Henri Bergson - Intuicjonizm Bergsona

Henri Bergson - Intuicjonizm Bergsona charakterystyka
Filozofia Henri Bergsona kształtowała się w opozycji wobec założeń
pozytywizmu, przyznających rozumowi prymarną funkcję w poznaniu i
odbiorze świata. Uważał co prawda, iż ludzki intelekt jest główną
dźwignią postępu cywilizacyjnego i naukowego, zwrócił jednak uwagę
na pewne obszary niemożliwe do logicznej analizy, dostępne jednak
ludzkiej świadomości.
Najbardziej istotną barierą dla racjonalnego poznania rzeczywistości
była jej ciągła płynność i zmienność, wobec której wiedza czysto
rozumowa stale musiała być niepełną, wymagającą ciągłych uzupełnień
i modyfikacji. Samo zrozumienie własnego błędu i dostrzeżenie braków
w oglądzie rzeczy było zaś procesem na tyle długotrwałym, iż w jego
trakcie obiekt zmieniał się ponownie, pozostając dla intelektu
nieuchwytnym. Ograniczeniem umysłu była również jego skłonność do
systematyzowania rozmaitych zjawisk i przypisywania ich do
konkretnego, sztucznie utworzonego porządku, który miał ułatwić
człowiekowi ogarnięcie całości rzeczywistości. Pociągało to jednak za
sobą upraszczanie rzeczy i bytów tak, by pasowały do narzuconej im
miary, stąd ich ogląd pozostawał zawsze zniekształcony, subiektywny i
niepełny.
W poszukiwaniu właściwej metody poznawczej Bergson zwrócił się w
kierunku irracjonalnej filozofii św. Augustyna kładącej nacisk na
metafizyczny charakter Boga, którego za pomocą władz intelektualnych
nie jesteśmy w stanie pojąć, ani nawet w przybliżeniu wyobrazić Go
sobie. Jedyną metodę kontaktu z rzeczywistością transcendentalną
miało wobec tego stanowić odrzucenie ograniczeń konstruowanych
przez analityczny intelekt i oddanie się władzy irracjonalnego uczucia,
czystej wiary wolnej od poszukiwania związków
przyczynowo-skutkowych i przyziemnie rozumianego sensu. Bergson
rozszerzył tę metodę poznawczą nie tylko na kontakt z rozmaicie
rozumianym bytem absolutnym, ale również na przyrodę, która kieruje
się instynktem, nie zaś logicznymi założeniami, jakie próbuje narzucać
jej nauka. Irracjonalnego pędu natury nie można zaś pojąć inaczej, jak
poprzez czysto intuicyjne „odczuwanie” kierujących nim sił i poddanie
się własnemu instynktowi, który podsuwa nam częstokroć rozwiązania i
odpowiedzi niespójne z żadnym systemem logicznym, z niejasnego
powodu sprawiające jednak wrażenie słusznych.
Bergson zdefiniował wymykające się logicznej analizie prawa kierujące
światem nieco szerzej, niż tylko jako tradycyjnie pojmowany instynkt –
dla ich określenia używał sformułowania „élan vital” oznaczającego
„pęd życiowy”, który wykluczał zarówno kategorie ślepej i pozbawionej
kontroli ewolucji, jak i racjonalnego porządku. Dla ich zrozumienia
również ludzka świadomość musiała kierować się władzami leżącymi
pośrodku tych dwóch systemów, czysty instynkt pozostawał bowiem
bliżej życia i jego pierwotnego znaczenia, nie posiadał jednak zdolności
do autorefleksji i sam w sobie był bezużyteczny; intelekt z kolei potrafił
pojmować rzeczy, ale w swojej czystej formie pozostawał skupiony
jedynie na ich technicznej powierzchni. Wartością łączącą te dwie
zdolności człowieka miała być właśnie intuicja, rozumiana jako ufne
zagłębienie się we własnej świadomości.