Private Enforcement

URZĄD OCHRONY KONKURENCJI I KONSUMENTÓW
Departament Współpracy z Zagranicą i Komunikacji Społecznej
Roszczenia o naprawienie szkody wynikającej z naruszenia prawa
konkurencji (private enforcement)
20 listopada 2008 r., godz. 10.00, Warszawa
Szanowni Państwo,
spotykamy
się
dzisiaj,
aby
omówić
najistotniejsze
zagadnienia
związane
z wdrażaniem
i egzekwowaniem prawa konkurencji na drodze cywilnoprawnej. Serdecznie witam wszystkich
zaproszonych gości: jest z nami pan Eddy de Smijter z Komisji Europejskiej, przedstawiciele
Ministerstwa Sprawiedliwości, Stowarzyszenia Prawa Konkurencji oraz prawnicy zajmujący się na
co dzień prawem konkurencji.
Dochodzenie roszczeń o naprawienie szkody wynikającej z naruszenia prawa konkurencji (private
enforcement) to możliwość, z której zarówno konsumenci, jak i przedsiębiorcy korzystają niezwykle
rzadko. Szacuje się, że w całej Unii Europejskiej kwota „utraconych” w ten sposób odszkodowań to
kilka miliardów euro rocznie 1 . Powód? Przeszkody prawne i proceduralne istniejące w przepisach
krajowych państw członkowskich.
Komisja Europejska dostrzegła ten problem już kilka lat temu, czego dowodem była Zielona Księga 2
z roku 2005. Diagnozę zjawiska i proponowane rozwiązania przedstawiła natomiast w opublikowanej
w kwietniu br. Białej Księdze. W dokumencie tym skupiono się na najważniejszych kwestiach 3 , których
dotyczyć powinny zmiany w przepisach prawnych krajów członkowskich. Ma to na celu przede
wszystkim zapewnienie poszkodowanym skuteczniejszego i łatwiejszego niż obecnie dochodzenia
roszczeń na drodze cywilnoprawnej. Podczas dzisiejszego spotkania będą mieli Państwo możliwość
zapoznania się z rezultatami konsultacji społecznych, przeprowadzonych w okresie od 2 kwietnia do
15 lipca br., dotyczących Białej Księgi oraz planami legislacyjnymi dotyczącymi private enforcement,
które zaprezentuje pan Eddy de Smijter, przedstawiciel Komisji Europejskiej.
Z mojego punktu widzenia dwie kwestie wydają się szczególnie istotne. Pierwsza z nich to związanie
sądów, rozstrzygających sprawy w zakresie private enforcement, decyzjami krajowych organów
ds. konkurencji. Jest to rozwiązanie, które z pewnością powinno zostać wprowadzone – wymaga
jednak doprecyzowania. Po pierwsze: decyzja, w której organ antymonopolowy nie stwierdza
naruszenia zasad konkurencji przez przedsiębiorcę, nie powinna być wiążąca dla wymiaru
sprawiedliwości. Po drugie: należałoby wyraźnie wskazać, że wiążący charakter mają jedynie
1
„Biała Księga w sprawie roszczeń o naprawienie szkody wynikłej z naruszenia wspólnotowego prawa ochrony konkurencji”, str.
2.
2
Zielona Księga: Roszczenia o odszkodowanie za stosowanie praktyk ograniczających konkurencję i nadużywanie pozycji
dominującej, 19 grudnia 2005
3
Uprawnienie do wystąpienia z roszczeniem: nabywcy pośredni oraz roszczenia zbiorowe; dostęp do dowodów; wiążący skutek
decyzji krajowych organów ds. konkurencji; wymóg stwierdzenia winy; odszkodowanie; terminy przedawnienia; koszty
postępowania sądowego, leniency a private enforcement.
Tezy
Strona 1 / 3
URZĄD OCHRONY KONKURENCJI I KONSUMENTÓW
Departament Współpracy z Zagranicą i Komunikacji Społecznej
ostateczne decyzje, a więc po zakończeniu trybu odwoławczego, jeśli z takiej możliwości skorzystał
przedsiębiorca. Po trzecie: wiążąca powinna być jedynie taka decyzja, która dotyczy zachowania
pozwanego będącego przedmiotem dochodzenia odszkodowania. Kwestią, nad którą należałoby się
również zastanowić, jest
zawieszenie postępowania sądowego w przypadku, kiedy urząd
antymonopolowy prowadzi postępowanie administracyjne w sprawie naruszenia reguł konkurencji.
Jak Państwo doskonale wiedzą, taka możliwość funkcjonuje w polskim systemie prawnym. Nie można
jednak uzależniać wydania wyroku od spowodowania przez powoda wszczęcia postępowania
administracyjnego w sprawie naruszenia prawa konkurencji. Przyczyna jest prosta: obowiązująca od
kwietnia 2007 roku w Polsce ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów nie przewiduje
prowadzenia przez UOKiK postępowań na wniosek. Każdy, kto posiada informacje o naruszeniu
prawa, może złożyć do Urzędu zawiadomienie, ale o zasadności wszczęcia formalnego postępowania
decyduje UOKiK.
Drugą niezwykle istotną sprawą, ściśle związaną z przedmiotem naszego dzisiejszego spotkania, jest
wprowadzenie do obowiązującego porządku prawnego instytucji pozwów zbiorowych. Narzędzie to
znacznie ułatwiłoby, przede wszystkim konsumentom, sądową batalię o odszkodowanie. Krokiem
zmierzającym do realizacji tego celu są prowadzone obecnie prace nad ustawą o dochodzeniu roszczeń
w postępowaniu grupowym. Przygotowany przez Ministerstwo Sprawiedliwości projekt znajduje się w
tej chwili w fazie uzgodnień międzyresortowych. 4 Kilka kwestii wymaga, moim zdaniem, uzupełnienia
i doprecyzowania. Należy m.in. rozważyć przyznanie legitymacji do występowania w charakterze
reprezentanta grupy, obok powiatowego (miejskiego) rzecznika konsumentów, innym organizacjom,
do których zadań statutowych należy ochrona praw słabszych uczestników rynku. Ponadto, biorąc pod
uwagę okoliczność, że projekt ustawy nie ogranicza postępowań grupowych jedynie do spraw
konsumenckich,
uzasadnione
wydaje
się
przyznanie
takiego
prawa
także
organizacjom
przedsiębiorców, jako że z roszczeniami mogą również występować te grupy podmiotów. Proponowane
przez Urząd rozwiązanie stanowiłoby realizację rozwiązania zaproponowanego w Białej Księdze. 5
Warto się również zastanowić nad zasadnością uprawnienia pozwanego do żądania od powoda złożenia
kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu – obawiam się, że takie rozwiązanie może zniechęcić wiele
osób do wnoszenia pozwów. Wątpliwości Urzędu budzi również wymóg zastępstwa powoda przez
adwokata lub radcę prawnego – zwłaszcza w sytuacji, gdy reprezentantem grupy będzie rzecznik
konsumentów, będący profesjonalnym podmiotem powołanym z mocy ustawy do podejmowania
działań w zakresie ochrony ich praw.
4
5
http://www.ms.gov.pl/projekty/projekty.php#sec2
KE wskazała na potrzebę wprowadzenia do porządków prawnych poszczególnych państw członkowskich systemu pozwów
zbiorowych oraz ułatwień w ich wnoszeniu (m. in. poprzez wnoszenie ich za pośrednictwem określonych organizacji) zarówno
dla konsumentów, ale także przedsiębiorców. Wydaje się, że wprowadzenie szerszego katalogu reprezentantów powinno ułatwić
poszkodowanym skorzystanie z instytucji postępowania grupowego, bowiem to właśnie na reprezentancie grupy spoczywa – w
świetle zapisów ustawy – szereg najbardziej uciążliwych dla nieprofesjonalisty obowiązków, takich jak np.: połączenie w grupę
poszkodowanych dochodzących roszczenia jednego rodzaju, ustalenie zasad uczestnictwa w grupie, w tym również kwestie
związane z ujednolicaniem wysokości roszczeń w przypadku roszczeń pieniężnych.
Tezy
Strona 2 / 3
URZĄD OCHRONY KONKURENCJI I KONSUMENTÓW
Departament Współpracy z Zagranicą i Komunikacji Społecznej
Zasygnalizowałam Państwu zaledwie dwa tematy spośród kilku, które będą tematem dzisiejszego
spotkania i dyskusji. Mam nadzieję, że będzie to doskonałe forum wymiany zdań i przekazania cennych
wskazówek, które mogą być wykorzystywane podczas dalszych prac nad private enforcement.
Dziękuję,
Małgorzata Krasnodębska – Tomkiel
Tezy
Strona 3 / 3