Prawne asPekty franczyzy hotelowej

Zarządzanie
patronem cyklu tematów o franczyzie jest
Prawne aspekty
franczyzy hotelowej
Magdalena Kachniewska
Franczyza hotelowa to dogodne rozwiązanie dla
przedsiębiorców, którzy mają kapitał, ale nie mają
doświadczenia w branży hotelarskiej lub napotkali na istotną barierę w dalszym rozwoju działalności (brak wiedzy, małe doświadczenie, niedostateczne kompetencje marketingowe itp.).
F
ranczyzobiorca prowadzi działalność gospodarczą jako odrębny przedsiębiorca, jedynie w kilku elementach zależną od
franczyzodawcy. Wspólne są przeważnie: logo marki (znak
towarowy), kampanie marketingowe, źródła zaopatrzenia,
know-how i licencja. W tych obszarach franczyzodawca
zachowuje prawo kontroli franczyzobiorcy, a zakres i narzędzia tej
kontroli określa umowa franczyzowa.
Treść umowy
Treść umowy powinna być przejrzysta i precyzyjna, aby nie była
źródłem niepotrzebnych sporów. Umowa powinna wyważać interesy
obydwu stron, aby mogła prowadzić dla korzystnej dla nich współpracy, która ma charakter wieloletni. W szczególności umowa franczyzowa
powinna:
• we właściwy sposób regulować prawa własności należące do
franczyzodawcy
• opisywać strukturę operacyjną systemu oraz zasady kontroli
• zapewniać franczyzobiorcy bezpieczeństwo działań i możliwości
rozwoju oraz sprzedaży jego aktywów związanych z działalnością
prowadzoną na podstawie umowy franczyzowej.
Poszczególne państwa bardziej lub mniej szczegółowo określają
przepisy prawne dotyczące współpracy franczyzowej. Z uwagi na
znaczenie tej umowy, jak również jej specyfikę, w niektórych państwach
ustawodawcy uregulowali tę umowę jako umowę nazwaną.
W Polsce franczyza dopiero się rozwija. W świetle obecnie obowiązujących przepisów prawnych należy ją zaliczyć do umów nienazwanych.
Oznacza to, że strony umowy mogą ułożyć stosunek prawny według
własnego uznania, ale w granicach obowiązujących norm prawnych.
W wielu państwach funkcjonują kodeksy etyczne franczyzy, tworzone przez stowarzyszenia franczyzowe. Członkowie stowarzyszeń są
zobligowani do ich przestrzegania – członkowie Polskiej Organizacji
Franczyzodawców (POF), należącej zarazem do Europejskiej Federacji
Franczyzy (EFF), zobowiązani są do przestrzegania Europejskiego
Kodeksu Etyki Franczyzy (www.eff-franchise.com/spip.php?rubrique13;
32 HOTELARZ wrzesień 2013
aktualnie na liście członków POF znajduje się tylko jeden podmiot
z branży hotelarskiej – Orbis S.A. z markami Accor).
Podstawy prawne – podobne do umów
sprzedaży, dzierżawy, najmu
Ze względu na fakt, że w Polsce działalność franczyzowa nie doczekała się jeszcze oddzielnych norm prawnych, do umów franczyzowych
stosuje się przepisy ogólne dotyczące działalności gospodarczej. Po
pierwsze, dopuszczalność zawierania umów franczyzowych wynika
z zasady swobody zawierania umów gospodarczych. Kodeks cywilny
(ustawa z dn. 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny; Dz. U. z 1964 r.,
nr 16, poz. 93) nie określa jednak wprost postanowień umowy franczyzowej, lecz pozwala sformułować podobieństwa i różnice do umów
nazwanych (np. umowy sprzedaży, dzierżawy czy najmu).
Strony umowy franczyzowej mogą przyjmować różne formy organizacyjnoprawne. Jeżeli przynajmniej jedna z nich jest spółką prawa
handlowego (np. spółką z o. o. lub spółką akcyjną), to umowa franczyzowa powinna być rozpatrywana również w świetle kodeksu spółek
handlowych (ustawa z dn. 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej; Dz. U. z 2003 r. nr 119 poz. 1117), który reguluje m.in.
zasady właściwego oznaczenia przedsiębiorstwa franczyzobiorcy.
W Polsce franczyza dopiero się rozwija.
W świetle obecnie obowiązujących
przepisów należy ją zaliczyć do umów
nienazwanych. Oznacza to, że strony
umowy mogą ułożyć stosunek prawny
według własnego uznania
Ważne jest także prawo własności przemysłowej (ustawa z dn. 2
lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej; Dz. U. z 2008 r.
Nr 141 poz. 888 z późniejszymi. zmianami; Tekst jednolity: Dz.U. 2013
poz. 672), które reguluje m.in. zasady korzystania ze znaków towarowych, wzorów użytkowych i korzystania z know-how. Dzięki znakowi
towarowemu (zwanemu też logotypem) łatwo jest zidentyfikować firmę
na rynku. W przypadku dużej popularności i rozpoznawalności znaku
towarowego wśród konsumentów jego wartość jest olbrzymia. Nic
więc dziwnego, że hotelarze poszukując najlepszego franczyzodawcy,
przywiązują wagę do renomy jego marki i znajomości logotypu sieci
wśród potencjalnych turystów.
Ochrona logotypu firmy jest ważna z punktu widzenia franczyzodawcy, ponieważ logo stanowi istotną wartość niematerialną, ułatwia
www.e-hotelarz.pl
Zarządzanie
patronem cyklu tematów o franczyzie jest
Ibis Styles Gdynia Reda
pozyskiwanie klientów i franczyzobiorców, decyduje o tempie ekspansji i wzrostu rentowności sieci. Prawo do ochrony logotypu jest zbywalne i sprzedaje się je wraz z przedsiębiorstwem. Można także upoważnić podmiot do jego użytkowania, np. przez zawarcie umowy
franczyzowej.
Odrębne instytucje chroniące prawo do znaków towarowych posiada Unia Europejska (patent europejski, znak towarowy Wspólnoty oraz
wzór wspólnotowy). Ich zdobycie jest szczególnie cenne dla przedsiębiorstw, które planują ekspansję na rynki unijne. W przypadku hotelarstwa, które z natury rzeczy wiąże się z internacjonalizacją działalności,
największe szanse rozwoju mają światowe i europejskie sieci franczyzowe. Próby tworzenia krajowych marek franczyzowych postępują bez
większego powodzenia, ponieważ nie gwarantują franczyzobiorcom
międzynarodowej rozpoznawalności marki – czyli tego, na czym im
najbardziej zależy.
Kolejna ustawa – o swobodzie działalności gospodarczej (z dn. 16
kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji; Dz. U. 2003 r.
Nr 153 poz. 1503 z późn. zm.). – określa m.in. tryb otwierania działalności gospodarczej i procedurę rejestracyjną. Nakłada na każdego
przedsiębiorcę te same obowiązki (zgłoszenia przedsiębiorstwa do
Urzędu Skarbowego, założenie konta bankowego i uzyskanie numeru
statystycznego REGON).
Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (z dn. 16 lutego
2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów; Dz. U. 2007 r. Nr 50
poz. 331 z późn. zm.) reguluje z kolei m.in. kwestię zachowania tajemnicy handlowej, właściwego oznaczenia przedsiębiorstw i towarów oraz
nieutrudniania dostępu do rynku.
Kontrowersje wokół umów
franczyzowych
Swego czasu kontrowersje wokół umów franczyzowych pojawiły się
w związku z Ustawą o ochronie konkurencji i konsumenta (z dn. 16
lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. 2007 r.
Nr 50 poz. 331 z późn. zm.), która reguluje zasady zdrowej konkurencji na rynku, przeciwdziała praktykom monopolistycznym i naruszeniom
praw konsumentów oraz określa działania uważane za niebezpieczne
www.e-hotelarz.pl
dla konkurencji, w tym: ustalanie
cen i warunków zakupu albo
podział rynków zbytu.
Z punktu widzenia umów franczyzowych ustawa ta uniemożliwiłaby rozwój franczyzy w Polsce,
ponieważ m.in. zabrania ona
podziału rynku, który zawsze
występuje przy tworzeniu sieci
franczyzowej. Sporne kwestie
(dotyczące wyłączności terytorialnej, zakazu konkurencji po
ustaniu umowy franczyzowej,
wzajemnych dostaw i ustalania
ceny) zostały więc rozstrzygnięte w specjalnym rozporządzeniu
Rady Ministrów (z dn. 30 marca
2011 r. w sprawie wyłączenia
niektórych rodzajów porozumień
wertykalnych spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję; Dz. U. z 2011 r., nr 81, poz. 441).
Postanowienia tego rozporządzenia nie regulują umowy franczyzy
w sposób kompleksowy, a jedynie wprowadzają pewne ograniczenia
przy jej konstruowaniu, które podyktowane są regułami wolnej konkurencji (zapobieganiu zbyt daleko posuniętej monopolizacji rynku)
i koniecznością zapewnienia ochrony przed narzucaniem niezasadnie
uciążliwych warunków współpracy, w tym w szczególności poprzez
wprowadzenie zakazu narzucania franczyzobiorcom cen sztywnych lub
określenie warunków na jakich strony mogą zobowiązać się do nie
prowadzenia działalności konkurencyjnej.
W przypadku dużej popularności i rozpoznawalności znaku towarowego
wśród konsumentów jego wartość jest
olbrzymia
Uwzględniając obwiązek zastosowania powyżej wskazanych przepisów antymonopolowych, strony określając w umowie zakres wzajemnych obowiązków w praktyce najczęściej przyjmują, że franczyzodawca zobowiązany jest do przekazania praw do korzystania z prawa
własności intelektualnej i know-how oraz zapewnienia franczyzobiorcy
wsparcia sprzedażowego, marketingowego i dystrybucyjnego podczas
trwania porozumienia. Natomiast franczyzobiorca zobowiązany jest do:
• nienadawania prawa korzystania z jakiejkolwiek części pakietu
franczyzowego nieuprawnionym osobom trzecim;
• niedostarczania osobom trzecim, z pominięciem umowy franczyzy. towarów, które stanowią przedmiot dystrybucji franczyzowej, bądź
są ich substytutami na terenie objętym porozumieniem
• niepodejmowania działalności handlowej na obszarze działalności
sieci franczyzowej, która jest konkurencyjna w stosunku do innych
uczestników tej sieci (podczas trwania porozumienia i rok po jej zakończeniu)
• niekupowania akcji/udziałów przedsiębiorstw konkurencyjnych
w ilości umożliwiającej wpływanie na jego decyzje
2013 wrzesień HOTELARZ 33
Zarządzanie
patronem cyklu tematów o franczyzie jest
niu współpracy. Tego typu środki
ostrożności przypominają troszkę intercyzę: obie strony zawierają umowę
franczyzową w dobrej wierze, ale franczyzodawca woli zawczasu przygotować
się na wypadek, gdyby franczyzobiorca
uznał, że zdobył wystarczające doświadczenie i zdecydował się nagle odstąpić
od umowy.
Najważniejsze elementy składowe
umowy franczyzowej, które należy
ustalić przed podjęciem współpracy,
obejmują:
• warunki przystąpienia do systemu
• termin obowiązywania umowy
• teren działania franczyzobiorcy
• prawa i obowiązki stron
• zasady ochrony znaków towarowych, oznaczeń sieci, ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa oraz działalności
konkurencyjnej
Ibis Styles Gdynia Reda
• utrzymania w tajemnicy know-how do czasu jego upublicznienia
• niewykorzystywania know-how w innych celach niż przewidziano
w umowie franczyzy
• przekazywania franczyzodawcy informacji, które mogą przyczynić
się do rozwoju sieci
• informowania franczyzodawcy o naruszeniu praw własności
intelektualnej i przemysłowej oraz podejmowania środków prawnych
względem osób, które dopuściły się takiego naruszenia
• nieprzenoszenia praw i obowiązków wynikających z porozumienia
dystrybucji franczyzowej na osoby trzecie bez zgody franczyzodawcy.
Obie strony zawierają umowę franczyzową w dobrej wierze, ale franczyzodawca woli zawczasu przygotować
się na wypadek, gdyby franczyzobiorca uznał, że zdobył wystarczające
doświadczenie i zdecydował się nagle
odstąpić od umowy
Regulując wzajemne prawa i obowiązku Franczyzodawcy często
korzystają także z Ustawy o prawie autorskim (ustawa z dnia 4 lutego
1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych; Dz. U. 1994 r. Nr 26
poz. 83), która chroni przejawy działalności twórczej o indywidualnym
charakterze. Przedmiotem prawa autorskiego mogą być różne formy
wyrażone znakiem graficznym, słowem, układem architektonicznym, które
mogą być przedmiotem licencji franczyzowej i które wymagają ochrony.
Zabezpieczenia jak przy intercyzie
Umowa franczyzy może zawierać postanowienia dotyczące kar
umownych w przypadku zerwania warunków umowy, zabezpieczeń,
wierzytelności franczyzodawcy oraz zobowiązania stron po zakończe-
34 HOTELARZ wrzesień 2013
• kwestie opłat licencyjnych
• zaplanowane szkolenia (przed przystąpieniem do systemu i w trakcie obowiązywania umowy)
• uprawnienia kontrolne franczyzodawcy
• warunki rozwiązania umowy.
Im dokładniej zostaną ustalone te aspekty, tym trwalsza i bardziej
satysfakcjonująca okaże się przyszła współpraca. •
Magdalena Kachniewska,
prof. SGH dr hab., wykładowca w Katedrze Turystyki SGH,
trener i doradca branży hotelarskiej;
konsultacja prawna dr Piotr Cybula
Słowniczek ważnych pojęć
Umowa nazwana
– umowa posiadająca szczególną regulację ustawową, której
poświęcony jest zwykle osobny rozdział określonej ustawy.
Przykładami umów nazwanych są: umowa sprzedaży, umowa
zlecenia, umowa o dzieło, umowa przewozu. Zdecydowana większość umów nazwanych opisana jest w części szczególnej księgi
trzeciej Kodeksu cywilnego.
Umowa nienazwana
– umowa zawierana w granicach tzw. swobody umów, nieunormowana w sposób szczegółowy (nie da się jej przyporządkować
jakiejkolwiek umowie typowej). Stosunki prawne regulowane umową
nienazwaną kreowane są przez strony w sposób dowolny i odpowiadający stronom, ale treść umowy nienazwanej nie może być
sprzeczna z prawem. Przykładem jest umowa franczyzy, umowa
factoringu.
„Know-how”
– pakiet nieopatentowanych, praktycznych informacji wynikających
z doświadczenia i prób przeprowadzonych przez franczyzodawcę,
które to informacje są poufne, istotne i zidentyfikowane (opisane
w zrozumiały sposób).
www.e-hotelarz.pl