Skuteczność i swoboda działania polityka

Społeczno-kulturowe aspekty życia publicznego
INP – studia I stopnia, rok III
Konwersatorium - zaliczenie na ocenę
30 godzin, 2 pkt ECTS
Konwersatorium prowadzi: dr Sebastian Kozłowski
(dyżury: czwartki g. 14.45-16.15 ul. Nowy Świat 67, p.205)
Opis i warunki zaliczenia:
W ramach konwersatorium omawiane są zagadnienia dotyczące funkcjonowania życia publicznego w
możliwych okowach ograniczających lub ułatwiających funkcjonowanie w wymiarze społeczno-kulturowym.
Intencją główną jest teoretyczne i modelowe ujęcie problemu aktywnego uczestnictwa w życiu publicznym w
nawiązaniu do towarzyszących mu podwalin filozoficznych, dotyczących umiejscowienia działalności
pomiędzy koncepcją determinizmu i indeterminizmu. W tym kontekście chodzi o przedstawienie cech
kulturowego otoczenia, jego potencjalnego wpływu oraz ocen interpretujących sytuację społeczną, polityczną i
ekonomiczną państwa, przez pryzmat postrzegania roli poszczególnych uczestników życia publicznego.
Przedmiot ten dotyczy najważniejszych aspektów warunkujących powodzenie w działaniu osób zajmujących
się polityką. Przedmiotem analizy jest kontekst możliwości, sprawności, potrzeb, ukształtowania przez
środowisko, wychowania poprzez cały proces edukacyjny w społeczeństwie i problem kultury politycznej. W
ten sposób podjęte rozważania pokazują jak decyzje i zachowania polityków są postrzegane jako uzależnione
od wielu, nie zawsze uświadomionych uwarunkowań.
Warunkiem zaliczenia przedmiotu jest obecność na zajęciach i swobodna orientacja w programie i literaturze.
Przedmiotem oceny końcowej jest aktywność studentów w trakcie zajęć a także wynik kolokwium w formie
testu końcowego. Dodatkowo niezbędne jest krótkie, pisemne opracowanie, na podstawie literatury
przedmiotu, wybranego problemu omawianego na konwersatorium.
Tematyka zajęć:
I.
Omówienie spraw organizacyjnych
II.
Podstawy filozoficzne wolności w działalności publicznej. Obiektywne uwarunkowania
działania w polityce.
Dialektyczne pojęcie wolności w rozumieniu G. W. F. Hegla. Problem koniecznych praw
warunkujących prowadzenie działalności publicznej.
I. Berlin, Cztery eseje o wolności, Poznań 2000, s. 183-239
J. Itrich-Drabarek, Problem sfery publicznej, [w:] J. Błuszkowski, J. Zaleśny (red.), Rozumienia
polityki, „Studia Politologiczne”, nr 14, 2009, s. 70-83
S. Kozłowski, Swoboda działania polityka, Warszawa 2006, s. 11-45
III.
Determinizm oraz fatalistyczne postrzeganie aktywności w społeczeństwie i w polityce
Fatalizm starożytnych Greków i jego współczesne odmiany w postrzeganiu uwikłania w polityce.
G.W.F. Hegel, Wykłady o filozofii dziejów, Warszawa 2003, s. 19-73
M. Mauss, Socjologia i antropologia, Warszawa, 2001, s. 361-391.
IV.
Politycy w ramach skrajnej wolności – heroicyzm i myślenie woluntarystyczne
Bohaterowie w koncepcji T. Carlyle’a, jednostki genialne w koncepcji A. Schopenhauera i
panujące F. Nietzschego
F. Znaniecki, Nauki o kulturze. Narodziny i rozwój, Warszawa 1971, s. 47-71
J. Topolski, Jak się pisze i rozumie historię, Warszawa 1996, s. 309-318
V.
Znaczenie przypadku, zbiegu okoliczności, emocji i namiętności w kształtowaniu procesu
decyzyjnego
Przykłady wpływu elementów pozornie pobocznych na decyzje polityków w nawiązaniu do
rozważań B. Pascala
S. Kozłowski, Swoboda działania polityka, Warszawa 2006, s. 46-70
VI.
Spór o tzw. proces historyczny ukierunkowujący działanie.
Ewolucjonistyczne postrzeganie przemian dziejowych w ujęciu heglowskim i marksowskim
A. Walicki, Marksizm i skok do królestwa wolności, Warszawa 1996, s. 195-200
S. Kozłowski, Swoboda działania polityka, Warszawa 2006, s. 70-87
VII.
Serwilizm jako paradoksalny przejaw racjonalnego i podmiotowego działania
Pochwała serwilizmu wg. J. Lipca. Historyczne przykłady postaw serwilistycznych służących
upodmiotowieniu.
J.Lipiec, Wolność i podmiotowość człowieka, Kraków 1997, s.34-56
S. Kozłowski, Swoboda działania polityka, Warszawa 2006, s. 18-26
VIII. Problem publicznej odpowiedzialności w świetle różnych typów uwarunkowań
Konsekwencje prawne i społeczne a rzeczywista odpowiedzialność. Stalinowskie postrzeganie
konieczności i faszystowski model podporządkowania przełożonym. „Trupie posłuszeństwo”
jezuitów i „nieugięty konformista” wg. S. Ossowskiego.
S. Ossowski, O osobliwościach nauk społecznych, Warszawa 2001, s. 58-80
T. Pszczołowski, Zasady sprawnego działania, Warszawa 1966, s.110-135
IX.
Co wpływa na osoby działające w sferze publicznej - uwarunkowania biologiczne i cechy
indywidualne. Zagadnienie uwarunkowań biologicznych, mających znaczenie dla aspektów
kulturowych, (w nawiązaniu do rozważań Z. J. Pietrasia)
Z. J. Pietraś, Decydowanie polityczne, Warszawa – Kraków 1998, s. 301-319
S. Kozłowski, Swoboda działania polityka, Warszawa 2006, s. 112-120
X.
Społeczno-kulturowe uwarunkowania działania
Modelowe uwarunkowania jednostki w ramach życia społecznego, praw, norm moralnych i
obyczajowych, relacji pokrewieństwa i innych stosunków z otoczeniem społeczno-kulturowym.
F. Znaniecki, Nauki o kulturze. Narodziny i rozwój, Warszawa 1971, s. 531-544
S. Kozłowski, Swoboda działania polityka, Warszawa 2006, s. 88-99
XI.
Nieświadomość i podświadomość a skuteczność, racjonalność i irracjonalność działania
Sukces polityków działających poza racjonalnymi i sprawdzonymi metodami w świetle koncepcji
K.G. Junga, Z. Zaborowskiego i M. Dymkowskiego
M. Dymkowski, Między psychologią a historią. O roli złudzeń w dziejach, Warszawa 2000, s. 5466
M. Karwat, Akredytacja w życiu społecznym i politycznym, Warszawa 2009, s. 187-228
XII.
Problem konstrukcji ustrojowej najpełniej odpowiadającej sprawczości polityka
Rozważania o ustroju odpowiadającym właściwości jednostki wg M. Ossowskiej, problem wzoru
demokraty oraz asertywności jednostkowej w systemach niedemokratycznych.
M. Ossowska, Wzór demokraty. Cnoty i wartości, Lublin 1992, s. 14-33
K. Murawski, Filozofia polityki. Wybrane zagadnienia prakseologiczne, Warszawa 1993, s. 122149
XIII. Moralność polityków i jej znaczenie dla decydowania
Problem moralnego polityka w kontekście niemoralnego systemu oraz niemoralnego polityka w
systemie moralnym w rozważaniach Z. Baumana.
M. A. Krąpiec, Ludzka wolność i jej granice, Lublin 2000, s. 209-213
B. Dziemidok, Dylematy etyczne polityków, [w:] E. Marciniak, T. Mołdawa, K.A. Wojtaszczyk
(red.), Etyka i polityka, Warszawa 2001, s. 32-42
XIV. Transgresje w polityce - jakie granice można przekraczać niekonwencjonalnie i bez
negatywnych konsekwencji.
Rola charyzmatycznych przywódców i znaczenie charyzmy w kontekście rozważań M. Webera
oraz psychotransgresjonizm J. Kozieleckiego.
J. Kozielecki, Psychotransgresjonizm. Nowy kierunek psychologii, Warszawa 2001, s. 30-47
S. Kozłowski, Swoboda działania polityka, Warszawa 2006, s. 98-111
XV.
Wspólnota lokalna – partycypacja w życiu gminy
Odrodzenie lokalizmu. Komunitaryzm i responsywny wymiar działania w sferze publicznej,
demokracja proceduralna a demokracja partycypacyjna. Rozwój demokracji deliberatywnej.
B. Abramowicz B., Koncepcje responsywności jako odpowiedź na postulaty „uwrażliwienia”
demokracji przedstawicielskiej, „Przegląd Politologiczny”, 2011, nr 3, s. 87-97.
J. Kurczewska, Robocze ideologie lokalności. Stare i nowe schematy, [w:] J. Kurczewska (red.),
Oblicza lokalności. Tradycja i współczesność, Warszawa 2006, s. 88-129.
Gawkowska A., Filozofia lokalności. Wybrane argumenty teorii komunitarystycznych, [w:] J.
Kurczewski (red.), Lokalne społeczności obywatelskie, Warszawa 2003, s 12-32.
XVI. Ograniczenia działania polityka w Polsce w świetle badań empirycznych
Omówienie badań społecznych dotyczących postrzegania uwarunkowań ograniczających i
wspomagających swobodę działania polityków.
S. Kozłowski, Swoboda działania polityka, Warszawa 2006, s. 128-158
Charakterystyka szczegółowa przedmiotu:
Wśród uwarunkowań znalazły się zarówno aspekty obiektywne (bezosobowe), kulturowe (społeczne) jak i
aspekty biopolityczne. Te ostatnie szczególnie w kwestii znaczenia płci i wieku.. Są to bowiem kwestie coraz
częściej poruszane w dyskusji publicznej, w środkach masowego przekazu i w postulatach różnych środowisk
np. feministycznych. Studium ma zadanie zaproponować takie pojecie swobody działania, które mogłoby być
pragmatycznie i praktycznie wykorzystywane do analizy udziału polityka w działalności społeczno –
politycznej oraz w odnalezieniu własnego miejsca wśród zależności obiektywnych. Tu też kontrowersyjna
(niepewna) we współczesnej nauce, ale ciekawa kwestia procesu historycznego jest w podejmowanych
rozważaniach przywołana w kontekście uwarunkowań, oddziaływań bezosobowych, koniecznych procesów.
W pierwszym zaproponowanym ujęciu modelowym analizowane jest działanie rozumne, racjonalne i
świadome zarówno społecznie, kulturowo, indywidualnie jak i obiektywnie, dziejowo, co do
konsekwencji. Drugie (realistyczne) zaś oznacza działanie zgodne z przeróżnymi siłami (obiektywnymi,
bezosobowymi oraz pochodzenia ludzkiego, społeczno – kulturowego).
Ciekawym zagadnieniem było także pytanie o rolę tzw. ludzkich namiętności w procesie dziejowym, o
czym wspominał Hegel. Chodzi o to, czy indywidualnie nieracjonalne skłonności, dewiacje itp. mogą się
komponować z koniecznymi, racjonalnymi procesami. Zatem, czy jednostka może nie w pełni świadomie albo
podświadomie (przy udziale swych ułomności, wad, nieracjonalnych w danym momencie zachowań)
podejmować działania w sferze publicznej (skuteczne), racjonalne z punktu widzenia postępu i procesu
historycznego lub dobra ogólnospołecznego? Działanie takie może być uznane jako sfera nie w pełni
świadoma (lub podświadoma) w kontekście działania.
Dwa, omawiane modele swobody działania są rozpatrywane pod kątem osiągnięcia celu. Działanie w sferze
publicznej może być opisywane od strony oddziaływań sił obiektywnych-bezosobowych oraz środowiskowychludzkich (kulturowych). Jest to działanie, które (podjęte) ma finał zgodny z zamierzeniem działających.
Rozpatrywana jest tu osiągalność celu w momencie podjęcia działań. Działania w pełni swobodne z
holistycznego punktu widzenia, to działania osiągalne, skuteczne. Na podstawie podjętych rozważań, pojawia
się sposób definiowania, rozumienia polityki jako działania polegającego na maksymalizowaniu przez
jednostkę jej swobody w osiąganiu celów, w ramach istniejących uwarunkowań zewnętrznych i
wewnętrznych.
Poruszony jest tu też problem działania w kontekście publicznej odpowiedzialności jednostkowej (osobistej)
i dziejowej. Wśród uwarunkowań działania nie brakuje propozycji warunków zewnętrznych, ustrojowych
sprzyjających maksymalizacji swobody, za co uznana może zostać szeroko pojętą demokracja (rozumiana nie
tylko w wymiarze stricte politycznym) jako najbardziej, realnie odpowiednia dla pełnego udziału w sferze
publicznej.
LITERATURA:
Abramowicz B., Koncepcje responsywności jako odpowiedź na postulaty „uwrażliwienia” demokracji
przedstawicielskiej, „Przegląd Politologiczny”, 2011, nr 3.
Almond G. A., Powell G. B., Kultura polityczna, [w:] Elementy teorii socjologicznych, [red.] Derczyński W.,
Szacki J., Warszawa 1975.
Bauman Z, Prywatne zgryzoty na miejskim rynku, [w:] J.P. Hudzik, W. Woźniak (red.), Sfera publiczna.
Kondycja-przejawy-przemiany, Lublin 2006
Bauman Z., Ponowoczesność jako źródło cierpień, Warszawa 2000.
Cackowski Z., Człowiek jaka podmiot działania praktycznego i poznawczego, Warszawa 1979.
Carlyle T., Bohaterowie. Cześć dla bohaterów i pierwiastek bohaterstwa w historyi, Kraków, Warszawa 1892.
Dahl R.A., Demokracja i jej krytycy, Kraków 1995.
Dymkowski M., Między psychologią a historią. O roli złudzeń w dziejach, Warszawa 2000.
Dymkowski M., Wprowadzenie do psychologii historycznej, Gdańsk 2003.
Etzioni A., Wspólnota responsywna: perspektywa komunitariańska, [w:] Komunitarianie. Wybór tekstów,
(wyb. P. Śpiewak) Warszawa 2004.
Focault M., Nadzorować i karać, Warszawa 1998.
Garlicki J., Tradycje i dynamika kultury politycznej społeczeństwa polskiego, [w:] J. Błuszkowski (red.),
Dylematy polskiej transformacji, Warszawa 2008.
Gawkowska A., Filozofia lokalności. Wybrane argumenty teorii komunitarystycznych, [w:] J. Kurczewski
(red.), Lokalne społeczności obywatelskie, Warszawa 2003.
Habermas J., Strukturalne przeobrażenia sfery publicznej, Warszawa 2008.
Jałowiecki B., Szczepański M.S., Gorzelak G., Rozwój lokalny i regionalny w perspektywie socjologicznej,
Tychy 2007.
Kaczmarek M., Wpływ warunków życia na wzrastanie i rozwój człowieka, [w:] Antropologia, nr 20, Poznań
1995.
Karwat M., Polityka jako festiwal hipokryzji, [w:] Metafory polityki - II, [red.] Kaczmarek B., Warszawa 2003.
Karwat M., Polityka jako kłopotliwe zobowiązanie, [w:] Metafory polityki, [red.] Kaczmarek B., Warszawa 2001
Karwat M., Sztuka manipulacji politycznej, Warszawa 1998.
Kotarbiński T., Traktat o dobrej robocie, Wrocław 1975.
Kozielecki J., Psychotransgresjonizm. Nowy kierunek psychologii, Warszawa 2001.
Kozłowski S., Polityka jako tworzenie historii i historyczna konieczność, [w:] Metafory polityki, [red.]
Kaczmarek B., Warszawa 2001.
Kozłowski S., Swoboda działania polityka, Warszawa 2006.
Kurczewska J., Robocze ideologie lokalności. Stare i nowe schematy, [w:] J. Kurczewska (red.), Oblicza
lokalności. Tradycja i współczesność, Warszawa 2006.
Lewenstein B., Między rządzeniem a współrządzeniem. Obywatelskie modele rozwoju społeczności lokalnej,
[w:] B. Lewenstein, J. Schindler, R. Skrzypiec (red.), Partycypacja społeczna i aktywizacja w rozwiązywaniu
problemów społeczności lokalnych, Warszawa 2010.
Macchiavelli N., Książę, Warszawa 1968.
Marcuse H., Człowiek jednowymiarowy, Warszawa 1991.
Ossowska M., Wzór demokraty. Cnoty i wartości, Lublin 1992.
Pietraś Z. J., Decydowanie polityczne, Warszawa – Kraków 2000.
Pszczołowski T., Zasady sprawnego działania, Warszawa 1966.
Rainko S., Świadomość i determinizm. Studia nad społeczną determinacją świadomości, Warszawa 1981.
Schopenhauer A., O geniuszu i szaleństwie, Kraków 1995.
Schumpeter J.A., Kapitalizm, socjalizm, demokracja (przeł. M. Rusiński), Warszawa 1995.
Sowa K., Zmierzch i odrodzenie lokalizmu, [w:] B. Jałowiecki, K. Sowa, P. Dudkiewicz (red.), Społeczności
lokalne. Teraźniejszość i przyszłość, Warszawa 1989.
Starosta P., Poza metropolią. Wiejskie i małomiasteczkowe zbiorowości lokalne a wzory porządku
makrospołecznego, Łódź 1995.
Topolski J., Jak się pisze i rozumie historię, Warszawa 1996.
Tożsamość podmiotu zbiorowego, [w:] Colloquia Communia 3(70) [red.] Mizińska J., Warszawa 2000.
Urban M., Polityka jako paranoja, [w:] Metafory polityki - II, [red.] Kaczmarek B., Warszawa 2003.
Walzer M., Spór o społeczeństwo obywatelskie, [w:] J. Szacki (red.), Ani książę, ani kupiec: obywatel. Idea
społeczeństwa obywatelskiego w myśli współczesnej, Warszawa-Kraków 1997.