z uwzględniającego na równi potrzeby mężczyzn i kobiet jest skomplikowane i wymaga zaangażowania dodatkowych kosztów. Tymczasem taki budżet nie zawsze oznacza wyłącznie spojrzenie na cały budżet z równościowego punktu widzenia, w celu przeanalizowania idących za nim konsekwencji dla mężczyzn i kobiet. Oznacza również ponowne zdefiniowanie i określenie priorytetów oraz ewentualną zmianę podziału środków finansowych. Przyjęcie perspektywy płci w projektowaniu i planowaniu makroekonomicznym pozwala na zrozumienie jak polityka ta wpływa na sytuacje kobiet i mężczyzn. Niestety dotąd większość istotnych danych odzwierciedlających sytuację rodzinną, zawodową czy społeczną osób różnych płci nie znajduje swojego odzwierciedlenia w oficjalnych statystykach. Gender Budget jest ukierunkowany na zmniejszanie różnic w szansach, jakie posiadają wszyscy obywatele, bez względu na płeć. Z wprowadzenia budżetu wrażliwego na płeć płynie wiele korzyści m.in. identyfikacja podstawowych potrzeb przedstawicieli obu płci, identyfikacja obszarów, w których dochody lub wydatki budżetu są niekorzystnie ukształtowane i nie zapewniają możliwości wyrównania szans kobiet i mężczyzn, promocja przejrzystej polityki budżetowej. Wpływ procesów ekonomicznych jest inny na kobiety i mężczyzn. To właśnie kobiety najbardziej straciły na skutek spadku ogólnego poziomu życia, który miał miejsce w Polsce w okresie przemian i obecnie, w dobie kryzysu. W ramach działalności Stowarzyszenia Współpracy Kobiet, NEWW w 2005 roku powstał raport dotyczący analizy budżetu Gdańska „Gdańska Inicjatywa Budżetowania po Kątem Płci”. Opracowanie było pierwszą w Polsce tego rodzaju kompleksową próbą analizy działań władz lokalnych pod kątem wrażliwości na potrzeby płci. 5 5 Pieniądze też mają płeć Podczas seminarium chcemy odwołaliśmy się do rozwiązań zastosowanych w Berlinie, gdzie sposób realizacji analizy Gender Budget może służyć za wzór. Seminarium i publikacja służą do stworzenie modelu analizy budżetu miasta w którym przestrzega się europejskich standardów równości, który będzie można wykorzystać i powielać w Polsce. Partnerem Fundacji Współpracy Kobiet w popularyzacji Gender Budget jest Fundacja im. Róży Luksemburg. 6 6 Gender Budget Wprowadzenie do Gender Budget - czym jest GB i jakie korzyści płyną z jego zastosowania? Małgorzata Tarasiewicz, Dyrektorka Stowarzyszenia Kobiet, NEWW Moje wystąpienie jest zasadniczo skrótem opracowania fragmentu raportu przygotowanego w ramach analizy budżetu Gdańska w 2005 przeprowadzonej przez Katarzynę Bałandynowicz – Panfil oraz Urszulę Opacką. Wybrane fragmenty w sposób najpełniejszy w moim odczuciu pokazują proces powstawania budżetu genderowego. Przytaczam także opis doświadczeń berlińskich w zastosowaniu budżetu wrażliwego na płeć gdyż można uznać je za wzór dla analizy budżetu na poziomie miasta. Gender Budget (GB) to relatywnie nowe podejście w polityce budżetowej, które promuje równość płci. Na świecie już w ponad 60 krajach uwzględnia się wpływ polityki budżetowej państwa na życie kobiet i mężczyzn. Za pioniera tego podejścia przyjmuje się Australię, która już w 1984 roku wprowadziła coroczny raport o programach ukierunkowanych na potrzeby kobiet, tzw. Budżet Kobiet. 1 Po Australii przyszedł czas na inne kraje Commwealthu, oraz na kraje Afryki i Azji, w których inicjatywy te wspierane były przez organizacje międzynarodowe, tj. UNIFEM i Bank Światowy. Budżet wrażliwy na płeć został uznany za doskonałe narządzie w walce z dyskryminacją kobiet. Ponadto cechy takiego budżetu, do których należą przejrzystość, elastyczność i odpowiedzialność powodują, że jest to narządzie odpowiednie w warunkach demokratycznych - w dobie społeczeństwa obywatelskiego, w którym każdy obywatel ma prawo do informacji. W kolejnych latach analizami tego typu zainteresowały się kraje Unii Europejskiej. Analizy budżetowe pod kątem płci wdrażane są pod różnymi nazwami. Do najczęściej spotykanych należą „ Budżet kobiet” oraz „budżet wrażliwy na płeć”. Analizy dotyczą zarówno całości budżetu państwa, jak i tylko pewnych sfer tj.: wydatków na zwalczanie przemocy, wydatki na służbę zdrowia i edukację. Doświadczenia wielu krajów wskazują, że główny problem stanowią statystyki, które dotychczas nie uwzględniały płci.2 1����������������������������������������������������������������������������������������������������������� D. Budlender, D. Elson, G. Hewitt, T. Mukhopadhyay, Gender Budgets Make Cents- Understanding gender responsive budgets, The Commonwealth Secretariat, January 2002, http://www.thecommonwealth.org/gender, 2 Zobacz, D.Budlender G.Hewitt, Engendering Budgets A Practitioners Guide to Understanding and Implementing Gender-Responsive Budgets, Commonwealth Sekretariat, Gender Section, United Kingom, 2003, http://www.thecommonwealth.org/gender. 7 7 Pieniądze też mają płeć Gender Budget oznacza ocenę finansów państwa, miasta czy innej jednostki samorządowej czy tez instytucji publicznej z punktu równości płci. Jest to uwzględnienie perspektywy płci na wszystkich szczeblach procesu budżetowego oraz taką redefinicję i restrukturyzację dochodów i wydatków budżetu państwa, która przyczynia się do zwalczania nierówności pomiędzy obywatelami. Celem Gender Budget jest analiza wszystkich form dochodów i wydatków publicznych z perspektywy płci oraz identyfikacja ich skutków dla pozycji kobiet w porównaniu do pozycji mężczyzn w społeczeństwie. Za punkt wyjścia przyjmuje się założenie, że efekty oddziaływania budżetu będą inne dla kobiet i dla mężczyzn z powodu różnych ról, jakie pełnią w społeczeństwie i gospodarce. Oznacza to, że analizie poddane są nie tylko wydatki i dochody bezpośrednio związane z programami walczącymi z nierównością kobiet i mężczyzn. Gender Budget nie oznacza konstruowania oddzielnego budżetu dla kobiet. Nie jest to również budżet wrażliwy tylko na potrzeby kobiet. Inicjatywa Gender Budget jest ukierunkowana na zmniejszanie różnic w szansach, jakie posiadają wszyscy obywatele, bez względu na płeć. Inicjatywa GB musi być jednocześnie skoordynowana z innymi programami promującymi równość.3 Analiza finansów publicznych z punktu widzenia równości płci jest zadaniem trudnym. Trudności wynikają ze wspomnianej niepełnej ewidencji statystycznej, która należy do grupy problemów metodologicznych. Autorzy analizy muszą wykonać analizę ilościową finansów publicznych, ale żeby uniknąć poważnych uproszczeń konieczne jest uwzględnienie rzetelnej analizy jakościowej. W fazie początkowej może być konieczne wybranie jednego, dwóch obszarów lub polityk, które będą analizowane pod względem równości płci, będą to tzw. projekty pilotażowe. Przy wprowadzaniu Gender Budget ważne jest przestrzeganie kilku zasad: 8 8 • Zaangażowanie władz i wola polityczna. Żaden projekt, który może wymagać reformy choćby tylko jednego z obszarów należących do sfery finansów publicznych, nie może się udać bez zaangażowania władz odpowiadających za finanse publiczne. Problem może pojawić się wtedy, gdy władze lokalne nie będą zainteresowane tego typu analizami. Taka sytuacja wymaga wprowadzenia kolejnej zasady. 3 Zobacz również, Geschlechtergerechtigkeit durch gender budgeting, Uberlegungen und Beispiele von Diane Elson und Brigitte Young,, Numer 2 der Reihe Texte zur Einmischung, hrs. von der Heinrich Boll Stiftung, , Numer 2 der Reihe Texte zur Einmischung, hrs. von der Heinrich Boll Stiftung, Berlin, November 2002. Gender Budget • Promowanie równości płci. Często konieczne staje się podkreślenie korzyści wynikających z budowania budżetu w oparciu o zasadę równości płci. W tym celu można organizować odpowiednie szkolenia i konferencje. W proces ten najczęściej zaangażowane są organizacje pozarządowe, oraz eksperci z uczelni wyższych. W konstruowaniu budżetu państwa, lub też lokalnego, odzwierciedlane są cele polityczne poszczególnych ugrupowań politycznych, które jednak zmieniają się przy kolejnych wyborach. Zaangażowanie organizacji pozarządowych i ekspertów pozwala więc na wprowadzenie projektów, których cele byłaby długofalowe i nie ulegałyby zmianie w następnych wyborach. • Przejrzystość i współudział. Przejrzystość procesu budżetowego jest kluczowa w osiąganiu sukcesu projektów Gender Budget. W ustalaniu haromonogramu i przebiegu procesu budżetowego konieczne jest uwzględnienie zrównoważonej reprezentacji kobiet i mężczyzn, ekspertów z dziedziny finansów państwa, ekonomistów, socjologów i specjalistów ds. równości płci. Współudział oznacza częste konsultacje, dla których być może koniecznym jest stworzenie odpowiedniej platformy współpracy. Pozwoli to na zbudowanie i zaangażowanie społeczeństwa obywatelskiego na poziomie lokalnym. • Długookresowe ukierunkowanie strategii Cele, które mają być osiągnięte w projekcie w obszarze Gender Budget, nie są możliwe do zrealizowania w ciągu jednego roku, a nawet w ciągu jednego okresu wyborczego. Z tego powodu konieczne jest nakreślenie strategii długookresowej, podzielonej na krótsze etapy i mniejsze projekty, których wyniki będą mogły być zbadane w krótkim okresie. Takie ukierunkowanie strategii wymaga silnego lobbingu i porozumienia pomiędzy partiami. Celem Gender Budget nie jest doraźne zwiększenie wydatków na grupy dyskryminowane, lecz zmiana pozycji społecznej i gospodarczej tych grup. Taki proces wymagać może nie tylko zmian w prezentacji dochodów i wydatków budżetu państwa lub budżetu lokalnego, ale przede wszystkim oznacza wprowadzenie w życie zasad równości we wszystkich aspektach życia publicznego, a to już oznacza zmianę myślenia i postaw społecznych. Taki proces trwa wiele lat. • Kontekst krajowz Każda inicjatywa Gender Budget, jeśli ma skutecznie zwalczać nierówność szans kobiet i mężczyzn, musi być dostosowana do konkretnej sytuacji społeczno-gospodarczej panującej w danym kraju. Niemożliwe jest 9 9 Pieniądze też mają płeć skonstruowanie jednolitego wzorca budżetu wrażliwego na płeć, który mógłby się sprawdzić w każdym kraju. Dlatego też organizacje i eksperci promujący ten sposób myślenia o budżecie podają podstawowe narzędzia, którymi można się w analizie posługiwać, jednocześnie uczulając na konieczność dostosowania ich do warunków lokalnych. Analiza budżetu z perspektywy płci zawiera szereg elementów, w ramach, których autorzy szukają odpowiedzi na wiele pytań, w tym między innymi: 1.Czy obciążenia podatkowe i dystrybucja wydatków publicznych rozkładają się proporcjonalnie i adekwatnie do potrzeb? 2.Czy działalność sektora publicznego i proponowane programy dostosowane do potrzeb kobiet i mężczyzn? 3.Jakie są skutki realizowanych programów? Czy zamierzone cele są osiągane i w jaki sposób mierzy się ich realizację? Przesłanki tworzenia Gender Budget W naukach ekonomicznych wyróżnia się dwa sektory gospodarki: sektor publiczny i sektor prywatny. Sektor publiczny obejmuje działalność rządu i pozostałych przedstawicieli władzy w tym również samorządowej. Sektor publiczny wytwarza dobra i usługi oraz dokonuje transferów, dzięki którym realizuje cele społeczne i publiczne. Sektor prywatny obejmuje natomiast wszystkie transakcje ekonomiczne podejmowane przez osoby indywidualne lub w stowarzyszeniu z innymi ludźmi. Sektor prywatny jest zorientowany na zysk, który osiąga poprzez sprzedaż wyprodukowanych dóbr na rynku. Według ekspertów zajmujących się badaniem finansów publicznych z uwzględnieniem równości płci powyższy podział tylko na dwa sektory – publiczny i prywatny - jest niepełny. Nie zostały w nim bowiem uwzględnione zadania wykonywane w gospodarstwach domowych i tzw. sektorze opieki. Do zadań tego rodzaju należą: opieka nad dziećmi, prowadzenie domu, opieka nad osobami starszymi. Czynności te w przytłaczającej większości wykonywane są przez kobiety, co wynika z przypisania do ról społecznych. W oficjalnych statystykach trudno również znaleźć informacje o szacowanej wielkości tego trzeciego sektora, zwłaszcza, że czynności te nie są transakcjami ekonomicznymi i nie są płatne. Z tego wynika również, że udział kobiet w życiu makroekonomicznym jest większy niż podają to oficjalne statystyki, gdyż duża część pracy przez nie wykonywana nie jest ewidencjonowana. Tymczasem w naukach ekonomicznych panuje raczej nurt myślenia, że nie ma potrzeby zajmowania się problemami równych wymogów stawianych obywatelom płci męskiej i żeńskiej. 10 10 Gender Budget W naukach ekonomicznych człowiek to istota kierująca się zasadami racjonalności, rynkowo ukierunkowana, która nie posiada płci, wieku, nie należy do społeczności etnicznej i żyje poza kontekstem historycznym, kulturowym, geograficznym i społecznym. Taka też jednostka jest odbiorcą usług i transferów budżetu państwa. Brak wymienionych powyżej determinantów powoduje, że polityka makroekonomiczna zamiast być neutralna pod względem płci może prowadzić do pogłębiania różnic pomiędzy nimi. Za przykład służyć może reforma finansów opieki zdrowotnej, jaką przeprowadzono w Zambii w latach 1983-1985. W okresie tym wydatki na ochronę zdrowia spadły o 16%, co spowodowało wydłużenie oczekiwania na wizytę u lekarza, wydłużenie oczekiwania na leki i zmniejszenie opieki pochorobowej. Sytuacja ta wymusiła na części kobiet rezygnację z pracy i pozostanie w domu, tak aby mogły ten czas poświęcić na opiekę nad chorymi członkami rodziny. Według twórców podejścia Gender Budget takie przypadki nie są odosobnione. Według raportów ONZ 2/3 analfabetów na świecie to kobiety, a w krajach rozwijających się śmierć w czasie porodu jest najczęstszą przyczyną zgonów kobiet w wieku produkcyjnym. Przejawem nierównego traktowania przedstawicieli różnych płci w Europie jest chociażby rynek pracy, na którym praca kobiet jest wciąż niżej opłacana niż praca mężczyzn. Ponadto kobiety nadal wykonują większość prac domowych, co oznacza, że ich praca zaliczana jest do sektora niepłatnego. Finanse publiczne mają zarówno bezpośredni wpływ na sytuację kobiet i mężczyzn poprzez transfery i usługi, ale jednocześnie pośredni, gdyż wpływają na sposób wykorzystania czasu wolnego przez obywateli. Przyjęcie perspektywy płci pozwala na lepsze zrozumienie jak dochody i wydatki budżetowe wpływają na ekonomiczne i społeczne szanse kobiet i mężczyzn. Korzyści z wprowadzenia budżetu wrażliwego na potrzeby płci dla społeczeństwa: • Gender Budget pozwala na zidentyfikowanie podstawowych potrzeb kobiet i mężczyzn, jednocześnie identyfikuje problemy ludzi biednych, którzy przeważnie nie posiadają swoich reprezentantów, • identyfikuje obszary, w których dochody budżetu są nadmierne a wydatki niewystarczające na zapewnienie wyrównywania szans kobiet i mężczyzn, • pozwala na nakreślenie programów i projektów, jakie powinny być wdrożone w kolejnych latach by zmniejszyć nierówność pomiędzy płciami, 11 11 Pieniądze też mają płeć • wprowadza nowe spojrzenie na politykę budżetową i może przejawiać się na wszystkich jej szczeblach, • promuje przejrzystą politykę budżetową i przyczynia się do lepszego zrozumienia możliwości i ograniczeń przed jakimi stoi polityka budżetowa państwa oraz przyczynia się do zwiększenia odpowiedzialności państwa za realizowane cele, zaangażowanie organizacji pozarządowych i ekspertów, pozwala na budowanie społeczeństwa obywatelskiego, • poprzez przejrzysty proces i strukturę pozwala na ograniczenie korupcji, • przyczynia się do zwiększenia efektywności wydatków państwa, gdyż pozwala nakreślić elastyczne programy dostosowane do potrzeb odbiorców tych usług, • daje również informację, która uzupełnia dotychczasowe oficjalne statystyki i pokazuje pracę kobiet na rzecz społeczeństwa, • integruje programy zwalczające biedę oraz inne formy dyskryminacji, które mając źródło w innej religii, rasie czy też wieku. Fazy analizy Gender Budget – na czym polega proces wdrażania budżetów wrażliwych na płeć. Charakterystyka poszczególnych etapów projektu Gender Budget. I - Identyfikacja obszaru badań W tej fazie konieczne jest dokonanie analizy sytuacji kobiet i mężczyzn w nakreślonych obszarach życia. Do najczęściej badanych obszarów należą: opieka zdrowotna, edukacja, rynek pracy i bezrobocie, opieka nad dziećmi i osobami starszymi. Analizy, jeśli to jest możliwe powinny, opierać się na oficjalnych statystykach. Jeśli takich nie ma to konieczne jest właściwie wdrożenie programu, który stworzyłby takie statystyki uwzględniające płeć. II - Zdefiniowanie celów i pożądanych wyników Po dokonaniu analizy sytuacji kobiet i mężczyzn można ocenić, które z obszarów potrzebują szybkiej interwencji i wprowadzenia zmian. W tym momencie trzeba zapytać jakie cele zamierzają osiągnąć autorzy badania i w jakim dokładnie obszarze. Przykładem celu może być stworzenie większej liczby miejsc pracy w sektorze informatycznym ze szczególnym uwzględnieniem kobiet. Drugim elementem jest wybranie celów szczegółowych, metodologii badań i narzędzi, które mają przyczynić się do osiągnięcia celów . 12 12 Gender Budget III - Konsultacje i komunikacja Na tym etapie powinny nastąpić konsultacje z organizacjami pozarządowymi i bezpośrednimi respondentami planowanego projektu. Jest to korzystne ponieważ to właśnie oni mogą najwięcej powiedzieć o potrzebach. Nie zawsze jest to możliwe ze względu na koszty projektu, warto się jednak zastanowić, czy zorganizowanie grupy fokusowej nie pozwoliłoby na lepsze określenie celów projektu. IV - Formułowanie rekomendacji Jest to etap kluczowy w projekcie Gender Budget ponieważ w tym momencie analizie poddane zostaną wszystkie wydatki i projekty realizowane przez sektor publiczny i bezpośrednio lub pośrednio mające wpływ na dany obszar. Dokładne narzędzia zostaną omówione w następnej części. Analiza powinna odpowiedzieć na następujące pytania: • Jakie są możliwe rozwiązania sytuacji? • Jak te rozwiązania wiążą się ze wcześniej zidentyfikowanymi celami? • Kto będzie odpowiedzialny za wprowadzenie zmian w życie i jakie środki są potrzebne do zrealizowania celu? • Jak zapewnić nadzór nad realizacją projektu i wytyczonych celów? V - Komunikowanie wyników Autorzy projektu muszą wiedzieć, komu i za pomocą jakich wskaźników będą informować respondentów o otrzymanych wynikach i proponowanych rekomendacjach? Czy będą to władze lokalne, centralne a może inna publiczność? Jakie media będą zaproszone na przedstawienie wyników? W jakiej formie ma się odbyć prezentacja? VI - Ewaluacja Każdy projekt, który ma się zakończyć sukcesem musi posiadać etap ewaluacji. Nieuwzględnienie go powoduje, że trudno jest udowodnić czy projekt został zrealizowany i w jakim stopniu. Warto również zastanowić się nad przyczynami ewentualnego niepowodzenia i stworzeniem wytycznych na przyszłość. Ocena projektu powinna odpowiedzieć na takie kwestie: Czy projekt był projektem uwzględniającym ważny aspekt życia ludzi? Innymi słowy czy główny problem był dobrze dobrany? 13 13 Pieniądze też mają płeć Czy projekt był efektywny? Czy osiągnięto zamierzone cele i w jaki sposób to ustalono? Czy efekty projektu utrzymywały się w dłuższym okresie? Dane, które są niezbędne do przeprowadzenia pełnej analizy sytuacji oraz wydatków i projektów ukierunkowanych na wyrównywanie szans kobiet i mężczyzn w poszczególnych obszarach życia, są bardzo rozbudowane i przeważnie nie są udostępniane oficjalne statystyki uwzględniające płeć respondentów. O ile w ogóle taki podział istnieje. Dlatego prawie każda organizacja prowadząca tego typu projekt stoi przed poważnymi problemami metodologicznymi. Za przykład dokładnych statystyk mogą posłużyć te wprowadzone przez Szwedzkie Biuro Statystyczne, a zawierają one takie obszary jak: 1. Segregacja płci i edukacja: • wskaźniki wykształcenia dziewczynek i chłopców na wszystkich szczeblach kształcenia, • edukacja dorosłych z podziałem na płeć, rodzaje, • różnice w dostępie do kształcenia pomiędzy miejscowościami zurbanizowanymi i wiejskimi z podziałem na płeć, • wskaźniki usunięć ze szkoły, absencji i powtarzania roku szkolnego. 2. Nierównomierny podział obowiązków gospodarstwie domowym: • czas poświęcony na nieodpłatną pracę z podziałem na stan cywilny, płeć, wiek, liczbę i wiek dzieci, • wskaźniki zatrudnienia z podziałem na stan cywilny, płeć, wiek, liczbę i wiek dzieci, • czas poświęcony przez dzieci na pracę w gospodarstwie domowym i/lub w rodzinnym gospodarstwie rolniczym, 3. Rola reprodukcyjna kobiet: • ogólny wskaźnik urodzeń i dzietności kobiet, • wskaźnik dzietności i urodzeń w podziale na wiek, stan cywilny, zamieszkanie, • populacja aktywna i nieaktywna ekonomicznie w podziale na liczbę posiadanych dzieci orazstan cywilny. Ponadto, do podstawowych wskaźników zaliczyć można: • - wskaźnik dyskryminacji uwzględniający różnice w poziomie płac, • - wskaźniki zatrudnienia na wyższych stanowiskach. Brak powyższych statystyk powoduje, że analiza jest bardziej uboga, tym 14 14 Gender Budget niemniej wciąż możliwa do wykonania. Jeśli jest duże wparcie władz lokalnych lub samorządowych warto, zamiast rozbudowywania programów Gender Budget od samego początku pokusić się o budowę niezbędnych baz danych. Analiza Gender Budget może być bardzo rozbudowana, warto jeszcze wspomnieć o możliwości zbadania tzw. ukrytych kosztów dostarczania usług i reform finansów publicznych. Dla przykładu: jeżeli w państwie przeprowadzana jest reforma służby zdrowia, która służyć ma zwiększeniu oszczędności, a do narzędzi, które mają ten proces wspomóc należy wcześniejsze zwolnienia pacjentów ze szpitali to z punktu widzenia budżetu państwa jest to oszczędność kosztów. W budżecie wrażliwym na płeć wynik ten nie zostałby zaklasyfikowany jako oszczędność, lecz jak przerzucenie kosztów na osoby, które będą dopiero co zwolnionym pacjentem, opiekować się w domu. Doświadczenia krajów stosujących Gender Budget Warto się przyjrzeć szczególnie tym zastosowaniom Gender Budget, które zostały wprowadzone w krajach europejskich, ze względu na stosunkowe podobieństwo do naszej sytuacji. Przynajmniej niektóre z rozwiązań mogą być bardzo dobrym przykładem na problemy z jakimi spotykamy się w Polsce. Przedtem jednak przedstawimy ogólną charakterystyką wprowadzonych projektów. Posiadają one następujące cechy: • Duże zróżnicowanie projektów i stosowanych narzędzi badawczych i niejednokrotnie sygnalizowana w niniejszym opracowaniu różnorodność prowadzonych analiz ma również miejsce nawet wśród krajów europejskich; • konieczne jest zaangażowanie przedstawicieli Ministerstwa Finansów (MF) - można oczywiście prowadzić wstępna analizę budżetu bez udziału ministerstwa w przypadku jednak, gdy celem jest rzeczywiste dokonanie zmian w polityce budżetowej zaangażowanie decydentów jest niezbędne. Większość projektów prowadzona jest przy ścisłej współpracy z MF, ale również z inicjatywy ministerstw odpowiedzialnych za politykę społeczną, politykę równouprawnienia lub osób odpowiedzialnych za chronienie równego statusu kobiet i mężczyzn, • Wyniki prowadzonych analiz są przedstawiane na dwa sposoby: jako osobny dokument tytułowany, np. budżetem kobiet - w Australii, lub 15 15 Pieniądze też mają płeć tzw. Żółte Strony we Francji, lub jako dokument zintegrowany z całym budżetem państwa, Jedne z państw preferują analizy obrazujące tylko sytuację i wydatki na kobiety, inne natomiast analizują problem w odniesieniu do obydwu płci. Większość krajów angażuje organizacje pozarządowe i ekspertów z dziedzin nauk społecznych, którzy prowadzą zewnętrzne ekspertyzy budżetu państwa, dla przykładu w Wielkiej Brytanii stworzono Grupę Kobiet ds. Budżetu, która dokonuje okresowej oceny strategii przyjętych przez Ministerstwo Skarbu a ponadto regularnie spotyka się z przedstawicielami Ministerstwa. W celu promowania projektów zorganizowano szkolenia i konferencje dla przedstawicieli ministerstw oraz ekspertów biorących czynny udział w projektach pilotażowych, zwrócono się również bezpośrednio do senatorów i parlamentarzystów itp. Rozwiązania i postulaty Unii Europejskiej Odniesienie do polityki wyrównywania szans kobiet i mężczyzn w Unii Europejskiej zostało między innymi zapisane w Traktacie Amsterdamskim oraz wspólnotowej Strategii Promowanie Równości Płci przyjętej na lata 20012005. Ponadto wszystkie kraje są sygnatariuszami konwencji o Zwalczaniu Wszelkich Form Dyskryminacji Kobiet CEDAW, która zobowiązuje członków konwencji do zwalczania nierównego statusu kobiet w społeczeństwie. W październiku 2001 roku za przewodniczenia Belgii w UE zorganizowana została konferencja poświęcona budżetowaniu uwzględniającemu potrzeby płci. Oświadczenie wydane na koniec konferencji zobowiązuje i przekonuje strony rządowe wszystkich krajów UE oraz innych ważnych przedstawicieli społeczeństwa do wprowadzenia analiz Gender Budget. Za główne cele uznano wyrównywanie szans i pozycji kobiet i mężczyzn w społeczeństwie oraz promowanie przejrzystych i odpowiedzialnych finansów publicznych. Ponadto stwierdzono, że budżety wrażliwe na potrzeby płci pomagają w zwiększaniu efektywności finansów publicznych. Zaproponowano zwiększenie wysiłków w analizowaniu przyczyn wysokiej stopy bezrobocia oraz uwzględnienie perspektywy płci. Stwierdzono również konieczność pełniejszego zidentyfikowania barier zatrudnienia, przed jakimi stoją mężczyźni i kobiety w ciągu całego życia oraz konieczność promowania przedsiębiorczości i zwalczania barier w dostępie do mikro-kredytów. 16 16 Gender Budget Charakterystyka programów Gender Budget: kraje Europy i Australii Francja - Od 2000 roku wprowadzono coroczne analizy budżetu państwa z perspektywy wrażliwości na potrzeby płci. W tzw. „żółtym raporcie” zanalizowane są wydatki promujące równość płci i prawa kobiet dotyczące wszystkich departamentów i ministerstw. Jednym z wprowadzonych programów być program wspierający przedsiębiorczość kobiet. Wielka Brytania - Od 2001 roku w Wielkiej Brytanii prowadzone są regularne konsultacje z przedstawicielami organizacji praw kobiet. Ponadto w tym kraju prowadzone jest szereg różnorodnych analiz dotyczących wpływu polityki fiskalnej na wyrównywanie szans kobiet i mężczyzn. Raporty te prowadzą do zmian w prowadzonej polityce podatkowej, za przykład służyć może zmiana opodatkowania gospodarstw domowych, w których obydwoje rodziców pracuje zarobkowo. Z czysto ekonomicznego i podatkowego punktu widzenia wcześniejsze rozwiązania przyczyniały się do tego, że jednemu z rodziców nie opłacało się pracować na pewnym etacie. Z powodu różnicy w poziomie płac to kobieta częściej dokonywała wyboru pozostania w domu, lub też niepełnego czasu pracy. Kraje Nordyckie - W 2002 roku rozpoczęto inicjatywę, w ramach której kraje Nordyckie zostały zaproszone do wprowadzenia pilotażowych projektów budżetów wrażliwych na płeć. Austria - Wprowadzono w życie analizy finansów państwa pod kątem wrażliwości na potrzeby płci, głównym obszarem zainteresowań jest polityka fiskalna. Ministerstwo Finansów korzysta z niezależnych ekspertyz Instytutu Voklswirtschafttheorie-und politik. Belgia - Wprowadzono w życie pilotażowy projekt oceny budżetu państwa pod kątem wrażliwości na płeć przy wydatnej pomocy i koordynacji z ekspertami z uczelni wyższych. Pierwsza faza projektu polegała na ocenie narzędzi i dokonaniu przez ekspertów wyboru odpowiednich do warunków belgijskich. W drugiej natomiast, gremium naukowe spotykało się bezpośrednio z przedstawicielami poszczególnych ministerstw, którym komunikowano wyniki raportów oraz proponowano realne zmiany. Australia była pionierem analizy budżetu pod kątem wrażliwości na potrzeby płci, wiele z proponowanych zmian zostało wprowadzonych do polityki rządu, a coroczny raport wydawany jest pod nazwą „Budżet Kobiet”. Wyniki analiz pokazały miedzy innymi, że sektorem, w którym zatrudniana 17 17 Pieniądze też mają płeć jest duża ilość kobiet jest sektor telekomunikacji. Z tego powodu jest on objęty szczególnym zainteresowaniem i wparciem ze strony władz. Ponadto do krajów europejskich, które stosują analizę Gender Budget należy wymienić również: • Irlandię, gdzie analiza równych szans płci jest ujęte w ramach narodowego Planu Rozwoju, • Szwajcarię, gdzie inicjatywy budżetów wrażliwych na potrzeby płci są przede wszystkim rozpoczynane przez związki zawodowe i organizacje kobiece, • Włochy, które dokonują analiz zarówno na poziomie centralnym, jak i w lokalnych budżetach jednostek samorządu terytorialnego, • Szkocję, w którym to kraju prowadzone są od lata badania pozycji kobiet i mężczyzn w społeczeństwie, mediach i dziale badań naukowych, od roku 2000 ruszyły natomiast inicjatywy analizy wpływu budżetu państwa na kobiety, • Hiszpanię, gdzie projekt Gender Budget jest realizowany w Kraju Basków. Z badań wynika, że wprowadzenie analiz Gender Budget jest nie tylko dobrym sposobem na dostosowanie finansów publicznych do potrzeb odbiorców, ale również elementem dostarczającym bardzo ciekawych spostrzeżeń, które poszerzają wiedzę o regułach społecznych. Do takich analiz należą między innymi wyniki brytyjskiej grupy badawczej, którzy dowiedli, że przeznaczenie zasiłków dodatkowych rodzinnych bezpośrednio kobietom w gospodarstwie rodzinnym zwiększa wymiernie wydatki ponoszone na dzieci w rodzinie. Wyniki tych badań doprowadziły do zmian zasad wypłacania świadczeń socjalnych. Rozwiązaniem, które również wprowadzono po wynikach analizy Gender Budget są rozwiązania zastosowane w Szwecji. Kobiety w Szwecji doświadczają nierównomiernego traktowania na rynku pracy. Pomimo gwarantowanych im praw stanowią mniejszość w kręgach decyzyjnych środowiska biznesu. Ponieważ kontrakty płacowe w sektorze prywatnym są kwestią swobody umów i trudno jest dokładnie ocenić, jakie są różnice w poziomach płac pomiędzy kobietami i mężczyznami wprowadzono w Szwecji ustawę, która zobowiązuje pracodawców do równego traktowania kobiet i mężczyzn. Ustawa ta zobowiązuje pracodawców do corocznego dokonywania oceny poziomu płac oraz innych warunków pracy pomiędzy kobietami i mężczyznami zatrudnionymi na podobnych stanowiskach i posiadających zbliżony zakres obowiązków. Celem takiej analizy 18 18 Gender Budget jest znalezienie nierówności w traktowaniu kobiet i mężczyzn. Jeśli taka forma dyskryminacji w danym przedsiębiorstwie występuje, to właściciel jest zobowiązany do wprowadzenia planu naprawy. Ma na to trzy lata. Ponadto ustawa ta spowodowała, że ciężar udowodnienia braku dyskryminacji ze względu na płeć leży po stronie właściciela przedsiębiorstwa, a nie, jak w wielu krajach, na pracowniku. W ustawie dokonano również zapisów zabraniających jakichkolwiek form dyskryminacji całym procesie rekrutacji oraz zatrudnienia. Na koniec tego rozdziału warto przedstawić rozwiązania w Republice Federalnej Niemiec w kwestii wprowadzania w życie budżetów wrażliwych na potrzeby płci. Nakreślono tam długookresową strategię, ale w przeciwieństwie do przedstawionych powyżej przykładów, strategia ta dotyczy finansów lokalnych. Omawiana strategia dotyczy miasta Berlina. Głównym celem założonej strategii jest stworzenie pełnego budżetu wrażliwego na potrzeby płci na rok 2006. Strategia zakładałą dokładne opracowanie danych statystycznych, kryteriów analizy i przedstawienie pełnych informacji do wiadomości publicznej. W celu wypracowania metodologii całej analizy i przygotowania wszystkich dzielnic Berlina wprowadzono kilka projektów pilotażowych. Nalały do nich: • Senatsverwaltung fur Wirtschaft, Arbeit und Frauen - urząd senatorski, w którym analizie zostały poddane poszczególne grupy wydatków i dochodów budżetu lokalnego, • Berlin-Lichtenberg - gdzie prowadzono analizę wykorzystania usług dostarczanych przez zarząd dzielnicy przez kobiety i mężczyzn, do zadań należy wykonanie struktury wykorzystania usług oraz podział kosztów wytworzenia usług. W kolejnych etapach projektu, po ustaleniu wyników wstępnych projektów pilotażowych nastąpiło wybranie właściwych projektów pilotażowych. Uproszczony harmonogram całego projektu Gender Budget w Berlinie jest następujący: Harmonogram Projektu GB w Berlinie WRZESIEŃ 2003 PROJEKTY PILOTAŻOWE W WYBRANYCHDZIELNICACH BERLINA PAŹDZIERNIK 2003 OPRACOWYWANIE METOD I KRYTERIÓW BABADAWCZYCH 19 19 Pieniądze też mają płeć 15 LISTOPAD 2003 ROZPOCZĘCIE ANALIZY BUDŻETOWEJ 31 STYCZEŃ 2004 ZAKOŃCZENIE WSTĘPNEJ ANALIZY, SPOTKANIE KOMISJI DS. GENDER BUDGET – PRZEDSTAWIENIE WYNIKÓW 31 MARZEC PRZEDSTAWIENIE WYNIKÓW W RADZIE BERLINA - PARLAMENCIE 1 KWIECIEŃ 2004 ROZSZERZENIE PROJEKTÓW PILOTAŻOWYCH Przy opracowywaniu strategii twórcy określili warunki, jakie muszą być spełnione, aby strategia osiągnęła sukces: • jasno zdefiniowane, dobrze określone cele strategii budżetowej, które będą w pełni odnosić się do zasad sprawiedliwości i równości płci, • udokumentowana wola polityczna do wprowadzenia Gender Budget, • zaangażowanie organizacji związanych z walką o prawa płci, • określenie źródeł i baz danych jakie mają być zbadane, • zastosowanie dokładnych ram czasowych, • monitoring strategii. Do instrumentów, które określono w strategii należą: • analiza strategii politycznych z punktu widzenia wrażliwości na potrzeby płci, • analiza struktury potrzeb i wykorzystania usług dostarczanych przez budżet lokalny, • analiza struktury obciążeń podatkowych ze względu na płeć, • analiza wpływu budżetu lokalnego na wykorzystanie czasu wolnego przez kobiety i mężczyzn. Do poszerzonych projektów pilotażowych zostało zaangażowanych osiem dzielnic miasta, w których analizowano następujące zagadnienia: • Friedrichshain - Kreuzberg - ilość obiektów sportowych, które spełniają potrzeby kobiet i mężczyzn, a także dziewczynek i chłopców, • Lichtenberg - wpływ pomocy pedagogicznej na dziewczynki i chłopców, oraz w dalszej części formy korzystania z czasu wolnego, • Marzhan - Hellensdorf - wpływ pomocy pedagogicznej na dziewczynki i chłopców, formy korzystania z czasu wolnego, formy pracy młodzieży, 20 20 Gender Budget • Tempelhof-Schoneberg i Treptow-Kopenick - badania działalności gospodarczej, • Pankow - różnice w potrzebach kobiet i mężczyzn w doradztwie ukierunkowanym na podejmowanie działalności gospodarczej, a także różnice w świadczeniu pomocy psychologicznej, • Mitte - wrażliwość na płeć w procesie integracji mniejszości muzułmańskiej mieszkańców Berlina, • Neukolln - badanie potrzeb kobiet i mężczyzn na usługi i zasoby biblioteczne. Ponadto rozszerzono projekt o inne obszary, którymi zajmuje się senat Berlina. Należały do nich między innymi: dział zdrowia i spraw społecznych, dział sprawiedliwości, rozwoju i planowania miasta, dział gospodarki, rynku pracy i kobiet. Obszary badania są bardzo szerokie, gdyż miasto jest zarówno zainteresowane formami wypoczynku kobiet i mężczyzn, jak i usługami publicznymi, z których korzystają. Próbują odpowiedzieć na pytanie, w jakim kierunku z punktu widzenia potrzeb płci powinny iść plany rozwoju miasta, w tym również, jakie należy budować obiekty sportowe, ile należy przeznaczyć obszarów zielonych na aktywny wypoczynek na łonie natury itp. Ponadto wprowadzane są projekty dotyczące ukierunkowanej pomocy na potrzeby poszczególnych grup mieszkańców miasta, w tym również kobiet. Badane są szanse kobiet i mężczyzn w m.in. takich działach gospodarki jak media i komunikacja oraz edukacja zawodowa. Analizy mają pomóc w wyznaczaniu kierunków kształcenia, które pomogą w znalezieniu późniejszej pracy. Podsumowując projekt berliński należy jeszcze podkreślić, że inicjatywa pochodzi od władz miasta Berlina, określane jest to w literaturze mianem strategii top- down. Jest to o tyle istotne, że w projekt zaangażowane są wszystkie ważne wydziały urzędu miasta. Ponadto takie zaprojektowanie strategii pomaga osiągnąć cele z dwóch powodów. Po pierwsze wszystkie ważne instytucje z ramienia władz miasta, oraz instytuty badawcze, analizują efektywność wypracowanych narzędzi i jednocześnie budują statystyczne bazy danych. Po drugie natomiast w strategii top-down jest zapewnione źródło finansowania projektu na kolejne lata pracy. 21 21 Pieniądze też mają płeć Decyzje polityczne, postawy i zachowania, stereotypy mające wpływ na kształtowanie budżetu. Jolanta Banach – radna Rady Miasta Gdańska, była wiceminister gospodarki, posłanka na Sejm II, III i IV kadencji. Nawet bez głębszych analiz jesteśmy w stanie zgadnąć, jak nieproporcjonalnie rozkładają się korzyści i koszty alokacji wydatków oraz dochodów dla kobiet i mężczyzn w dużych miastach (w małych i na wsi proporcje są bardziej wyrównane), ale interesujące jest dlaczego i jakie argumenty oraz postawy temu towarzyszą. W wypowiedzi nie opieram się na badaniach, ale własnym doświadczeniu radnej i analizie budżetu Gdańska na 2012 rok. W ubiegłym roku Stowarzyszenie NEWW Polska organizowało międzynarodową konferencję poświęconą genderowemu planowaniu przestrzennemu i urbanistycznemu, podczas której goście z zagranicy prezentowali konkretne rozwiązania uwzględniające perspektywę płci. Jedna z radnych westchnęła:” no dobrze, ale skąd na to brać pieniądze”. Pytanie o koszty pojawia się zawsze przy wydatkach na cele społeczne, niekoniecznie na inne. Pytanie to zadane zostało mniej więcej wtedy, kiedy Miasto zafundowało za 100 tysięcy kibicom Ruchu Chorzów przejazd spod dworca do stadionu, potem dodało 140 tysiecy na przejazd w czasie Euro. W zasadzie nie budzi to kontrowersji. Dla przykładu: w 2012 roku Miasto Gdańsk wyda 580 501 złotych na dofinansowanie kolonii, obozów, innych form wypoczynku dzieci i młodzieży Wydatki na EURO nie podlegają dyskusji. Koszt stadionu to około 1 miliarda złotych, 1/3 wszystkich wydatków, finansowany z kredytu, który Miasto będzie spłacać do 2024 roku w wysokości nawet do 55 milionów złotych rocznie (w ostatnim roku 12 milionów 800 tysięcy złotych). Do tego należy doliczyć około 20 milionów na bezpośrednie otoczenie komunikacyjne stadionu i 23 miliony na koszty operacyjne. Ile trzeba lat i dodatkowych dochodów, aby te koszty się zwróciły? Przy tym poziomie finansowania wydawałoby się, że korzyści powinny być skalkulowane przed 22 22 Gender Budget podjęciem decyzji, a bilans powinien być jedynym argumentem na jej rzecz. Tymczasem analizę bezpośrednich i pośrednich korzyści z Mistrzostw (ale już nie kosztów) zamówiono po przesądzeniu o ich organizacji: najpierw wydamy, potem policzymy. Zamiast szacunku zysków i strat wystarczyły: prestiż, promocja i rozgłos. Nie padło pytanie o efektywność, kluczowe dla oceny wydatków na edukację, pomoc społeczną, itp. Jeśli chodzi o efekt fiskalny warto dodać, że w Wieloletniej Prognozie Finansowej dla Gdańska w 2013 roku – w roku podatkowym, kiedy wykazywane są dochody za 2012 – dynamikę wpływów z podatków dochodowych założono mniejszą niż w roku 2011 – 5 % wzrostu. W 2012 roku wydatki na stadion wyniosą 48 milionów (zobowiązania z tytułu budowy), wsparcie organizacji EURO – około 13 milionów + 3 miliony komunikacja do stadionu + parkingi pod stadionem + rewaloryzacja połączenia kolejowego, 1 milion zakupy dla Straży Miejskiej. Razem 70 milionów złotych. To koszty bezpośrednie i wykazane, nie do końca wiadomo, jaka część wydatków poupychana jest we wszystkich niemal rozdziałach klasyfikacji budżetowej, których dysponentami są wydziały Urzędu Miasta i różne miejskie instytucje. To tyle, ile Miasto wydaje na przedszkola (67 milionów), choć potrzeby są o wiele większe. Gdańsk finansuje 5650 miejsc w przedszkolach publicznych, potrzebnych jest 7460, w budżecie założono stworzenie do - uwaga ! – 2015 roku 6500 miejsc. W tym roku kończy się rekrutacja i zaczyna dramat. Wśród wymienianych korzyści z mistrzostw świata w piłce nożnej pojawia się argument, że dzięki nim mamy nowe drogi, połączenia komunikacyjne, zrewitalizowane dzielnice, choć te w bezpośrednim sąsiedztwie stadionu mogą liczyć na większą łaskawość – te w dużej odległości dostają mniejsze pieniądze lub odbudowa została przesunięta w bliżej nieokreśloną przyszłość, aż nie będzie czego rewitalizować. Na przykład, oddalone od stadionu Dolne Miasto dostanie 20 milionów złotych ogółem, ale w 2014 i 2015 po 12 i 15 milionów; Letnica, w której zlokalizowany jest stadion - w 2011 prawie 29 milionów, w 2012 12 milionów 700 tysięcy (ogółem 57, 5 miliona złotych), trochę dalej położony Nowy Port w 2011 – 5,5 miliona, w 2012 – 3 miliony (ogółem 18 milionów). Tak postawiona teza oznacza, że bez EURO nie budowalibyśmy dróg. Koszty pośrednie związane z organizacją mistrzostw obejmują inwestycje drogowe w samym tylko roku 2012 na kwotę 590 milionów, (ogólnie około 3 miliardów); szacuję, że połowa jest realizowana w związku z EURO. 23 23 Pieniądze też mają płeć One oczywiście zostaną, ale powstaje pytanie – bez odpowiedzi – czy ich układ, struktura na ten moment są optymalne z punktu widzenia potrzeb rozwojowych i funkcji społecznych Miasta i czy nie wypychają finansowania innych ustawowych zadań samorządu. Dla przykładu wydatki majątkowe w oświacie i wychowaniu maleją o 18,5% ( w szkołach podstawowych o 51%, gimnazjach - 39%, liceach aż o 75%, w przedszkolach - 21%), w pomocy społecznej - 100%, wydatki na remonty w obiektach oświatowych o 50%, dotacje do budownictwa komunalnego maleją o 63%, do TBS - 70% i wynoszą 4 mln 600 tyś. (w 2011r. było 13 mln.). Za takie pieniądze można w Gdańsku (licząc 6000 złotych za metr kwadratowy mieszkania na rynku pierwotnym) wybudować 18 mieszkań. Na mieszkania socjalne i komunalne czeka w kolejce 5000 rodzin. W budżecie Miasto założyło zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych dla 707 rodzin i przewidziano 3 miliony złotych na budowę jednego przedszkola w 1 nowej dzielnicy Gdańska. Nie każda więc branża może cieszyć się równością inwestycyjną. Tym niemniej inwestycje traktują radni jako przedsięwzięcia rozwojowe, pozostałe natomiast są wydawaniem pieniędzy i obciążają budżet. Podczas debaty budżetowej 22.12. 2012 roku wysoko postawiony radny, przewodniczący jednego z klubów w RM powiedział: „rosną wydatki bieżące, wynagrodzenia nauczycieli, należy racjonalizować wydatki, to dotyczy szczególnie edukacji, sfery społecznej, czyli MOPS – ów. Efektywność wydawania pieniędzy na edukację jest wątpliwa, a wydatkami MOPS – u, nie po stronie świadczeń, ale organizacyjnej, nikt nie zajmował się od lat” Myliłby się jednak ten, kto przypisałby te słowa przedstawicielowi rządzącej liberalnej Platformie Obywatelskiej. Wypowiedział je przewodniczący klubu PiS. I dodał: „PiS nie poprze budżetu, ale nie z powodu inwestycji, bo tu pełna zgoda”. Na marginesie warto dodać, że nie wszystkie inwestycje można uznać za rozwojowe w znaczeniu stymulowania rozwoju gospodarczego i przysporzenia dochodów. Dotyczy to takich inwestycji, jak hala widowiskowo – sportowa (150 milionów kredytu, który będzie spłacany do 2019 roku + 44 milionów układ komunikacyjny do hali, czy Europejskie Centrum Solidarności za 227 milionów). Oczywiście w ogólnym znaczeniu wydatki na rekreację, upamiętnianie przyczyniają się do rozwoju społecznego, ale przecież nie w większym stopniu niż edukacja, rehabilitacja, opieka nad dziećmi i osobami starszymi, poprawa warunków mieszkaniowych czy jakość usług komunalnych. 24 24 Gender Budget Opinię tę radny wypowiedział w takim oto kontekście: wydatki na zadania własne w pomocy społecznej rosną o 2,3%, a więc realnie maleją, a struktura tych wydatków też jest wielce interesująca: zasiłki i pomoc w naturze rejestrują spadek o 6,4% (5 milionów), dodatki mieszkaniowe pozostają na tym samym poziomie, co w roku 2011, co oznacza spadek realny, w pomocy społecznej wzrost odnotowują wydatki na zasiłki stałe (o 27% ), ale te akurat dotowane są z budżetu centralnego. Maleją też wydatki na utrzymanie samych ośrodków pomocy społecznej. Ich kadra to przede wszystkim kobiety, których wynagrodzenia nie były podnoszone od lat. W domach pomocy społecznej zarabiają 1500 złotych. Opiekunki środowiskowe osób starszych 1000 – 1200 złotych na rękę. W miejskich spółkach prawa handlowego lub z udziałem gminy, gdzie wynagrodzenia są o wiele wyższe od kilku do ponad 20 tysięcy struktura zatrudnienia według płci jest bardziej wyrównana, a kadra kierownicza to mężczyźni. Ich nikt się nie czepia. (Gdańska Infrastruktura Wodociągowo - Kanalizacyjna, Zakład Komunikacji Miejskiej, Gdańskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej, Saur Neptun, itd.). Zważywszy, że spółki te są monopolistami na rynku, często korzystającymi z pieniędzy unijnych, nie ma uzasadnienia dla premiowania menadżerów aż tak wysokimi dochodami. Radni nie przypisują w sferze realnych decyzji, nie zaś deklaracji – funkcji rozwojowych wydatkom na cele społeczne. Nie chodzi już nawet o przedszkola i żłobki, bo tu w myśleniu decydentów coś się jednak zmieniło, ale o takie, jak na przykład rehabilitacja zawodowa i społeczna osób niepełnosprawnych (800 tysięcy, w porywach 1 milion), aktywizacja bezrobotnych i poszukujących pracy(7 -8 milionów), usługi opiekuńcze (4 miliony 300 tysięcy), czy programy polityki zdrowotnej – 1825 tysięcy; spośród siedmiu, dwa skierowane są do kobiet: przygotowanie do aktywnego porodu, karmienie naturalne dziecka jako profilaktyka niekorzystnych wpływów środowiska Radni, bez względu na ich polityczną orientację, powtarzają stereotyp o przesocjalizowaniu wydatków. Podsumowałam wydatki publiczne na cele społeczne w Gdańsku, obejmujące gospodarkę mieszkaniowa, w tym rozwój mieszkalnictwa, oświatę i wychowanie, stypendia dla uzdolnionych studentów, pomoc społeczną, ochronę zdrowia, edukacyjną opiekę wychowawczą. Wyszło 878 411 tysięcy, ale po odjęciu subwencji oświatowej – 392 milionów i około 30% dofinansowania zadań z pomocy społecznej z budżetu państwa, własnych 25 25 Pieniądze też mają płeć środków na budżet polityki społecznej Miasto wydaje 400 milionów, jeśli nawet 500 milionów, to kwota ta stanowi 1/6 wydatków ogółem. Czy to dużo w porównaniu do wydatków na transport i łączność (983 milionów), na administrację (139 milionów, w tym 135 milionów własnych środków), na bezpieczeństwo - 40 milionów, kulturę fizyczną i sport - 91 milionów, gospodarkę i ochronę środowiska - 77 milionów, obsługę długu – 78 milionów, kulturę i ochronę dziedzictwa 160 milionów. Trochę lepiej traktowane są wydatki na kulturę, w moim przekonaniu głównie dlatego, że stały się one „politycznie opłacalne”. Przy dość niewielkich nakładach, medialny rozgłos przedsięwzięć i opiniotwórczy charakter środowiska artystów powodują, że warto zainwestować w kulturę. Na sytuację kobiet szczególnie niekorzystnie może wpływać komercjalizacja i prywatyzacja usług publicznych To wynik określonej polityki miasta. Polega ona na tym, że Gdańsk bierze na siebie ciężar kosztownych i w zasadzie tylko prestiżowych inwestycji, natomiast pozbywa się odpowiedzialności za bieżące zarządzanie usługami komunalnymi. Poprzez prywatyzację na przykład GPEC-u czy Saur Neptun Miasto nie ma kontroli ani nad cenami usług, ani nad pensjami pracowników. Urynkowiono takie usługi komunalne, jak: dostarczanie energii, wody, wywóz śmieci. Przedsiębiorstwa do niedawna komunalne działają jako spółki prawa handlowego. Konsekwencje są dolegliwe dla budżetów domowych: spółki nie mogą mieć ujemnego bilansu, a skoro nie są finansowane lub dotowane z budżetu gminy – podnoszą ceny; wszelkie inwestycje w zaniedbaną infrastrukturę znacznie zwiększają amortyzację, którą przedsiębiorstwa „wrzucają w cenę”. Podwyżka czynszów od 2011r. w Gdańsku wyniosła od 50% do kilkuset procent. Według informacji Wydziału Gospodarki Komunalnej średni czynsz wzrósł o 88%. Struktura i charakter ulg powodują, ze skutki reformy szczególnie boleśnie odczuwają samotne emerytki i rencistki: mają za „wysokie” świadczenie, żeby otrzymać ulgę, ale za małe, aby opłacić czynsz; po śmierci męża lub partnera zajmują „za duże mieszkania”, przez co tracą uprawnienia do zniżek. Podtrzymywany przez media centralne mit o nieefektywności edukacji jest przyczyną prywatyzacji placówek oświatowych i opiekuńczych oraz stymulowania bodźcami finansowymi do tworzenia prywatnych przedszkoli i 26 26 Gender Budget szkół. W efekcie zmian ustawowych samorząd nie może odmówić dotacji do placówek prowadzonych przez inne podmioty niż jednostki samorządu terytorialnego. Konsekwencją prywatyzacji w tym obszarze jest wysokie tempo wzrostu miejskiej dotacji do przedszkoli i szkół prowadzonych przez podmioty niepubliczne; już drugi rok z rzędu dynamika wzrostu dotacji do tych placówek wynosi 10,5% rocznie (72 miliony 763 tysięcy, w tym do przedszkoli 21 milionów). Dla rodziców – w sytuacji deficytu miejsc w przedszkolach publicznych - oznacza to konieczność ponoszenia znacznie wyższych opłat (po rekrutacji elektronicznej w maju bieżącego roku w przedszkolach publicznych nie przyjęto 1200 dzieci, zaś przedszkola niepubliczne dysponowały 520 wolnymi miejscami. Prywatyzacja jest alternatywą dla likwidacji szkół; dla pracowników, którymi są w większości kobiety, oznacza często realne zmniejszenie wynagrodzeń. Prawda o rzekomo rosnących wydatkach samorządów na edukację i o tym, że wynagrodzenia nauczycieli „zabijają finanse samorządów” (por. wypowiedzi Dominiki Wielowiejskiej i artykuły w „Gazecie Prawnej”) nie wytrzymuje zderzenia z analizą średnich wydatków własnych samorządów na edukację, które od kilku lat w całym kraju utrzymują się na niezmienionym poziomie. Miasta są przeinwestowane. Drugą pozycją wydatkową w samorządach – po inwestycjach - jest edukacja, tam są po prostu jeszcze duże pieniądze, więc tam szuka się oszczędności. Radne, które nawet podzielają przedstawiony punkt widzenia i zasiadają w komisjach zajmujących się sprawami społecznymi, milczą. Może dlatego, że jest ich za mało? Może ulegają stereotypowi, ze o „sprawach poważnych”, takich jak budżet, rozmawiają mężczyźni. Byłam jedyną kobietą, która zabrała głos w debacie nad budżetem Gdańska. 27 27 Pieniądze też mają płeć Antyspołeczne inwestycje i długi – kryzys ekonomii opieki we Wrocławiu Małgorzata Maciejewska - Think Tank Feministyczny, Uniwersytet Wrocławski Praca opiekuńcza, jest fundamentalną pracą ludzi, gdyż stanowi całość czynności wykonywanych na rzecz podtrzymywania życia ludzi i natury, bez których żadna inna praca nie mogłaby istnieć. Praca opiekuńcza obejmuje zarówno pracę płatną jak i nie-płatną i razem z jej instytucjonalną i ideologiczną organizacją można nazwać ją ekonomią opieki. Samo pojęcie odwołuje się do powiązań pracy opiekuńczej i jej uwarunkowań z rynkiem, państwem i gospodarstwami domowymi. Ekonomia opieki pokazuje nie tylko instytucjonalne i ekonomiczne możliwości wykonywania pracy opiekuńczej, ale także ich ideologiczne zaplecze (ekonomie władzy), czyli system patriarchalnych relacji władzy, który sprzęga się z nowoczesnym kapitalizmem.4 Co istotne, wykonywanie pracy opiekuńczej jest coraz trudniejsze, a sama praca jest coraz mocniej intensyfikowana, co wynika głównie z tego, że państwo oraz władze lokalne wycofują się z dzielenia jej kosztów. To wycofanie przekłada się na zwiększenie ilości pracy reprodukcyjnej w ramach gospodarstw domowych oraz ograniczanie zasobów i środków niezbędnych do jej wykonywania. Taki proces można nazwać kryzysem ekonomii opieki. W niniejszym tekście chciałabym się skupić przede wszystkim na wymiarze lokalnym (miejskim) kryzysu ekonomii opieki, który widać przez pryzmat pogarszających się warunków życia w mieście. W tym celu chcę przybliżyć problematykę pogarszającej się kondycji publicznych instytucji opiekuńczych dla dzieci we Wrocławiu. Następnie kryzys opieki w mieście umiejscawiam w kontekście zadłużenia i obszarów nowych miejskich inwestycji, by pokazać jak te zjawiska są sprzężone i w jaki sposób odbijają się ona na życiu i zdrowi mieszkanek i mieszkańców. Przedszkole i żłobek – dobro luksusowe Na przykładzie finansowania oświaty i opieki we Wrocławiu w przeciągu ostatnich lat, można zaobserwować, że praca opiekuńcza nigdy nie była dla polityków urzędu miasta kwestią kluczową a obecnie sytuacja jeszcze 28 28 4 Zob. E.Charkiewicz, A. Zachorowska-Mazukriewicz, Wprowadzenie – kryzys opieki w Polsce i na świecie [w:] tychże, Gender i ekonomia opieki, Warszawa 2009. Gender Budget bardziej się pogarsza. Tym samym kryzys ekonomii opieki w mieście widać w liczbach. Jak wynika z wydatków inwestycyjnych Wrocławia za lata 2007-2012, finansowanie pomocy społecznej, przedszkoli i żłóbków oraz ochrony zdrowia drastycznie spada w przeciągu 3 ostatnich lat (wykres nr 1).5 Te usługi socjalne są kluczowe dla dobrostanu mieszkanek i mieszkańców. Tym samym mocno niedoinwestowana sfera opieki w mieście wskazuje, jaką wartość ma godne odtwarzanie życia ludzi dla lokalnych władz.6 Wykres 1. Wydatki inwestycyjne na sferę opieki we Wrocławiu w latach 2007 - 2012 w mln 2007 40000000 2008 2009 2010 2011 2012 (plan) 35000000 pomoc społeczna budowa i przebudowa przedszkoli 30000000 budowa i przebudowa żłobków ochrona zdrowia 25000000 20000000 15000000 10000000 5000000 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 (plan) Im wnikliwiej przyjrzeć się ekonomicznej sytuacji zinstytucjonalizowanej opieki nad dziećmi w mieście, tym wyraźniej widać pogłębiający się kryzys. Między 2007 a 2012 rokiem suma inwestycji w budowę oraz remontowanie żłobków i przedszkoli stanowiła 1,64% ogółu wydatków w mieście. Od 1991 do 2007 roku zlikwidowano 36 placówek przedszkolnych, od 20092011 powstały zaledwie 3 nowe przedszkola. Od 2006 roku średnio co roku około 1000 dzieci nie dostaje się do przedszkoli. W dodatku zmiany wprowadzone do ustawy o systemie oświaty w 2010 roku uprawniają tylko do pięciogodzinnego bezpłatnego pobytu dziecka w przedszkolu, za resztę rodzice muszą zapłacić z własnych kieszeni. Za każdą dodatkową 5������������������������������������������������������������������������������������������������������ Wszystkie dane dotyczące budżetu Wrocławia pochodzą z dokumentów Urzędu Miasta dostępnych na: www.wroclaw.pl. Wszystkie wykresy i tabele na podstawie obliczeń własnych. 6 Nie tylko lokalnych. Jak pokazuje w swoim raporcie Anna Zachorowska-Mazurkiewicz finansowanie sektorów związanych z ekonomią opieki w przeciągu ostatnich 10 lat w Polsce zmniejszaja się. Zob. A. Zachorowska-Mazurkiewicz, Odzyskać obywatelstwo. Makroekonomiczna analiza sytuacji kobiet w Polsce, Biblioteka On-line Think Tanku Feministycznego 2010. data dostępu: 13.06.2012. 29 29 Pieniądze też mają płeć godzinę (powyżej ośmiu godzin pobytu) trzeba zapłacić 2,70 zł, jeśli dziecko spędza w przedszkolu 8 godzi dodatkowa opłata to 170 zł. Obecnie ceny prywatnego przedszkola nie są w zasięgu wielu gospodarstw domowych, szczególnie tych średnio i nisko dochodowych, średnio trzeba zapłacić za nie około 950 zł (za opłaty i wyżywienie). Jeśli chodzi o opiekę nad dziećmi do lat trzech to we Wrocławiu jest zaledwie 15 żłobków publicznych i dwa oddziały żłobkowe, które łącznie zapewniają 2040 miejsc. Dzieci w wieku od 1 do 2 lat jest ponad 13 tysięcy, czyli sześć razy więcej, a wliczając dzieci poniżej 1 roku życia, okazuje się, że tylko 10% dzieci korzysta z opieki żłobkowej. W 2011 roku, na fali podwyżek opłat żłobkowych spowodowanych tzw. ustawą żłobkową, która m.in. przenosi ciężar finansowania żłobków z budżetu państwa na budżet gminy7, wysokość opłat za wyżywienie i pobyt dziecka w żłobku we Wrocławiu wzrosła aż o 60 procent (z 240 do 400 złotych). Prywatne placówki nie są alternatywą, trzeba za nie zapłacić czesne od 600-900 zł. We Wrocławiu jest tylko kilka takich żłobków. Anty-społeczne inwestycje i długi W tym samym czasie, kiedy następował demontaż instytucji opiekuńczych władze zwiększały inwestycje na sport oraz infrastrukturę drogową. Od roku 2007 do 2012 roku wydatki na transport i łączność zwiększyły się o 212 mln zł, do poziomu ponad 523 mln zł (wzrost o 60 procent). Trzeba dodać, że wszelka rozbudowa infrastruktury drogowej była silnie związana z euro (remonty i budowa nowych dróg prowadzących na stadion). Nawet utworzenie nowych linii tramwajowych było podporządkowane tej imprezie, gdyż wszystkie prowadzą na stadion (kiedy budowano nowe linie od maja 2011 roku do maja 2012 roku zlikwidowano aż 1800 połączeń oraz podwyższono o 25 procent ceny biletów8). Jak widać z wykresu nr 2 wydatki inwestycyjne na budowę żłobków i przedszkoli zaplanowano na niespełna 2%, kryzys ekonomii opieki przebija się także w innych danych dotyczących inwestycji na zabezpieczenie i usługi socjalne (zob. wykres 2). 7 Ustawa z 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 (Dz.U. Nr 45, poz. 235) – weszła w życie 4 kwietnia 2011. Jak wynika z ustawy, to samorządy lokalne będą tworzyły i finansowały żłobki oraz określały wysokość opłat za nie. Gminy mogą starać się o dotacje celowe na zadania związane z opieką nad dziećmi do lat trzech jedynie w wysokości 50 procent kosztów realizacji (r. 8 art. 58.1 i 63.1); http://www.infor.pl/dziennikustaw,rok,2011,nr,45/poz,235,ustawa-o-opiece-nad-dziecmi-w-wieku-do-lat-3.html, data dostępu: 12.06.2012. 8 Zob. Gazeta Wrocławska, 08.05.12 http://www.gazetawroclawska.pl/artykul/570493,wroclaw-coraz-mniej-kursowautobusow-i-tramwajow,id,t.html. data dostępu: 12.06.2012. 30 30 Gender Budget Wykres 2. Wydatki inwestycyjne we Wrocławiu w latach 2010 - 2014 w mln 43 % 17 % 14 % 7% Transport i łączność Gospodarka mieszkaniowa Kultura fizyczna i sport Oświata i wychowanie w tym budowa przedszkoli 1,23% 0,1 % 0,8 % 0,6 % Ochrona zdrowia Pomoc społeczna Pozostałe zadania w zakresie opieki społecznej w tym budowa żłobków 0,45% Strumień inwestycji w mieście płynął zatem w innym kierunku – na rozbudowę infrastruktury pod mistrzostwa Euro 2012. W latach 2007-2011 aż 37% wydatków budżetu przeznaczone zostało na budowę obiektów sportowych (czyli głównie stadionu, który rozpoczęto budować w 2007 roku), łącznie ponad 400 mln (na budowę żłobków i przedszkoli w tym samym okresie miasto przeznaczyło zaledwie 90 mln zł). Koszt budowy samego stadionu we Wrocławiu (900 mln zł) nie jest jednak ceną końcową. Na sam węzeł komunikacyjny wokół stadionu wydano prawie 32 mln zł a na budowę obwodnicy autostradowej przylegającej do stadionu 4 mld zł wraz z najwyższym w Polsce mostem rędzińskim, który kosztował 576 mln zł. Do tego dochodzą wydatki na organizację samej imprezy – 20mln zł, takie jak prowadzenie spółki Wrocław 2012, zaangażowanie większej ilości służb mundurowych i strefę kibica (która kosztuje 7 mln zł i będzie działa zaledwie 3 tygodnie). Do tego dochodzą jeszcze inne koszty, takie jak niedawna zmiana murawy na stadionie (1 mln zł) czy roczny koszt utrzymania stadionu (15 mln zł).9 Ponadto, budżetowanie miasta w ostatnich latach jest silnie podporządkowane polityce długu. Od 2009 r. wydatki budżetu miasta znacznie maleją, wzrastają natomiast koszty obsługi długu (w 2012 r. wynoszą aż 115 mln zł, czyli 3,4% budżetu miasta). Cięcia w budżecie są zatem bezpośrednią przyczyną zadłużenia. Oficjalny dług Wrocławia zbliża się do dopuszczalnego poziomu 60% dochodów (po przekroczeniu którego, miasto uznawane jest za bankruta). Dane urzędu miasta nie biorą jednak pod uwagę zadłużenia generowanego przez działanie spółek z udziałem gminy, natomiast wliczając ich zobowiązania okazuje się, że 9 Ogólny szacowany zysk z mistrzostw to zysk UEFA, która zarobi 1,5 mld zł, i nie zapłaci podatku od zysku w Polsce. 31 31 Pieniądze też mają płeć dług sięga aż 83% dochodów miasta.10 Ten skumulowany dług jest możliwy do ukrycia przez władze dzięki przerzucaniu na zewnętrzne podmioty kosztów wykonywania usług publicznych i realizacji inwestycji. Spółki tworzone przez gminy są w większości finansowane ze środków budżetowych i najczęściej gminy mają w nich 100% udziałów. Dlatego też kiedy spółka miejska zadłuża się, to gwarantem tego zobowiązania i tak jest miasto. Tab. 1 Deficyt i obsługa długu w wydatkach budżetu Wrocławia lata okresu prowadzenia inwestycji na Euro 2012 2008 2009 2010 2011 2012 (plan) deficyt 14,5% 22,7% 10,3% 4,4% -4,6% obsługa długu 0,9% 2,4% 3,3% 2,8% 3,4% Proces przeniesienia zadłużenia tworzy tylko pozory, które pozwalają zadłużać się ponad ustawowo regulowane granice. Co więcej tworzenie spółek mających przejmować zadania własne gminy odbywa się w sposób niedemokratyczny (bez wiedzy i zgody mieszkańców) a same spółki działają (łagodnie ujmując) w sposób nietransparentny. Przykładem jest spółka Wrocław 2012 powołana, by realizować inwestycje na Euro. Miasto włożyło w nią ok. 100 mln zł (kapitał założycielski), niedługo później spółka zaczęła operować ogromnymi kwotami, by wdrażać plan igrzysk. Największym przetargiem, jaki ogłosiła, był kredyt pod budowę stadionu w wysokości 500 mln zł, który wygrały trzy komercyjne, Zachodnioeuropejskie grupy kapitałowe: BRE Bank, ING oraz Nordea11. Kredyt jest zaciągnięty do 2024 roku, co oznacza 12 lat spłacania (pierwsza rata to 100mln zł). Dodatkowo Wrocław 2012, filtrujący obecnie największe inwestycje w mieście, trudno nazwać spółką, która działa na rzecz dobra wspólnego mieszkańców. Zaciąganie kredytu pod stadion, na którym zostaną rozegrane 3 mecze, w żaden sposób nie przyczynia się do polepszania warunków życia w mieście, jest to po prostu transfer publicznych pieniędzy do biznesu. Zarobią banki, UEFA, deweloperzy i właściciele największych hoteli i restauracji. Dług będą jednak spłacać mieszkańcy, głównie pod postacią polityki zaciskania pasa: zwiększania opłat i ograniczania wydatków na usługi oraz zabezpieczenia socjalne. 10�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� Zob. Monitoring zadłużenia miast, raport Instytutu Kościuszki, 2011. http://ik.org.pl/pl/publikacja/nr/4977/monitoring-zadluzenia-miast-wojewodzkich/. Data dostępu: 12.06.2012. 11Zob. http://www.2012.wroc.pl/przetargi/8/Udzielenie-kredytu-bankowego-do-wysokosci-500-000-000-00-zl-zprzeznaczeniem-na-realizacje-zadania-pn-----Budowa-Stadionu-Miejskiego-przy-ul.-Drzymaly-we-Wroclawiu---. html (27.05.2012) 32 32 Gender Budget Urynkowienie opieki Zadłużenie miast przekłada się na coraz bardziej pogłębiający się kryzys ekonomii opieki. Władze lokalne planują rozwiązywać problem kryzysu ekonomii opieki głównie kierując się logiką rynkową, inaczej – poprzez systemową prywatyzację i komercjalizację instytucji opiekuńczych, często eufemistycznie nazwaną „uspołecznianiem”. Co oznacza to pojęcie? Nie opracowano jeszcze dokładnych definicji i kształtu tego procesu, jednak z doświadczeń w Radomiu i Poznaniu, chodzi głównie o to, by odpowiedzialność za placówkę przejęli jej pracownicy. Nie jest to jednak idea spółdzielni pracowniczej, a raczej przerzucenie ciężaru finansowego prowadzenia placówki na barki pracowników (właściwe pracownice) tak, by miasto nie ponosiło już prawie żadnych kosztów. W konsekwencji placówki będą musiały zacząć funkcjonować jak firmy – by zarobić na wszystkie opłaty i pensje trzeba będzie podwyższać ceny pobytu dzieci oraz ciąć koszty jej utrzymania. Zwykle prowadzi to do obniżenia standardów zatrudnienia: głównie poprzez uelastycznienie i intensyfikację pracy oraz spadek płac, jak np. rezygnacja z umów o pracę na rzecz umów zlecenie, a także rezygnacja z obejmowania opiekunek kartą praw nauczyciela i zwiększanie liczby dzieci przypadającej na 1 opiekunkę/nauczycielkę). Postępujące urynkowienie usług opiekuńczych dla dzieci widać na przykładzie dwóch wrocławskich projektów: „opiekun dzienny” oraz „familijny Wrocław”. Jak czytamy na stronie miasta : „Projekt Wrocławski Opiekun Dzienny jest alternatywą dla zinstytucjonalizowanych form opieki nad dziećmi takimi jak żłobki publiczne i niepubliczne […]. Zakres obowiązków dziennych opiekunów [to m.in.]: zapewnienie dziecku opieki w warunkach bytowych zbliżonych do warunków domowych”12. Taka instytucja powstała w wyniku wprowadzenie ustawy o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3, która uelastycznia i prywatyzuje opiekę (tzw. ustawy żłobkowej o której wspomniałam już wcześniej). Opiekunki dzienne będą zatrudnione przez miasto na podstawie umowy zlecenie i będą dostawały 4 zł brutto od 1 dziecka za godzinę, w dodatku muszą zapewnić lokal (najczęściej własne mieszkanie) przystosowany do pracy z dziećmi i pokryć koszty jego użytkowania. W sytuacji posiadania więcej niż 3 dzieci pod opieką (maksymalnie można zająć się piątką dzieci do 10 godzin dziennie), opiekunka musi znaleźć sobie osobę do pomocy – wolontariuszkę. Przeliczając to na etat wychodzi około 96 zł brutto za dzień pracy. Jest to zaledwie 24 zł więcej od dziennej stawki najniższej pensji krajowej. „Projekt opiekun dzienny”, do którego zgłosiło się zaledwie kilka osób, jest zatem bardzo pozornym działaniem, mającym na celu zatuszowanie niewywiązywanie się gminy z jej zadań własnych. 33 12Źródło: http://www.wroclaw.pl/konkurs_na_wroclawskiego_opiekuna_dziennego.dhtml, data dostępu 12.06.2012. 33 Pieniądze też mają płeć Z kolei „Familijny Wrocław” to dolnośląski Oddział Fundacji Familijny Poznań. Wrocławski projekt miał „odciążyć” władze lokalne z obowiązku rozbudowy przedszkoli w ramach występującego obecnie wyżu demograficznego. Na przykładzie familijnego widać że z jednej strony władze likwidują publiczne żłobki i przedszkola, z drugiej dofinansowują prywatyzację opieki przez dotowanie organizacji pozarządowych. W latach 2007 – 2011 Fundacja Familijny Poznań dostała dotacje ze środków publicznych w wysokości prawie 27 mln zł, w tym na prowadzenie przedszkoli ponad 20 mln zł. Obecnie wrocławskie władze chwalą się sukcesem „familijnego”, gdyż funkcjonuje już 15 placówek. Jak to wygląda od środka? Punkty przedszkolne opiekują się dziećmi wyłącznie przez 5 godzin dziennie, nie zapewniają wyżywienia (trzeba przynieść własne kanapki, w placówkach serwuje się wyłącznie herbatę), nauczycielki i opiekunki zatrudnione są na umowę-zlecenie, w ramach której otrzymują 16 zł brutto za godzinę. „Opiekun dzienny” oraz „Familijny Wrocław” są elementami sprzężenia budżetowej polityki państwa i samorządów lokalnych, które urynkawiając opiekę nad dziećmi przenoszą ją de facto jeszcze bardziej do gospodarstw domowych: brak miejsc w publicznych placówkach czy brak środków na posłanie dziecka do prywatnej placówki, powoduje zaangażowanie babć i innych krewnych w sieć opieki. Spektakularne i pozorne działania władz lokalnych – jak Euro 2012 i nowe projekty instytucji opiekuńczych – powodują intensyfikację pracy opiekuńczej i jeszcze większą jej dewaloryzację. W dodatku wszystkie działania podbite są konserwatywną ideologią: dzieci najlepiej chowają się w domu pod opieką kobiet a instytucje publiczne (jak żłobki) to miejsca wypaczające „zdrowe” wychowanie w rodzinie. Obecne przekształcenia w ramach ekonomii opieki pokazują jak łatwo i sprawnie patriarchalne wzorce wykorzystywane są do wzmocnienia kapitalistycznych mechanizmów. Jak widać na powyższych przykładach, przemiany w sferze pracy zarobkowej idą ramię w ramię z przemianami w sferze pracy opiekuńczej. Coraz gorsze warunki płacy i pracy współgrają z pogarszającymi się usługami i zabezpieczeniami socjalnymi. W szerszej ramie przyczynia się do tego głównie prowadzona przez państwo neoliberalna polityka, czyli reformy, które mają przede wszystkim prowadzić do coraz większych oszczędności budżetowych. Na poziomie lokalnym polskich miast, obserwujemy cięcia budżetowe w zakresie podstawowych usług socjalnych: likwidowane są przedszkola i żłobki, podrażane są koszty pobytu dzieci w placówkach, szkoły są zamykane lub łączone, obserwujemy także zanik instytucji opiekuńczych dla osób starszych i chorych. Ponadto, kryzys widać również 34 34 Gender Budget w komunikacji zbiorowej: drożeją bilety a połączenia i linie są redukowane, kierowcy pracują coraz dłużej za coraz niższe pensje. Kryzys jest obecny także w gospodarce mieszkaniowej miast: kamienice komunalne są sprzedawane prywatnym właścicielom wraz z lokatorami, czynsze i opłaty wynajmu są podnoszone a na zakup nowego mieszkania trzeba zaciągnąć 40-letni kredyt. Wszystkie te zmiany odbywają się przy procesie wprowadzania przez lokalne władze miast nowych podatków, oraz przy braku polityk tworzenia stabilnych i godnych warunków zatrudnienia w mieście. To ograniczanie zasobów i środków niezbędnych dla wykonywania pracy opiekuńczej, powoduje jej kumulację w gospodarstwach domowych (np. w związku z brakiem instytucji, które przejmują część ciężaru pracy opiekuńczej, zwiększa się jej ilość i czas na nią poświęcanych w domu). To z kolei skutkuje przemęczeniem, stresem i różnymi chorobami – im więcej musimy pracować (po to by zdobyć dochód i by dbać o dobrostan nas i naszych bliskich), tym więcej sił i zdrowia musimy wkładać w codzienne czynności (co znowu odbija się na naszych możliwościach wykonywania pracy). W Polsce od dwudziestu lat, czyli od okresu transformacji, zarówno prawa kobiet jak i prawa pracownicze są powoli i stopniowo zawieszane. Z jednej strony wprowadzane są cięcia budżetowe na wydatki socjalne, urynkowienie społecznych zabezpieczeń i usług publicznych, które pełnią ważną rolę we wspieraniu pracy kobiet. Z drugiej strony mamy do czynienia z rozpadem i ograniczeniem praw pracowniczych i regulacji pracy, które pogarszają możliwości zdobycia dochodu i utrzymania na godnej stopie życia gospodarstw domowych. Te przemiany związane z prawami kobiet i prawami pracowniczymi nie są przypadkowe i nie dzieją się one tylko w Polsce. Są ona często zwane przemianą z systemu państwa opiekuńczego/dobrobytu do systemu państwa pracy (przymusu pracy), w którym pracując coraz więcej za coraz mniej i na coraz bardziej niestabilnych warunkach, coraz trudnej jest wykonywać pracę opiekuńczą. Sprężenie między sytuacją na rynku pracy a polityką państwa i lokalnymi politykami prowadzi do pogłębionego ucisku kobiet i wyzysku ich pracy, gdyż odbiera nam się prawo do dochodu i prawo do usług publicznych. 35 35 Pieniądze też mają płeć Metodologia badania budżetu Gdańska. Raport Gdańska Inicjatywa Budżetowania pod Kątem Płci Dr Katarzyna Bałandynowicz - Panfil – współautorka raportu wydanego przez NEWW Gdańska Inicjatywa Budżetowania pod Kątem Płci Płeć jest jedną z najważniejszych cech charakteryzujących jednostkę oraz determinujących jej zachowanie. Bardzo często stanowi ona również podstawę bardzo uproszczonej klasyfikacji osób do danej grupy ludności o określonych potrzebach i sposobach ich zaspakajania. Różnice występujące pomiędzy kobietami i mężczyznami wynikają zarówno z cech psychofizycznych, jak i odmiennych (dobrowolnych bądź przymuszonych) ról społecznych. Dlatego też, uwarunkowania społeczno-gospodarcze, które określają ramy funkcjonowania jednostek i całych populacji, w różnym stopniu, a często także kierunku, wpływają na możliwości zaspakajania swoich potrzeb przez przedstawicieli obu płci. Dzieje się tak na wielu poziomach, również w skali lokalnej. Budżety jednostek samorządu terytorialnego nie stanowią w tym miejscu wyjątku. Rola władz lokalnych jest niezmiernie istotna dla prawidłowego zaspakajania potrzeb społeczności samorządowych. Ściśle powiązane z budżetem zadania realizowane przez tzw. wspólnoty lokalne. ‘Mieszkańcy gminy tworzą z mocy prawa wspólnotę samorządową’13. Bazując na definicji legalnej można powiedzieć, że gmina jest to wspólnota samorządowa oraz terytorium, które ta wspólnota zamieszkuje. Analogiczne wyjaśnienie odnaleźć można w odniesieniu do istoty powiatu14. Nie ma zatem wątpliwości, że wszystkie jednostki samorządu terytorialnego są z definicji zobligowane do jak najbardziej precyzyjnego dysponowania swoimi zasobami dla zapewnienia optymalnych warunków rozwoju społeczności lokalnej. W tak funkcjonującej wspólnocie potrzebne jest ścisłe dopasowania zadań i form ich realizacji do specyfiki poszczególnych jej członków. Jednym z kryteriów koniecznych do uwzględniania w tym zakresie jest płeć, a co z tym związane - odmienny wpływ podejmowanych decyzji lokalnych na kobiety i mężczyzn. Zaprezentowane powyżej rozważania stanowiły podstawowy bodziec do podjęcia badań nad oceną działań na poziomie lokalnym przez pryzmat równego traktowania kobiet i mężczyzn w społeczności lokalnej. Projekt 36 36 13 Ustawa z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1591 z późn. zm.). 14 Ustaw z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie powiatowym (t.j. Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1592 z późn. zm.). Gender Budget Gdańska Inicjatywa Budżetowania pod Kątem Płci realizowany był przez Stowarzyszenie Współpracy Kobiet NEWW Polska przy współfinansowaniu z Fundacji Henricha Bölla. Zakres czasowy realizacji projektu obejmował lata 2004-2005. Przyjęta w analizie lokalna skala działania oraz ich zakres odznaczały się wysoką innowacyjnością. Ta pionierska inicjatywa spotkała się z szerokim zainteresowaniem zarówno na terenie badanego obszaru – Miasta Gdańska, jak i w całej Polsce wśród organizacji i instytucji zainteresowanych tematyką równouprawnienia kobiet i mężczyzn oraz funkcjonowaniem samorządów terytorialnych. Główny trzon aktywności podejmowanych w ramach projektu stanowiły badania społeczności lokalnej oraz budżetu Miasta Gdańska. Raport o nazwie Analiza gender budget ‘Budżet wrażliwy na płeć’ (rok 2005) został w całości opracowany przez Katarzynę Bałandynowicz-Panfil15 oraz Urszulę Opacką16, ekonomistki z Instytutu Handlu Zagranicznego Uniwersytetu Gdańskiego. Autorska metodologia badania zastosowana do przeprowadzenia analizy umożliwiła zaplanowanie i przeprowadzenie badań o odpowiednim stopniu szczegółowości. Stopień trudności był tym większy, iż w pierwszym tego typu opracowaniu w Polsce badania nie można było odnieść się do gotowego wzorca postępowania. Z kolei na świecie nieliczne przykłady analiz lokalnych gender budget bądź nie prezentowały założeń metodologicznych, bądź specyfika obszarów, których dotyczyły nie pozwoliłaby na lustrzaną implementację zastosowanych procedur. Celem niniejszego opracowania jest zaprezentowanie metodologii przyjętej w badaniu budżetu Miasta Gdańska pod kątem gender budget oraz opisanie procesu tworzenia raportu z tego badania. O idei podjętych prac może stanowić stwierdzenie, będące cytatem z zakończenia Raportu: „W naszym przekonaniu analizy gender budget są bardzo dobrym instrumentem dla władz miasta, a przede wszystkim jednak dla lokalnej społeczności. Dzięki zastosowaniu tego podejścia strategie i projekty rozwiązywania problemów mieszkańców stają się przejrzyste. A ponadto wszystkie działania osób i instytucji pragnących pracować na rzecz społeczności lokalnej mogą poprzez ten instrument zostać zintegrowane i nagłośnione”. Aby w pełni odnieść się do powyższej idei przyjęto, iż głównym celem Raportu i przeprowadzonego badania było: przedstawienie konkretnych 15������������������������������������������������������������������������������������������������������������� Obecnie: Katarzyna Bałandynowicz-Panfil, doktor nauk ekonomicznych, adiunkt w Instytucie Handlu Zagranicznego Uniwersytetu Gdańskiego, specjalizująca się w społeczno-ekonomicznych konsekwencjach zmian demograficznych, ze szczególnym uwzględnieniem wpływu procesu starzenia się ludności na rynek pracy oraz rynek dóbr i usług konsumpcyjnych. 16������������������������������������������������������������������������������������������������������������ Obecnie: Urszula Mrzygłód, doktor nauk ekonomicznych, magister psychologii, adiunkt w Instytucie Handlu Zagranicznego Uniwersytetu Gdańskiego, specjalizująca się w finansach międzynarodowych i bankowości oraz ekonomii behawioralnej. 37 37 Pieniądze też mają płeć propozycji i rekomendowanie działań możliwych i koniecznych do przeprowadzenia przy współudziale władz i społeczności lokalnej. Do tak skonstruowanego celu przyjęto jako uzupełniające cele dodatkowe, m.in.: • wskazanie obszarów problemowych, które wymagają działań ze strony władz miasta • wskazanie na najlepsze praktyki zarówno polskie, jak i zagraniczne w dziedzinie przyjmowania perspektywy płci w planowaniu budżetowym • zaproszenie do dyskusji na temat problemów mieszkańców Gdańska, a także możliwych ich rozwiązań • zaproszenie do rozmowy o możliwościach wprowadzenia analizy GB, jako podstawowego narzędzia w walce z dyskryminacją ze względu na płeć. Raport powstał w trzech wersjach, co umożliwiło dotarcie z jego wynikami do szerokiego grona odbiorców w postaci: • Jego pełnej wersji, Analiza gender budget ‘Budżet wrażliwy na płeć’, która obejmuje około 150 stron szczegółowej analizy, interpretacji jej wyników oraz rekomendacji. Jest ona dostępna wyłącznie w wersji elektronicznej na stronie Stowarzyszenia Współpracy Kobiet NEWW Polska, www.neww.org.pl, w zakładce: Nasze dokonania → Raporty (Gdańska Inicjatywa Budżetowania pod Kątem Płci, 2005). • Wersji wydanej drukiem w języku polskim, Gdańska Inicjatywa Budżetowania pod Kątem Płci. Analiza gender budget, która stanowi streszczenie wersji pełnej. Zamieszczono w niej najważniejsze wnioski z analizy sytuacji kobiet i mężczyzn w Gdańsku, a główny nacisk został położony na omówienie zagadnień bezpośrednio związanych z istotą gender budgetingu oraz opracowanymi rekomendacjami dla władz Miasta. • Wersji anglojęzycznej wydanej drukiem, Gdańsk Gender Budget Initiative, która stanowi bezpośrednie tłumaczenie streszczenia polskiego. Wersja ta jest tym bardziej znacząca, iż na etapie realizacji odczuwalne były istotne braki w literaturze przedmiotu podkreślane zarówno przez autorki Raportu, jak i osoby zajmujące się omawianą tematyką na świecie. Wszystkie wersje Raportu spotkały się z zainteresowaniem naukowców, badaczy zagadnienia równości płci i znaczenia budżetów lokalnych dla rozwoju społeczeństwa, pozarządowych organizacji zajmujących się równouprawnieniem kobiet, jak i władz centralnych. Potwierdzeniem tego są liczne cytowania, czy też zalecenia Raportu jako literatury uzupełniającej w innych, następujących po niej opracowaniach. Trend ten utrzymuje się również obecnie, wskazując na uniwersalność opracowanej treści oraz jej ciągłą aktualność, co najmniej w warstwie metodologii badania i prowadzonych wywodów. 38 38 Gender Budget Pozytywny oddźwięk Raportu był możliwy dzięki przyjęciu kilku kluczowych założeń, które były konsekwentnie przestrzegane zarówno na etapie planowania, jak i realizacji badań oraz opracowywania jego wyników. Opis założeń został zawarty w tab.1. Tab. 1. Podstawowe założenia metodologiczne Raportu Założenie Skrócony opis Wrażliwość na płeć Prowadzona analiza miała za zadanie uwzględnić potrzeby i sposób ich zaspakajania w równym stopniu w odniesieniu do kobiet i mężczyzn, a nie ograniczać się wyłącznie do kobiet. Perspektywa lokalna Przyjęta do analizy skala lokalna uwzględniona została na każdym etapie badania i opisu jego wyników. Dotyczy to w szczególności omówienia sytuacji kobiet i mężczyzn w Gdańsku, możliwości zaspokojenia potrzeb społeczności przez władze lokalne oraz konstrukcji budżetów samorządowych jednostek terytorialnych. Łatwość odbioru Dla zapewnienia przejrzystości treści i wywodów zastosowano ujęcie problemowe, a wywody zobrazowano za pomocą 68 wykresów, schematów i tabel. Kompleksowość Ujęcie problemowe oznaczało nie tylko identyfikację problemu poprzez możliwie pełną analizę sytuacji kobiet i mężczyzn w Gdańsku, ale przede wszystkim diagnozę wszystkich jej źródeł oraz możliwych konsekwencji w jak najszerszym spektrum. Interdyscyplinarne podejście naukowe Kompleksowość prowadzonej analizy i rekomendowanych działań była możliwa jedynie przy czerpaniu z dorobku wielu dyscyplin naukowych, tj. demografia, statystyka, socjologia, psychologia, prawo, ekonomia. Co więcej, ważnym elementem było łączenie wzajemnie uzupełniającej się wiedzy w omawianiu danych zagadnień. 39 39 Pieniądze też mają płeć Obiektywizm Dołożono wszelkich starań, aby przekazywana treść, jak również prowadzona analiza unikały stronniczości – przedstawiały fakty i ich interpretację bez narzucania własnych opinii autorek czy zleceniodawcy. Dopasowanie Kryterium to jest wynikową powyższych. Dopasowanie dotyczyło właściwej objętości w odniesieniu do zakresu analizy i poruszanych zagadnień, do możliwości percepcyjnych odbiorców, przy jednoczesnym zapewnieniu maksimum obiektywizmu i kompleksowości. Analiza Gender Budget skłania do patrzenia na wydatki i dochody budżetowe z punktu widzenia ich odmiennego wpływu na zaspakajanie potrzeb kobiet i mężczyzn. Nie jest zatem możliwa, ani zasadna, analiza wyłącznie z punktu widzenia jednej płci, gdyż różnice mogą być wykazane jedynie w odniesieniu do obu grup. Analizy Gender Budget częściej odnoszą się do sytuacji kobiet, niż mężczyzn, lecz wynika to z każdorazowej oceny gorszego położenia kobiet w danej społeczności lub identyfikacji kluczowego problemu, który dotyka w przewadze kobiety. Podobna sytuacja miała miejsce w przypadku Raportu, aczkolwiek kobiety nie są jedyną grupą uwzględnioną w rekomendacjach. Aby osiągnąć możliwie najpełniej wszystkie cele Raportu, a jednocześnie pozostać w zgodzie z przyjętymi ww. założeniami Raport został podzielony na cztery wewnętrznie spójne i wzajemnie uzupełniające się części (Rys.1). Rys. 1. Struktura Raportu I. Sytuacja mężczyzn i kobiet w Gdańsku II. Gender budget III. Budżety jednostek samorządu terytorialnego IV. Gender budget w wybranych obszarach problemowych Kolejność poszczególnych części jest celowa. Większość tego typu opracowań rozpoczyna się od omówienia czym jest Gender Budget, dopiero 40 40 Gender Budget po takim teoretycznym wprowadzeniu następuje część empiryczna – badania danego budżetu pod kątem wrażliwości na płeć. Omawiany Raport wychodzi od analizy sytuacji kobiet i mężczyzn przede wszystkim dlatego, aby wykazać potrzebę rozwiązania istniejących problemów społecznych i rekomendować sposoby sprostania tym wyzwaniom z zastosowaniem narzędzi zgodnych z ideą Gender Budget. Raport Analiza Gender Budget ‘Budżet wrażliwy na płeć’ stanowi bogate źródło informacji o sytuacji społeczeństwa w Gdańsku, ze szczególnym uwzględnieniem różnic występujących pomiędzy kobietami i mężczyznami, mieszkańcami miasta. Analizowane obszary to w szczególności: czynniki demograficzne (liczba, struktura wiekowa, ruch naturalny, sytuacja osób niepełnosprawnych), wykształcenie (z odrębnym skoncentrowaniem się na instytucjonalnej opiece nad dziećmi), rynek pracy i bezrobocie. Podkreślane już podejście problemowe, odznaczające się kompleksowością i interdyscyplinarnością zostało dodatkowo uzupełnione o optymalizację doboru narzędzi badawczych. Nastawienie takie może zostać zobrazowane na przykładzie rynku pracy (Rys. 2). Grupy najwyższego stopnia zagrożenia bezrobociem i/lub wykluczeniem z rynku pracy, oraz szerzej ze społeczeństwa, zostały zidentyfikowane w oparciu o szeroką analizę makro i mikroczynników. Do pierwszej kategorii należy zaliczyć uwarunkowania demograficzne, do drugiej – uwarunkowania bezpośrednio wynikające ze specyfiki funkcjonowania rynku pracy w Gdańsku. Dodatkowo, rozważania uzupełniono o najbardziej istotne czynniki wpływające na sytuację osób na rynku pracy: bezrobocie, rotacje w miejscu pracy, formy i czas zatrudnienia. Prowadzona analiza każdorazowo szczegółowo analizowała badany obszar z uwzględnieniem podziału na płeć oraz wiek. Takie podejście daje możliwość nie tylko wyróżnienia danego problemu, ale pozwala na dogłębną diagnozę jego istotności, źródeł powstania oraz powiązań z pozostałymi obszarami życia społeczno-gospodarczego miasta. Każde kolejne zagadnienie było analizowane z wykorzystaniem tak skonstruowanego schematu postępowania. 41 41 Pieniądze też mają płeć Rys. 2. Schemat analizy obszaru: Rynek pracy Uwarunkowania demograficzne Osoby w wieku produkcyjnym Uwarunkowania rynkowe Zatrudnienie w sektorach Profil wykształcenia bezrobocie rotacje formy Wynik analizy Grupy najbardziej zagrożone bezrobociem i wykluczeniem Dodatkowo, wartościowym elementem I części Raportu były zagadnienia rzadko uwzględniane w diagnozowaniu sytuacji społecznej: bezpieczeństwo publiczne, stan zdrowia, udział kobiet w życiu publicznym miasta. O wysokim stopniu szczegółowości przy jednoczesnym całościowym ujęciu problemu może choćby świadczyć opracowanie zagadnienia bezpieczeństwa publicznego, w którym uwzględnione zostały: • przestępstwa • sytuacja na drogach (kolizje, wypadki) • samobójstwa • alkoholizm • nadużywanie substancji psychoaktywnych • problematyka bezpieczeństwa w opinii publicznej (poczucie zagrożenia u przedstawicieli obu płci). Tak skonstruowane podejście umożliwiło wykazanie istoty problemu przynajmniej w dwóch wektorach. Z jednej strony pokazani zostali sprawcy przestępstw, czy też osoby uzależnione, a z drugiej – ofiary i ogólne poczucie zagrożenia mieszkańców. Dopiero taka analiza dała możliwość precyzyjnego ustalenia czy w danym obszarze występuje istotny problem i kogo on faktycznie dotyka. Kolejne dwie części Raportu miały charakter teoretyczno-empiryczny. Część II poświęcona została zdefiniowaniu pojęcia gender budget. Oprócz omówienia istoty i przesłanek GB, zaprezentowano również stronę metodologiczną: fazy analizy, narzędzia oceny budżetów oraz przykłady krajów, stosujących budżety wrażliwe na płeć. Pozwala to czytelnikom na zapoznanie się z ideą gender budgetingu. Opisane przykłady zostały tak 42 42 Gender Budget dobrane, aby stanowiły cenne źródło informacji i inspiracji do podejmowania podobnych inicjatyw również w Polsce. Z kolei cześć III w całości została poświęcona charakterystyce budżetów jednostek samorządu terytorialnego na przykładzie budżetu Miasta Gdańska. Ta część należy do najbardziej wymagających dla czytelnika, ze względu na zupełnie odmienny sposób prezentacji. Rozwiązania legislacyjne tworzą bardzo ścisłe ramy funkcjonowania gmin i powiatów, co musi być precyzyjnie określone i uwzględnione przy wszelkich propozycjach działań władz miasta na rzecz sprostania wyzwaniom społeczności lokalnej. Ponadto, proponowanie rozwiązań niespójnych z regulacjami prawnymi wydaje się wysoce nieuzasadnione. Najbardziej kluczowa dla całego Raportu jest część ostatnia opracowania, w której w autorki poddały szczegółowej diagnozie, ocenie dotychczasowych działań oraz rekomendacjom trzy kluczowe obszary: • aktywizację osób starszych • równe traktowanie kobiet i mężczyzn na rynku pracy oraz aktywizację zawodowa kobiet • zwalczanie długotrwałego bezrobocia. Wybrane zagadnienia zostały wyróżnione w drodze prowadzonej w I części Raportu i stanowiły najbardziej istotne oraz newralgiczne problemy społeczne z jakimi borykał się Gdańsk w okresie badawczym. Nie były to jednak wszystkie wyzwania stojące przed Gdańskiem (Rys. 3), a zawężenie rozważań było podyktowane: celami Raportu (przedstawienie konkretnych propozycji działań możliwych i koniecznych do przeprowadzenia), koniecznością ograniczenia liczby poruszanych problemów, aby te wyróżnione omówić jak najpełniej. Ponadto, założeniem Raportu był jego wstępny charakter, zatem reszta problemów została niejako przeniesiona na późniejsze inicjatywy badawcze. 43 43 Pieniądze też mają płeć Rys. 3. Procedura wyboru kluczowych obszarów problemowych w Gdańsku depopulacja osoby starsze niepełnosprawni 1. Aktywizacja osób starszych niedopasowanie szkolnictwa 2. Równe traktowanie kobiet i mężczyzn na rynku pracy oraz aktywizacja zawodowa kobiet długotrwałe bezrobocie bezrobotne młode kobiety instytucjonalna opieka nad dziećmi 3. Zwalczanie długotrwałego bezrobocia wandalizm i chuligaństwo profilaktyka zdrowia Obszary przyjęte do analizy zostały tak skonstruowane, aby poruszały najbardziej istotne wyzwania społeczne w Gdańsku, wynikające z kilku wzajemnie nakładających się problemów, zidentyfikowanych w I części Raportu. I tak ,dla przykładu, pierwszy obszar – aktywizacja osób starszych – powiązana jest bezpośrednio z sytuacją osób starszych, długotrwałym bezrobociem, a pośrednio również z depopulacją ludności, niepełnosprawnością, profilarką zdrowia, niedopasowaniem szkolnictwa (w odniesieniu do kształcenia osób dorosłych). Aktywność zawodowa starszych kobiet zależy w pewnych przypadkach również od możliwości zapewnienia instytucjonalnej opieki nad wnukami. Każdy z trzech wyróżnionych obszarów został omówiony przy zastosowaniu jednakowej procedury zapewniającej przejrzystość, wnikliwość i obiektywizm proponowanych rozwiązań (Rys. 4). Przyjęty sposób postępowania miał na celu stworzenie precyzyjnie dobranych propozycji rozwiązania, bądź złagodzenia, najbardziej aktualnych problemów badawczych. Rekomendacje zostały tak zaprezentowane, aby jak najpełniej opisywały dane rozwiązanie, możliwe do realizacji w bieżących uwarunkowaniach społecznych, gospodarczych i prawnych Miasta Gdańska. Dodatkowo, szeroki komentarz wskazuje także na ewentualne utrudniania i skutki wprowadzenia propozycji. 44 44 Gender Budget Rys. 4. Procedura konstruowania rekomendacji PROBLEM: kompleksowy opis problemu społecznego z możliwie najpełniejszym omówieniem źródeł jego powstania/występowania, powiązaniem z innymi wyzwaniami dla Gdańska oraz kluczowymi konsekwencjami. OCENA DZIAŁALNOŚCI URZĘDU MIASTA GDAŃSKA: szeroka analiza działań realizowanych i planowanych przez Urząd Miasta Gdańska w odniesieniu do poruszanego problemu społecznego bezpośrednio, jak również mogących mieć pośredni wpływ na jego nasilenie. Ewaluacja odnosiła się do trzech głównych grup działań: • zapisanych w ramach Strategii rozwiązywania problemów społecznych • wynikających z działania Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej • będące w gestii poszczególnych departamentów UMG POZOSTAŁE DZIALANIA: opis i ocena działań realizowanych na terenie Miasta Gdańska poprzez instytucje i organizacje, podejmujące inicjatywy na rzecz społeczności lokalnej i rozwiązywania analizowanych w Raporcie problemów. Głównie dotyczyło to organizacji pozarządowych. DOŚWIADCZENIA INNYCH KRAJÓW: prezentacja działań podejmowanych w wybranych krajach, wiodących pod względem stopnia zaawansowania wprowadzania gender budget, w kierunku rozwiązywania problemów przyjętych jako kluczowe do analizy w Raporcie. REKOMENDACJE Wszystkie omówione powyżej części Raportu były możliwe do zbadania i opisania jedynie przy wykorzystaniu precyzyjnie dobranych źródeł literaturowych. Można je podzielić na cztery grupy. Do pierwszej zaliczają się oprawiania powszechnie dostępne, tj. publikacje naukowe, budżety Miasta, czy też planowane i realizowane strategie. Druga grupa odnosi się do opracowań danych statystycznych (raporty z badań, informatory, opracowania statystyczne). Kolejna kategoria obejmuje rozwiązania legislacyjne, zarówno szczebla centralnego, jak i lokalnego. Ostatnia grupa to źródła, których pozyskanie okazało się najtrudniejszą częścią badania. Bez nich nie byłaby jednak możliwa kompleksowa analiza sytuacja kobiet i mężczyzn 45 45 Pieniądze też mają płeć w Gdańsku. Informacje, często opracowywane bezpośrednio na prośbę autorek Raportu i zleceniodawcy, udostępnione zostały m.in. przez Komendę Wojewódzką Policji, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej, Narodowy Fundusz Zdrowia oraz poszczególne Wydziały Urzędu Miasta. Dostępność i jakość źródeł to z resztą jedne z głównych wyzwań, jakim musiały sprostać autorki Raportu w celu przeprowadzenia możliwie kompleksowej analizy. Jak pokazuje Raport barierę tą można przezwyciężyć, lecz tylko przy odpowiednim zaangażowaniu, bezpośrednim kontaktom z danymi instytucjami, a co najważniejsze w dość długiej perspektywie czasowej. Taki sposób gromadzenia danych zapewnia ich największą aktualność oraz niezbędny podział, uwzględniający płeć badanych. Fakty te należy zatem uwzględnić przy planowaniu zadań i harmonogramie podobnych projektów. Pewną trudność stanowił też wybór obszarów problemowych spośród wszystkich zdiagnozowanych w Gdańsku. Kolejna ważna do zapamiętania kwestia to utrudnienia wynikające ze stopnia kompleksowości badania, w szczególności z konieczności połączenia interdyscyplinarnych zagadnień, wielowątkowości i wielopłaszczyznowości przeprowadzonej analizy. Realizację tak skonstruowanego badania powinno powierzyć się specjalistom, doświadczonym w analizie obszarów z różnych dyscyplin naukowych, posiadających niezbędny warsztat badawczy i metodologiczny. Kierując w podsumowaniu pewne wskazówki dla przyszłych analiz gender budget na poziomie lokalnym należy, oprócz wymienionych powyżej, dodatkowo podkreślić cztery elementy: • cykliczność – takie zaplanowanie działań, aby możliwa była ocena kierunku i siły zmian w wyniku przeprowadzonej analizy GB w kolejnych latach • zastosowanie bardziej zaawansowanych metod badawczych, dających możliwość łatwiejszego wyboru kluczowych obszarów problemowych (badania fokusowe, modele ekonometryczne) • zaangażowanie różnych grup interesariuszy – co ułatwi dostęp do niezbędnych informacji i danych statystycznych oraz pomoże w diagnozie kluczowych problemów i wypracowaniu rekomendacji • upublicznienie rezultatów – skierowane do władz lokalnych, co jest oczywistą konsekwencją realizacji założeń opracowania, ale także do szeroko pojętej opinii publicznej w celu zwiększenia nacisku na wprowadzenie odpowiednich rozwiązań oraz rozpropagowania idei Gender Budgetingu. 46 46 Gender Budget Gender budżet jako filar strategii równościowej dla Łodzi - Koalicja na rzecz Równości w Łodzi Izabela Desperak - dr socjologii na Uniwersytecie Łódzkim, założycielka Grupy Łódź Gender, doktorat pt. „Stereotypizacja ról kobiecych w perspektywie praktyk dyskryminacyjnych na rynku pracy.” Autorka wielu artykułów z dziedziny gender studies. Nasza inicjatywa wynika z faktu, że w najnowszej „Strategii rozwoju miasta Łodzi”, opracowywanej w tym roku i dyskutowanej w ostatnich miesiącach na konsultacjach społecznych, nie ma ani słowa o polityce równościowej. Dlatego łódzkie ekspertki w tej dziedzinie, wywodzące się ze środowiska akademickiego i organizacji kobiecych zawiązały Koalicję na rzecz Równości, która zaproponowała uzupełnienie strategii rozwoju miasta o kwestie równościowe. Oczekujemy, że rezultatem naszego spotkania będzie ustalenie harmonogramu konsultacji społecznych w tej sprawie i ostatecznie, w wyniku wspólnej pracy, aneks do „Strategii rozwoju miasta Łodzi”. Prace Koalicji będą trwały kolejny rok i jej rezultaty (oraz wynik konsultacji społecznych, razem z diagnozami, postulatami i narzędziami do wdrażania zmian, poparte naukowymi badaniami i przykładami dobrych praktyk) przedstawimy w 2013 roku z okazji 10-letniej rocznicy Manify w Łodzi. Spotkanie nasze służy wspólnemu budowaniu kapitału społecznego. Nasza Koalicja jest genderowym odpowiednikiem „Koalicji na rzecz zrównoważonego rozwoju Łodzi”, która działa we współpracy ze środowiskami akademickimi i z organizacjami pozarządowymi oraz Urzędem Miasta Łodzi. Nasza praca jest ważnym uzupełnieniem, ponieważ kwestie równościowe są społecznym elementem zrównoważonego rozwoju 11 kroków do równości Opracowany przez nas wstępny zarys strategii został oparty na szeregu dokumentów, w tym: na dokumencie podsumowującym pracę Biura Pełnomocnika Rządu do Spraw Równego Statusu Kobiet i Mężczyzn z 2005 roku, Europejskiej Karcie Równości Kobiet i Mężczyzn w Życiu Lokalnym, rekomendacjach, postulatach formułowanych przez uczestniczki konferencji, posłanki, członkinie i członków organizacji pozarządowych oraz na 47 47 Pieniądze też mają płeć podstawie pracy i doświadczeń grona ekspertek z łódzkich organizacji kobiecych i środowiska akademickiego. Art. 33,1 „Kobieta i mężczyzna w Rzeczpospolitej mają równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym.” Art. 33, 2 „Kobieta i mężczyzna mają w szczególności równe prawo do kształcenia, zatrudnienia, awansów, do jednakowego wynagrodzenia za pracę jednakowej wartości, do zabezpieczenia społecznego oraz do zajmowania stanowisk, pełnienia funkcji oraz uzyskiwania godności publicznych.” Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej Kobiety mają równe prawa, ale nie mają równych szans. By równość stała się faktem, trzeba podjąć wysiłek – starać się o nią, walczyć i chronić. Koalicja na rzecz Równości w Łodzi proponuje działania, które wskażą drogę ku równości. Krok pierwszy: uznanie, ochrona i urzeczywistnienie praw 1. Upowszechniać i popularyzować prawa kobiet. 2. Uczynić prawa kobiet i dzieje emancypacji ważnym elementem edukacji. 3. Systematycznie włączać problematykę równości płci do wszystkich działań i strategii miasta na etapie planowania, wdrażania, monitorowania i ewaluacji (gender mainstreaming). 4. Monitorować respektowanie zasady równości płci na rynkach pracy, w życiu publicznym. Krok drugi: wzmacnianie instytucji stojących na straży praw kobiet 1. Utrzymanie i autonomia funkcji Pełnomocniczki Prezydent Miasta ds. Spraw Równego Statusu, wyposażenie jej w narzędzia skutecznego działania 2. Promowanie zasady gender mainstreamingu w administracji, samorządach i w społeczeństwie. 3. Wprowadzenie obowiązku sprawozdań dotyczących realizacji zasady gender mainstreamingu oraz dobrych praktyk w zakresie równego traktowania. 48 48 Gender Budget 4. Wprowadzenie zasad gender budgetingu, budżetu uwzględniającego potrzeby kobiet. Krok trzeci: restrukturyzacja rynków pracy: Kobiety nie mają równych szans i możliwości: trudniej im dostać pracę, łatwiej stracić, zarabiają średnio 20% mniej niż mężczyźni na tych samych stanowiskach, są obciążone także obowiązkami domowymi i zawodowymi. Polepszenie sytuacji kobiet i polityka prokobieca zapewniłaby wyższy przyrost naturalny (jak to się dzieje w polskich rodzinach na emigracji, np. w Irlandii, Anglii). Miasto jako pracodawca: 1. Wspiera prawo do równości kobiet i mężczyzn we wszystkich aspektach zatrudnienia: dba o równą płacę (a także kontroluje system wynagrodzeń), równe prawo do awansu zawodowego, podejmuje działania zapewniające zrównoważony udział kobiet i mężczyzn na wszystkich szczeblach, w szczególności na wyższym szczeblu zarządzania, stosuje procedury zapewniające konsultację z pracownikami (zrównoważony udział kobiet i mężczyzn w konsultacjach). 2. Wspiera prawo do łączenia życia zawodowego, społecznego i rodzinnego oraz prawa do godności i bezpieczeństwa w miejscu pracy. 3. Sprzeciwia się dyskryminacji w miejscu pracy, wspiera ofiary, wprowadza i stosuje transparentną politykę oraz podnosi świadomość w tej kwestii; przeciwdziała molestowaniu w pracy, mobbingowi, poprzez upowszechnianie prawa pracy i postaw asertywnych wśród kobiet (szkolenia, warsztaty). 4. Zachęca mężczyzn do korzystania z ich prawa do opieki nad dziećmi i innymi osobami. 5. Dba o taki dobór kadr na wszystkich poziomach organizacji, który odzwierciedla społeczną, gospodarczą i kulturową różnorodność lokalnej społeczności. 6. Przeciwdziała problemowi bezrobocia i feminizacji biedy. Narzędzia do osiągnięcia ww. celów: 1.Promocja miejsc firm, pracy, stylu i przestrzeni pracy przyjaznych osobom wychowującym dzieci, ulgi dla tych pracodawców, ulgi dla przedsiębiorstw redukujących bezrobocie wśród kobiet. 49 49 Pieniądze też mają płeć 2.Tworzenie miejsc pracy przez miasto, poprzez m. in. tworzenie miejskich placówek opiekuńczych, edukacyjnych i kulturalnych, wspierających rodziców w opiece nad dziećmi i ich wychowaniu, zapewniających opiekę, pomoc psychopedagogiczną, pomoc w odrabianiu lekcji, co jednocześnie zapewni zatrudnienie licznym absolwentom i absolwentkom, zwłaszcza studiów pedagogicznych, pracy socjalnej. 3.Promocja, upowszechnianie elastycznego czasu pracy, zróżnicowania pracy (telepraca, praca w domu) dla kobiet i mężczyzn. 4.Stworzenie sieci miejskich placówek opiekuńczych dla dzieci i osób starszych i niesamodzielnych. 5.Ulgi dla mikro-przedszkoli na osiedlach, w miejscach pracy, w instytucjach publicznych. 6.Promować te ścieżki kariery, które dotąd niepopularne wśród kobiet, a na które jest zapotrzebowanie na rynku pracy (inżynier, informatyk). 7. W realizacji zamówień publicznych podwykonawca ma respektować zasadę równości płci Diagnoza: Jedynym jak dotąd elementem lokalnej polityki mającej zapobiegać bezrobociu jest promowanie Łódzkiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej jako stwarzania nowych miejsc pracy. Jednak zatrudnienie w Strefie nie rozwiązuje problemu biednych pracujących, bowiem strefa oferuje tymczasowe zatrudnienia w ramach śmieciowych umów i niskie zarobki, zwłaszcza zatrudnionych tam kobiet, co prowadzi do utrwalenia feminizacji i dziedziczenia ubóstwa. Rozwiązanie: zrezygnować z dotychczasowej polityki wabienia inwestorów tanią, wykształconą i nieroszczeniową siłą roboczą, zastąpić ją lansowaniem standardów godnej pracy i godnej płacy. Krok czwarty: wzmacnianie przedsiębiorczości kobiet 1. System mikrokredytów, których beneficjentkami będą kobiety. 2. Stworzyć Internetowy Bank Pomysłów Małej Przedsiębiorczości i promować go na warsztatach, szkoleniach. 3. Biura doradztwa w sprawach małej przedsiębiorczości (obsługiwane np. przez studentów prawa, administracji). 50 50 Gender Budget 4. Sieć współpracy między uczelniami, organizacjami pracodawców i biurem pełnomocniczki w celu wspierania małej przedsiębiorczości. 5. Promować w mediach i w systemie kształcenia aktywność ekonomiczną kobiet, postawy budujące etos przedsiębiorczości, samodzielności, niezależności. Krok piąty: przygotowanie i stosowanie systemu kwot w polityce i zarządzaniu 1. Propagowanie równego udziału kobiet i mężczyzn w organach władzy rządowej i samorządowej. 2. Zachęcanie kobiet do politycznej aktywności, w tym w obrębie społeczności lokalnej, zwracać uwagę na proporcje płci wśród osób uczestniczących w konsultacjach społcznych. 3. Parytet w konkursach na stanowiska kierownicze. Krok szósty: wzmacnianie sieci liderek i współpracy z organizacjami pozarządowymi Promowanie równości płci we współpracy z partnerami społecznymi (np. konkursy grantowe dla organizacji pozarządowych i instytucji akademickich na działania prorównościowe). Urząd pełnomocniczki łączący pracę organizacji pozarządowych z beneficjentkami, gromadzi bazy danych, programy. Szkolenia w zakresie: 1. Rozwijania świadomości społecznej, pogłębiania znajomości prawa krajowego i unijnego zwalczającego dyskryminację. 2. Pogłębiania wiedzy, umiejętności i technik zdobywania funduszy, na poziomie krajowym i unijnym. 3. Promocji i lobbingu – w celu wspierania kobiecej solidarności. 4. Wiedzy z zakresu prowadzenia kampanii świadomościowych. 5. Prowadzenia firmy/stowarzyszenia/fundacji. 6. Wykorzystanie tej wiedzy dla rozwoju miasta i regionu. 51 51 Pieniądze też mają płeć Krok siódmy: prawa zdrowotne i reprodukcyjne kobiet 1. Wprowadzenie do szkół nowoczesnej edukacji seksualnej, naukowej i neutralnej światopoglądowo, wiedzy nt. środków antykoncepcyjnych, życia seksualnego, zdrowia. Zapewnianie bezpłatnej pomocy prawnej i psychologicznej ofiarom przemocy. Upowszechnienie praw pacjenta wśród kobiet. 2. Zapewnienie kobietom i dziewczętom dostępu do świadczeń zdrowotnych w zakresie zdrowia reprodukcyjnego: ginekologa, położnej, edukacji seksualnej, poradnictwa antykoncepcyjnego, szkół rodzenia; 3. Dostęp dziewczynek i nastolatek do sportu (w tym do orlików): • zapewnić równy dostęp do uprawiania sportu, spędzania czasu wolnego oraz korzystania z obiektów i placówek sportowych oraz kulturalnych; • zachęcać kobiety i mężczyzn, chłopców i dziewcząt do równego udziału w zajęciach sportowych i kulturalnych, także tych, które są pierwotnie przypisane określonej płci, „damskie” lub „męskie”; • zachęcać organizacje sportowe i kulturalne do promowania takiej działalności kulturalnej i sportowej, która sprzeciwiają się stereotypom. Krok ósmy: przeciwdziałanie przemocy wobec kobiet 1. Popularyzować Ustawę o przemocy w rodzinie, ważna jest także współpraca z organizacjami kobiecymi działającym na rzecz ofiar przemocy, szkolenia dla policjantów, (szkolenie z Niebieskiej Karty), prokuratorów i sędziów, utworzenie lokalnej Niebieskiej Linii. Skuteczna koordynacja pomiędzy odpowiednimi służbami, takimi jak policja, jednostki odpowiedzialne za mieszkalnictwo i opiekę zdrowotną; 2. Włączyć problematykę przemocy i programy jej przeciwdziałania do procesów edukacyjnych; 3. Do szkół wprowadzić warsztaty antyprzemocowe, asertywności, szczególnie dla dziewczynek i nastolatek, kursy samoobrony wen-do dla dziewczynek, nastolatek i kobiet; 4. Kampanie antyprzemocowe w mediach, podnosić świadomości poprzez kampanie i programy edukacyjne skierowane do potencjalnych ofiar 52 52 Gender Budget i sprawców, publicznie informować w języku najbardziej przystępnym dla danej społeczności o formach pomocy dostępnych na danym obszarze. Krok dziewiąty: podniesienie prestiżu pracy domowej, promowanie partnerskiego modelu rodziny: 1. Programy edukacyjne na temat wartości pracy kobiet, pokazać jej społeczną i ekonomiczną wartość. 2. Promować partnerski podział obowiązków, m.in. poprzez kampanie medialne. Krok dziesiąty: przezwyciężenie stereotypów związanych z płcią: Przeszkodą ograniczającą wybory kobiet są stereotypy, opinie innych, tradycyjny model rodziny promowany bardzo silnie w mediach i w dyskursie religijnym w kraju, w edukacji, podręcznikach do wychowania w rodzinie. Dlatego tak ważne jest, by prowadzić zajęcia z dziećmi i młodzieżą na temat równości płci, praw kobiet, kwestionowania stereotypów, promocji modeli życia nieograniczonych stereotypami, promocji kobiet liderek, przywódczyń, sławnych kobiet naukowczyń (program UE „Kobiety w nauce”), artystek, filozofek, polityczek, ich roli w historii świata i Polski, nauczać historii ruchu emancypacyjnego, promować tematykę równości i tolerancji w szkołach, a także wśród nauczycieli. Media i kultura masowa: kształtują role społeczne. Łódzkie, jak i ogólnopolskie, umacniają i powielają stereotypy: poprzez reklamy i kulturę masową powielają wizerunek kobiety obiektu seksualnego, istoty pasywnej, zamkniętej w domu, w kręgu prac na rzecz męża i dzieci. Poprzez programy publicystyczne i informacyjne utrwalają świat bez kobiet: nie prezentują ekspertek, polityczek, kobiet-liderek, tylko powielają tradycyjne role kobiece. Badania na ten temat, polegające na monitoringu mediów łódzkich, prowadzą m.in. na bieżąco studenci i studentki gender studies w Łodzi. Należy tę wiedzę upowszechniać na konferencjach organizowanych dla łódzkich pracowników telewizji i wspólnie wypracować strategię antydyskryminacyjną. Ponadto należy: 1. Reagować na seksistowskie treści i zgłaszać je do Rady Etyki Mediów 2. Prowadzić medialne kampanie promujące równość i partnerstwo – mogliby je wykonywać studenci marketingu, dziennikarstwa, w ramach 53 53 Pieniądze też mają płeć praktyk i bezrobotni absolwenci w ramach staży. Krok jedenasty: miasto jako przestrzeń przyjazna kobietom: 1.Chronić przed rozjeżdżaniem i zakładać nowe zielone skwerki, sadzić drzewa, zakładać ogródki – ogrodzić je, postawić słupki. Uspokajać ruch samochodów w centrum, wspólnie dbać o jakość powietrza, gdyż zanieczyszczenia odbijają się najbardziej na zdrowiu najmłodszych, powodując m.in. alergie i astmę. Do prac przy zieleni miejskiej można wykorzystać bezrobotnych oraz mieszkańców, którzy zazwyczaj chętnie angażują się w prace służące zieleni miejskiej na ich osiedlu. Sadzenie drzew i opieka nad ogródkami i skwerkami mogłaby być częścią edukacji ekologicznej dzieci i młodzieży. 2.Należy wspierać zrównoważony rozwój miasta, szczególnie zrównoważony rozwój transportu, inwestować w transport publiczny i ścieżki rowerowe. Dbać, by komunikacja miejska służyła różnym grupom mieszkańców, równie skutecznie dowoziła na zajęcia studentów płci obojga, jak i mieszkańców robiących zakupy na rynku czy w tanim markecie. Zadbać, by równie łatwo było przemieszczać się po mieście rodzicowi z wózkiem, rowerzyście, emerytce z wózkiem na zakupy, osobie poruszającej się na wózku czy podpierającej się laską. Wyposażyć taksówki w foteliki dla dzieci. 3.Partycypacja społeczna w sprawach polityki równościowej, włączać w politykę równościową rady osiedla. Gender budżet jako filar strategii równościowej dla Łodzi 8 marca 2012 roku w Łodzi po raz pierwszy zaprezentowano szkic równościowej miejskiej strategii, której kluczowym punktem jest gender budgeting. Dokument ten przez następny rok ma być dopracowywany, między innymi w toku konsultacji z zainteresowanymi, i 8 marca 2013 roku, czyli z okazji Dziesiątej Łódzkiej Manify, uroczyście wręczony władzom miasta. Obecnie trwają prace nad zaprezentowaniem jego części lokalnym władzom z prezydent Zdanowską na czele. Pierwsza jego publiczna prezentacja, która odbyła się tuż po manifie, zgromadziła dość skromną ilościowo publiczność: mimo pilotowania spotkania przez pełnomocniczkę prezydent miasta Łodzi do spraw równego traktowania, dotarła na nie tylko jedna radna, Elżbieta Królikowska-Kińska, wiceprzewodnicząca Rady Miejskiej. Nie była to więc szeregowa członkini Rady, i nie pierwszy raz pojawiła się na spotkaniu poświęconym tematyce kobiecej. Zainteresowanej, ale nieprzekonanej 54 54 Gender Budget przedstawicielce samorządu – oraz publiczności – przedstawiłyśmy zarys naszej koncepcji. Dyskusja ta uświadomiła nam, że przekonanie przedstawicieli samorządu będzie dużo trudniejszym i bardziej pracochłonnym procesem, niż prace nad samym tekstem. To, co autorkom, na co dzień obcującym z politykami równościowymi, wydawało się oczywiste, dla osób spoza środowisk równościowych oczywistym nie jest. Równościową strategię dla miasta Łodzi przygotowało grono osób związanych z nieformalną inicjatywą Manifa Łódź, specjalistek i ekspertek, związanych z Uniwersytetem Łódzkim i/lub organizacjami pozarządowymi, zaangażowanych w działania na rzecz równości : Iza Desperak, Ewa Kamińska, Anna Kronenberg i Grażyna Zygadło. Oparłyśmy się na istniejących opracowaniach, rekomendacjach i przykładach dobrych praktyk, oraz zaproponowałyśmy nowe oryginalne rozwiązania, wypracowane przez nas w toku prac nad strategią. Obecnie działamy – wraz z pełnomocniczką prezydent ds. równego traktowania, Bogną Stawicką, w kierunku stworzenia Łódzkiej Koalicji na Rzecz Równości, poszerzenia inicjatywnego grona manifowego o sprzymierzeńców, które i którzy, wraz z pomysłodawczyniami, dopracują pomysł i będą działać na rzecz jego wdrożenia. Wiemy, że idea równości kobiet i mężczyzn, nadrzędna dla naszej strategii, nie jest oczywista, zwłaszcza w kręgach władz, a pomysł, by budować biblioteki zamiast (albo obok) stadionów jest mało medialny. Liczymy na obecne władze, stawiające na „kobiecą twarz” Łodzi, i oferujemy nieco inne od obowiązującego dotąd podejście. Oferujemy specjalistyczną ekspertyzę, nasze doświadczenie i wiedzę tym przedstawicielom obecnej i przyszłej lokalnej władzy, którzy zechcą z nich skorzystać. Nie jesteśmy polityczkami, nie chcemy startować z naszym programem jako politycznym w kolejnych wyborach, choć niektóre z nas związane są różnymi inicjatywami politycznymi, w wszystkie jesteśmy świadomymi obywatelkami. Jeśli nasz program okaże się źródłem postulatów politycznej opozycji – zaistnieje przynajmniej na lokalnym rynku politycznych idei. Punktem wyjścia dla tego projektu były społeczne konsultacje przyszłej strategii miasta Łodzi – które, mimo obecności wielu społeczników tym procesie – okazały się wolne od perspektywy gender. Postanowiłyśmy to, choćby z opóźnieniem, nadrobić. Zainspirowały nas też próby wprowadzenia budżetu partycypacyjnego. Po trzech miesiącach od prezentacji pierwotnego projektu, pracując nad jego upowszechnieniem i przyszłym wdrożeniem, pokusić się możemy o analizę jego mocnych i słabych stron w duchu metody analizy SWOT. 55 55 Pieniądze też mają płeć Opiera się ona, jak wiadomo, na zestawieniu silnych i słabych stron badanego zjawiska (projektu, działania, itd.) oraz szans i zagrożeń, czających się w jego otoczeniu. Próba takiej analizy wykazała, że szanse naszego projektu stanowią drugą stronę medalu, czyli jego zagrożeń, a każdej mocnej stronie naszego projektu można przyporządkować jakąś słabość, stąd wynikła forma poniższej prezentacji: Silne strony Wysoki poziom strategii 56 56 Słabe strony merytoryczny Ale jak dotąd niepotwierdzony przez opinie ekspertów z zewnątrz, spoza naszego grona Wysoki poziom ekspertyzy – autorki są specjalistkami w zakresie gender, jednocześnie reprezentują różne gałęzie wiedzy i specjalności, efektem multidyscyplinarności jest zróżnicowanie dokumentu i proponowanych w nim rozwiązań Brak zaplecza instytucjonalnego, choć jesteśmy ekspertkami w naszych instytucjach, to nie firmują one nasze naszego udziału w tym projekcie , słabością jest też niewielki rozmiar naszego zespołu (4 osoby) Autorki reprezentują zwykłych nieumocowanych organizacyjnie/ instytucjonalnie mieszkańców, mówią ich językiem, reprezentują ich interesy – poza wiedzą akademicką odwołujemy się do naszych własnych doświadczeń bycia kobietą w naszym mieście Brak umocowania instytucjonalnego, zaplecza organizacyjnego i idącego za nim finansowego – projekt ma charakter społeczny oznaczają brak czasu i możliwości na prowadzenie systematycznych działań na rzecz wdrożenia projektu przez jego autorki Dobry pomysł na PRowskie „opakowanie” projektu: event w postaci wręczenia strategii 8 marca władzom miasta Wręczenie, nawet uroczyste, nie oznacza że jakiekolwiek elementy strategii zostaną wprowadzone w życie Gender Budget szanse zagrożenia Pojawienie się ruchu społecznego sprzeciwu wobec Euro, hasło „żłobków zamiast igrzysk” Hasło „żłobków zamiast igrzysk” zastępowane jest przez „Chleba zamiast igrzysk” lub wręcz „Fuck Euro”, wytracając swój genderowy charakter Wprowadzanie jako standardu konsultacji społecznych, zwłaszcza strategii rozwoju Fasadowość procesów „konsultacji”, często podnoszona przez uczestników, obserwatorów i media Wprowadzanie budżetów partycypacyjnych, co zwiększa szanse na wprowadzenie przy okazji gender budgeting Ani nasza organizacja (z 9 letniem stażem), ani żadna z nas, nie spełnia kryteriów starania się o udział w ciele pracującym nad budżetem partycypacyjnym Współpraca z pełnomocniczką ds. równego traktowania Ale pełnomocniczka nie ma zbyt wielu możliwości skutecznego działania Planujemy popularyzować naszą strategię, by mogły ją przyswajać i wdrażać różne podmioty polityczne, np. opozycja w ramach swej przyszłej kampanii wyborczej Dla żadnej opcji politycznej, ani dla obecnej opozycji, ani przyszłej konkurencji politycznej w kolejnych wyborach, równość nie jest priorytetem, nawet dla zaangażowanych i alternatywnych środowisk lokalnych działaczy, które najczęściej odtwarzają patriarchalne struktury władzy, które kwestię płci w zarządzaniu np. budżetem miasta sprowadzać skłonne będą wyłącznie do żłobków i przedszkoli Mamy lokalnych i ogólnopolskich sojuszników, a także korzystać możemy z cudzych doświadczeń (gender budżetu Gdańska czy Belina) Nasi sojusznicy i sprzymierzeńcy są nieliczni, niszowi i/lub nieznani 57 57 Pieniądze też mają płeć Tradycja współpracy uczelnianych ekspertów z władzami lokalnymi, jak choćby Rady Naukowej przy Prezydencie Miasta Łodzi w latach 70-tych Tradycja ta sięga do czasów PRL-u, więc nie bardzo możemy do tego skompromitowanego okresu nawiązywać, zwłaszcza że Rada, wraz ze swymi analizami, pełniła dość podrzędną, w być może nawet fasadową rolę Świadome licznych ograniczeń i zagrożeń, tym bardziej staramy się o upowszechnienie i wdrożenie równościowej strategii dla miasta Łodzi. Liczymy na to, że wzbogaci się ona i udoskonali w ciągu następnych kilku miesięcy. Prezentujemy wersję opublikowaną 8 marca 2012 roku. Iza Desperak W imieniu strategicznego zespołu Manify Łódź 58 58
