Potencjalne skutki kryzysu gospodarczego dla szkół
Transkrypt
Potencjalne skutki kryzysu gospodarczego dla szkół
Rynek edukacji w dobie kryzysu 1 Kilka słów o sobie Aneta Trych – ekonomistka, 11- letnie doświadczenie na stanowisku naukowo – dydaktycznym, doktorantka, zarządza Działem Studiów Podyplomowych Wydziału Ekonomicznego w Szczecinie Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu . 2 Grupa WSB w Polsce • 1993 WSB w Poznaniu • 1998 WSB w Toruniu WSB w Gdańsku WSB we Wrocławiu WSB w Poznaniu WZ w Chorzowie • 2007 WSB w Toruniu WFiZ w Bydgoszczy WSB we Wrocławiu WE w Opolu • 2008 WSB w Poznaniu WE w Szczecinie Łącznie ponad 60 000 studentów i absolwentów! 3 Plan prezentacji Prezentacja podzielona została na trzy części: 1. Rozwój rynku szkół wyższych w Polsce do roku 2009 2. Kryzys gospodarczy w latach 2008-2009 i jego prawdopodobny wpływ na sytuację szkół wyższych 3. Wizja niżu demograficznego oraz zapowiadanego zgubnego wpływu na sytuację uczelni niepublicznych w Polsce 4. Wnioski 4 ROZWÓJ RYNKU SZKÓŁ WYŻSZYCH W POLSCE DO ROKU 2009 Liczba uczelni w Polsce w latach 1993/94 - 2007/08 W roku 2008 w woj. zachodniopomorskim działało: • 7 uczelni publicznych (bez uwzględniania WZ) • 15 uczelni niepublicznych (bez uwzględniania WZ) Od początku istnienia niepublicznego szkolnictwa wyższego w Polsce liczba uczelni rośnie pomimo faktu, że od kilku lat głośno mówi się o postępującym spadku liczby osób w wieku studenckim (19-24 lat). W ciągu ostatnich lat tempo to jednak zwalnia i na rynku pojawiają się już praktycznie tylko uczelnie niszowe. Źródło: „Szkoły Wyższe i ich Finanse w roku 1993-2007”, Warszawa 1994-2008 6 Liczba studentów I roku w Polsce w latach 1994-2007 studia licencjackie i jednolite magisterskie 600 000 W roku 2007 w woj. zachodniopomorskim na I roku studiów było: 18 980 studentów. 500 000 466, 469,1 507,7 472,9 505,1 487,5 501,6 442,6 423,1 394,9 liczba studentów 400 000 345, 287,5 300 000 249,5 214,2 200 000 100 000 0 1994/95 1995/96 1996/97 1997/98 1998/99 1999/00 2000/01 2001/02 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 2006/07 '2007/08 rok akademicki Liczba studentów I roku ustaliła się w roku akademickim 2004/05 na poziomie około 500 tys. Po niewielkich spadkach w roku 2006/07, które zapowiadane były jako początek spadków o podłożu demograficznym, liczba zapisanych ponownie wróciła na wyższy poziom. Jednak na rynku można wyczuć oczekiwanie ponownych spadków. Źródło: „Szkoły Wyższe i ich Finanse w roku 1993-2007”, Warszawa 1994-2008 7 Liczba studentów I roku w woj. zachodniopomorskim w latach 1999-2007 30000 27287 Liczba studentów 25000 23541 22785 22187 22907 21369 20775 20000 19438 18980 2006 2007 15000 10000 5000 0 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Liczba studentów I roku w uczelniach w województwie zachodniopomorskim w latach akademickich 1999/00 do 2007/08 spadała i osiągnęła poziom około 19 000 studentów. Porównując te dane z przedstawionymi na poprzednim wykresie danymi dotyczącymi Polski można stwierdzić, że woj. zachodniopomorskie w zakresie akademickości znajduje się poniżej średniej w kraju (w kraju liczba studentów utrzymuje się na stałym poziomie). Źródło: „Szkoły Wyższe i ich Finanse w roku 1993-2007”, Warszawa 1994-2008 8 Lokalizacja szkół wyższych i wydziałów zamiejscowych w powiatach woj. zachodniopomorskiego w grudniu 2008 0 sławieński Mapa przedstawia lokalizacje szkół wyższych w województwie zachodniopomorskim (z uwzględnieniem wydziałów zamiejscowych). W Szczecinie działa łącznie 20 uczelni, w Koszalinie 4. Pojedyncze uczelnie szukają swojej szansy na mniejszych rynkach. kołobrzeski 3 gryficki Świnoujście 1 0 1 0 kamieński 1 0 policki goleniowski Szczecin 20 Koszalin4 0 0 koszaliński 0 1 świdwiński szczecinecki łobeski 0 drawski 2 stargardzki 0 0 choszczeński pyrzycki 0 0 gryfiński myśliborski 1 wałecki liczba uczelni i WZ woj. zachodniopomorskie Źródło: Opracowanie własne TEB Akademia na podstawie analiz konkurencji w latach 2006-2009 20 4 3 2 1 0 9 Liczba słuchaczy studiów podyplomowych w Polsce w latach 1997-2007 200 000 180 000 173,5 170,2 liczba studentów (tys.) 160 000 150,7 139,8 140 000 120 000 131, 131,2 2002/03 2003/04 136,2 135,9 2004/05 2005/06 107,4 100 000 88,3 80 000 60 000 58,8 40 000 20 000 0 1997/98 1998/99 1999/00 2000/01 2001/02 2006/07 2007/08 rok akademicki Liczba słuchaczy studiów podyplomowych w roku akademickim 2007 osiągnęła maksymalny poziom w historii. Bez wątpienia do popularyzacji tego typy studiów przyczyniły się studia dofinansowane z funduszy UE. Z drugiej strony studia te popularyzowane są przez samych absolwentów, którzy wracając do miejsc pracy stosują nabyte umiejętności i propagują dane studia. Studia podyplomowe w Grupie WSB są jednymi z najlepszych na rynku. Jeżeli są akurat w ofercie studia dofinansowane z EFS, to limit miejsc zapełnia się w ciągu kilku dni. Większość studiów katalogowych również zamyka rekrutację długo przed czasem. Źródło: „Szkoły Wyższe i ich Finanse w roku 1993-2007”, Warszawa 1994-2008 10 KRYZYS GOSPODARCZY W LATACH 2008-2009 - PRAWDOPODOBNY WPŁYW NA SYTUACJĘ SZKÓŁ WYŻSZYCH Bezrobocie w Polsce od lutego 2008 do lipca 2009 Stopa bezrobocia w Polsce osiągnęła najwyższy poziom w marcu 2009 – 11,2%. Letnie prace sezonowe przyczyniły się do obniżenia tego wskaźnika. Jednak już w lipcu ponownie odnotowano jej wzrost. Źródło: Opracowanie własne na podstawie publikacji GUS : „Miesięczna informacja o bezrobociu w Polsce” od lutego 2008 do lipca 2009 12 Bezrobocie w województwach w Polsce w lipcu 2009 Mapa przedstawia najnowsze dane GUS o wysokości stopy bezrobocia w województwach w Polsce. 9,4 POMORSKIE 18,1 WARMIŃSKO-MAZURSKIE 14,8 10,9 ZACHODNIOPOMORSKIE Województwo zachodniopomorskie jest drugim województwem w Polsce pod względem wysokości stopy bezrobocia. PODLASKIE 14,5 KUJAWSKO-POMORSKIE 7,8 MAZOWIECKIE 7,2 14,1 WIELKOPOLSKIE LUBUSKIE 10 12,2 ŁÓDZKIE LUBELSKIE 11,3 DOLNOŚLĄSKIE 14,8 11,1 Stopa bezrobocia - lipiec 2009 województwa 14,2 14,1 11,7 10,1 7,9 do do do do do 18 14,2 14,1 11,7 10,1 (5) (1) (2) (4) (4) OPOLSKIE 7,7 ŚWIĘTOKRZYSKIE ŚLĄSKIE 14,1 8,3 PODKARPACKIE MAŁOPOLSKIE Źródło: Opracowanie własne na podstawie publikacji GUS: „Miesięczna informacja o bezrobociu w Polsce – lipiec 2009” 13 Kryzys a studenci W lutym 2009 r Centrum Badań Opinii Publicznej przeprowadziło badania, które wskazują, że prawie połowa Polaków (48 %) odczuła skutki światowego kryzysu. Jedną z grup społecznych są studenci, którzy borykają się z takimi problemami jak: • wzrost kosztów utrzymania; jjjjjjj • problemy ze znalezieniem sponsorów którzy mogliby sfinansować studenckie działania w ramach kół naukowych; • trudności z pozyskaniem kredytu studenckiego (niektóre banki już wycofały się z ich udzielania); • problemy ze znalezieniem miejsca pracy. 14 Potencjalne skutki kryzysu gospodarczego dla szkół wyższych w Polsce TEB Akademia – założyciel szkół Grupy WSB w okresie od stycznia 2009 analizował potencjalne skutki pogłębiającego się kryzysu, które mogą uderzyć w szkoły wyższe w Polsce. W skład grupy wchodzili finansiści, marketingowcy, ekonomiści oraz specjaliści od rynku szkół wyższych w Polsce. Wyróżniono wiele potencjalnych zagrożeń związanych z kryzysem gospodarczym, m. in.: • Spadek rekrutacji spowodowany wzrostem bezrobocia i trudniejszą sytuacją studentów; • Większa wrażliwość na ceny doprowadzi że konkurencja obniży czesne zmuszając nas do podobnego ruchu – może to doprowadzić uczelnie na granicę rentowności; • Większy wkład własny wymagany przez banki ograniczyć może zdolności inwestycyjne szkół; • Drastyczny wzrost zadłużenia studentów • Wzrost preferencji wyboru uczelni publicznych (niepłatnych), nawet kosztem preferencji kierunku; • Wzrost znaczenia czesnego i innych opłat związanych z kształceniem; • Wzrost znaczenia kosztów pośrednio związanych z kształceniem (wynajem mieszkania, dojazdy, życie studenckie); • Koncentracja rynku – więksi będą coraz więksi i silniejsi; • Firmy i instytucje będą ciąć w pierwszym rzędzie budżety szkoleniowe (wg Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości wynika, że w latach 2009-2010 budżety szkoleniowe zmniejszą się o 10-30 %). 15 Potencjalne pozytywne skutki kryzysu gospodarczego na sytuację szkół wyższych Poza zagrożeniami kryzys gospodarczy może spowodować również pojawienie się dodatkowych szans dla szkół wyższych. Wyróżniono m. in.: • Szanse na okazyjne nabycie nieruchomości na potrzeby dydaktyczne uczelni; • Mniejszy koszt wybudowania jednego metra kwadratowego powierzchni dydaktycznych; • Szansa dla większych podmiotów rynku edukacyjnego na przejmowanie uczelni, których założyciele decydują się na wycofanie z rynku w obliczu kryzysu; • Możliwość zrekrutowania lepszych pracowników na rynku (rośnie operatywność i mobilność uczonych, rośnie poziom ich pracy dydaktycznej, bo rynek w sposób naturalny punktuje najlepszych); • Większe zainteresowanie bezpłatnymi szkoleniami i studiami podyplomowymi dofinansowanymi z Unii – zwłaszcza indywidualnych osób (nieustanna edukacja daje większe szanse na znalezienie nowej, niejednokrotnie lepszej pracy). 16 Przykłady działań szkół wyższych powiązanych bezpośrednio z kryzysem gospodarczym • Wyższa Szkoła Języków Biznesu i Języków Obcych w Poznaniu już na przełomie lutego i marca dodała (dokleiła) do swoich stałych plakatów dopisek „W kryzysie inwestuję w naukę”. Zdjęcie -> • Kolejna z poznańskich uczelni oferuje we współpracy z firmą zewnętrzną ubezpieczenie dla zapisujących się na studia, które zabezpiecza finansowanie studiów przez studentów w przypadku m.in. utraty pracy, śmierci współmałżonka. Rozwiązanie to było również rozważane w przypadku Grupy WSB 17 WIZJA NIŻU DEMOGRAFICZNEGO ORAZ ZAPOWIADANEGO ZGUBNEGO WPŁYWU NA SYTUACJĘ UCZELNI NIEPUBLICZNYCH W POLSCE Prognoza liczby 19-latków w Polsce w latach 2010-2026 Wykres przedstawia liczbę 19-latków w okresie od roku 2000 do 2009 oraz prognozę do roku 2026. W roku 2002 liczba 19-latków osiągnęła maksymalny poziom blisko 700 tys. Liczba ta spadła do poziom ok. 560 tys. w roku 2007 roku. Do tej pory spadki nie przyczyniły się do ograniczania liczby studentów I roku w szkołach wyższych, ale widmo skutków niżu wydaje się nieuniknione. Według prognoz liczba 19-latków w roku 2021 będzie mniejsza o prawie połowę w stosunku do roku 2002. Źródło: Prognoza przygotowana w oparciu o liczbę osób w wieku 0-19 oraz tablice życia. 19 Wzrost skłonności do podejmowania studiów w latach 2003 - 2007 2003 2007 2007/2003 liczba studentów I roku w wieku 19 lat 190237 210086 10 % liczba osób w wieku 19 lat 677693 567643 -16,2 % wsk. skłonności do podjęcia studiów 19-latków 28,07% 37,01 % 8,94 p. p. (+31,8% ) Według przedstawionych danych liczba 19-latków w latach 2003-2007 spadła o 16,2 %. Jednak liczba studentów w wieku 19-lat w tym samym okresie wzrosła o 10%. W roku 2003 - 28,07% 19-latków podjęło studia W roku 2007 wskaźnik ten wynosił już 37,01%. W latach 2003 – 2007 widoczny jest pozytywny +8,94 p. p. wzrost skłonności do podjęcia studiów osób w wieku 19 lat, mimo 16,2 % ogólnego spadku osób w tym wieku. Z badań TEB Akademia wynika, że ten wzrost skłonności do podjęcia studiów dotyczy również pozostałych grup wiekowych. Widać więc, że do tej pory skutki niżu powstrzymuje „popularyzacja studiów” wśród osób młodych kończących szkoły średnie. Przewidując początek spadków liczby zapisanych na studia w Polsce należy sobie odpowiedzieć na pytanie: Jaki poziom jest dla skłonności do podjęcia studiów poziomem krytycznym i kiedy ten poziom zostanie osiągnięty? Źródło: Opracowanie własne w oparciu o dane publikowane w rocznikach „Szkoły Wyższe i ich Finanse w roku 1993-2007”, Warszawa 1994-2008 20 Możliwe następstwa niżu demograficznego w szkolnictwie wyższym Spadek zapisanych na studia w szkołach wyższych będący następstwem niżu demograficznego będzie miał charakter długoterminowy. Niż demograficzny osiągnie kulminację dopiero w roku 2021. W momencie pojawienia się pierwszych spadków w liczbie zapisanych na studia można będzie mieć pewność, że spadek będzie trwał właśnie do tego roku. Uczelnie przygotowują się do walki z niżem już od kilku lat. Kształtują swoje oferty, struktury w taki sposób, aby przetrwać ten krytyczny okres. Potencjalne skutki wystąpienia niżu demograficznego i zjawiska do których niż demograficzny może się przyczynić: • Zaostrzenie walki o studenta między uczelniami. Możliwe, że pojawią się uczelnie, które będą kształciły na „granicy rentowności” i walczyły między sobą redukując koszty, co wpłynie na jakość studiów; • Konkurencja między uczelniami elitarnymi; • Większa orientacja uczelni na kształceniu osób dorosłych (studia podyplomowe, MBA, pojedyncze szkolenia, wykłady); • Wyspecjalizowanie uczelni w pozyskiwaniu środków unijnych na prowadzenie i promocję studiów, które będą bezpłatne dla słuchaczy. Ten dodatkowy kapitał może umożliwić wysunięcie się niektórych uczelni przed konkurecję; • Likwidacja uczelni – mała liczba studentów może niestety prowadzić do utraty płynności przez uczelnię i w rezultacie konieczność likwidacji (takie przypadki mają miejsce nawet teraz); • Przejmowanie uczelni – silne uczelnie mogą przejmować słabsze. Również założyciele wyspecjalizowani w działaniu na rynku szkół wyższych mogą poszerzać swój portfel uczelni przejmując funkcje założycielskie w słabszych uczelniach. Dzięki kapitałowi oraz specjalistycznej wiedzy założyciela takie szkoły mogą na nowo odżywać i dalej kształcić studentów; • Większa współpraca z firmami w kształceniu pracowników oraz prowadzeniu działalności badawczej (jest to obszar do zagospodarowania szczególnie dla szkół publicznych których kapitał ludzki niejednokrotnie nie jest wykorzystywany na zewnątrz uczelni); 21 WNIOSKI Podsumowanie i wnioski Rynek szkół wyższych, w Polsce a w szczególności rynek szkół niepublicznych rozwija się od początku swojego istnienia w dużym tempie. 15 lat zajęło nam nadgonienie krajów zachodniej Europy w zakresie dostępności wyższej edukacji. Od czterech-pięciu lat szkoły wyższe wypatrują pierwszych oznak spadków związanych z niżem demograficznym. Jednakże do tej pory nie można powiedzieć, że malejąca liczba osób w wieku studenckim (19-24) wywołała jakiekolwiek negatywne zmiany w zapisach na studia w polskich uczelniach. Również wstępne raporty o rekrutacji nie mówią nic o spadkach. Specjaliści zajmujący się rynkiem edukacyjnym są zgodni – w rynek szkół wyższych prędzej czy później niż demograficzny uderzy. Pojawienie się kryzysu gospodarczego w Polsce i na świecie może przyczynić się do wcześniejszego pojawienia się pierwszych skutków niżu demograficznego – pierwszych znaczących spadków w liczbie zapisanych na studia. Wystarczy, że wszechobecny kryzys spowoduje powstrzymanie trwającego od lat 90-tych wzrostu skłonności do podejmowania studiów wśród polaków, a rozpocznie się tendencja spadkowa, która może trwać nawet do roku 2020. W obliczu tych spadków możemy spodziewać się zmian na rynku edukacji wyższej w Polsce takich jak: • konsolidacje uczelni; • modyfikacje oferty (reorientacja na kształcenie dorosłych); • zacieranie się profili uczelni (szkoły biznesowe mogą wprowadzać do oferty np. fizjoterapie, jeżeli będą widziały szansę na wystarczającą wielkość zapisów); • zwiększenie znaczenia studiów dofinansowanych ze środków unijnych (studia I stopnia, studia podyplomowe); • większa orientacja marketingowa uczelni publicznych (zjawisko od kilku lat obserwowane na rynku, uczelnie publiczne już widzą, że bezpłatność studiów może nie być wystarczającym czynnikiem przyciągającym maturzystów); 23 DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ