Nadzwyczajny szafarz sakramentu bierzmowania i konsekracji

Nadzwyczajny szafarz sakramentu bierzmowania i konsekracji

Augustyn Ciesielski
Nadzwyczajny szafarz sakramentu
bierzmowania i konsekracji kościoła
w archidiecezji gnieźnieńskiej i
warszawskiej
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 5/3-4, 285-294
1962
SPRAWOZDANIA
RECENZJE
KOMUNIKATY
NADZWYCZAJNY SZAFARZ SAKRAMENTU BIERZMOWANIA
I KONSEKRACJI KOŚCIOŁÓW W ARCHIDIECEZJI GNIEŹNIEŃSKIEJ
I WARSZAWSKIEJ
Św iadom ość, że A postołow ie udzielali bierzm ow ania sp raw iła, że
w K ościele Zachodnim sa k ra m e n t ten sp raw o w ali biskupi. Kościół
W schodni, w k tó ry m od V w ieku k ap łan i pow szechnie sp raw o w ali s a ­
k ra m e n t bierzm o w ania zarzuca K ościołow i Z achodniem u, że ogranicza
a d m in istra cję b ierzm ow ania w yłącznie biskupom . W w y jątk o w y ch w y ­
p ad k ach św. G rzegorz W .1 pozw olił k ap łan o m S ard y n ii sp raw o w ać sa­
k ra m e n t b ierzm ow ania, M ikołaj IV m isjo narzo m fran ciszk ań sk im ,
Inno centy V III opatom c y s te rs k im 2 i innym . K lem ens VI (1342—52)
u za sa d n iał A rm eńczykom , że szafarzem bierzm ow ania je st b isk u p
a k a p ła n w ów czas tylko, gdy m u n a to pozw oli papież, k tó ry m a pełnię
w ładzy. Sobór F lo ren ck i r. 1439 określił, że zw yczajnym szafarzem
b ierzm ow ania je st b isk u p a w w y p adk ach i okolicznościach w y ją tk o ­
w ych papież m oże tej w ładzy udzielić k ap łan o m 3. Tę d efin icję ogłosił
S obór T ryden ck i za dogm atyczną precyzując, że zw yczajnym sz afa­
rzem je st b isk u p nie w yk lu czając je d n ak m ożliwości, że n ad zw y czaj­
nym może być k a p ła n 4. Po Soborze T rydenckim S tolica Ś w ięta raczej
p rzy w ile ju b ierzm o w an ia kap łan o m nie udzielała. Stopniow o jed n ak
K ong regacje pozw alać zaczęły n a te ry to ria c h m isyjnych bierzm ow ać
kapłan om p ia stu ją cy m godności kościelne bądź dla odznaczenia ich lub
w y ró żn ien ia m ie js c 5. P óźniej S tolica Ś w ięta udzielać zaczęła b isk u ­
pom w ładzy subdeleg ow ania k ap łan ó w do bierzm ow ania, aż w reszcie
1 M i g n ę , P L 77, 672. Sw. G rzegorz W. zgodził się, aby k ap łan i
w S ard y n i sp raw o w ali sa k ra m e n t bierzm ow ania, gdy u p rzed n i jego z a ­
k az z r. 595 w y w ołał zgorszenie.
2 P a l l o t i n i S., Collectio omnium conclusionum et resolutionum
quae in causis apud S. Congregationem S. Concilii Trident, interpretum,
R om ae 1892, T XVI, 30.
3 Codicis luris Canonici Fontes, cu ra E. P e tri G asp a rri editi, 9 vol.
R om ae 1923—1939, I, 52.
4 D ’A b reau Seb., Institutio Parochi, V enetiis 1744, lib. IX , sect. II, 439.
5 D w o r e c k i R., Szafarz sakramentu bierzmowania w Kościele
Zachodnim, S tu d iu m histo ry czn o -p raw n e, L u b lin 1960, 85. P ra c a d o k ­
to rsk a w m aszynopisie. A uto ro w i za użyczenie do przeg ląd n ięcia sk ła ­
dam podziękow anie.
286
O. A U G U S T Y N
C IE S IE LSK I
[21
dek retem „S p iritu s S ancti m u n e ra ” z 14.IX .1946 udzielona została k a ­
płanom p racu jący m w d u sz p aste rstw ie w ład za b ierzm o w an ia w iern y ch
zn a jd u jący ch się z pow odu ciężkiej choroby w niebezpieczeństw ie
śm ierci, k tó rej ja k się przew id u je n ie u n ik n ą 0.
W Polsce do końca X V III w. sa k ra m e n tu b ierzm o w an ia udzielali
w yłącznie biskupi, zresztą, w n iek tó ry ch okresach b ardzo rzadko, ja k
w sk az u ją a k ta w izy tacji biskupich. A k ta A rchidiecezji G nieźnieńskiej
przechow ały d w a p rzy w ileje uzyskane przez arcy b isk u p ó w gnieźnieńskihc, m ocą k tó ry ch S tolica A postolska zezw oliła udzielać s a k ra m e n t
b ierzm ow ania niebiskupom . A m ianow icie: M ichał Jerzy P o niatow ski
i jego n astęp ca Ignacy R aczyński w y jed n ali d la archidiecezji gnieź­
n ieńskiej przyw ilej rza d k i w Polsce. S tolica Ś w ięta zezw oliła ad m i­
n istro w ać sa k ra m e n t bierzm ow an ia zrazu opatom a n astęp n ie rozciąg­
n ęła go rów nież na innych k ap łan ó w in d ig n itate co n stitu tis. In d u lty
te z p u n k tu w idzenia p ra w a kanonicznego w Polsce są niezw ykłym
w yjątkiem .
P ry m as M ichał Je rz y ks. P o niato w ski ro zw ijał szeroką działalność
n a polu ośw iaty, higieny, k u ltu ry i zagadnień społecznych zgodnie
z duchem epoki O św iecenia, w k tó re j żył. Z n ając p ro b lem aty k ę swego
czasu, um iał dostrzec zanikanie odporności w obec rozszerzającej się
niew iary i obojętności relig ijn ej. S tw ierd ził też, że w ierni, nie będąc
um ocnieni m ocą Bożą ex opere operato sa k ra m en tem b ierzm ow ania
(um ocnienia), k tó ry był w ów czas rzadko ad m in istro w an y , byli podatni
n a w pływ y silnego podów czas in deferen ty zm u religijnego. A by te m u
zaradzić, uodpornić i um ocnić kato lik ó w sw ej archidiecezji w e w ie­
rze, — arcy biskup P o n iato w sk i uzyskał łu papieża P iu sa VI rza d k i n a
owe czasy przyw ilej, aby w jego archidiecezji sa k ra m e n tu bierzm o­
w an ia udzielać m ogli opaci zakonni: K anoników R eg u larn y ch w T rz e ­
m esznie, P re m o n straten só w w W itow ie, B enedyktynów w M ogilnie
i C ystersów w L ą d z ie 7.
W prośbie o udzielenie tego in d u ltu 8, d atow anej 22.12.1790 r. a sk ie­
row ane] do S, Congr. Concilii, p isał p ry m as P o n iato w sk i m iędzy innym i,
że C hrystus ustanow ił s a k ra m e n t bierzm ow ania, aby odrodzonych sa ­
k ram e n tem C hrztu św. w cielić do arm ii C hrystusow ej, aby ich um oc­
nić do w yzn aw an ia w iary i m ężnego sta w a n ia w jej obronie. Należy
dać m ożność, pisał p ry m as w liście do papieża, k o rzy sta n ia z tego sk u ­
tecznego śro d k a Ł aski, zw łaszcza w czasach, gdy n ie w iara rozszerzyła się
do tego stopnia, że ty lko pom oc Boża m ogła być najsk u teczn iejszy m
0 A cta A postolicae Sedis 38 (1946), 350. — K o m u n ik at n iniejszy m a
dorzucić k ilk a szczegółów w y k ry ty ch w A rchiw um A rchidiecezjalnym
w G nieźnie o nadzw yczajnym szafarzu b ierzm o w an ia z te re n u Polski.
7 A (rchiw um ) A (rchidiecezjalne) G (nieźnieńskie) rk p s D 3, s. 621.
8 A A G rk p s D 3, s. 620.
[3]
NADZW YCZ. SZAFARZ
SAKRAM ENTU
BIE R ZM O W AN IA
28?
środkiem jej p osk ro m ienia i zm niejszenia. A że diecezja arcy b isk u p a
gnieźnieńskiego rozciąga się „na 50 m il w zdłuż i 30 w szerz”, obejm ując
800 p arafii, w ięc w tej sy tu a cji zaledw ie cz w arta część w iern y ch n a ­
znaczona by ła ch a rak te re m S ak ram e n tu . D w u b iskupów —■ su fra g anów nie byłoby w sta n ie podołać w szystkiem u, zw łaszcza p rzy ów cze­
snych tru d n o ściach kom un ik acyjny ch. P ry m as w om aw ianym liście
podał, że ad m in istro w an ie sa k ra m e n tu b ierzm ow an ia zajęłoby biskupom
cały ich czas, ta k że nie byliby w sta n ie poza ty m spraw ow ać żad­
nych innych obow iązków , a n aw et w ciągu 3 la t n iep rzerw an ej p racy
nie byliby w stan ie udzielić w szystkim p otrzeb u jący m tego sa k ra m en tu .
A by w ięc w iern y ch nie pozbaw ić b ierzm o w an ia oraz łask i pom ocy
Bożej, ja k ie z niego p ły n ą — d la b ra k u szafarza tego sa k ra m e n tu —
p ro sił arcybisk up P on iatow ski o w ystaw ien ie w ym ienionego p rzy w i­
leju.
P apież P ius VI ind u ltem z d n ia 16 listo p ad a 1790 ro k u przek azał
w ładzę ad m in istro w an ia sa k re m en tu b ierzm ow an ia czterem oznaczo­
nym opatom k laszto rny m n a okres dziesięcioletni. W p rzy w ileju tym
papież zaznacza, że aczkolw iek nie chce działać przeciw ko dyscyplinie
kościelnej i p ra w u kanonicznem u, atoli zaistn iały okoliczności tak ie,
że ze słusznych pow odów deleguje opatów do sp raw o w an ia S ak ram e n tu
bierzm ow ania, pow ołując się na św. G rzegorza, za którego zn an a b y ła
podobna p ra k ty k a kościelna i k tó ry u dzialał analogicznych u p raw n ień .
In d u it rzym ski w pisany je st do a k t K an celarii P ry m aso w sk iej pod
d a tą 31 stycznia 1791: „In grossatio B revis А р-lici, quo conceditur facu lta q u a tu o r ab b atib u s videlicet T rem esten., V itovien., M ogilnen., L a n densi conferendum S acra m en ti C onfirm ation is in A rchidioecesi G nesnen. ad decenium ” 9.
P rz eg ląd ając księgi ko nsy sto rsk ie gnieźnieńskie, a zw łaszcza w izy­
tacje p ara fii, spo ty k a się częściej w zm iankę, że w iern i p rzy jm o w ali
w p ara fia ch bierzm ow anie. Szkoda, że nie w y m ie n iają przez kogo był
udzielany. A ntoni R a c z y ń sk i10, op at cystersów z L ądu, k tó rem u p ry m as
udzielił licencji na p o n ty fik aln e celebrow anie Mszy św. i innych n a ­
bożeństw w archidiecezji gnieźnieńskiej “ , ta k ja k je opaci w e w łasnych
kościołach k la szto rn y ch od p raw iać m ogą, w m yśl p rzy w ileju rz y m ­
9 A A G rk p s G II, n. 2.
10 R aczyński B artło m iej A ntoni, ochrzczony 8.VIII.1756, h a b it cy­
stersó w w L ądzie p rz y ją ł 30.VII.1781, teologię stu d io w ał n a S tu d iu m
G enerale w Mogile, k ap łań stw o o trzym ał w K rak o w ie d n ia 10.VII.178Ö,
w ybrany n a o p ata L ąd u 22.X.1791, b isk u p em -su frag an em gnieźnieńskim
został 27.111.1809, k o n sek ro w an y 20.VIII.1809 r., zm arł 16.III.1821. ·—·
AAG, rk p s D 7, 128, 146, 162; rk p s D 7, 287; W AP Poznań, L ąd В 3;
Bledzew С 40, С 9; A rch iw um Diec. W łocław ek, rk p s 174 i rk p s 313;
AAG rk p s D 7, 287. B iblioteka Sem. D uchow nego w P elpinie, rk p s 310.
11 A A G , rk p s D 7, 263; D 4, 352.
288
O. A U G U S T Y N
C IE S IE LSK I
[4]
skiego uzyskał d n ia 6.2.1792 r. w k an c elarii w arszaw sk iej p ry m asa
zlecenie do ud zielan ia sa k ra m e n tu bierzm ow ania 12.
P odobną delegację n a u dzielanie b ierzm o w ania o tr z y m a ł13 E u sta ­
chy S uchecki o pat W itow a 26 czerw ca 1793 na trzy la ta u .
A k ta archidiecezji gnieźnieńskiej i A rchiw um A k t D aw nych d ie­
cezji w e W łocław ku 15 pouczają, że o p at R aczyński z p rzy w ileju b ierz­
m o w an ia k o rzy sta ł i sa k ra m e n tu udzielał bardzo często nie ty lk o w ier­
nym sąsiednich p arafii, k tó rzy p rzy by w ali do jego o p actw a w L ądzie,
ale rów nież w różnych kościołach archidiëcezji g n ie ź n ie ń sk ie j16.
A n to n i R aczyński o p at L ąd u niebaw em zostaje sam b isk u p em H etalo ńskim , su frag an em gnieźnieńskim 17, zatrzy m u jąc urząd o p ata L ądu,
k tó rą to godność rząd p ru sk i pozostaw ił m u dożyw otnie. W ty m b o ­
w iem czasie godność opatów klasztorn ych, k tó rzy m ieli udzielać s a k ra ­
m en tu bierzm ow ania, zaczęła w akow ać na sk u te k zarządzeń rządu
pruskiego, zm ierzającego do k a sa ty zakonów przez p rzejęcie m ajątk ó w
opackich n a sk a rb p ań stw a. M inęło dziesięciolecie, w czasie którego
opaci udzielali b ierzm o w ania w archidiecezji gnieźnieńskiej. N astępca
p ry m a sa P oniatow skiego arcy b isk u p Ignacy R aczyński, sędziw y w ie­
kiem , ad m in istro w ał rów nież diecezją w arszaw ską. Z w rócił się do S to ­
licy A postolskiej, aby pozw oliła opatom udzielać sa k ra m e n tu b ierzm o­
w ania. N ie p rzechow ała się pro śb a p ry m asa w niesiona do Rzym u. M amy
n a to m ia st in d u it P iu sa V II, udzielony na u d iencji 4 czerw ca 1809 ro k u
n a w niosek K ongregacji de P ro p a g an d a Fide. Mocą udzielonego p rzy w i­
le ju prym as Ignacy R aczyński m oże subdelegow ać nie ty lk o trzech do­
w olnych, im iennie nie oznaczonych opatów , ale n aw e t trzech k ap łan ó w
diecezjalnych lub zakonnych jakiegokolw iek in sty tu tu życia w spólnego,
by mogli udzielać b ierzm ow an ia na te re n ie archidiecezji gnieźnieńskiej
i w arszaw skiej, ale w yłącznie i tylko w czasie trw a n ia m isji. U dzielający
b ierzm o w an ia m a się stosow ać do in stru k c ji w y dan ej przez K ongregację
de P ro p a g an d a F ide d n ia 4 m a ja 1774 dla teren ó w m isyjnych. S zafarz
udzielający b ierzm ow ania nie m a p ra w a n a mocy tego in d u ltu do używ a® A A G, rk p s D 4, 352; G VI, n r 2.
13 A A G, rk p s D 5, 94. U przednio o trzy m ał licencje n a p o n ty fik aln e
celebrow anie w arch idiecezji; — D 3, 620.
14 O p at w M ogilnie został biskupem M arty n o p o litań sk im i s u fra g a ­
nem gnieźnieńskim . — A A G, rk p s D 4, 215.
15 A rchiw um A k t D aw nych D iecezji W łocław skiej, rk p s L ąd 313
S eries C on firm ato ru m A ntoniego R aczyńskiego o p ata lądzkiego a póź­
niej su fra g an a gnieźnieńskiego, ja k rów nież św ięceń k ap łań sk ich , k tó ­
ry c h udzielał w czasie od 1792— 1809 r. W ym ieniony o p at udzielał b ie rz­
m o w an ia zanim został biskupem . L iczba bierzm ow anych w ynosi 36 866,
16 A A G rk p s E 33, E 32.
” A A G rk p s D 7, 146, 162.
[5]
NADZW YCZ. SZAFARZ
SAKRAM ENTU
BIE R ZM O W AN IA
289
n ia p ontyfik aliów , chy b a że te n p rzy w ilej oddzielnie i osobiście posiada.
In duit, ja k i o trzy m ał pry m as R aczyński, m a c h a ra k te r specjaln ej
łask i i nie może stano w ić p recedensu n a przyszłość, k tó ry b y w p ro ­
w ad zał p raw n y zw yczaj. Czas trw a n ia p rzy w ileju obejm ow ał la t dzie­
sięć I8„
P o ró w n u ją c ten przyw ilej z uprzed nim , u zyskanym przez p ry m asa
P oniatow skiego, budzi się py tanie, dlaczego p apież posłużył się K o n g re­
g ac ją de P ro p a g an d a Fide, a nie tak , ja k uprzedn io udzielił bezpośrednio.
Z in d u ltu w y nika, że m oże raczej p rym as R aczyński zw rócił się do
K ong reg acji de P ro p a g an d a Fide, dlatego że p osiad a obszerniejsze i licz­
niejsze p rzy w ileje d la k ra jó w m isyjnych, a on zam ierzał w arc h id ie­
cezji gnieźnieńskiej i diecezji w arszaw sk iej przepro w ad zać m isje. Z am iar
odnow ienia diecezji p rzy pom ocy m isji sta ł się pow odem i ty tu łem ,
że skierow ał się do K o ng regacji m isy jn ej i poprosił, by t a pozw o­
liła k orzystać, w zględnie rozciągn ęła przyw ileje, ja k ie p o siad a n a
k ra je m isy jne odnośnie ud zielan ia bierzm ow ania. In d u it udzielony
p ry m asow i R aczyńskiem u je st rzeczow o ścieśniony i w ęższy niż in d u it
uzyskany przez jego p o p rzed n ik a P oniatow skiego. Pod ty m je d n ak
w zględem je st szerszy, że on n ie ogranicza subdelegacji n a trzech
opatów , ale pozw ala szafow ać bierzm ow anie k ap łan o m in n y m poza te ­
ren em m isy jn y m w diecezjach, k tó re nie p o d p ad a ją pod ju ry sd y k cję
K ongregacji de P ro p a g an d a Fide. M imo w szystko S tolica A postolska
o kazała w y ją tk o w ą życzliw ość arcy bisku po w i i zaznacza, że ta ła sk a
nie p o w in n a w prow adzać p recedensu praw nego. U zyskany in d u it w szedł
w życie. Ź ró d ła bow iem h istory czne archidiecezji i diecezji w a rsz a w ­
skiej 10 podają, że W ojciech K am ieński, o pat w itow ski, o trzym ał upo­
w ażnienie do bierzm o w an ia w stro ju p o n ty fik a ln y m w czasie m is ji2U.
A nalogiczne u p raw n ie n ie o trzy m ał d n ia 31.VIII.1809 k an o n ik g n ieźn ień ­
ski, in fu ła t-p re p o z y t k am ień sk i, M arcin S z m itt21. M iesiąc w cześniej
25.VII.1809 o trzy m ał on ogólną licencję n a od p raw ian ie p o n ty fik aln y ch
celebr n a te re n ie całej a rc h id ie c e z ji22.
18 A A G rk p s D 7, 262; D 10, 70.
19 A rchiw u m A rchidiecezji W arszaw skiej zaginęło doszczętnie, n a to ­
m ia st A rchiw u m A rch idiecezjaln e w G nieźnie n ie p osiada n a jw a ż n ie j­
szych k siąg obem ujących b isk u p ie czynności pry m asó w , ale ty lk o p rz e ­
chow ało księgi oficjalskie A rc h id ia k o n atu gnieźnieńskiego. O m aw iane
p rzy w ileje z n a jd u ją się w tzw . A k tach P o stcu ria lia Sign. D 1—10
z czasów pry m asó w P oniatow skiego i R aczyńskiego. Z w cześniejszych
czasów jed y n ie do p o n ty fik a tu Z bigniew a O leśnickiego istn ieje rk p s
A 58. um ieszczony w k sięgach oficjalskich.
A A G, rk p s D 7, 279
21 A A G, rk p s D 7, 294
22 A A G, rk p s D 7, 274. P repozyci kam ieńscy n a mocy bu lli z r o ­
k u 1656 m ieli przy w ilej u ży w an ia po ntyfikaliów , m itry i p asto rału .
19 — P r a w o
K a n o n ic z n e
N r 3—4
290
O. A U G U S T Y N
C IESIE LSK I
[6 ]
D rugi niezw ykły w Polsce przy w ilej uzyskali p ry m asi polscy dla
archidiecezji gnieźnieńskiej i ad m in istro w an ej w arszaw sk iej, że mogli
delegow ać w yłącznie opatów do k o n sek racji ołtarzy , kościołów i ben edykcji dzw onów .
W ykonyw ana przez opatów bened yk cja dzw onów , k o n se k ra cja k ieli­
chów i paten, p o rtaty ló w i o łta rzy stałych nie była, ani za g ran ic ą ani
w Polsce czymś niezw ykłym . A lbow iem n a m ocy b u lli Innocentego V III
„E xposcit” z d n ia 9 lipca 1489 24, zrazu d la pięciu pierw szych opatów
cysterskich, potem n a w szystkich opatów tegoż zakonu rozszerzonej,
w ym ienione k o n se k ra cje n ieb isk up i w yk on yw ali rów nież w Polsce. H ie­
ro n im R ozdrażew ski bisk u p w łocław ski, dziw i się p rzy w izy tacji k lasz­
to ru C ystersów w K ororiowie, że w kościele tam tejszy m z n a jd u ją się
ołtarze niekonsekrow ane, k tó re przecież o p at m ógł konsek ro w ać. P o le­
cił w spółczesnem u opatow i W aw rzyńcow i Ż alińsk iem u dokonać k o n se­
k ra c ji p o rtaty li i o łtarzy n a m ocy w ładzy, ja k ą p o sia d ają opaci, „cum
po ntificalium ex ercen do ru m p o te sta tem h a b e a n t24. S praw o zd an ie z tej
w izytacji w ysłał rów nież do R zym u w ro k u 1594. O paci konsek ro w ali
o łtarze rów nież w innych kościołach sw ojego z a k o n u 25. N a w łasnym
te ry to riu m opaci mogli dokonyw ać k o n sek racji kielichów , p o rtaty li
i dzw onów rów nież dla innych kościołów zakonnych czy diecezjalnych
o ile ich o to rek to rzy kościołów prosili i te p rzedm ioty im do k o n ­
se k ra cji p rz y n ie sio n o 26. N ato m iast n a te re n ie obcym w ykonyw ać m ogli
na zlecenie lub cum licen tia o rdy nariuszy m iejscow ych. Po re stry k c ji
w ydanej przez S. C. R itu u m d nia 27 w rześn ia 1659 r. ograniczającej
usus po n tificaliu m in fu ła tó w niższych od b isk u p a taż K ong reg acja
17 czerw ca 1660 ośw iadczyła: „abbates cistercienses ta m q u am p riv ile ­
giis specialibus ab A postolica Sede condecoratos, quibus S. C. d ero g are
n u m q u am suis decretis in ten d it, non com prehendi in decreto g en erali
em an a to ” 27. F ak ty czn ie i w ty m okresie opaci w ykonyw ali rów nież w y ­
m ienione k o n se k ra cje w Polsce. Ś w iadczą o tym a k ta w izy tacji k o ś­
ciołów, k tó ry ch w izy tato ro w ie od b isk u p a delegow ani w yszczególniają
k o n se k ra cje p o rty tyłó w dokonanych przez opatów , np. w r. 1694 k o n ­
sek ro w ał p o rtaty le Ignacy B e rn a rd G n iń s k i28 o pat koronow ski. P odob­
nie było w innych k ra ja c h E uropy. B enedy kt X IV w b rew e „In S u p ­
re m a ” ? d n ia 10 czerw ca 1741 r. ... ex ce rta scien tia e t de p len itu d in e
A postolicae p o te sta tis” um ocnił opatów cystersk ich w w y k o n y w an iu
om aw ianych p rzyw ilejów . B rew e to z n a jd u je się w k olekcji a u te n ­
23 Caeremoniale abbatum, W estm alle 1939: D iplom ata.
24 Monumenta Historica Dioecesis Vladislaviensis, V II, 49.
25 S t a m s (A ustria) rk p s H, 18, 23;— Bibi. Sem. P elp lin rk p s 422,
219.
26 Tam że H, X V III, 14.
27 Caeremoniale abbatum, tam że 6.
23 A A G rk p s G 55Ъ 12
NADZW YCZ. SZAFARZ
SAKRAM ENTU
BIE R ZM O W AN IA
tycznej d ek retó w S. C. R itu u m nr. 2333 (w ydanej Rom ae: 1898 T. II)
i zn a jd u je się w śró d źródeł K odeksu P ra w a K anonicznego pod k an .
1147 w uw adze 3: B rix in en : 31 aug. 1737 20. P rzy w ileje dotyczące k o n ­
se k ra cji dzw onów , o łtarzy i kielichów pozostały do dzisiaj w mocy
i w m yśl k an . 1147 d la tych, k tó rzy p o sia d ają in d u it apostolski. W św ie­
tle re sk ry p tu S. C. d e Religiosis z d n ia 6 k w ietn ia 1914 n aw et a lta re
fix u m m ogą ko nsek row ać opaci cystersó w i tra p istó w su p p o sita licen tia
o rd in a rii n a jak im k o lw iek te r e n ie 30.
N ato m iast n iespotyk any m je st dotychczas w Polsce przyw ilej k o n ­
se k ra cji kościołów przez niebiskupów . U zyskał go p ry m as Ignacy R a­
czyński 15 lipca 1809 ro k u d la archid iecezji gnieźnieńskiej i w arsza w ­
skiej 31. S. C ongregatio R itu u m za sp ecjaln ą ap ro b a tą O jca św. n a d a ła
prym aso w i polskiem u in d u it „... d ep u tan d i tres ab b ates M ogilnensem ,
V itöviensem , L anden sem p ro benedictione C am panarum , p ro reconci­
liatio n e ecclesiarum p o llu taru m e t etiam p ro ea ru n d em ecclesiarum
consecratione p raed ictis d u abu s dioecesibus”. P ry m as Ignacy R aczyński
n a m ocy p rzy w ileju delegow ał opatów z M ogilna i W itow a do k o n se­
k ra c ji kościołów n a przeciąg dw óch lat. A k ta przek azały ta k ą delegację
udzieloną opatow i z W itow a K am iń sk iem u 12 stycznia 1810 r . 32.
O p at L ąd u A nton i R aczyński ju ż b y ł biskupem . N a ogół b ardzo rzadko
u dzielała poza te re n a m i m isy jn y m i S tolica A postolska w ładzy do k o n ­
se k ro w an ia kościołów niebiskupom 33.
Te dw a rzad k ie in d u lty w Polsce: bierzm o w an ia i k o n se k ra cji koś­
ciołów, ja k ie m ogli w ykonyw ać niebiskupi, z czasu p o n ty fik a tu p r y ­
m asó w P olski P oniatow skiego i R aczyńskiego św iadczą m iędzy in n y m i
o specjalnych w zględach, ja k im i w ów czas cieszyli się u Stolicy A postol­
skiej arcy b isk u p i gnieźnieńscy, skoro ich ta k im i obd arzy ła p rzy w i­
lejam i, k tó re sta n o w ią m ały przyczynek do h isto rii p ra w a k an o n icz­
nego w Polsce.
P rivilegia
I
V en erabili F ra tr i M ichaeli A rchi-E piscopo G n e sn e n si34 = In tu s P ius
P a p a VI = V enerab ilis F ra te r salu tem et A postolicam Benedictionem .
23 B u llariu m Romanum, edit. P ra ti 1845 (Benedicti XIV... B ullar.
T. I, str. 74—77).
30 Caeremoniale abbatu m 44.
31 A A G, rk p s D 10, 71—72.
32 A A G, rk p s D 7, 341.
33 S t a m s , rk p s H. X V III, 15. B isku p z B rix en n a m ocy facu ltas
R om ana polecił opatow i A ugustynow i ze S tam s k o n sek ro w ać kościół
w Send 11.VII.1716 r.
34 A A G rk p s D 3, 621; — G U η. 2.
292
O. A U G U S T Y N
CIE SIE LSK I
[8]
Etsi ab eo tem p o re in quo ad A postolici M inisterii O fficium nullis
N ostris su ffrag a n tib u s m eritis, sed ex d ivin ae b o n itatis ab u n d a n tia
vocati fuim u s q u an tu m in Nobis fuit, nih il c o n tra Ecclesiae D isciplinae
regu las, ac sa cro ru m C anonum dispositionem fieri passi sim us atq u e
hortando, suadendo, te rre n d o illius v io latoribu s Deo a d iu v an te obsis­
te re co nati sum us, nih ilo m inu s cum qu aed am sint, q u ae n u lla p ossunt
ratio n e convelli, ita m u lta sint, quae pro re ru m necessitate te m p e ra ri
possunt. Nos pro ea P a te rn a c h a rita te , q u a om nes om nino C h risti F i­
deles in D om ino com plectim ur, in iis, quae specialem eorundem C h risti
F idelium pro fectu m co ncernu nt, A plicam A u cto ritate m N o stram in ­
te rp o n e re iustis ac ratio n ab ilib u s co n c u rren tib u s causis quo ad in teg ru m
N obis fu it h au d d etre cta v im u s, p ro u t in D om ino s a lu b rite r expedire
a r b itra ti sum us. E xponi siquidem Nobis n u p e r fecisti quod tu m ob
tu a e G nesnensis Dioecesis am p litud inem , atq u e im m en sitatem , nisi
dificillim e ad sin gu la tu a e D ioecesis h uiusm odi loca, p ro S acram en to
C onfirm ationis ad m in istra n d o p erso n a lite r Te co n ferre valeas, quo
au tem an im aru m C h risti F id elium quae tu a e cu rae com m issae re p e riu n tu r sa lu ti consultum sit, q u atu o r A bbates in tu a Dioecesi existentes,
nem pe T rem esnensem C anonicorum R eg ularium C ongregationis L ate­
ran en sis O rdinis S ancti A ugustini, V itoviensem C anonicorum R eg u la­
riu m O rdinis P ra em o n stra ten sis, M ogilnensem M onachorum O rdinis
S ancti B enedicti et L andensem M onachorum O rdinis C isterciensis, qui
S acra m en tu m h u iu sm o di loco et vice tu a eis con ferre valeat, d ep u tare
posse, su m m opere cupiat. Nos cum D elegatio sim plicis Sacerdotis, qui
ubi Episcopis ob locorum d istan tiam im possibile, vel difficile adm odum
sit, pop ulorum n ecessitatibu s p raesen tes fieri S acram en tu m conferre
possit, neque nova sit, neq ue in u sita ta cum S an cti G regorii M agni,
aliorum que R om anorum P on tificu m P raedecessoru m N o stro ru m sa n c ti­
ssim is in n ita tu r exem plis, S p iritu a li D om inici G regis tu a e P asto rali
so llicitud ini com m issi n ecessitati p ro videre. T eque specialibus fav o ­
rib u s et gratiis p ro seq u i volentes, et a quibusvis excom m unicationis
et in te rd icti, aliisque Ecclesiasticis sententiis, censuris, et paenis,
a iure, vel ab hom ine, q uavis occasione v el causa latis, si quibus
quom odo libeti in n o d atu s existis, ad effectum p rae sen tiu m d u n ta x a t
consequendum h a ru m serie absolventes fo re censentes, su p p licatio n ib u s
tuo N om ine Nobis su p er hoc h u m ilite r p o rrectis inclinati, F ra te rn ita ti
T u ae m em oratos q u a tu o r A bbates T rem esnensem scilicet, V itoviensem ,
M ogilnensem et L andensem ad decennium p ro xim e fu tu ru m C h risti
F idelib us locorum Dioecesis tu a e huiusm odi, ad qu ae p erso n a lite r con­
fe rre non p oteris u t p ra e fe rtu r, dictum C onfirm ationis S acram en tu m
oleo tam en e t C hrism ate, p e r Te seu p e r quem cu nq u e C atholicum A n ti­
stitem g ratiam e t C om m unionem S ae Sedis A plicae h ab en tem b en e­
dictis, se rv a tisq u e alias se rv a n d is a d m in istra re lib ere ac licite possint.
A u th o rita te N o stra A postolica con stitu en d i et d ep u tan d i fac u ltatem
[9]
NADZW YCZ. SZAFARZ
SAKRAM ENTU
BIE R ZM O W AN IA
293
p a ri A u th o rita te te n o re p rae sen tiu m concedim us et im p e rtim u r non
obstan tib u s A postolicis, ac in U n iv ersalib us P ro v in cialib u sq u e et Synodalibus Conciliis editis g en eralib us vel specialibus co n stitu tio n ib u s
et O rd inatio nib us caeterisqu e co n tra riis qu ibuscunque. D atu m R om ae
ap u d S. M ariam M aiorem su b A nnulo P iscato ris die X V I N ovem bris
M DCCXC P o n tifica tu s N o stri A nno Decimo S exto = R. Cordis B raschius
de H onestis.
II
F acu ltas A postolica subdelegandi trib u s A b b atib u s C lau stralib u s
A rchidioecesis G nesnen et Dioecesis V arsavien S acram en tu m C o n fir­
m ationis.35
E x A u d ien tia S anctissim i h a b ita die 4 Ju n ii 1809, R elatis p er Me
in fra sc rip tu m S. C ongregationis de P ro p a g an d a F id e S ecre tariu m p re ­
cibus R. P . D. Ig n atii R aczyński m od erni A rchiepiscopi G nesnen, et
A d m in istra to ris D ioecesis V arsavien, quibus S acras M issiones in Locis
d ic taru m D ioecesium indicere cupiens, h u m ilite r su p p licab at, u t f a ­
cu ltas sibi trib u e re tu r: sub delegan di trib u s A b b atib u s C lau stralib u s
p o te sta tem ad m in istra n d i Fidelibus d ic taru m D ioecesium S acram en tu m
C o nfirm ationis; S S -m us D om inus N oster P iu s D ivina P ro v id e n tia P. P.
V II. pium L a u d a ti A rchiepiscopi d esid eriu m sum m opere com m endans,
ex G ra tia speciali in exem plum non p ro tra h e n d a , Eidem benigne in d u i­
sit, u t tres A bbates proefatos, seu tre s alios sibi benevisos P resb y tero s
S aeculares, vel cujusvis O rdinis, C ongregationis, au t In s titu ti R egulares
su b d eleg are possit, qui in dictis M issionum Locis, e t earu m d em M issio­
n um tem p o re ta n tu m p e rd u ra n te , S acram en tu m C onfirm ationis C hristi
F idelibus d ic ta ru m D ioecesium a d m in istra re v alean t, cum oleo tam en
ab Episcopo benedicto, et absque P o n tificalib u s Insigniis, etiam quoad
eosdem A bbates, q u aten u s h ujusm od i In d u ito d eco rati non re p e ria n tu r,
ac ju x ta In stru ctio n em editam ju ssu S. C ongregationis de P ro p a g an d a
F id e die 4 M aii 1774 = D atu m R om ae ex A edibus d ictae S. C on g reg atio ­
nis Die e t A nno, quibus su pra. G ra tis sine u lla om nino S olutione q u o ­
cum qu e titu lo — L. S. J. B. Q u a ra n to tti Secr. Applic.
I II
S acra R itu u m C ongregatio, de speciali A postolica A u th o rita te deleg ata
su p p lican ti hodierno A rchi-E piscopo G nesnen A d m in istra to ri Ecclesiae
V arsavien. inspectis iis q uae in supplici L ibello e m a n a n tu r, ex p ecu liari
g ratia, p o te sta tem fecit ad b ien n iu m d ep u tan d i in fra sc rip to s tres A b b a35 A A G rk p s D 7, 262; — D 10, 70.
294
O. A U G U S T Y N
C IESIE LSK I
[10]
tes scilicet M ogilnensem O rdinis S. B enedicti, V itoviensem O rdinis P ra e m ostratensis, et L andensem O rdinis C isterciensis pro benedictione
C am panarum , pro recon ciliation e E cclesiarum p o llu taru m et etiam pro
ea ru n d em E cclesiarum consecratione in praedictis du ab u s D ioecesibus:
qu ib uscum qu e in c o n tra riu m dispo nentibu s m inim e o b stan tib u s. D ie 15
Ju lii 1809. L: S: M ichael C ardin alis de P etro A postolicus D elegatus.
Idem C aprineo S. R. C. Secr.36
O. A ugustyn Ciesielski
36 A A G rk p s D 10, 72. Pow yższe trzy p rzy w ileje z n a jd u ją się w K op ia rzach rzym skich ind ultów dla A rcy bisku pó w G nieźnieńskich i A dm i­
n istra to ró w W arszaw skich od ro k u 1807 w A rchiw um A rchidiecezjalnym
w G nieźnie pod sy g n a tu rą D n r 1—9 o b ejm u jącą A cta P o stcu ria lia z la t
1785—1818. P ierw szy z zam ieszczonych in d u ltó w m ieści się rów nież pod
sy g n a tu rą G II: A cta P o n tifica lia z la t 1426—1846. In n e szczegóły tego
k o m u n ik a tu zaczerpnięte są z A cta V isitation um d ziału E n r 1—40 z lat
1592—1818. O ryginały opubliko w an ych przy w ilejów dotychczas nie są
znane.