Scenariusz zajęd dla Szkoły Podstawowej nr 11 im. Żołnierzy Armii

Przez Tatry do wolności – kurierzy tatrzańscy
Scenariusz zajęd dla Szkoły Podstawowej nr 11
im. Żołnierzy Armii Krajowej
Projekt „Szkoła charakterów – przez sport do integracji”
Temat lekcji: Przez Tatry do wolności – kurierzy tatrzaoscy
Opracował: Artur Then
Scenariusz przeznaczony dla klas IV-VI szkoły podstawowej
I Czas lekcji:
45 min.
II Cele lekcji:
1. Zapoznanie ucznia z historią regonu w okresie II Wojny Światowej
2. Po zakooczeniu lekcji uczeo:
- zna pojęcia Guralennvolk, konspiracja, Konfederacja Tatrzaoska
- zna nazwiska i role w czasie wojny Julian Zapała „Lampart”, Józef Krzeptowski, Wacław Krzeptowski,
Helena Marusarzówna, Bronisław Czech
- wie, którędy i w jakim celu podróżowali kurierzy tatrzaoscy
3. W trakcie lekcji uczeo:
- poznaje tradycje patriotyczne swojego regionu
- dowiaduje się o różnych postawach ludzi wobec okupanta
III Metody:
- Wykład
- Rozmowa nauczająca
- Praca w grupach lub indywidualna
- Praca z tekstem źródłowym
IV Pomoce dla nauczyciela:
Mapa Tatr, zdjęcia i teksty źródłowe.
1
Przez Tatry do wolności – kurierzy tatrzańscy
V Przebieg lekcji:
1. Wstęp do lekcji, nauczyciel mówi o wybuchu wojny oraz szybkim zajęciu Podhala przez Niemców.
Pyta się uczniów, czy znają jakieś rodzinne przekazy lub historie z okresu wojny.
2. Omawia niemieckie plany wobec Podhala, Guralenvolk, Kolaborację na Podhalu.
3. Narodziny ruchu oporu na Podhalu -Konfederacja Tatrzaoska. Nauczyciel może rozdad
do indywidualnego czytania lub poprosid jednego z uczniów o odczytanie na głos Roty przysięgi KT.
4. Julian Zapała „Lampart” sylwetka słynnego partyzanta z terenu Podhala (praca z tekstem
źródłowym (wspomnienia Juliana Zapały - w załączeniu)
5. Konspiracja w Polsce i koniecznośd utrzymywania łączności z Rządem na Emigracji - kurierzy
tatrzaoscy. Powstał rejon przerzutowo-łącznikowy Teresa dla kurierów, utrzymujących łącznośd
z bazą w Budapeszcie, wiążącą władze Polski Podziemnej z rządem i sztabem Naczelnego Wodza
na emigracji. Kurierzy przenosili tajną pocztę oraz przeprowadzali z Polski na Węgry wojskowych
oraz osoby cywilne (wielu z nich udawało się do wojska polskiego w zachodniej Europie),
a w odwrotnym kierunku nieśli oprócz poczty prasę podziemną, pieniądze, broo, materiały
wybuchowe, itd. oraz przeprowadzali emisariuszy, instruktorów wojskowych i inne osoby. Tędy
przez Suchą Górę i Chochołów 27 października 1941 powrócił do Polski Marszałek Edward
Rydz-Śmigły.
6. Główne szlaki tatrzaoskich Kurierów: Punktami wyjściowymi dla kurierów na Podhalu były głównie
Zakopane, Chochołów i Waksmund. Z Zakopanego kurierzy wędrowali najczęściej przez Tatry,
np. przez Przełęcz pod Kondracką Kopą lub przez Tomanową Przełęcz (w zimie na nartach),
z Chochołowa przez Tatry lub przez Orawę, a z Waksmundu przez Spisz. Przez Słowację kurierzy
czasem podróżowali koleją, częściej autami (z zaufanymi Słowakami), nieraz piechotą, a na terenie
Węgier zwykle koleją. Nauczyciel, jeśli ma dostępną dokładną mapę, może poprosid uczniów aby
wskazali najczęstsze szlaki kurierów.
7. Sylwetki najbardziej znanych kurierów: Słynni sportowcy, Helena Marusarzówna, Bronisław Czech.
Najwięcej udokumentowanych wypraw przez granice miał kurier Józef Krzeptowski (50). Nauczyciel
może wykorzystad tekst wspomnieo Heleny Wielkiewicz.
8. Zielona Granica jako miejsce handlu. W czasie okupacji przez granice nie tylko przechodzili kurierzy,
ale także przemytnicy. Ponieważ nie było zaopatrzenia poza niemiecką kontrolą, na Słowację
przemycali najczęściej grzyby suszone, gwoździe, opony samochodowe, tytoo, karbidi, lampy
karbidowe. Nierzadko przepędzali na drugą stronę krowy i konie. Ze Słowacji nosili materiały
ubraniowe, pieprz, spirytus i likiery.
9. Represje: Wielu kurierów zginęło w czasie wypraw, wielu zamordowano w willi zakopiaoskiej
Palace. Nauczyciel może wykorzystad załączony spis nazwisk osób represjonowanych w Nowym
Targu za pomoc w przeprowadzaniu przez Tatry.
10. Podsumowanie: Nauczyciel mówi o pamięci dla tatrzaoskich kurierów - może wspomnied
o organizowanym biegu narciarskim im. Kurierów Tatrzaoskich, tablicach pamiątkowych
w Chochołowie i Zakopanem, o rozgrywanym w Zakopanem od 1946 r. Memoriale Bronisława
Czecha i Heleny Marusarzówny.
2
Przez Tatry do wolności – kurierzy tatrzańscy
VI Zadanie domowe:
Napisz kim w czasie wojny był Wacław Krzeptowski, a kim Józef Krzeptowski.
VII Teksty pomocnicze:
Goralenvolk – nazwa niemieckiej akcji germanizacyjnej w czasie II Wojny Światowej na terenie
przedwojennego powiatu nowotarskiego w latach 1939-1944. Po zajęciu przez Niemców we wrześniu
1939 r. Podhala przedwojenny działacz OZN-u – dr Henryk Szatkowski zaczął przy wsparciu okupanta
propagowad ideę jakoby górale byli pochodzenia niemieckiego – Goralenvolk – naród (lud) góralski.
29 listopada 1939 r. przedwojenny prezes Stronnictwa Ludowego powiatu nowotarskiego Wacław
Krzeptowski zwołał zebranie przedwojennego Związku Górali, które zaakceptowało ideę Goralenvolk. Należy
podkreślid, że nie wszyscy działacze Związku Górali, w tym przedwojenny przewodniczący Henryk Walczak,
poparli tę decyzję. Formalnie utworzono Goralenverein pod prezesurą Krzeptowskiego jako kontynuację
Związku Górali. W czerwcu 1940 r. na Podhalu został przeprowadzony spis ludności, wykorzystany również
do agitacji na rzecz Goralenvolku. Przynależnośd do Goralenvolku zadeklarowało ok. 18% ludności
(aczkolwiek statystyki podawane przez historyków różnią się), przyjmując góralskie karty rozpoznawcze
z literą „G”. Kart góralskich wydano 27 000 (na ogólną liczbę 150 tys. kart), co stanowi jeden z największych
odsetków Volksdeutschów na terenach RP. Pozostała częśd ludności zażądała kart polskich mimo gróźb
niemieckich, że ci, którzy nie przyjmą kart góralskich, będą wywiezieni z Podhala. Należy jednak podkreślid,
że nie zachowała się ewidencja wydanych kart, więc wszelkie informacje co do ilości ich wydania mają
jedynie charakter szacunkowy.
24 lutego 1942 r. został zawiązany Goralisches Komitee jako namiastka samorządu z Wacławem
Krzeptowskim jako przewodniczącym. Goralisches Komittee miał szereg referatów (m.in. oświaty,
wyżywienia, prawny, pracy). Utworzono struktury terenowe w Nowym Targu, Zakopanem, Poroninie,
Szaflarach i innych miejscowościach Podhala. Komitet działał na podstawie regulaminu nadanego przez
gubernatora Dystryktu Krakowskiego doktora Richarda Wendlera. Poza akcją wydawania góralskich kart
rozpoznawczych działalnośd komitetu była jednak całkowicie fasadowa. Fiaskiem skooczyła się też próba
zorganizowania w drugiej połowie 1942 r. jednostki Goralische Waffen SS Legion. Zgłosiło się około
300 osób, z których wytypowano 200 zdolnych do służby wojskowej. Do obozu szkoleniowego SS
w Trawnikach trafiło około 200 ochotników. Popadli oni w konflikt ze stacjonującymi tam Ukraiocami.
Większośd zdezerterowała, a resztę wywieziono na roboty przymusowe w głąb Niemiec – do SS trafiło
kilkoro spośród ochotników. Od samego początku Goralenvolk był zwalczany przez ruch oporu. Duży wkład
w tę akcję wniosła Konfederacja Tatrzaoska, a po jej rozbiciu struktury Rocha oraz Armii Krajowej.
20 stycznia 1945 r. z wyroku Polskiego Paostwa Podziemnego Wacław Krzeptowski został powieszony przez
partyzantów z oddziału Armii Krajowej.
22 listopada 1946 r. przed sądem w Zakopanem zapadł wyrok na pozostałych działaczy Goralisches Komitee.
Zostali oni skazani na kary więzienia od 3 do 15 lat. Częśd działaczy, w tym Henryk Szatkowski i Witalis
Wieder, uciekając razem z Niemcami, uniknęła wymiaru sprawiedliwości.
Konfederacja Tatrzaoska – organizacja ruchu oporu działająca w czasie II Wojny Światowej na Podhalu.
Została założona w maju 1941 r. przez poetę Augustyna Suskiego ps. Stefan Borus w Nowym Targu.
Organizacja ta ma swoje korzenie ideowe w przedwojennym ruchu ludowym. W szczytowym okresie do
organizacji należało około 400 członków. Główny teren działania to Nowy Targ oraz wieś Waksmund.
W koocu lata 1941 r. powołana została jednostka bojowa o nazwie Dywizja Górska kierowana przez majora
Edwarda Gött-Getyoskiego ps. Sosnkowski. Jednostka ta tylko w zamierzeniach była dywizją. Faktycznie
liczyła kilkudziesięciu partyzantów. Jej terenem działania były Gorce, głównie okolice Turbacza.
Konfederacja Tatrzaoska prowadziła działalnośd wydawniczą (gazetka Na Placówce o nakładzie około 100
egzemplarzy) oraz akcje sabotażowe. Jej działalnośd miała przeciwstawid się funkcjonowaniu Goralenvolku.
Z powodu błędów organizacyjnych została szybko rozpracowana przez gestapo, nie bez udziału lokalnych
3
Przez Tatry do wolności – kurierzy tatrzańscy
konfidentów. W styczniu i lutym 1942 r. nastąpiła fala aresztowao. Augustyn Suski zginął w obozie
koncentracyjnym w Auschwitz-Birkenau 26 maja 1942 r., a major Edward Gött-Getyoski w tym samym
obozie został rozstrzelany 25 stycznia 1943 r. Wcześniej aresztowani członkowie organizacji byli
przesłuchiwani i torturowani w siedzibie gestapo w Zakopanem w Hotelu Palace.
Za współpracę z Konfederacją Tatrzaoską okupant wielokrotnie pacyfikował wieś Waksmund. Ocalali
partyzanci z Dywizji Górskiej działali do kooca wojny w ramach Armii Krajowej pod dowództwem Józefa
Kurasia ps. Orzeł, który po pacyfikacji Waksmundu zmienił pseudonim na Ogieo.
Rota Przysięgi Członków Konfederacji Tatrzaoskiej
W obliczu Boga Wszechmogącego i Jego Matki, Polskiej Korony Królowej. Tobie Polsko, Ojczyzno moja o moc
swoja z wrogiem walcząca teraz i o wyzwolenie, ślubuję służbę i wiernośd aż do ostatniej w sercu kropli
krwi. A że nie zdradzę i – jako członek Konfederacji Tatrzaoskiej – praw jej bojowych i tajemnie dochowam,
braciom swoim w walce o Polskę wszystkie swe siły oddam, Ty mi dopomóż Boże!
Pomoc dla kurierów i represje
W Nowym Targu m.in. do rodzin, które udzielały skutecznej pomocy uchodźcom, należało małżeostwo
Antoni i Helena Wielkiewiczowie. Ich samotna zagroda oddalona kilometr na północ od Kokoszkowa,
położona przy drodze polnej Nowy Targ – Do Klocka – Turbacz, w sam raz nadawała się na punkt
przerzutowy. Pierwsi uchodźcy omijając centrum miasta przyszli do Wielkiewiczów z Turbacza w 1940 r.
Helena Wielkiewicz wspomina:
„Przyszło do nas trzech panów i prosili o zaprowadzenie na Czerwone. W obawie na mieście przez Biały
Dunajec mogą nas zatrzymad Niemcy, poprowadziłam panów późno wieczorem przez rzekę w bród.
Poszliśmy do szwagra Michała Batkiewicza przydomek Piwus mieszkającego z rodziną w koocu ulicy
Strzelniczej, za cmentarzem żydowskim. Szwagier panów przyjął, porozmawialiśmy razem trochę, wypili pół
litra wódki i ja wróciłam ta samą droga do domu. Uchodźców za granicę wielokrotnie prowadził mój mąż
i Batkiewicz. Pewnego razu przyprowadziłam do szwagra liczną grupę, było ich kilkunastu; jeden
proponował mi złotą obrączkę, lecz jej nie przyjęłam. Szli, więc tak grupa za grupą, znali nasze nazwisko
i prosili o pomoc, posługiwali się przy tym hasłem Kąciny na Czerwonym. Z ostatniej wyprawy mąż wrócił po
upływie dwóch tygodni.”
Dnia 21 sierpnia 1940 r. Antoniego Wielkiewicza aresztowało Gestapo. Został on przewieziony kolejno
do Palace w Zakopanem, poddany okrutnym badaniom, a następnie do obozu koncentracyjnego
w Oświęcimiu. W okresie Bożego Narodzenia Wielkiewiczowa otrzymała z Oświęcimia telegram
zawiadamiający o śmierci męża z żądaniem przekazania pocztą 5 zł na pokrycie kosztów wysyłki prochów.
Pieniędzy nie wysłała.
W drugiej połowie 1943 r. w domu Wielkiewiczowej Betlejem był pośredni punkt przekazywanej z Nowego
Targu żywności dla oddziału partyzanckiego Wilk, kwaterującego w ziemiankach na Czerwonym Groniu
w pobliżu Turbacza. Oddziałem dowodził por. Krystyn Więckowski Zawisza. W 1944 r. przyszedł
do Wielkiewiczowej nieznany mężczyzna i ostrzegł, że ma byd przez Gestapo aresztowana. Oddała, więc
krowę sąsiadce, po czym chatę zamknęła i z dwojgiem małych dzieci zbiegła; ukrywała się kolejno
w Nowym Targu, Zakopanem i Krakowie. W czasie jej nieobecności do chaty włamali się złodzieje i wszystko
wyszabrowali. Michał Batkiewicz dłuższy czas ścigany przez Gestapo ukrywał się, został aresztowany tuż
przed wyzwoleniem. Zginął w Palace 21.12.1944 r.
W Nowym Targu za pomoc w przeprowadzaniu przez granicę m.in. skazano:
Rodzina Apostołów przy ulicy Królowej Jadwigi 19, Jadwiga Apostoł-Janiszewska, więźniarka obozu
w Oświęcimiu,
 Borowicz Wawrzyniec, - zginął z rąk Gestapo,
4
Przez Tatry do wolności – kurierzy tatrzańscy
 Cudziech Paweł, Krasioskiego 9, zginął w obozie w Oświęcimiu,
 Bursa Zofia, harcerka z Kowaoca, więźniarka obozu w Oświęcimiu
 Polak Edward, Boczna Ludźmierska 15, zginął w obozie w Oświęcimiu,
 Sadowska Aleksandra, Sobieskiego 19,
 Rodzina Hudorków na Skotnicy,
 Batkiewiczowa Aniela z Kowaoca 130, zatrudniona jako kucharka w schronisku na Turbaczu,
więźniarka obozu w Oświęcimiu i jej córka Michalina Szczygieł. Przez jej dom przewinęło się około setki
uchodźców,
Jarząbek Stanisław z Marchwianej Góry, zginął w obozie koncentracyjnym.
VIII Materiały pomocnicze:
Julian Zapała „Lampart” Wspomnienia
Jestem synem małorolnego chłopa. Urodziłem się dnia 11.02.1904 w Niedźwiedziu, pow. Limanowa, woj. krakowskie.
Szkolę podstawową i 1 Gimnazjalną robiłem w Niedźwiedziu, II i III klasę robiłem w Myślenicach, IV gimnazjalną
w Nowym Targu, V i VI Korpus Kadetów Nr 2 w Modlinie, VII i VIII klasę oraz egzamin dojrzałości zdawałem w Lwowie
w Korpusie Kadetów Nr 1 Następnie byłem w szkole Artylerii w Toruniu i po jej ukooczeniu zostałem mianowany
podporucznikiem w korpusie oficerów artylerii. W 1929 zostałem mianowany porucznikiem i przeniesiony do V pułku
Artylerii Ciężkiej do Poznania, gdzie w 1934 roku ukooczyłem ekonomię polityczną na Uniwersytecie w Poznaniu.
Następnie przeniesiono mnie do II/4 P.A.C. w Częstochowie, po wybudowaniu koszar w Tomaszowie Mazowieckim
przydzielono ten dywizjon jako samodzielny do ochrony Spały rezydencji Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.
W czasie działao wojennych we wrześniu 1939 roku jako dowódca 14 baonu brałem udział w obronie Modlina.
Po kapitulacji Modlina 28.09.1939 r. zostałem puszczony z szablą do domu jak wszyscy oficerowie Modlioscy.
Jako były kapitan artylerii sunąłem na ogólne wezwanie patriotów polskich do walki o niepodległośd kraju z okupantem
faszystowsko-hitlerowskim. Na przełomie roku 1939/1940 założyłem ZWZ na terenie Niedźwiedzia i Poręby Wielkiej.
W skład wchodzili: ja - kpt. Julian Zapała, kpt. Alojzy Piwowar, St. Sierżant Tadeusz Szklarz, ppor. Władysław Pleczyoski,
Julian Nowobilski, dr Marian Adrzejewski (dentysta) i Józef Biernat. Już w jesieni rozpocząłem działalnośd dywersyjną.
Początkowo nasza działalnośd ograniczała się wyłącznie do uświadomienia miejscowej ludności pod względem
wrogiego nastawienia się okupanta. Działaliśmy przy pomocy kolportażu tajnej prasy podziemnej przez zaprzysiężone
trójki partyzantów. Trwało to do roku 1943. Przed opuszczeniem Niedźwiedzia mianowałem Władysława. Pieczyoskiego
komendantem placówki Niedźwiedź-Poręba- Konina; zastępcą został Franciszek Zapala, mój brat.
Następnie wiosną w roku 1943r. mój oddział po odpowiednim przeszkoleniu zaprzysiężonych przeszliśmy do akcji
dywersyjnych jak rozbrajanie milicji granatowej w powiatach Nowy Sącz, Limanowa, Nowy Targ oraz placówki
niemieckie, skąd zabierałem broo, mundury, buty oraz wszelki sprzęt kancelaryjny.
Latem 1943 roku po zwerbowaniu i dobrym przeszkoleniu dużej ilości partyzantów utworzyłem obóz dla dużego
mojego oddziału w okolicy Turbacza (Gorce). Mając zapasy kwatermistrzowskie, żywnościowe, uzbrojenie i pieniądze
rozpocząłem różne akcje sabotażowe, jak wysadzanie mostów, przerywanie linii kolejowych, itp. na całym Podhalu
bojową działalnośd partyzancką w Gorcach: Nowy Targ, Limanowa, Nowy Sącz, Stary Sącz, Niedzica. Czorsztyn, Łapcze
Niżne, Górne, począwszy od Babiej Góry, aż po Krynicę, o czym są wspomnienia w książce p.t . „Walka podziemna na
szczytach”.
W moim sztabie bojowym byli oficerowie zagraniczni jak Jugosłowianie, Anglicy, Amerykanie.
Ciągle organizowałem uzupełnianie naszego zaopatrzenia przez likwidowanie żywnościowych i odzieżowych sklepów
niemieckich. Ten mój duży oddział po wchłonięciu szeregu innych mniejszych oddziałów partyzanckich utworzył IV-ty
batalion 1 PSP, którego byłem dowódcą. Po kilkukrotnej zmianie miejsca pobytu mój oddział usadowił się obozem na
Skałce nad Ochotnicą Górną.
Wówczas rozpocząłem z moim oddziałem szereg poważnych akcji bojowych przeciwko Niemcom na całym Podhalu
i Słowacczyźnie. Parokrotnie współpracowaliśmy z radzieckim oddziałem partyzanckim, będącego pod dowództwem
pułkownika „Iwana" Zołotra, a któremu stworzyłem możliwości zaopatrzenia w żywnośd i zakwaterowania. Akcje
bojowe trwały do dnia 21.01.1945 roku, tzn. do chwili, kiedy Armia Radziecka przekroczyła linię Kraków-Zakopane.
W ten czas oddział mój AK przestał istnied.
Za działalnośd moją partyzancką zostałem odznaczony przez Radę Paostwa Srebrnym Krzyżem Orderu Virtuti Militari
i innymi odznaczeniami.
Moja rodzina ze względu na mnie była prześladowana przez okupanta. Brat Stanisław Zapała po aresztowaniu w 1942 r.
5
Przez Tatry do wolności – kurierzy tatrzańscy
przebywał w obozie koncentracyjnym w Mauthausen, bratowa Stefania Zapała zd. Znachowska z Mszany Dolnej
więziona była w Płaszowie (brała czynny udział w Ruchu Oporu).
Brata Franciszka Zapalę, działacza Ruchu Oporu, po wojnie zabił „Ogieo" Józef Kuraś za sprzeciw w oddaniu blankietów
in blanco o nominacji i odznaczeo podpisanych przez „Borowego" po rozwiązaniu oddziałów AK.
Kraków dnia 9. VIII. 1963 r. Julian Zapała „Lampart"
Chory i ciągle inwigilowany przez UB zmarł w 1964r.
Akta „Lamparta" Juliana Zapała zaginęły.
Helena Marusarzówna (ur. 17 stycznia 1918 w Zakopanem, zm. 12 września 1941) – mistrzyni sportów narciarskich,
kurier tatrzaoski, żołnierz ZWZ-Armii Krajowej.
Urodzona i zamieszkała w Zakopanem; córka Jana Marusarza i Heleny z Tatarów, siostra
Stanisława, absolwentka szkoły handlowej w Zakopanem. Już w dzieciostwie
wykazywała duże zdolności narciarskie. W latach 1936-1939 była najlepszą polską
zawodniczką narciarską. Siedmiokrotna mistrzyni Polski w konkurencjach alpejskich
(bieg zjazdowy, slalom i kombinacja).
Od września 1939 r. uczestniczyła w polskim ruchu oporu, pełniąc od października rolę
tajnego kuriera komórki "Zagroda" Oddziału Łączności Konspiracyjnej KG SZP-ZWZ do
bazy "Romek" w Budapeszcie, przenosząc pocztę i przeprowadzając przez Tatry ludzi
uchodzących spod okupacji niemieckiej na Węgry [potrzebne źródło]. Została
schwytana w marcu 1940 r. przez żandarmerię słowacką i przekazana w ręce Gestapo.
Była więziona w Muszynie, Nowym Sączu, w zakopiaoskiej siedzibie gestapo Palace,
w Tarnowie i Krakowie na Montelupich. Torturowana wielokrotnie, nie zdradziła żadnej
z tajnych informacji, jednakże gestapo znalazło w jej bagażu list w języku węgierskim
i po wielu miesiącach skojarzyło to z osobą Stefanii Hanauskówny. 12 września 1941 r. rozstrzelano ją w Pogórskiej Woli
koło Tarnowa (według innej wersji rozstrzelana 23 lipca 1941 r. w lesie Kruk w Skrzyszowie wraz z Janiną Bednarską
i Stefanią Hanauskówną oraz innymi 3 kobietami).
Po ekshumowaniu jej szczątki uroczyście pochowano 27 listopada 1958 r. na Cmentarzu Zasłużonych na Pęksowym
Brzyzku w Zakopanem.
Odznaczona pośmiertnie Orderem Virtuti Militari, a w 1967 Krzyżem Walecznych.
Bronisław Czech (ur. 25 lipca 1908 r. w Zakopanem (inne źródła podają, że 16 sierpnia), zm. 4 czerwca 1944 r.
w obozie koncentracyjnym w Auschwitz-Birkenau), najwszechstronniejszy polski narciarz okresu międzywojennego,
uczestnik igrzysk olimpijskich, wielokrotny mistrz Polski, taternik, ratownik górski, pilot i instruktor szybowcowy,
lekkoatleta, rzeźbiarz.
Urodził się w Zakopanem. Ukooczył tamtejszą Paostwową Szkołę Przemysłu Drzewnego
i dwuletnie studia w Centralnym Instytucie Wychowania Fizycznego (CIWF)
w Warszawie.
Był 24-krotnym mistrzem Polski w wielu konkurencjach narciarskich, klasycznych
i alpejskich (między innymi, 4 razy zwyciężał w mistrzostwach Polski w skokach
narciarskich). Wielokrotnie uczestniczył w narciarskich mistrzostwach świata i Europy.
Trzykrotny olimpijczyk, brał udział w Zimowych Igrzyskach Olimpijskich w latach 1928,
1932 i 1936. Od 1932 r. był trenerem narciarskim, prowadził szkołę narciarstwa
zjazdowego na Kasprowym Wierchu.
W 1929 r. wraz z Wiesławem Stanisławskim pokonał północną ścianę Żabiego Konia, co
okazało się byd zdarzeniem przełomowym w historii taternictwa. Dokonał także
pierwszego zimowego wejścia północną ścianą Kozich Czub (1931) oraz pierwszego
wejścia południową ścianą Niebieskiej Turni (1929).
Po wybuchu wojny włączył się w działalnośd konspiracyjną (był m.in. kurierem na Węgry). Schwytany na terenie
Słowacji przez Słowaków i przekazany do Gestapo 20 czerwca 1940 r., gdzie został aresztowany, zginął w niemieckim
obozie koncentracyjnym Auschwitz-Birkenau (4 czerwca 1944 r.). Uczestniczył w tamtejszym ruchu oporu
organizowanym przez Witolda Pileckiego. Miał numer obozowy 349.
6
Przez Tatry do wolności – kurierzy tatrzańscy
Lista tatrzaoskich kurierów (z datą urodzenia):
Jan Bobowski 1917, Wacław Felczak 1916, Józef Fitrzyk 1905, Andrzej Frączysty 1900, Gustaw Frączysty 1913, Stanisław
Frączysty 1917, Wincenty Galica 1916, Jan Gąsienica-Kręty 1916, Władysław Gąsienica-Roj 1917, J. Eugeniusz
Gąsienica-Sieczka 1907, Józef Gąsienica-Zuzaniak 1912, Krystyna Giżycka 1916, Maria Hulewicz, Stanisław Karpiel 1913,
Filip Feliks Klaper 1904, Józef Krzeptowski 1904, Andrzej Krzysiak 1919, Jan Kula 1922, Stanisław Kula 1920, Ludwika
Leśniak, Stanisław Łaś 1895, Jan Łożaoski 1916, Jan Maruszarz 1912, Stanisław Marusarz 1913, Helena Marusarzówna
1918, Wanda Modlibowska 1909, Stanisław Motyka 1906, Andrzej Podczerwioski 1908, Ludwik Polakiewicz 1910,
Bronisław Przybylski, Franciszek Roman 1914, Zbigniew Ryś 1914, Rudolf Samardak 1914, Włodzimierz Szyc 1916,
Aleksander Wróblewski, Czesław Wrześniak 1914, Stanisław Wrześniak 1912.
Tablica Pamiątkowa poświęcona tatrzaoskim kurierom:
Stanisław Frączasty kurier, który prowadził marszałka Rydza Śmigłego przy kamieniu
w miejscu gdzie przekroczyli Polską granicę:
7