ARTYKUŁY Nowe stwierdzenia rozrodu borowiaczka Nyctalus

ARTYKUŁY Nowe stwierdzenia rozrodu borowiaczka Nyctalus

ARTYKUŁY
Chrońmy Przyr. Ojcz. 69 (6): 550–556, 2013
Nowe stwierdzenia rozrodu borowiaczka Nyctalus leisleri
na Pomorzu
New records of Lesser Noctule Nyctalus leisleri
breeding in the Pomerania region (N Poland)
MATEUSZ CIECHANOWSKI1, GRAŻYNA SADOWSKA1, 2, MARTA WIĘCKOWSKA1, ANETA ZAPART1
1
Akademickie Koło Chiropterologiczne
Polskiego Towarzystwa Ochrony Przyrody „Salamandra” w Gdańsku
Katedra Ekologii i Zoologii Kręgowców, Uniwersytet Gdański
80–308 Gdańsk, ul. Wita Stwosza 59
e-mail: [email protected]
2
Wdzydzki Park Krajobrazowy
83–400 Kościerzyna, ul. Świętojańska 5E
Słowa kluczowe: nietoperze, Chiroptera, rozmieszczenie, Polska, Pomorze, pojezierza.
Borowiaczek Nyctalus leisleri (Kuhl, 1818) jest gatunkiem nietoperza w kontynentalnej Europie
ściśle związanym ze starymi drzewostanami, w Polskiej czerwonej księdze zwierząt ma status gatunku narażonego na wyginięcie (kategoria VU). W południowo-wschodniej części kraju występuje stosunkowo często i licznie, a w niektórych kompleksach leśnych (takich jak Puszcza
Białowieska i Kozienicka) należy do dominujących składników chiropterofauny. W zachodniej
części kraju jest już znacznie rzadszy, a na Pomorzu Gdańskim należy do najrzadszych gatunków
nietoperzy odbywających rozród. Karmiące samice złowiono tu jedynie w Puszczy Darżlubskiej
i na Pojezierzu Iławskim. W latach 2010–2011 autorzy stwierdzili po raz pierwszy rozród borowiaczka nad Zagórską Strugą (Trójmiejski Park Krajobrazowy) i nad rzeką Kwaczą koło Słupska.
Rozmieszczenie i ochrona
Borowiaczek Nyctalus leisleri (Kuhl, 1818)
jest gatunkiem nietoperza zasiedlającym większą część Europy – od portugalskiej wyspy
Madery na Atlantyku, Półwyspu Iberyjskiego,
Włoch i Grecji po Wyspy Brytyjskie, Niemcy,
Polskę, Łotwę i europejską część Rosji (południowy Ural i Powołże). Na Półwyspie
Skandynawskim stwierdzono go jedynie w regionie Skania, położonej na południowym
krańcu Szwecji. Poza Europą sięga do północ-
550
nej Afryki, Turcji, Iranu, Kaukazu i Kirgizji po
wschodni Afganistan, Himalaje i środkowe
Chiny. Borowiaczek jest uważany za gatunek
rzadki w Europie, choć lokalnie bywa częsty
w Hiszpanii, południowej Francji, Niemczech
i na Bałkanach (Horaček i in. 2000; Dietz i in.
2009). Jego europejską ostoję stanowi Irlandia,
gdzie jest najczęstszym nietoperzem, odnotowanym na setkach stanowisk i tworzącym liczne kolonie rozrodcze, grupujące nawet do 1000
osobników. Irlandzka populacja jest jednak
bardzo nietypowa, gdyż latem zasiedla głów-
M. Ciechanowski i in.
nie budynki, tymczasem w pozostałych krajach
Europy borowiaczek jest nietoperzem leśnym,
kryjącym się w dziuplach drzew i skrzynkach
lęgowych (Dietz i in. 2009). Również w Polsce
borowiaczek zasiedla niemal wyłącznie dziuple
(Lesiński 1983; Ruczyński, Bogdanowicz 2005;
Ruczyński i in. 2010) oraz skrzynki (Kowalski,
Lesiński 1994, 1995; Harmata 1996; Kowalski
i in. 1996; Łochyński i in. 2002). Odnotowano
tylko jeden przypadek rozrodu tego gatunku na
strychu domu na Kujawach, gdzie wykryto samicę z młodym, przebywającą wspólnie z niewielką kolonią borowców wielkich Nyctalus
noctula (Kasprzyk 2003). Z wyjątkiem skrajnie
zachodnich i południowych populacji, gatunek
ten odbywa długodystansowe migracje sezonowe (do ponad 1500 km), co skutkuje licznymi
stwierdzeniami borowiaczka poza granicami
jego zasięgu, m.in. na Wyspach Owczych i Szetlandach (Dietz i in. 2009).
Rozproszone stanowiska tego gatunku podawane są z większości makroregionów geograficznych Polski, choć do niedawna uważano, że
ograniczają się do południowej i środkowej części kraju (Ruprecht 1983). Po roku 1983 stwierdzono go po raz pierwszy w Beskidach (Mysłajek
2002; Mysłajek i in. 2007; Szkudlarek i in. 2008),
Sudetach (Kokurewicz 1991), na Pobrzeżu
Szczecińskim, Pojezierzu Zachodniopomorskim
(Wołoszyn 2001; Łochyński i in. 2002), Pobrzeżu
Koszalińskim (Ciechanowski 2003), Pojezierzu
Mazurskim (Kasprzyk, Ruprecht 1996) i Litewskim (Sachanowicz i in. 2001; Postawa, Gas
2003). Znaleziono również nowe stanowiska
borowiaczka w Pradolinie Warciańsko-Odrzańskiej (Bajaczyk, Jurczyszyn 1999), na Wale Trzebnickim (Łupicki 1999), Płaskowyżu Rybnickim
(Mysłajek i in. 2004), Pojezierzu Wielkopolskim
(Łochyński i in. 2002; Łochyński, Grzywiński
2009), Nizinie Południowopodlaskiej (Sachanowicz, Krasnodębski 2003), Polesiu Zachodnim
(Piskorski 2008), Nizinie Północnomazowieckiej (Lesiński i in. 2006), Wyżynie Olkuskiej
(Godawa 1995) i w Kotlinie Sandomierskiej
(Piskorski 2007).
Borowiaczek jest uważany za gatunek rzadki w Polsce (Wołoszyn 2001), choć w południo-
Rozród borowiaczka na Pomorzu
wo-wschodniej części kraju wydaje się on relatywnie częsty i przynajmniej lokalnie liczny (Kowalski, Lesiński 1994, 2004; Piskorski,
Urban 2003; Piskorski i in. 2009). W niektórych rozległych, obfitujących w starodrzewia, kompleksach leśnych, takich jak Puszcza
Kozienicka czy Białowieska, należy obok borowca wielkiego i nocka rudego Myotis daubentonii do dominujących składników chiropterofauny (Kowalski i in. 1996; Rachwald
i in. 2001). W zachodniej części kraju gatunek
ten spotykany jest o wiele rzadziej (Łochyński
i in. 2002; Kowalski, Lesiński 2004), choć nawet tam można znaleźć pojedyncze stanowiska, gdzie osiąga on relatywnie wysoki współczynnik dominacji (Mysłajek i in. 2002). Na
Pomorzu Gdańskim należy natomiast do najrzadszych i najmniej licznych nietoperzy przystępujących do rozrodu. Mimo szeroko zakrojonych badań, opartych na odłowach w sieci nad
wodami i w lasach, karmiące samice złowiono dotychczas jedynie w Puszczy Darżlubskiej
koło Wejherowa (2 stanowiska – Ciechanowski
2003) oraz w Parku Krajobrazowym Pojezierza
Iławskiego (1 stanowisko – Ciechanowski i in.
2002). Dotychczas w Polsce nie znaleziono borowiaczków w okresie zimowym (Sachanowicz
i in. 2006), natomiast w okresie wędrówki jesiennej pojedyncze osobniki mogą pojawiać
się nawet w centrach dużych miast (Gawlak
1995; Łochyński i in. 2002). Borowiaczek objęty jest w Polsce ochroną ścisłą, umieszczono
go w Załączniku IV Dyrektywy Siedliskowej
(Dyrektywa 1992), a w Polskiej czerwonej księdze zwierząt zaklasyfikowano go do kategorii
VU (narażony – Wołoszyn 2001).
Nowe stanowiska
W latach 2010–2011 odnaleziono dwa nowe
stanowiska rozrodu borowiaczka na Pomorzu
Gdańskim (sensu Markowski, Buliński 2004):
1. Dolina Zagórskiej Strugi, województwo
pomorskie,
powiat
wejherowski,
gmina
Rumia, Trójmiejski Park Krajobrazowy, oddział 75t leśnictwa Stara Piła, nadleśnictwo-
551
Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 69, zeszyt 6, 2013
Gdańsk (54°32′36,81″N, 18°21′32,32″E). Stanowisko znajduje się w podprowincji Pojezierzy
Południowobałtyckich, makroregionie Pojezierza
Wschodniopomorskiego i mezoregionie Pojezierza Kaszubskiego (Kondracki 2009). Wieczorem,
10.07.2010 roku, złowiono dorosłą, karmiącą samicę borowiaczka (ryc. 1B) w sieć chiropterologiczną rozpiętą nad potokiem Zagórska Struga.
Brzegi cieku porośnięte są przez łęg jesionowo-olszowy, a zbocza doliny – głównie przez grądy, acydofilne lasy dębowo-bukowe oraz kwaśne
i żyzne buczyny niżowe. Długość przedramienia
złowionego osobnika wynosiła 43,2 mm, a masa
ciała – 14 g.


A
B
Ryc. 1. Dorosłe, karmiące samice borowiaczka Nyctalus
leisleri złowione na Pomorzu (A – rzeka Kwacza koło
Kozłówka, powiat słupski, 23/24.07.2011 r.; fot.
M. Więckowska; B – Dolina Zagórskiej Strugi koło
Rumii, 10.07.2010 r.; fot. G. Sadowska)
Fig. 1. Adult, lacta�ng females of Lesser Noctule
Nyctalus leisleri captured in the Pomerania region
(A – the Kwacza river near Kozłówek, the district of
Słupsk, 23/24 July, 2011; photo by M. Więckowska;
B – the Zagórska Struga Valley near Rumia, 10 July,
2010; photo by G. Sadowska)
552
M. Ciechanowski i in.
2. Kozłówek koło Lulemina, województwo
pomorskie, powiat słupski, gmina Kobylnica,
otulina Parku Krajobrazowego „Dolina Słupi”
(54°20′12,64″N, 16°58′46,85″E). Stanowisko
znajduje się w podprowincji Pobrzeży Południowobałtyckich, makroregionie Pobrzeża Koszalińskiego i mezoregionie Równiny Sławieńskiej
(Kondracki 2009). W nocy 23/24.07.2011 roku
złowiono karmiącą samicę borowiaczka (ryc. 1A)
w sieć chiropterologiczną rozpiętą nad rzeczką
Kwaczą otoczoną wąskim pasem lasów łęgowych
(w przewężeniu rozdzielającym dwie części niewielkiego kompleksu drzewostanów gospodarczych), w sąsiedztwie rozległych łąk i alei starych
drzew. Długość przedramienia złowionego osobnika wynosiła 44,7 mm, a masa ciała – 17 g.
Dyskusja
Oba złowione osobniki uzupełniają wiedzę na temat rozmieszczenia borowiaczka
w północnej Polsce. Karmiąca samica z Doliny
Zagórskiej Strugi reprezentuje pierwsze stwierdzenie tego gatunku w Trójmiejskim Parku
Krajobrazowym i na Pojezierzu Kaszubskim
(Jarzembowski, Stępniewska 1996). Stanowisko
to jest jednak położone w relatywnie niewielkiej
odległości od dotychczas znanych stanowisk
rozrodu tego gatunku w Puszczy Darżlubskiej
– 13 km od oddziału 158 leśnictwa Orle koło
Wejherowa (Pradolina Łeby i Redy) oraz 12 km
od oddziału 120g leśnictwa Sławutówko na
Wysoczyźnie Żarnowieckiej (Ciechanowski
2003). O wiele cenniejsze jest złowienie karmiącej samicy borowiaczka w Kozłówku koło
Lulemina, będące pierwszym stwierdzeniem
tego gatunku na Pomorzu Środkowym i stanowiące uzupełnienie luki w znanym rozmieszczeniu gatunku między stanowiskami w Puszczy Darżlubskiej i w okolicach Szczecina
(Cedyński Park Krajobrazowy i nadleśnictwo
Rokita; Łochyński i in. 2002). Mimo intensywnych poszukiwań, gatunek ten nie był dotąd
stwierdzony w Parku Krajobrazowym „Dolina
Słupi” (Ciechanowski i in. 2006a). Powyższe
wyniki potwierdzają rzadkość borowiaczka na
Pomorzu Gdańskim. Jego udział wśród nieto-
Rozród borowiaczka na Pomorzu
perzy chwytanych w sieci na tym terenie wynosił od 0–3%, podczas gdy udział blisko spokrewnionego i charakteryzującego się podobną łownością borowca wielkiego Nyctalus noctula – od
8–37% (Ciechanowski i in. 2002; Ciechanowski
2003; Ciechanowski i in. 2006a, b; Ciechanowski
i in. 2008). Tymczasem udział borowiaczka i borowca wielkiego wynosił odpowiednio:
w Puszczy Białowieskiej – 14 i 31% (Rachwald
i in. 2001), w Puszczy Kozienickiej – 13 i 35%
(Kowalski i in. 1996), w Lasach Łukowskich –
7 i 32% (Sachanowicz, Krasnodębski 2003),
a w Lasach Strzeleckich – 12 i 42% (Piskorski i
in. 2009). Liczba znanych stanowisk borowiaczka byłaby większa, gdyby uwzględnić stwierdzenia dokonane za pomocą szerokopasmowego
detektora ultradźwięków, zwłaszcza w ramach
przeprowadzanych ocen oddziaływania na środowisko różnych inwestycji – elektrowni wiatrowych i dróg ekspresowych (M. Ciechanowski –
npbl.). Wielu autorów sugeruje, że odróżnienie
sygnałów echolokacyjnych borowiaczka od innych gatunków nietoperzy (szczególnie borowca wielkiego) nie nastręcza trudności i pozwala na pewne stwierdzenie tego gatunku w terenie (Ahlén 1990; Barataud 1996; Ahlén, Baggøe
1999). W rzeczywistości jednak, parametry
jego sygnałów w niektórych sytuacjach bywają
bardzo podobne do sygnałów mroczka posrebrzanego Vespertilio murinus, a ich rozróżnienie w oparciu o analizę bioakustyczną może być
wówczas bardzo trudne lub wręcz niemożliwe
(Skiba 2003).
Począwszy od lat 80. XX wieku Dolina
Zagórskiej Strugi jest projektowanym rezerwatem przyrody, którego powierzchnia miała
pierwotnie wynosić 288 ha. Celem jego utworzenia miała być ochrona dobrze zachowanych
zbiorowisk leśnych o różnym stopniu naturalności oraz wielu rzadkich, zagrożonych i chronionych gatunków roślin, w tym licznych taksonów o podgórsko-górskim typie rozmieszczenia
(Przewoźniak 2001). Późniejsze badania faunistyczne wykazały również obecność w Dolinie
interesującej entomofauny i awifauny, charakteryzujących się wysokim bogactwem gatunkowym i udziałem gatunków szczególnej tro-
553
Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 69, zeszyt 6, 2013
ski (Ciechanowski i in. 2001). Dotychczasowe
starania na rzecz utworzenia tego rezerwatu kończyły się jednak fiaskiem, a w drzewostanach Doliny prowadzona jest nadal gospodarka leśna. Tymczasem stwierdzenie na omawianym terenie rozrodu borowiaczka – gatunku umieszczonego w Polskiej czerwonej księdze
zwierząt (Wołoszyn 2001) i bardzo rzadkiego w regionie – dostarcza dodatkowego argumentu za objęciem go ochroną rezerwatową.
Ponieważ nietoperz ten preferuje jako kryjówki dzienne naturalne dziuple w drzewostanach
przekraczających wiek 100 lat, a unika drzewostanów młodszych (Ruczyński, Bogdanowicz
2005; Ruczyński i in. 2010), użytkowanie rębne, a także standardowe zabiegi pielęgnacyjne
i hodowlane, mogą stanowić istotny czynnik
ograniczający jego występowanie, przynajmniej w lokalnej skali.
Podziękowania
Autor dziękuje wszystkim członkom i sympatykom Akademickiego Koła Chiropterologicznego
Polskiego Towarzystwa Ochrony Przyrody „Salamandra”, którzy uczestniczyli w badaniach nietoperzy
w okolicach Rumii i Lulemina: Konradowi Bidzińskiemu, Annie Czablewskiej, Karolinie Iwińskiej,
Martynie Jankowskiej-Jarek, Adamowi Koziurze,
Annie Nalewaji i Piotrowi Piliczewskiemu. Józefowi
Wysińskiemu z Parku Krajobrazowego „Dolina Słupi”
za zainicjowanie i zorganizowanie badań chiropterofauny w zachodniej części otuliny parku. Markowi
Zemanowi i Michałowi Piwoszowi z Nadleśnictwa
Gdańsk za wszechstronne wsparcie badań nad nietoperzami Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego.
Badania przeprowadzono w oparciu o zezwolenie
Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska nr DOPOZGIZ.6401.09.19.2011.km
PIŚMIENNICTWO
Ahlén I. 1990. Identification of bats in flight. Swedish Soc. Cons. Nat. i Swedish Youth Assoc. Env.
Stud. Cons., Stockholm.
Ahlén I., Baggøe H.J. 1999. Use of ultrasound detectors for bat studies in Europe: experiences from
field identification, surveys and monitoring.
Acta Chiropterol. 1: 137–150.
Bajaczyk R., Jurczyszyn M. 1999. Ssaki (Mammalia)
planowanego Krzesińskiego Parku Krajobrazowego. Bad. Fizjogr. Pol. Zach., Seria C 46: 89–93.
Barataud M. 1996. The World of Bats. Acoustic identification of French bats. Sittelle Publishers, Mens.
Ciechanowski M. 2003. Chiropterofauna Puszczy
Darżlubskiej. Nietoperze 4: 45–59.
Ciechanowski M., Anikowska U., Nalewaja A., Przesmycka A., Biała A. 2006a. Nietoperze (Chiroptera) Parku Krajobrazowego „Dolina Słupi”. Nietoperze 7: 19–38.
Ciechanowski M., Czablewska A., Mączyńska M.,
Narczyński T., Przesmycka A., Zapart A., Jarzembowski T., Rachwald A. 2008. Nietoperze
(Chiroptera) Parku Krajobrazowego „Mierzeja
Wiślana”. Nietoperze 9: 203–224.
Ciechanowski M., Garbalewski A., Kowalczyk J. K.,
Ożarowski D. 2001. Waloryzacja faunistyczna
554
wybranych dolin Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego. Przegl. Przyr. 12 (1–2): 69–91.
Ciechanowski M., Koziróg L., Duriasz J., Przesmycka A., Świątkowska A., Kisicka I., Kasprzyk K.
2002. Bat fauna of the Iława Lakeland Landscape
Park (northern Poland). Myotis 40: 33–45
Ciechanowski M., Przesmycka A., Sachanowicz K.
2006b. Nietoperze (Chiroptera) Wdzydzkiego
Parku Krajobrazowego. Parki Nar. Rez. Przyr.
25: 85–100.
Dietz C., Helversen O., Nill D. 2009. Nietoperze Europy i Afryki północno-zachodniej. Biologia, rozpoznawanie, zagrożenia. Multico Oficyna Wyd.,
Warszawa.
Dyrektywa 1992. Dyrektywa Rady 92/43/EWG
z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny
i flory.
Gawlak A. 1995. Stwierdzenie borowiaczka – Nyctalus leisleri (Kuhl) w Poznaniu. Biuletyn CIC
18/19: 21.
Godawa J. 1995. Zmiany w faunie nietoperzy Ojcowskiego Parku Narodowego w latach 1950–2000.
Seria badań kontrolnych w latach 1988–1989.
Prądnik 9: 251–256.
M. Ciechanowski i in.
Harmata W. 1996. Materiały do występowania nietoperzy Chiroptera w Puszczy Niepołomickiej.
Przegl. Przyr. 7: 84–87.
Horaček I., Hanák V., Gaisler J. 2000. Bats of the Palearctic Region: A Taxonomic and Biogeographic
Review. W: Wołoszyn B.W. (red.). Proceedings of
the VIIIth EBRS. I: Approaches to Biogeography
and Ecology of Bats. CIC ISEZ PAN, Kraków:
11–157.
Jarzembowski T., Stępniewska A. 1996. Nietoperze
Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego. W: Wołoszyn B.W. (red.). Aktualne problemy ochrony
nietoperzy w Polsce. Materiały IX OKCh, Kraków 25–26 listopada 1995. CIC ISEZ PAN, Kraków: 69–77.
Kasprzyk K. 2003. Pierwsze w Polsce stwierdzenie borowiaczka Nyctalus leisleri (Kuhl, 1818) na strychu w okresie rozrodu. Nietoperze 4: 167–170.
Kasprzyk K., Ruprecht A.L. 1996. Nowe stanowiska
borowiaczka Nyctalus leisleri (Kuhl, 1818) na
Pojezierzu Mazurskim. Przegl. Przyr. 7: 71–75.
Kokurewicz T. 1991. Materiały do chiropterofauny
polskich Karkonoszy. Prace KTN 53: 104–116.
Kondracki J. 2009. Geografia regionalna Polski.
Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.
Kowalski M., Krasnodębski I., Sachanowicz K.,
Dróżdż R., Wojtowicz B. 1996. Skład gatunkowy,
wybiórczość kryjówek i miejsc żerowania nietoperzy w Puszczy Kozienickiej. Kulon 1: 25–41.
Kowalski M., Lesiński G. 1994. Bats occupying nest
boxes for birds and bats in Poland. Nyctalus
(N.F.) 5: 19–26.
Kowalski M., Lesiński G. 1995. Skład gatunkowy
i wybiórczość kryjówek nietoperzy w Puszczy
Kampinoskiej. Przegl. Przyr. 6: 99–108.
Kowalski M., Lesiński G. 2004. Status of the Leisler’s
bat (Nyctalus leisleri) in Poland. Nyctalus (N.F.)
10: 299–304.
Lesiński G. 1983. Borowiaczki, Nyctalus leisleri
(Kuhl) (Mammalia, Chiroptera) w Parku Młocińskim. Przegl. Zool. 27: 203–206.
Lesiński G., Gulatowska J., Kowalski M., Fuszara E.,
Fuszara M., Wojtowicz B. 2006. Nietoperze Wysoczyzny Płońskiej. Nietoperze 7: 39–56.
Łochyński M., Grzywiński W. 2009. Nietoperze Parku Krajobrazowego Puszcza Zielonka. Nietoperze 10: 29–41.
Łochyński M., Grzywiński W., Szubert A., Jaros R.,
Wojtaszyn G., Szkudlarek R. 2002. Występowanie borowiaczka Nyctalus leisleri (Kuhl, 1817)
w zachodniej Polsce. Przegl. Przyr. 13: 213–217.
Rozród borowiaczka na Pomorzu
Łupicki D. 1999. Borowiaczek Nyctalus leisleri na
rozlewisku w Jędrzychowie (woj. dolnośląskie).
Chrońmy Przyr. Ojcz. 55 (2): 120–122.
Markowski R., Buliński M. 2004. Ginące i zagrożone
rośliny naczyniowe Pomorza Gdańskiego. Acta
Bot. Cassub., Monograph. 1: 1–75.
Mysłajek R. W. 2002. Nietoperze Chiroptera Parku
Krajobrazowego Beskidu Małego. Nietoperze 3:
263–269.
Mysłajek R.W., Henel K., Nowak S. 2002. Nietoperze
Chiroptera rezerwatu „Łężczok” koło Raciborza.
Nietoperze 3: 271–276.
Mysłajek R.W., Henel K., Urban R., Kurek K. 2004.
Nietoperze Chiroptera projektowanego rezerwatu „Głębokie Doły” koło Rybnika. Chrońmy
Przyr. Ojcz. 60 (5): 102–104
Mysłajek R.W., Kurek K., Szura C., Nowak S., Orysiak P. 2007. Bats (Chiroptera) of the Silesian Beskid Mountains. Fragm. Faun. 50: 77–85.
Piskorski M. 2007. Fauna nietoperzy Parku Krajobrazowego Lasy Janowskie. Nietoperze 8: 3–11.
Piskorski M. 2008. Fauna nietoperzy Lasów Sobiborskich. Nietoperze 9: 3–17.
Piskorski M., Gwardjan M., Kowalski M., Wojtowicz
B., Urban M., Bochen R. 2009. Fauna nietoperzy
Parku Krajobrazowego Lasy Strzeleckie. Nietoperze 10: 15–22.
Piskorski M., Urban M. 2003. Nietoperze Południoworoztoczańskiego Parku Krajobrazowego. Nietoperze 4: 21–25
Przewoźniak M. (red.) 2001. Trójmiejski Park Krajobrazowy. Przyroda – Kultura – Krajobraz.
Materiały do monografii przyrodniczej regionu
gdańskiego. Tom 6. Wyd. Gdańskie. Woj. Kom.
Ochr. Przyr. w Gdańsku/ Woj. Konserw. Przyr.
w Gdańsku. Gdańsk.
Rachwald A., Boratyński P., Nowakowski W. K. 2001.
Species composition and activity of bats flying
over rivers in the Białowieża Primeval Forest.
Acta Theriol. 46: 235–242.
Ruczyński I., Bogdanowicz W. 2005. Roost cavity selection by Nyctalus noctula and N. leisleri
(Vespertilionidae, Chiroptera) in Bialowieża
Primeval Forest, eastern Poland. J. Mammal. 86:
921–930.
Ruczyński I., Nicholls B., MacLeod C.D., Racey P.A.
2010. Selection of roosting habitats by Nyctalus
noctula and Nyctalus leisleri in Białowieża Forest
– Adaptive response to forest management? Forest Ecol. Manage. 259 (2010) 1633–1641.
555
Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 69, zeszyt 6, 2013
Ruprecht A.L. 1983. 0029. Nyctalus leisleri (Kuhl,
1818). W: Pucek Z., Raczyński J. (red.). Atlas
rozmieszczenia ssaków w Polsce. PWN, Warszawa: 78.
Postawa T., Gas A. 2003. Fauna nietoperzy Wigierskiego Parku Narodowego (północno-wschodnia Polska). Studia Chiropterol. 3/4: 31–42.
Sachanowicz K., Ciechanowski M., Piksa K. 2006.
Distribution patterns, species richness and status of bats in Poland. Vespertilio 9–10: 151–173.
Sachanowicz K., Marzec M., Ciechanowski M., Rachwald A. 2001. Nietoperze Puszczy Rominckiej. Nietoperze 2: 109–115.
SUMMARY
Sachanowicz K., Krasnodębski I. 2003. Skład gatunkowy i antropogeniczne kryjówki nietoperzy
w Lasach Łukowskich. Nietoperze 4: 27–38
Skiba R. 2003. Europäische Fledermäuse. Die Neue
Brehm-Bücherei, Westarp Wissenschaften, Hohenwarsleben.
Szkudlarek R., Węgiel A., Węgiel J., Paszkiewicz R.,
Mleczek T., Szatkowski B. 2008. Nietoperze Beskidu Sądeckiego i Beskidu Niskiego. Nietoperze
9: 29–58.
Wołoszyn B.W. 2001. Nyctalus leisleri (Kuhl, 1817).
W: Głowaciński Z. (red.). Polska czerwona księga
zwierząt. Kręgowce. PWRiL, Warszawa: 58–59.
Chrońmy Przyrodę Ojczystą 69 (6): 550–556, 2013
Ciechanowski M., Sadowska G., Więckowska M., Zapart A. New records of Lesser Noctule Nyctalus
leisleri breeding in the Pomerania region (N Poland)
Lesser Noctule Nyctalus leisleri (Kuhl, 1818) is a migratory bat species considered rare in Europe, except for
Ireland where it appears to be the most numerous vespertilionid taxon. Usually it is a strict forest dweller
inhabiting natural tree holes and nesting boxes in most European countries, including Poland, while in Ireland
it dwells mostly in buildings (Dietz et al. 2009). In Poland, it is a common bat occurring in large numbers
in the south-eastern part of the country (Kowalski, Lesiński 2005), especially in large old-growth stands, like
Białowieża (Rachwald et al. 2001) and Kozienice forests (Kowalski et al. 1996). N. leisleri is much rarer in
western Poland (Łochyński et al. 2002) and is very scarce in northern lakelands and the Baltic Coast, especially
in Pomerania where only 3 sites with the breeding species have been known until recently (Ciechanowski et al.
2002; Ciechanowski 2003). Lesser Noctule is considered as a ‘vulnerable’ (VU) species in Poland (Wołoszyn
2001). Recently, its breeding has been recorded at two noteworthy sites in the Pomerania region, northern
Poland:
1. The Zagórska Struga Valley, near Rumia, Trójmiejski Landscape Park (54°32′36.81″N, 18°21′32.32″E). In
the evening on the 10th of July 2010, an adult, lactating female of N. leisleri (Fig. 1B; forearm 43.2 mm, body
mass 14 g) was captured in a mist net over Zagórska Struga (stream). Banks of the stream are overgrown with
alder-ash alluvial forest, while the slopes of the valley – with beech, oak and hornbeam forests.
2. Kozłówek near Lulemin (54°20′12.64″N, 16°58′46.85″E). At night of 23/24 July 2011, an adult, lactating
female of N. leisleri (Fig. 1A; forearm 44.7 mm, body mass 17 g) was captured in a mist net over the Kwacza river
bordered by a narrow strip of alluvial forests separating two parts of small managed forest, neighbouring large
meadows and a lane of old broadleaved trees.
556