Cykliczne spotkania o Ewangelii wg św. Jana

Cykliczne spotkania o Ewangelii wg św. Jana
„Pojmanie…” (Męka Chrystusa – cz. I) – rozdział XVIII
Struktura XVIII rozdziału:
Pojmanie (J 18, 1-11)
Przed Annaszem. Zaparcie się Piotra (J 18, 12-27)
Przed Piłatem (J 18, 28-32)
Przesłuchanie (J 18, 33-40)
Analiza XVIII rozdziału:
a) Pojmanie (J 18, 1-11)
Tekst
Komentarz
- fragment ten bardzo mocno podkreśla rzeczywistość męki Chrystusa oraz jej tragizm;
- w świetle zwycięstwa Jezusa nad lękiem śmierci doskonale widać Jego boskość;
- Jezus opuszczony przez wszystkich objawia światu Boga w swoich cierpieniach i męce;
- Ogród Oliwny i pojmanie są dla uczniów ostatnim elementem weryfikacji swojej wierności
Jezusowi, ale niestety drogą krzyżową Jezus pójdzie sam;
- uczniowie w chwili najbardziej tragicznej dla Jezusa opuszczają Go, gdyż uczniowie nie
zrozumieli sensu męki Chrystusa (por. Za 13, 7).
J 18, 1-11 - uczniowie opuszczają przytulne miejsce Paschy, gdzie zapomnieli o trudach wędrowania i
prześladowcach, którzy jednak działają dalej pod wodzą Judasza;
- udają się do ogrodu zwanego Getsemani, poza potokiem Cedron i wchodzą do niego – było to
miejsce znane Jezusowi i Jego uczniom, gdyż Jezus lubił tam przebywać;
- św. Jan, w odróżnieniu od pozostałych Ewangelistów nie opisuje szczegółowo modlitwy
Jezusa i jego agonii, ale koncentruje się na momencie pojmania i zdrady;
- spokój ogrodu, który zdawał się przedłużać spokój Wieczernika, zostaje zmącony przybyciem
grupy pod wodzą Judasza (Jan opuszcza opis zdrady w postaci pocałunku Judasza);
- obecny jest też rzymski trybun, wyznaczony do czuwania nad procesem przez straż świątynną
– podobnie będzie w wypadku św. Pawła (por. Dz 21, 31-37);
- tylko św. Jan opisuje podwójne zapytanie i odpowiedź Jezusa, które powodują oddanie Mu
pokłonu;
- w odróżnieniu od pozostałych Ewangelistów św. Jan mówi o dokonaniu przez Piotra odcięcia
ucha sługi, podczas gdy dla Jezusa te miecze są symbolem walki, której się wyrzeknie;
- tylko u św. Jana znajdziemy podane imię tego sługi: Malchos – do dziś obecne np. w
„Gorzkich Żalach”.
b) Przed Annaszem. Zaparcie się Piotra (J 18, 12-27)
Tekst
Komentarz
- tylko wierzący są w stanie pojąć znaczenie męki Chrystusa i Jego posłannictwa, a niewierzący
uznają to wszystko jako bluźnierstwo;
- scena dotyczy mesjańskiej godności Jezusa, którą on w całej rozciągłości poświadcza w czasie
procesu religijnego i później przed przedstawicielem władzy świeckiej;
- Jezus jednak przewartościowuje sposób myślenia o Jego mesjańskiej misji, co do jej charakteru
zbawczego a nie społeczno-politycznego (por. Dn 7, 13);
- pokazuje bardzo jasno do czego doprowadza brak wiary w Jezusa Zbawiciela w wypadku
Wysokiej Rady i Przywódców oraz słabość w wierze św. Piotra;
- wskazuje, że oparcie się jedynie na własnych siłach grozi klęską.
J 18, 12-27 - Jan opisuje najpierw sąd religijny, jaki został dokonany nad Jezusem w pałacu Annasza;
- Chiliarkos to trybun (obecny w Dziejach Apostolskich 18 razy od 21, 31 do 25, 23), który
dowodził kohortą składającą się z 600 do 1000 żołnierzy – nie można też wykluczyć, że był to
oficer żydowski lub też wyznaczony do opieki nad świątynią rzymski żołnierz, który z
przyzwyczajenia kontrolował to, co czyniła straż świątynna;
- dochodzi do policyjnego aresztowania, skrępowania i poniewierania Jezusa jak zabójcą;
- Annasz był znaczącą postacią swoich czasów i choć już nie był arcykapłanem, to nadawano
mu taki tytuł – można nazwać go „szarą eminencją” (zwracano się zatem do niego jak np. dziś
do osób, które były ministrami, premierami, prezydentami) – będzie też odgrywał rolę w
procesie Piotra i Jana (por. Dz 4, 5-6);
- historyk żydowski Józef Flawiusz podaje, że Annasz był arcykapłanem w latach 6 – 15 po
Chrystusie, ale został odwołany, choć jego wpływy pozostały nadal bardzo wielkie (wynikało to
z tego, że po jego odwołaniu jego 5. synów i zięć Kajfasz pełnili te funkcję);
- element wcześniejszego przesłuchania u Annasza znajduje się tylko u św. Jana, a jego celem
było przyspieszenie dochodzenia, gdyż Sanhedryn (Wysoka Rada) nie mogła się zebrać przed
wschodem słońca;
- był to też gest dyplomatyczny Kajfasza, który w ten sposób dokonuje pojednania ze swoim
poprzednikiem i teściem oraz wstawia go na niebezpieczeństwo w tej delikatnej sprawie, której
skutki ciągle są nieprzewidywalne;
- w Jerozolimie, która znajduje się na wysokości ok. 735 m. n.p.m. moce były dość chłodne;
- Jan jako bezpośredni świadek podaje najwięcej szczegółów dotyczących zaparcia się Piotra
wraz z dialogami prowadzonymi w czasie tego wydarzenia, choć także pozostali ewangeliście
podaja na ten temat wiele szczegółów;
- wizytę u Kajfasza i spotkanie z Wysoką Radą św. Jan ogranicza do 2 zdań, mówiących o
odesłaniu Jezusa od Annasza do Kajfasza, a później do Piłata – być może dlatego, że Jan już
wcześniej wspomniał o zarzucie bluźnierstwa ze strony Kajfasza (por. J 10, 24) czy też o
oskarżeniu dotyczącym świątyni, które podaje na samym początku (por. J 2, 19);
- jedyne podane szczegóły, jakich nie znajdziemy u innych Ewangelistów, to fakt, że Jezus
został związany i tak odesłany do Kajfasza.
c) Przed Piłatem (J 18, 28-32)
Tekst
Komentarz
- szczególnego charakteru nabiera tutaj dialog z Piłatem oraz milczenie Jezusa (por. Iz 53, 7);
- liczne nawiązania do Starego Testamentu (por. Ps 37, 14-16; Ps 38, 9; Ps 108, 2; Ps 36, 12; Ps
53, 5; Ps 37, 13; Ps 62, 10; Ps 69, 2; Ps 85, 14; Ps 108, 16; Ps 26, 12; 34, 11).
J 18, 28-32 - w związku z tym, że Sanhedryn nie mógł skazać samodzielnie na śmierć, dlatego proces Jezusa
odbywa się dalej przed Namiestnikiem Rzymskim, Poncjuszem zwanym przez historyka
rzymskiego Tacyta Piłatem;
- Piłat nie był ani człowiekiem szlachetnym ani intrygantem, ale jednym z wojskowych wśród
których cesarz zawsze wybierał swoim prefektów i dzięki temu reprezentował w Jerozolimie
absolutną władzę cesarską;
- na stałe rezydował w Cezarei, ale na święta przyjeżdżał do Jerozolimy, gdzie miał nieopodal
świątyni pałac (dawny pałac Heroda), gdzie w wysokości twierdzy Antonia czuwał nad
świątynią;
- Żydzi nie mieli wyjścia, więc akceptowali namiestnika, ale patrzyli na niego krzywo, bo ich
nie rozumiał, niezadowoleni z nieporadności i okrucieństwa i gorliwości w niedopuszczeniu do
jakichkolwiek wystąpień;
- jednakże ta niechęć była obopólna: panując nad Judeą, sławną ze swoich „zelotów”,
spadkobierców starotestamentalnych Machabeuszy, od roku 26 sprowadził do Jerozolimy
podobiznę cezara, na co nie zdecydował się żaden z jego poprzedników, by nie sprzeciwiać się
Prawu Mojżesza (por. Wj 20, 4);
- nie miał jednak władzy absolutnej, gdyż był podporządkowany gubernatorowi Syrii, który
sprawił, że Piłat zniknął z areny politycznej Palestyny w 36 roku po Chrystusie, gdy Witeliusz
wysyła go, aby z zarzucanych mu czynów wytłumaczył się wobec Tyberiusza (w tym czasie
cesarz umiera, a Piłat znika z dziejów);
- w tym wszystkim musiał być jednak dobrze lawirującym graczem, gdyż oszczędzał
środowisko kapłańskie, którego wpływów się obawiał i mimo ogromnej władzy w odwoływaniu
arcykapłana przez cały czas swojej władzy w Judei nie odwołał Kajfasza z tego stanowiska;
- wobec władzy rzymskiej trzeba było jednak przedstawić przekonujące dowody winy,
oskarżając o rewoltę czy zagrożenie wobec cesarstwa (wysiłki zmierzały zarówno do
przekonania Piłata, jak i podburzenia tłumu);
- przeszkodą w tych dyplomatycznych zabiegach staje się przepis prawa, mówiący o czystości
rytualnej (wskazuje to jasno, że Jezus ze swoimi uczniami spożył Paschę w czwartek, a w piątek
oddał się w ofierze za ludzi);
- szacunek do środowiska kapłańskiego widać w geście, jaki czyni wobec przychodzących
Żydów, gdyż dostosowuje się do ich rytualnych skrupułów – ponieważ oni nie mogą wejść do
pretorium on wychodzi na podwórze zewnętrzne, a zatem rezygnuje z przyjętego zwyczaju;
- wykazuje jednak wielką podejrzliwość wobec tego, co przedstawiają mu członkowie Wysokiej
Rady – szanuje jednak wpływowych kapłanów i wie, że oskarżenia polityczne są w jego
kompetencji;
- Piłat nie mógł zapewne się spodziewać, że przez ten proces przejdzie do historii (choć
niechętny mu Józef Flawiusz odmalował go w dość krzywym zwierciadle);
- warto też dodać, że w czasie swoich 10. letnich rządów zbudował akwedukt doprowadzający
wodę do Jerozolimy, ale niestety skompromitował się najpierw procesem Jezusa, a później tzw.
aferą złotych kolczyków oraz masakrą Samarytan pod koniec swojego urzędowania;
- trzykrotnie wybijał monety, ale nie umieścił na nich wizerunków ludzkich, aby nie
przeciwstawiać się Prawu Mojżeszowemu i w ten sposób nie narazić się na bojkot ze strony
Żydów;
- jako wojskowy był nieugięty i nieustraszony wobec tłumu, ale bał się cesarza i dlatego jego
podwładni mogli zastosować skuteczny szantaż;
- ciekawe są też dywagacje na temat dalszych losów Piłata w tradycji chrześcijańskiej, która
oscylowała między dwiema możliwościami: 1. w końcu przejęła go rozpacz i położył kres
swojemu życiu popełniając samobójstwo (wg historyka Kościoła Euzebiusza z Cezarei i Akt
Piłata wspominanych przez św. Justyna, które miał spisać Nikodem), 2. Ukazany jest jako
„serdeczny chrześcijanin”, który wskazał Tyberiuszowi wszystkie fakty dotyczące Jezusa (wg
Tertuliana), a wśród Koptów czczony był jako popularny święty – liczne legendy przywołują
jego korespondencje z cesarzem i Herodem, czasem jego samobójstwo a także rzekome
męczeństwo za Chrystusa.
d) Przesłuchanie (J 18, 33-40)
Tekst
Komentarz
- sposób relacjonowania procesu Jezusa u Annasza, Kajfasza i Piłata wskazuje, że pierwotny
Kościół nie był zainteresowany przekazaniem dokładnego opisu ich przebiegu, ale koncentrował
się na męce Chrystusa;
- szczególnie nacisk nie tyle na fizyczny ból Jezusa, ale przede wszystkim na nieprawość i
niesprawiedliwość, jaka Go spotkała (zbrodniarz Barabasz zyskuje wolność, a niewinny Jezus
zostaje ukrzyżowany).
J 18, 33-40 - słowo Chrystus jest przekładem hebrajskiego słowa Mesjasz i oznaczają tego, który otrzymał
namaszczenie królewskie – w ten sposób Jezus zostaje postawiony jako rywal Cezara;
- dlatego Piłat wraca do pretorium i wyza tam Jezusa, aby tę sprawę wyjaśnić;
- skazaniec nie ma nic wspólnego z czystością rytualną i dlatego wg kapłanów temu wyrzutkowi
społecznemu odpowiada miejsce w pogańskim pałacu;
- zarzut wobec Jezusa jest bardzo trafiony, gdyż Cesarz obawiał się takich oskarżeń, mówiących
o królestwie mesjańskim;
- Piłat nie wierzy w Prawdę i konfrontuje Jezusa z Jego oskarżycielami i choć gardzi tłumem, to
jednak boi się kapłanów, którzy mogą go oskarżyć przed samym Cezarem;
- św. Jan nie wspomina o pierwszym wybiegu Poncjusza Piłata, kiedy odsyła Jezusa do Heroda
(o czym mówią inni Ewangeliści), ale wspomina drugi wybieg, a mianowicie zwyczaju
uwolnienia jednego z więźniów: wybór dokonuje się między zbrodniarzem Barabaszem, który
ma na swoim koncie krwawe zabójstwa, a niewinnym i dobrym Jezusem (być może Piłat myślał,
że lud wybierze Jezusa);
- Jezus Barabasz – nic w tym dziwnego, gdyż imię Jezus to po hebrajsku Jozue, zdobywca ziemi
obiecanej – było bardzo popularnym imieniem w Palestynie czasów Jezusa Chrystusa (tak samo
jak imię Miriam – siostry Mojżesza, które nosiło wiele kobiet);
- próba dokonana przez Piłata z całą jego nieporadnością i brakiem znajomości narodu
żydowskiego kończy się fiaskiem, gdyż lud wybiera Barabasza, podburzony przez kapłanów.
Opracowanie o. Robert Wawrzeniecki OMI na podstawie:
Komentarz historyczno-kulturowy do Nowego Testamentu; David H. Stern, Komentarz Żydowski do Nowego Testamentu, Warszawa 2005;
Międzynarodowy Komentarz do Pisma Świętego, Warszawa 2001; Pismo Święte Nowego Testamentu i Psalmy – przekład ekumeniczny, Warszawa 2001;
Nowy Testament. Przekład na Wielki Jubileusz 2000 – ks. Remigiusza Popowskiego SDB, Warszawa 2000; Biblia Jerozolimska, Poznań 2006;
Ks. Antoni Paciorek, Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych: Ewangelia wg św. Jana, Lublin 2000;
René Laurentin, Prawdziwe życie Jezusa Chrystusa, Kraków 1999; Ks. Remigiusz Popowski SDB, Lyman Coleman, Nowy testament dla moderatorów, Warszawa 2007;
Ks. bp Romaniuk Kazimierz, o. Augustyn Jankowski OSB, ks. Lech Stachowiak, Praktyczny Komentarz do Nowego Testamentu, tom 1, Poznań-Kraków 1999;
Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Najnowszy przekład z języków oryginalnych z komentarzem, Częstochowa 2008;
Hugolin Langkammer OFM, Passio Domini nostri Jezu Christi. Nowy Testament o męce i śmierci Jezusa, Wrocław 1994.
Strona internetowa warta polecenia „Dzieło Biblijne im. Jana Pawła II”: www.biblista.pl