K R Ó T K I E B I O G R A F I E

Pomnik-grobuwiec
B. W.
Walewskiego
na
cmentarzu
rakowickim
K R Ó T K I E
B I O G R A F I E
B IE LA W SK I ZYG M U N T (1877— 1939), ksiądz, p rof. Uniw.
Jana Kazimierza we Lw owie. Ur. 16 V w Brześciu k. Gopła. Nauki
początkow e pobierał w domu rodzinnym i w szkole pow szechnej
w W ałdow ie. W latach 1890— 1894 studiował w M. Seminarium
Księży M isjonarzy w K rakowie. Jesienią 1894 r. wstąpił do semi­
narium internum, a p o dw óch latach (1896) złożył śluby m isjo­
narskie. R ów nocześnie kontynuował studia gimnazjalne w pryw.
gimnazjum zgrom adzenia, a w r. 1898 złożył egzamin dojrzałości
w państwowym gimnazjum św. Anny w K rakow ie. Studia teolo­
giczne odbył u Księży Misjonarzy w K rakow ie w latach 1897— 1901.
Święceń kapłańskich udzielił mu 30 V I 1901 r. kard. Puzyna. Jesienią tego roku wyjechał do Lwowa, gdzie objął kapelanię w ię­
zienia dla k obiet im. św. Marii Magdaleny. Nadto rozpoczął w r.
1902 pracę w szkolnictw ie jako katecheta szkoły ludow ej i szkoły
w ydziałow ej K olei Państw. (1902— 1917), a następnie w Państw.
Sem. N auczycielskim (1917— 1920). Od wczesnych lat kapłańskich
interesował się nie tylko dydaktyką nauczania religii, ale zajm o­
wały go zagadnienia pedagogiczne w ogóle. Zachęcony radami przy­
jaciela ks. Lucjana Lacha, który dostarczał mu niejedn okrotnie
fachow ej lektury, rozczytywał się w literaturze obcej zwłaszcza
niem ieckiej. Następstwem jego studiów było uzyskanie doktoratu
z teologii w uniwersytecie lwowskim w r. 1914. W okresie w ojny
światowej pracow ał także w dziedzinie duszpasterskiej i społecznej.
Pomagał często w spółbraciom w duszpasterstwie szpitalnym i w re­
kolekcjach. W 11. 1914— 1916 pełnił obow iązki kapelana w W ojsk o­
wym Szpitalu Zakaźnym. W r. 1919 został pow ołany na kapelana
ochotniczego oddziału żołnierzy polskich. W 11. 1917— 1919 piasto­
wał urząd dyrektora Stow. Pań M iłosierdzia m etropolii lw ow skiej.
W r. 1919 habilitował się na W ydziale T eologicznym U niwersy­
tetu Jana Kazimierza z zakresu pedagogiki i katechetyki. R ów n o­
cześnie pow ierzyła mu rada wydziału zlecone wykłady z w spo­
mnianych przedm iotów . Z p ow odu ch oroby jednak nie wykładał.
Odtąd szybko awansował w godnościach uniwersyteckich. D. 22 IX
1920 otrzym ał nom inację na profesora nadzwyczajnego, a 28 II
1922 r. na profesora zw yczajnego pedagogiki i katechetyki U. J. K .
W skutek skrzepu w nodze nie miał p relek cji w r. 1922 przez p ól
roku. Jako p rofesor wykładał w ogóle nieregularnie. Z pow odu
złego stanu zdrow ia przeryw ał często w ykłady i w yjeżdżał na dłuż­
sze kuracje — w kraju i za granicę. I tak w r. 1920 przebywał
dłuższy czas w Zakopanem . W r. ak. 1922/23 uzyskał urlop z d ro ­
w otny, to samo w r. ak. 1924/25. C horoba była także p ow odem
zerwania z Zgrom adzeniem Misji, z k tórego wyszedł pod k on iec
1924 r. D. 26 V I w niósł prośbę do Min. W. R. i O. P. o przeniesie­
nie go do stanu spoczynku z p ow odu ch oroby serca. Ministerstwo
udzieliło mu urlopu i wówczas w yjechał na dłuższą kurację na Sy­
cylią. P relek cje zastępczo prow adził ks. K arol Csesznak. D. 1 V I
1926 cofnął Bielawski swą rezygnację i w r. ak. 1926/27 podjął na
n ow o w ykłady uniw ersyteckie. Odtąd prow adził je z większym p o ­
w odzeniem bez przerw y do r. ak. 1932/33. Z początkiem r. ak.
1933/34 zniosło Ministerstwo trzy katedry na W ydziale T eolog icz­
nym U. J. K ., m. in. także katedrę katechetyki i pedagogiki. W sku­
tek tego M inisterstwo Oświaty przeniosło B ielaw skiego w stan
nieczynny. P odk reślić należy, że jako p rofe so r i wychow aw ca
nie wywarł w iększego wpływu i szkoły znaczniejszej nie stw o­
rzył. D o w ybitniejszych uczniów jeg o należy ks. K. M azurkie­
wicz, k tóry habilitował się u Bielaw skiego w r. 1926 na podsta­
wie pracy o B enedykcie H erbeście, pedagogu i organizatorze
szkoły polskiej X V I wieku.
P rócz w ykładów uniw ersyteckich uczył Bielawski jeszcze przez
szereg lat w gimnazjum męskim im. H. Jordana, gimnazjum żeń­
skim im. Słow ackiego i Szkole G ospodarczej we Lw ow ie na Snopkow ie. N ic dziw nego, że B. był doskonałym praktykiem i znawcą
duszy m łodzieży. Od wczesnych lat kapłaństwa do roku mniej w ię­
cej 1936 brał czynny udział w kursach i zjazdach katechetycznych
i w ychow aw czych w kraju i za granicą. Od r. 1911 należał do człon ­
ków redakcji „M iesięcznika K atechetycznego i W ychow aw czego” ,
a w 11. 1921— 1926 był naczelnym redaktorem . W r. 1930 należał
do kom isji przygotow aw czej Synodu lw ow skiego i czynny brał
w nim udział.
Bielawski jest autorem ok. 50 prac i rozpraw z dziedziny ka­
techetyki i pedagogiki, nie licząc wielu p odręczn ik ów szkolnych.
D o rozpraw naukowych ważniejszych należą: Nauka religii na stop­
niu średnim i w yższym (L w ów 1910); Katecheta w obec V I przy­
kazania („M ies. Katech. i W ych.” 1 91 1); Projekt planów dla na­
uki religii (Tam że 1911); Nauka religii dopełniająca (Tam że 1912);
Geneza i rozwój katechizmu i katechezy (Tam że 1912); Gustaw
Meg i Jakub Schmitt, przedstawiciele dwóch szkól katechetycznych
(Tamże 1913); Instrukcje dla nauki religii w szkołach ludowych ,
wydziałowych i uzupełniających (L w ów 191 3); Karność religijna
(„M ies. Katech. i W ych.” 1913); Uczucie religijne i jego rozwój
t(tamże 1914); Zaprawienie dziatwy do pobożnego uczestnictiva we
M szy św. (Tam że 1916); Zagadnienie z pedagogiki religijnej (Lw ów
1918 — praca habilitacyjn a); Podstaivy wychowania religijnego,
cz. I. Intelektualizm i ivoluntaryzm w wychowaniu (L w ów 1920);
cz. II. Integralność w wychowaniu (Lw ów 1922); W stopięćdziesiątą rocznicę Komisji Edukacji Narodowej („M ies. Katech.
i W ych.” 1923); O M szy świętej (Tam że 1923); Kształcenie sumie­
nia to wychowaniu religijnym (Tam że 1924); W ychowanie eucha­
rystyczne (Tamże 1924); Pielęgnowanie modlitwy w wychowaniu
religijnym (Tam że 1925); Asceza w wychowaniu m łodzieży (Tainże
1925); Pedagogika okresu dojrzewania (Tamże 1925); Zagadnienia
icychowawcze (Lw ów 1 92 6); Przewodnik m etodyczny do kate­
chizmu (L w ów 1927); Wartość w wychowaniu religijnym (K raków
1930, odh. z Księgi Pam. Kursu K a tech .); Pedagogika religijno-mo­
ralna (L w ów 1934 ss. 734). Obszerny ten podręczn ik stanowi syn­
tezę prac autora. Oparł go częściow o na własnych spostrzeżeniach
i dośw iadczeniach, częściow o na szkole głównie niem ieckiej.
Nadto jest B. autorem licznych p odręczn ik ów szkolnych. Z nie­
m ieckiego tłumaczył i wydał drukiem ks. J. Pichlera Katechezy
katolickie dla szkól ludowych (K rak ów 1909— -1910, 2 toiny 2 wyd.
tamże 1922, 1931). Z podręczn ik ów szkolnych ważniejsze są nastę­
pujące: Przygotowanie do spowiedzi i Komunii świętej (K raków
1912, 2 wyd. tamże 1922); Katechezy katolickie na pierwszą klasę
szk oły powszechnej (L w ów 1924); Przewodnik m etodyczny do ma­
łego katechizmu rz. kat., cz. II. (L w ów 1927); Katechezy biblijne na
II i I II klasę szkoły powszechnej (L w ów 1928); Katechezy biblijne
na I klasę szkoły powszechnej (L w ów 1932). O prócz pow yższych
opracow ał ks. Bielawski p odręczn ik i do nauki religii dla wszyst­
kich prawie klas szkoły pow szechnej, które ukazały się drukiem
przeważnie we Lw ow ie nakładem bibliotek i R eligijn ej im. arcybpa
B ilczew skiego w latach 1920— 4939.
W trosce o utrzymanie życia religijno-m oralnego m łodzieży
napisał Bielawski dla nich specjalnie szereg książek i m odlitew ni­
ków. W r. 1913 wydal we Lw ow ie p odręczn ik ascetyczno-liturgiczny
pt. Sakrament Pokuty i Ołtarza (ss. 165). Do bardzo znanych i ce ­
nionych m odlitew ników , który doczekał się licznych wydań, zali­
czy ć trzeba jego Szkołę Chrystusową, modlitewnik dla starszej
dziatwy (Lw ów 1916 i liczne wydania późn iejsze). Dla m łodszych
dzieci napisał: U stóp Jezusa, modlitewnik eucharystyczny dla
dziatwy (L w ów 1924). W yliczon e tu rozpraw y i książki stanowią
tylk o ważniejsze p ozycje bibliograficzn e. Szereg recenzji, spraw o­
zdań i notatek bibliograficznych zamieszczał Bielawski w różnych
periodykach, głównie zaś w „M iesięczniku K atechetycznym i W y­
chow aw czym ” , „G azecie K ościeln ej” i „P rzeglądzie T eologiczn ym ”
w latach 1910— 1939.
Ostatnie lata swego życia spędził Bielawski w zaciszu swej willi
we Lw ow ie, zdała od zgiełku. Z pow odu przew lekłej ch oroby rzad-
15]
ko w ychodził z dom u. K aplicę miał u siebie. Nosił się z zamiarem
pow rotu do Zgrom adzenia Księży M isjonarzy. Nie chciał jednak
wskutek dolegliw ości być ciężarem dla otoczenia. P odkreślić trzeba,
że w ostatnich 15 latach, które spędził poza kongregacją, ustosun­
kował się pozytyw nie i życzliw ie zarów no do m isjonarzy, jak in­
nych dzieł św. W incentego a Paulo. Zm arł we Lw ow ie krótko przed
II wojną światową 1939 r., pochow any na cmentarzu łyczakow skim
w grobow cu Zgrom adzenia Misji. Przed śmiercią zapisał cenną bi­
bliotekę oraz przybory liturgiczne i część gotów ki na rzecz m isjo­
narzy lwowskich. Książki p o nim przew ieziono w r. 1945 ze Lwowa
do Krakowa, znajdują się w depozycie w bibliotece stradom skiej.
Catalogue des maisons et du personnel de la Congr. de la Mission, Paris 1902— 1924; Catalogus cleri archid. Leopoliensis w U.
1902 — 1 9 3 9 ; Księga Pamiątkowa trzechsetlecia Zgromadzenia Księ­
ży Misjonarzy (1625— 1925), Kr. 1925 s. 260; Lwowski Synod A r­
chidiecezjalny R. P. 1930, Lw. 1930 s. 13; ,.R oczniki oh Zgrom . św.
W incentego a Paulo ", Kr. 1901 s. 103, 187; Spis dom ów i osób
prow. polskiej Zgrom. K sięży Misjonarzy, Kr. 1920 i 1921 (o d b .
z R O Z ); Spisy wykładów U. J. K . we Lwowie 1920/21 — 1 9 3 3 /3 4 ;
Wydział Teologiczny U niw. Jana Kazimierza w e Lwowie 1918 —
1933, Lw. 1934 s. 82, 84, 87, 91, 94, 95, 118— 120, 139, 152; K a­
talog Sem. Int. (1867— 1916); K ronika Księży M isjonarzy we L w o­
wie (1919— 1946), rkpsy A rch. Księży M isjonarzy w Kr. na Stradom iu ; R elacje śp. ks. A ntoniego Skrzydelskiego C. M .; Ze w spo­
mnień osobistych.
K s. Alfons Schletz
H O ŁY ftSK I O TTO N (1830— 1882), wydawca, redaktor, wła­
ściciel drukarni. R odem z miasteczka Tłuste, powiat Zaleszczyki.
Gimnazjum i studia teologiczne ukończył we Lw owie, gdzie też
wyświęcony został na kapłana 1862 r. Jako wikary pracował naj­
pierw w Skale i Bełzie. Przeniesiony do Lwowa 1866 r. i przy­
dzielony na wikarego do katedry łac. Pełniąc w niej obow iązki
cerem oniarza, zasłużył się ok oło wewnętrznej renow acji i prze­
budow y świątyni. Założył bractwo Najśw. Sakramentu i jako d y­
rektor kierował nim 11 lat. Przyjaciele: Bernard K alicki i ks.
Edward P odolski wciągnęli go do zajęć wydawniczych. P odpisy­
wał jako wydawca od 20 III do zaniknięcia 11 V III 1871 dzien­
nik .,Unia'\ Przejął z rąk K alickiego 10 IX 1870 now ozalożony dekadow iec „Chata
„czasopism o ludowe ku nauce i rozryw ce dla
starszych i dzieci” . Prow adził je bezinteresow nie jako redaktor
i wydawca, zam ieniając „C h atę” na dw utygodnik, a jej dodatek
polityczny „N ow in y” rów nież na osobny dw utygodnik od 1876.
z dołączeniem jako premium dla abonentów ilustrowanego, 40-
K RÓTKIE
BIOGRAFIE
237
centow ego Kalendarza „Chaty'’ od 18*3 r. Oba te pisma ludowe
miały w 1876 r. po 1600 prenum eratorów . Było to najtańsze wy­
daw nictw o dla wsi, redagowane w duchu konserwatywnym . D o
w spółpracy pozyskał H. m. in. J. Szujskiego. Już 21 III 1872
został H. w yróżniony listem pochwalnym Piusa IX za redagowanie
„C h aty” .
W spólnie z kolegą ks. P odolskim otrzymał H. w 1872 k on ­
cesję na drukarnię i dzięki h ojn ej subwencji marszałka k ra jo­
w ego Leona ks. Sapiehy uruchom ił ją w maju 1873 p od nazwą
Drukarni Ludow ej. Prócz „C h aty” , „N ow in ” i „P rzeglądu L w ow ­
skiego” drukował tu jako wydawca i redaktor odpow iedzialny dekadow iec inform acyjno-pastoralny „W ia d om ości K ościelne dla du­
chow ieństw a” (1873), którego pierwszym redaktorem został ks. P o ­
dolski i który zam ieniono od 1877 na tygodnik z dodatkiem :
..K azalnica Parafialna” . N iebawem dołączył się tu dw utygodnik
„B on u s Pastor” (1874), przem ianowany 1882 na „D o b re g o Paste­
rza” . Redagowali te pisma księża: Edward Borawski, Feliks Ga­
wroński i Aleksander Marjański. Przy Drukarni Ludow ej prowadził
H. w ydawnictwo dzieł religijnych. Szczególną poczytnością cieszyły
się Czytania m ajowe dla ludu, czyli zbiór historii świętych i przy­
kładów etc. (I seria w układzie H -go 1873, dalszych sześć w innym
opracow aniu do 1879, po 30 centów , sprzedano ich w jednym ro ­
ku 1875 egzem plarzy 5 tysięcy).
Jako indyw idualny pielgrzym do Rzymu otrzymał H. 10 X
1875 pisemne błogosławieństwo Ojca św. dla siebie i dla „C haty .
Drugi list pochwalny do niego skierowany 13 II 1879. W cha­
rakterze sekretarza kom itetu zorganizował ogólnostanową piel­
grzym kę z G alicji do Rzymu i opisał ją w książce: Pamiątka pol­
skiej pielgrzymki do Rzymu w maju 1877 r. z powodu 50-letniego
jubileuszu Ójca śiv. Piusa 1X< (L w ów 1877, ze spisem uczestni­
k ów ). Na tym tle p oróżn ił się z ks. St. Stojałowskim , organiza­
torem rów noczesnej pielgrzym ki włościańskiej, a redagowane przez
Stojałow skiego pisma ludow e „W ie n ie c” i „P szczółk a ” podkopały
popularność „C h aty” i „N o w in ".
H. należał do najruchliwszych i najuczynniejszych księży
lwowskich. Był poszukiwanym spow iednikiem . K w estor święto­
pietrza, bardzo czynny w kom itecie wspierania unitów chełm skich.
Przyjaciel domu G ołuchow skich jeszcze od czasu swego wikariatu
w ich ordynackiej Skale, spow iednik namiestnika A genora Goluchow skiego, opatrywał go na śm ierć i eksportow ał zw łoki do
Skały. Założył 1872 stowarzyszenie ku szerzeniu d obrych ksią­
żek z czytelnią i w ypożyczalnią. Opracow ał Niektóre przepisy co
do bielizny i szat kościelnych, oraz sposób przyrządzania tychże
(1869). Był odznaczony tytułem kanonika honorow ego
loretańskiej.
bazyliki
W maju 1879 po krwotoku płucnym zaatakowany przez gruź­
licę, musiał się spensjonować i wycofać z różnorodnych zajęć..
Zimy spędzał odtąd w Meranie, gdzie też zmarł 28 I 1882 i tam
leży pochowany. Arcybp Fr. Ks. Wierzchleyski nazwał H-go „p er­
łą swej archidiecezji” .
Podręczna encyklopedia kościelna, t. X V — X V I (błędnie) —
Gazeta Lwowska 1882, nr 24; Chata 1882, nr 3; Przegląd Lwowski
1882, t. X X III, s. 192— 4 i 195— 6: Wiadomości Kościelne 1882,
s. 21— 2; Gazeta Kościelna 1929, s. 562— 3; Przypisek do historii
wydawnictw ludowych w Galicji (dodatek do Przeglądu Lwow­
skiego, nr 1 z 1880).
Czesław Lechicki
S P IS T R E Ś C I
S tr.
M A R I A Ś W IĄ T E C K A , P a w eł V I ...................................................................................
5
S. M A G D A L E N A K A C Z M A R Z Y K , U d zia ł A d a m a C h m ielow sk ieg o w p o ­
w sta n iu s t y c z n i o w y m ............................................................................................
Bp
JA N
O B Ł Ą K , S p raw a
p o lsk a
lu d n o ś c i
k a t o lic k ie j
na
te re n ie
c e z ji w a rm iń sk iej w la ta ch 1870— 1914 ..........................................................
K s. J Ó Z E F B A Ń K A , K s. E m il S zram ek (1 887
19
d ie ­
1 9 4 2 ) ..........................................
35
141
K s. L E O N Ś W IE R C Z E K C. M ., B o le sła w W a lle k W a lew sk i (1884— 1944)
Z a ry s b io g r a fic z n y i t w ó r c z o ś ć r e l i g i j n a ..................................................
187
K R Ó T K IE B IO G R A F IE
K s. A L F O N S S C H L E T Z , B ielaw sk i Z y g m u n t (1877— 19 39)
C Z E S Ł A W L E C H IC K I, H o ly n s k i O tto n
1•
.
.
.
.
(1 830— 1 8 8 2 ) ..................................
* A'
233
236