Źródła finansowania gospodarki odpadami komunalnymi

Alternatywne metody
unieszkodliwiania odpadów
komunalnych
Finansowanie systemu gospodarki
odpadami komunalnymi
Ogólnie rzecz biorąc, przyjęty za granicą
model gospodarki odpadami komunalnymi
jest inny niż ten, który obowiązuje obecnie
w Polsce. Zbliżony do polskiego jest jedynie
model gospodarki przyjęty na Węgrzech.
1
W większości państw UE za gospodarkę
odpadami komunalnymi odpowiadają
władze samorządowe, które wybierają w
drodze przetargu firmy i zlecają im zadania
związane z wywożeniem odpadów,
wskazują miejsca przetwarzania i
unieszkodliwiania odpadów oraz finansują
system selektywnej zbiórki z opłat
pobieranych od mieszkańców.
Zryczałtowaną opłatę za wywiezienie
odpadów mieszkańcy wnoszą
bezpośrednio na rachunek gminy.
Z reguły jest to jedna z opłat lokalnych,
np. uiszczana razem z podatkiem od
nieruchomości (jak np. w Danii).
2
Taki system zapewnia, że wszyscy
mieszkańcy są objęci zorganizowaną
zbiórką odpadów. W ten sposób nie mają
oni najmniejszego interesu w tym, by
pozbywać się odpadów nielegalnie,
podrzucając je sąsiadom czy wywożąc na
dzikie wysypiska. Z uzyskanych informacji
nie wynika, aby do ustalenia modelu
gospodarki i zasad pobierania opłat za
wywóz odpadów konieczne było
przeprowadzenie referendum.
Diagnoza sytuacji w Polsce:
Problem 1.
Wyrzucanie śmieci na nielegalne
wysypiska i spalanie śmieci
3
1. Według danych GUS rocznie w Polsce
zbiera się ok. 10 mln ton odpadów
komunalnych, a ok. 2 mln ton znajduje się
poza systemem zorganizowanej zbiórki:
albo w lasach, rowach, lub spalane w
piecach.
2. Dotychczasowy system – bazuje na
kontroli mieszkańców, formą
dyscyplinowania są kary za nielegalne
pozbywanie się odpadów, nieskuteczny.
3. Burmistrz, wójt, prezydent obecnie
odpowiada za stan czystości ale nie ma
szans być skuteczny. Mieszkaniec
pokazuje rachunek za wywóz jednego
kubła raz na kilka miesięcy i trzeba by
mu udowadniać, że produkuje więcej
śmieci. Pozostałe śmieci wyrzuca do
lasu w ramach „oszczędności” lub spala
w piecu jako dodatkowe „paliwo”. Dzikie
wysypiska tworzą mieszkańcy a nie
firmy wywozowe.
4
4. Przykład skutecznego systemu: budynki
wielorodzinne, z administracją. Tam nikt
nie wywozi śmieci do lasu, bo to się to
nie opłaca. Mieszkańcy i tak płacą do
administracji stałą zryczałtowaną opłatę
od osoby. Opłata motywuje do dobrych
zachowań.
5. W 25 krajach UE dawno to zrozumiano i
samorządy są właścicielami odpadów.
Tylko Polska i Węgry pozostały w złym
systemie.
6. W proponowanym systemie – decyzją
rady gminy mieszkaniec wniesie opłatę
do gminy od osoby i będzie wywierał
presję na szefa gminy, aby mu wywozić
śmieci w terminie itp.
7. Obecnie referendum daje możliwość
wprowadzenia takiego systemu – jest
kosztowne, często nieskuteczne ze
względu na niską frekwencję.
5
Problem 2.
Brak nowoczesnych instalacji do
gospodarki odpadami
komunalnymi.
1. Brak gwarancji strumienia odpadów
powoduje, że poza składowiskami
praktycznie nie inwestuje się w ten
obszar. Nadal najbardziej popularną
formą jest składowanie, które jest coraz
droższe, ze względu na rosnące opłaty
administracyjne za składowanie, mające
motywować do segregacji.
6
2. Bardzo niski poziom recyklingu, nie
wykonujemy norm unijnych, naliczane są
kary.
3. Brak gwarancji strumienia odpadów
również powoduje, że nie funkcjonuje
Partnerstwo Publiczno – Prywatne.
4. Nowe rozwiązania zachęcą gminy do
łączenia się w związki międzygminne.
Problem 3.
Konkurencja
7
1. Konkurencja: Unia Europejska jest
szczególnie wyczulona na respektowanie
zasad wolności gospodarczych i wolnej
konkurencji. Jeśli w 25 krajach UE to
funkcjonuje i Komisja Europejska nie ma
zastrzeżeń, to dziwnym się wydaje fakt, że
u nas mówi się o naruszaniu zasad wolnej
konkurencji, o monopolu gmin w
przypadku przejęcia przez gminy
własności odpadów. Takie zastrzeżenia
zgłasza Urząd Ochrony Konkurencji i
Konsumentów.
2. Firmy wywozowe, których spółki – córki
funkcjonują w Polsce i protestują
przeciwko zmianom, w krajach UE, gdzie
często mają firmy macierzyste, mają się
dobrze i są od lat partnerami dla
samorządów w budowie systemu
gospodarki odpadami
8
3. Należy niewątpliwie wziąć pod uwagę
głosy firm wywozowych i zapewnić, aby
gmina stając się właścicielem odpadów
respektowała grę wolnorynkową.
Wprowadzić obowiązek zlecania wywozu
tylko w drodze zamówienia publicznego,
nawet jeśli to jest firma komunalna, tzn.
zakład budżetowy lub spółka, której
właścicielem jest samorząd.
Swoją drogą chyba reliktem przeszłości
jest zapis w ustawie o gospodarce
komunalnej umożliwiający gminom
powierzanie realizacji zadań poza ustawą
o zamówieniach publicznych. Może
należałoby się zastanowić nad likwidacją
tego zapisu, a nie przeszkadzaniem w
zmianach systemu?
9
4. Przetargi powinny być wieloletnie, aby
umożliwić rozwój rynku firm
wywozowych, zainwestowanie w nowy
tabor. Gmina organizując przetarg lepiej
wyegzekwuje od oferenta jakość usługi.
Problem 4.
Polityczny aspekt.
10
1. W obowiązującym systemie uczciwy
obywatel płaci kilka razy: za swoje
śmieci, za podrzucone śmieci do
kontenera, za likwidację dzikich wysypisk
z naszych podatków, w końcu zdrowiem
za skażone środowisko. Uczciwych jest
pewnie 90 % i wszyscy są
zainteresowani takimi zmianami.
2. Przykład gmin, które wprowadziły opłatę
w drodze referendum dowodzi, że
zbierane jest dużo więcej odpadów , a
mieszkańcy ponoszą dużo niższe koszty
niż wcześniej. Wyraźnie wzrasta też
poziom odzysku, dzięki motywacyjnemu
systemowi (ulgi w opłatach za selektywną
zbiórkę).
11
Ilości i rodzaje odpadów komunalnych zebranych na
terenie gminy Pszczyna w latach 2007-2009
L.P.
Wyszczególnienie
2007r.
2008r.
2009r.
Mg
Mg
Mg
1.
Odpady komunalne odebrane od mieszkańców gminy
w sposób zorganizowany w tym:
9 857,51
16 236,54
19 139,07
2.
odpady komunalne wymieszane
9 792,32
14 001,00
17 621,77
3.
odebrane odpady selektywnie zbierane z tego:
65,19
1 275,75
1 200,30
4.
- papier i tektura
16,34
446,07
553,00
5.
- tworzywa sztuczne
17,45
443,48
267,00
6.
- szkło
31,40
386,20
380,00
7.
- odpady ulegające biodegradacji
_
900,00
0,300
8.
Odpady komunalne poddane odzyskowi
74,19
2 175,75
2 019,30
9.
Odpady komunalne zdeponowane na składowisku
9 766,32
11 693,79
15 086,77
10.
- w tym ilość zdeponowanych odpadów ulegających
biodegradacji
120,00
2 768,00
7 000,00
Analiza kosztów na przykładzie odbioru pojemnika o
pojemności 120 l, opróżnianego, co 2 tygodnie
L.P.
Wyszczególnienie
Stary system
1.
rodzina 1- osobowa
5 zł
2.
rodzina 2- osobowa
10 zł
3.
rodzina 3- osobowa
4.
rodzina 4- osobowa
20 zł
5.
rodzina 5- osobowa
25 zł
40 – 50 zł
Nowy system
15 zł
12
3. Dziwnie długo trwa proces przygotowania
projektu nowej ustawy.
4. W sejmie i senacie jest wola polityczna do
wprowadzenia koniecznych reform. Pod
ostatnią interpelacją podpisało się 112
posłów Platformy Obywatelskiej, a odbyta
4 marca br. debata w sejmie na ten temat,
którą miałem zaszczyt prowadzić,
pokazuje, że w zasadzie przedstawiciele
wszystkich klubów parlamentarnych
popierają te propozycje.
Podsumowanie:
Cel: czyste środowisko.
1. Finansowanie zbiórki i segregacji z opłat
ponoszonych przez mieszkańców.
Zbiórką objęte zostaną wszystkie odpady
komunalne.
13
Zacznie być respektowana zasada:
zanieczyszczający płaci.
Mówienie o segregacji, kiedy pozwalamy na
dzikie wysypiska mija się z celem. Również
wprowadzanie wyższej opłaty za
składowanie odpadów (tzw. opłaty
marszałkowskiej), która ma być elementem
ograniczającym ilość odpadów
składowanych i jednocześnie ma zachęcać
do recyklingu i odzysku, przy pozostawieniu
przepisów w obecnym kształcie, spowoduje
zwiększenie ilości odpadów wyrzucanych na
dzikie wysypiska i spalanych w domowych
paleniskach.
2. Finansowanie instalacji w trybie partnerstwa
Publiczno – Prywatnego. Powstaną nowe
instalacje, sortownie, spalarnie, dzięki temu,
że można będzie zagwarantować strumień
odpadów, który może być kierowany do
konkretnej instalacji. Powstanie wreszcie
szansa na Partnerstwo Publiczno –
Prywatne w tym zaniedbanym obszarze
gospodarki. PPP w Polsce nadal nie jest
realizowane, wydaje się, że gospodarka
odpadami to obszar bardzo „ wdzięczny” do
realizacji przedsięwzięć w tym trybie.
14
Warto zadać sobie pytanie: dlaczego do
tej pory nie ma takich inwestycji? Bo brak
gwarancji strumienia odpadów powoduje,
że pojawia się zbyt duże ryzyko
inwestycyjne, nawet biznes – plan
potrzebny do kredytu w banku jest
niewiarygodny. Również Komisja
Europejska będzie zapewne wymagała w
projekcie gwarancji strumienia odpadów,
inaczej nawet najlepsze projekty nie
uzyskają dofinansowania ze środków
unijnych.
3. Zaczniemy osiągać wyższe wskaźniki
odzysku, nowe rozwiązania dają szansę
na wynegocjowanie z Komisją
Europejską wstrzymania naliczania kar
za niewykonywanie norm unijnych w tym
zakresie.
4. Z nieskutecznego systemu kontrolno –
restrykcyjnego przejdziemy do systemu
motywującego do pozytywnych
zachowań. Uczciwy obywatel przestanie
ponosić koszty nieuczciwości innych.
15
5. Warto skorzystać z wypracowanych
rozwiązań, które funkcjonują w innych
krajach UE, gdzie samorząd jest
właścicielem odpadów a PPP jest
powszechnie stosowane. Tyko w takim
systemie firmy zajmujące się gospodarką
odpadami mogą się rozwijać i inwestować
w nowoczesne przedsięwzięcia. Szacuje
się, że rynek odpadów w Polsce to ok. 5
mld zł. W lasach jest ok. 2 mln ton
odpadów. Tyle więcej pracy będą miały
firmy zajmujące się utylizacją odpadów.
6. Warto się zastanowić nad
funkcjonowaniem tzw. policji ekologicznej,
jako administracji niezależnej od
samorządu gminnego. Skuteczność
funkcjonowania takiego organu byłaby
dużo większa.
16
Na koniec jeszcze taka dygresja natury
politycznej:
Mamy do czynienia z propozycjami reformy, które
wydają się politycznie niekontrowersyjne:
1. Można szybko uzyskać poprawę stanu środowiska,
2. Propozycje powinny uzyskać poparcie
zdecydowanej większości obywateli, czyli tych,
którzy do tej pory płacą za odpady, postępują
uczciwie,
3. Unikniemy płacenia kar, które nałoży na nas Unia
Europejska,
4. Można uzyskać poparcie większości parlamentarnej
dla tych propozycji, a więc spełnione są wszystkie
warunki niezbędna do sprawnego przeprowadzenia
reformy
Tymczasem prace nad założeniami do
reformy trwają dużo ponad dwa lata.
Można zatem zadać pytanie: co stoi na
przeszkodzie we wprowadzeniu tych
cywilizacyjnych zapisów, jakże
oczywistych z punktu widzenia interesu
państwa i każdego obywatela?
Niezadowoleni z nowych przepisów będą
ci mieszkańcy, którzy do tej pory
wyrzucają śmieci na dzikie wysypiska lub
spalają w piecach. Ale oni nie są
zorganizowani, im nawet nie wypada
przecież powiedzieć, że chcą, aby tak
nadal było.
17
I jest druga grupa: to część firm
wywozowych, które obawiają się, że ich
zysk może być mniejszy lub też tego, że
wypadną z rynku. I ja nie mam do nich
pretensji o to, że pilnują swoich interesów.
Naszą rolą, polityków, jest wprowadzenie
zmian z uwzględnieniem zasad uczciwej
konkurencji. I chyba przychodzi czas, jeśli
nadal nie pojawi się projekt rządowy, na
inicjatywę poselską w tym zakresie.
18