plik

Mordwa S., 1998, Łączność w Polsce Środkowej,
[w:] A. Werwicki (red.) Transformacja społeczno-ekonomiczna Polski Środkowej, Wyd. UŁ, Łódź,
s. 263-276; [współautor: W. Retkiewicz]
Stanisław
Mordwa,
Wojciech
Retkiewicz
Łączność w Polsce Środkowej
D o k o n u j ą c e się w Polsce p r z e m i a n y g o s p o d a r c z e p o w o d u j ą c o r a z większe
znaczenie s e k t o r a u s ł u g o w e g o . Przejawem t e g o zjawiska m o g ą b y ć m . i n .
zmiany zachodzące w łączności. W y m i a n a informacji, k t ó r e często we
w s p ó ł c z e s n y m świecie s t a n o w i ą t o w a r r y n k o w y p o w o d u j e , iż rozwijająca się
g o s p o d a r k a m u s i opierać się na s p r a w n y m systemie k o m u n i k o w a n i a . P r z y k ł a d y
r o z w i n i ę t y c h p a ń s t w k a p i t a l i s t y c z n y c h zdają się w pełni p o t w i e r d z a ć s p o ­
strzeżenie, iż s p r a w n i e funkcjonujący system w y m i a n y informacji sprzyja
p r o c e s o m g o s p o d a r c z y m , p r z y c z y n i a j ą c się d o o s z c z ę d n o ś c i c z a s u o r a z
w z r o s t u wydajności p r a c y . R ó w n o c z e ś n i e wzrastającą r o l ę łączności obser­
w u j e m y nie t y l k o w sferze g o s p o d a r k i , a l e t a k ż e w życiu p r y w a t n y m
p o s z c z e g ó l n y c h obywateli.
Z e względu n a n i e k w e s t i o n o w a n e znaczenie t e g o d z i a ł u g o s p o d a r k i ,
szczególnego z n a c z e n i a nabierają wszelkie b a d a n i a p o d e j m o w a n e w t y m
zakresie.
W ś r ó d wielu a s p e k t ó w p o d e j m o w a n y c h b a d a ń , geografowie n a p l a n
pierwszy wysuwają d w a p r o b l e m y d o t y c z ą c e :
1) rozmieszczenia sieci łącznościowej w przestrzeni;
2) s p o s o b u , wielkości i k i e r u n k ó w p r z e s y ł a n y c h informacji.
W p r z e p r o w a d z o n y c h b a d a n i a c h p o d j ę t o p r ó b ę o c e n y s t a n u łączności
w Polsce Ś r o d k o w e j w r a z z identyfikacją z m i a n , j a k i e d o k o n u j ą się w t y m
Stanisław Mordwa, Wojciech Retkiewicz
264
dziale w
ostatnich
publiczną,
resortu
latach.
pomijając
spraw
sieć
W analizach
łącznościową
wewnętrznych,
wojska,
uwzględniono jedynie
będącą
w
wyłącznej
administracji
łączność
dyspozycji
państwowej
oraz
P K P i PSE.
Z e względu n a s p o s ó b p r z e s y ł a n i a informacji ł ą c z n o ś ć p u b l i c z n ą dzieli
się n a szereg r o d z a j ó w . P o d z i a ł łączności publicznej z a p r e z e n t o w a n y z o s t a ł
n a rys. 1.
1. Poczta i telegrafia
P o c z t a to p o d s t a w o w y i najbardziej tradycyjny dział ł ą c z n o ś c i . W zor­
g a n i z o w a n e j formie funkcjonuje o n a n a z i e m i a c h p o l s k i c h o d p r z e s z ł o 200
1
lat . P o d s t a w o w y m i e l e m e n t a m i i n f r a s t r u k t u r y p o c z t o w e j s ą p l a c ó w k i p o ­
cztowe,
które
placówek
w
przeważającej
większości
telekomunikacyjnych.
Dla
spełniają j e d n o c z e ś n i e
przykładu
s p o ś r ó d 7978 p l a c ó w e k p o c z t o w y c h , j e d y n i e
w
8,75%
Polsce
w
funkcje
r o k u 1994
nie świadczyło
usług
telekomunikacyjnych.
W
latach
1989-1994
na
obszarze
Polski
Środkowej
zanotowano
zmniejszenie się liczby p l a c ó w e k p o c z t o w o - t e l e k o m u n i k a c y j n y c h z 961
931,
czyli
o
3,1%.
Za
główny p o w ó d z a m y k a n i a p l a c ó w e k
należy u z n a ć k ł o p o t y finansowe p o c z t y z w i ą z a n e z u t r z y m a n i e m
rych placówek.
Rozpatrując
to
zagadnienie
z a u w a ż a m y , i ż p r o b l e m t e n d o t y c z y głównie
w
ciągu
badanego
o 7 , 5 % , z 641
tach
przybyło
okresu,
liczba
placówek
w
przekroju miasto
t e r e n ó w wiejskich.
pocztowych
do
pocztowych
niektó­
i
wieś,
N a wsi,
zmniejszyła
się
w r o k u 1989 do 593 w r o k u 1994. J e d n o c z e ś n i e w m i a s ­
ogółem
18
placówek,
osiągając
w
roku
1994
liczbę
338
urzędów.
Po
przeprowadzeniu
analizy
w
układzie
wojewódzkim
odnotowano
p r z y r o s t liczby p l a c ó w e k jedynie w d w ó c h z nich, a m i a n o w i c i e skierniewickim
(o 5,6%)
Środkowej
i
włocławskim
stwierdzono
(o
1%).
spadek
W
liczby
największy w w o j e w ó d z t w a c h ł ó d z k i m
pozostałych
placówek
województwach
pocztowych,
i sieradzkim
(o
8%).
przy
Polski
czym
Szczegółowe
d a n e d o t y c z ą c e liczby p l a c ó w e k p o c z t o w y c h w Polsce Ś r o d k o w e j w p r z e k r o j u
m i a s t o wieś z e s t a w i o n o w t a b . 1.
1
Podstawą funkcjonowania Poczty Polskiej był uniwersał wydany przez króla Stanisława
Augusta Poniatowskiego w roku 1764.
265
Łączność w Polsce Środkowej
Tabela 1
Liczba placówek pocztowo-telekomunikacyjnych w województwach Polski Środkowej
ogółem
miasto
wieś
ogółem
miasto
wieś
Liczba wdrożeń
systemu
„Poczta Gdańsk"
Polska
8 273
Polska Środko­
961
wa w %
11,6
w tym woje­
wództwa:
kaliskie
196
konińskie
104
127
łódzkie
piotrkowskie
132
płockie
114
sieradzkie
100
skierniewickie
89
włocławskie
99
3115
320
10,3
5158
641
12,4
7978
931
11,7
3111
338
10,9
4867
593
12,2
232
62
26,7
51
30
104
34
28
20
22
31
145
74
23
98
86
80
67
68
188
103
117
125
112
92
94
100
53
34
97
35
29
26
29
35
135
69
20
90
83
66
65
65
5
5
15
3
0
7
2
20
1994
1989
Wyszczególnienie
Ź r ó d ł o : R. Jarzembowski, System obsługi i rozliczania urzędów pocztowych „Poczta
Gdańsk". „Technika i Eksploatacja Poczty" 1995, z. 5; Łączność - wyniki działalności w 1989 r.,
Materiały źródłowe, GUS, Warszawa 1990; Łączność - wyniki działalności w 1994 r., Materiały
źródłowe, GUS, Warszawa 1995.
P o d s t a w o w y m i w s k a ź n i k a m i s t o s o w a n y m i w ocenie s t o p n i a z a s p o k o j e n i a
p o t r z e b na usługi p o c z t o w o - t e l e k o m u n i k a c y j n e jest liczba o s ó b p r z y p a d a j ą c y c h
na j e d n ą p l a c ó w k ę o r a z o b s z a r p r z e z nią o b s ł u g i w a n y . W f o r m i e graficznej
informacje te dotyczące obszaru Polski Środkowej przedstawione zostały na
rys. 2.
Analizując te d a n e należy z a u w a ż y ć , iż w b a d a n i a c h nie u w z g l ę d n i a n o
wielkości
poszczególnych
placówek.
Średnio
w
Polsce
Środkowej
jedna
p l a c ó w k a o b s ł u g i w a ł a o b s z a r 40,6 k m 2 , p o d c z a s gdy o g ó ł e m w P o l s c e o b s z a r
ten wynosił ś r e d n i o 39,2 k m 2 . P o d t y m względem najlepiej p r z e d s t a w i a ł a się
sytuacja w województwie ł ó d z k i m (13 k m 2 na 1
p l a c ó w k ę ) , najgorzej zaś
w w o j e w ó d z t w i e sieradzkim (52 k m 2 na 1 p l a c ó w k ę ) .
W r o k u 1989 w Polsce Środkowej j e d n a p l a c ó w k a obsługiwała średnio 4923
osoby. W r o k u 1994 wskaźnik ten wzrósł do 5112 o s ó b . W z r o s t p r e z e n t o w a n e ­
g o w s k a ź n i k a z a n o t o w a n o w e wszystkich w o j e w ó d z t w a c h b a d a n e g o o b s z a r u
z wyjątkiem
skierniewickiego.
Najwięcej
o s ó b bo
aż 9583
(w r o k u
1994)
p r z y p a d ł o na j e d n ą p l a c ó w k ę w w o j e w ó d z t w i e ł ó d z k i m . O g ó ł e m w m i a s t a c h
Polski Środkowej na jedną placówkę pocztowo-telekomunikacyjną p r z y p a d a
266
Stanisław Mordwa, Wojciech Retkiewicz
dwu-, t r z y k r o t n i e więcej o s ó b niż na t e r e n a c h wiejskich, co jest z r o z u m i a ł e
zważywszy, iż w m i a s t a c h z reguły p l a c ó w k i są większe, z a t r u d n i a j ą więcej
o s ó b , mieszczą więcej s t a n o w i s k obsługi.
Rys. 2. Placówki pocztowo-telekomunikacyjne
Podstawowymi miernikami charakteryzującymi pracę placówek pocztowo- t e l e k o m u n i k a c y j n y c h m o g ą być: liczba n a d a n y c h p o l e c o n y c h przesyłek
listowych, p r z e k a z y dla w p ł a t n a r a c h u n k i b a n k o w e , n a d a n e p r z e k a z y
p o c z t o w e i telegraficzne, liczba n a d a n y c h p a c z e k i listów w a r t o ś c i o w y c h
o r a z liczba n a d a n y c h t e l e g r a m ó w (rys. 3). W r o k u 1994 w P o l s c e Ś r o d k o w e j
n a d a n o 1 5 m i n p o l e c o n y c h przesyłek listowych, 16,3 m l n p r z e k a z ó w pocz­
towych i telegraficznych, 17,9 m i n w p ł a t na r a c h u n k i b a n k o w e , 1,3 m i n paczek
Łączność w Polsce Środkowej
267
i listów wartościowych o r a z 0,6 mln telegramów, co stanowi o d p o w i e d n i o 1 1 % ,
1 2 % , 1 1 % , 8 % i 9 % n a d a ń k r a j o w y c h . Największy u d z i a ł w w y k o r z y s t a n i u
usług pocztowych mieli mieszkańcy województwa łódzkiego, o d p o w i e d n i o 3 4 % ,
2 7 % , 4 0 % , 5 1 % i 3 2 % przesyłek z Polski Środkowej. W p r z y p a d k u pierwszych
trzech z o m a w i a n y c h usług liczba zleceń na 100 o s ó b w ciągu b a d a n e g o okresu
nie uległa większym z m i a n o m . N a t o m i a s t z d e c y d o w a n i e , b o a ż o 5 3 % s p a d ł a
liczba n a d a n y c h p a c z e k i listów w a r t o ś c i o w y c h , co w p e w n y m s t o p n i u m o ż n a
2
tłumaczyć przejęciem części usług poczty przez n o w o powstałe firmy kurierskie .
Rys. 3. Podstawowe usługi pocztowe (prezentowane dane dotyczą poczty publicznej)
2
Na obszarze Polski Środkowej swoje przedstawicielstwa posiadają: DHL Worldwide
Express, TNT Express World Wide Poland, Rainbow Service Express, System Przesyłek
Ekspresowych - Servisco i United Parcel Service.
268
Stanisław Mordwa, Wojciech Retkiewicz
S p o ś r ó d o m a w i a n y c h u s ł u g , s t o s u n k o w o największy w b a d a n y m okresie
był s p a d e k liczby n a d a n y c h t e l e g r a m ó w . Ś r e d n i o wyniósł o n 6 7 % , w a h a j ą c
się od
64%
w w o j e w ó d z t w i e ł ó d z k i m do 7 2 %
w województwie płockim.
W y d a j e się, że jest to s p o w o d o w a n e c o r a z większą p o w s z e c h n o ś c i ą i n n y c h
s p o s o b ó w p r z e k a z y w a n i a informacji ( p r z e d e wszystkim
munikacji),
za
pomocą
których
można
przekazywać
z dziedziny t e l e k o ­
więcej
informacji,
szybciej i pewniej.
2. Telekomunikacja
N a o b e c n y m e t a p i e rozwoju cywilizacji, t e l e k o m u n i k a c j a s t a n o w i j e d n ą
z p o d s t a w o w y c h dziedzin gospodarki n a r o d o w e j . K r a j o w a sieć telekomunikacyj­
n a zaliczana jest d o niezbędnej w z a s p o k a j a n i u p o d s t a w o w y c h p o t r z e b
m i e s z k a ń c ó w i instytucji, w t y m w szczególności s y s t e m u b a n k o w e g o
i giełdowego, h a n d l u , t r a n s p o r t u , n a u k i , t u r y s t y k i i i n n y c h d z i a ł ó w s e k t o r a
usług. Jest o n a także niezbędna w rozwijaniu współpracy regionalnej
i międzynarodowej. Stwierdzono również pośredni i bezpośredni udział
3
sektora telekomunikacji w tworzeniu d o c h o d u narodowego . Poza tym
gospodarcze znaczenie telekomunikacji przejawia się zdolnością do p r o m o w a n i a
i w d r a ż a n i a innowacji t e c h n i c z n y c h .
I n f r a s t r u k t u r a t e l e k o m u n i k a c y j n a jest s y s t e m e m m a j ą c y m n a celu za­
spokajanie i k s z t a ł t o w a n i e p o t r z e b związanych z p r z e k a z y w a n i e m w i a d o m o ś c i ,
p r z e t w a r z a n i e m d a n y c h i w y s z u k i w a n i e m informacji. S k ł a d a się na nią
i n f r a s t r u k t u r a telegraficzna, telefoniczna, t e l e k s o w a o r a z t e l e i n f o r m a t y c z n a .
E l e m e n t a m i infrastruktury są z a r ó w n o elementy p u n k t o w e (centrale telefonicz­
n e , teleksowe, telegraficzne o r a z serwery sieci k o m p u t e r o w y c h ) , j a k i e l e m e n t y
liniowe (sieci k a b l o w e , n a p o w i e t r z n e , r a d i o w e , ś w i a t ł o w o d o w e i cyfrowe).
2 . 1 . Telefonia
We w s p ó ł c z e s n y m świecie telefonia jest j e d n ą z najszybciej rozwijających
się dziedzin g o s p o d a r k i . N o w o c z e s n e sieci telefoniczne, o p r ó c z p r z e k a z y w a n i a
głosu,
umożliwiają
przesyłanie
obrazu,
a
także
interaktywną
współpracę
z b a z a m i d a n y c h wielu s y s t e m ó w k o m p u t e r o w y c h . Z a ich p o ś r e d n i c t w e m
d o s t ę p n e s ą r ó w n i e ż i n n e usługi u k i e r u n k o w a n e n a w s p o m a g a n i e s e k t o r a
biznesu.
Na p r z y k ł a d w wielu rozwiniętych p a ń s t w a c h u p o w s z e c h n i ł o
się
3
Według ekspertów amerykańskich zdecydowana poprawa jakości telekomunikacji może
spowodować wzrost PKB nawet o 2 do 3% (Margas 1996).
269
Łączność w Polsce Środkowej
o r g a n i z o w a n i e telekonferencji z a m i a s t osobistego u c z e s t n i c t w a , p o ł ą c z o n e g o
z d o d a t k o w y m i k o s z t a m i i b e z p r o d u k t y w n ą stratą czasu (przejazdy, wyżywienie,
noclegi).
O c e n a s t o p n i a zaspokojenia p o t r z e b telefonicznych w ujęciu p r z e s t r z e n n y m
p o w i n n a uwzględniać zarówno ocenę infrastruktury technicznej, j a k i ocenę
r u c h u telefonicznego. W niniejszym o p r a c o w a n i u z a s t o s o w a n o d w a m i e r n i k i :
liczbę
abonentów
telefonicznych
oraz
liczbę
rozmów
międzymiastowych
w y c h o d z ą c y c h ( o b y d w a w ujęciu bezwzględnym i w z g l ę d n y m ) - rys. 4.
Rys. 4. Telefoniczne rozmowy międzymiastowe wychodzące
W l a t a c h 1989-1994 n a o b s z a r z e Polski Ś r o d k o w e j z a n o t o w a n o w z r o s t
liczby a b o n e n t ó w telefonicznych o blisko 6 3 % do p o z i o m u 637 tys. S t a n o w i ł o
t o w 1994 r o k u 1 2 , 7 % liczby a b o n e n t ó w k r a j o w y c h . Z a u w a ż y ć m o ż n a
j e d n a k w y r a ź n e różnice p o m i ę d z y o b s z a r a m i wiejskimi i m i a s t a m i . Z t y c h
o s t a t n i c h p o c h o d z i a ż 8 7 % ogólnej liczby a b o n e n t ó w , p r z y czym n a wsi
Stanisław Mordwa, Wojciech Retkiewicz
270
obserwujemy większą d y n a m i k ę p r z y r o s t u
liczby
abonentów
(w b a d a n y m
okresie w z r o s t o 9 6 % ) . K o r z y s t a n i e z telefonu na wsi, p o z a mniejszą ich
liczbą i większym r o z p r o s z e n i e m ludności, u t r u d n i a r ó w n i e ż fakt, iż znajdują
się t u t a j jeszcze c e n t r a l e ręczne.
W roku
średnio
1994 w Polsce
134
abonentów
Środkowej
telefonicznych,
na
1000 m i e s z k a ń c ó w p r z y p a d a ł o
przy
czym
ogółem
w miastach
w s k a ź n i k t e n m i a ł w a r t o ś ć 2 0 1 , na wsi zaś 4 5 . W celu zmniejszenia r ó ż n i c
w zaspokajaniu p o t r z e b telefonicznych między m i a s t e m i wsią T e l e k o m u n i k a c j a
Polska
SA
planuje
do
roku
1997
w Polsce, n a t o m i a s t d o r o k u
stelefonizować
wszystkie
miejscowości
1999 w y e l i m i n o w a ć o s t a t n i e e k s p l o a t o w a n e
4
c e n t r a l e ręczne .
Analizując to z a g a d n i e n i e z p o d z i a ł e m na w o j e w ó d z t w a s t w i e r d z o n o , iż
w
większości
województw
Polski
Środkowej
wskaźnik
ten
był
zbliżony
i wynosił 90-100 a b o n e n t ó w na 1000 m i e s z k a ń c ó w . J e d y n i e w w o j e w ó d z t w i e
ł ó d z k i m w s k a ź n i k t e n był wyższy i wynosił p o n a d 2 3 5 . W w o j e w ó d z t w i e t y m
w r o k u 1994 z n a j d o w a ł o się p o n a d 4 1 % a b o n e n t ó w całej P o l s k i Ś r o d k o w e j .
W r o z p a t r y w a n y m okresie największą d y n a m i k ę przyrostu liczby a b o n e n t ó w
(o o k . 9 0 % ) s t w i e r d z o n o w w o j e w ó d z t w a c h k o n i ń s k i m i w ł o c ł a w s k i m . W a r t o
t a k ż e zwrócić u w a g ę n a p o n a d c z t e r o k r o t n y p r z y r o s t liczby a b o n e n t ó w n a
o b s z a r a c h wiejskich w o j e w ó d z t w a ł ó d z k i e g o .
Największe p o t r z e b y r e a l i z o w a n i a r o z m ó w m i ę d z y m i a s t o w y c h wykazują
m i e s z k a ń c y w o j e w ó d z t w a kaliskiego ( p o n a d 5 6 m l n r o z m ó w ) , w ł o c ł a w s k i e g o
( p o n a d 36 m l n ) o r a z sieradzkiego (blisko 34 m l n ) . W w o j e w ó d z t w a c h tych
z a n o t o w a n o jednocześnie w
ciągu b a d a n e g o
okresu
największą
dynamikę
w z r o s t u liczby p o ł ą c z e ń tego t y p u .
Z n a m i e n n e jest, iż w w o j e w ó d z t w a c h o najmniejszej liczbie p r z e p r o w a d z o ­
nych r o z m ó w międzymiastowych największy jest udział tych r o z m ó w realizowa­
nych w ruchu ręcznym i półautomatycznym (konińskie 19%, płockie 1 4 %
i piotrkowskie 13%). P o d o b n y rozkład przestrzenny wykazuje także postać
w z g l ę d n a t e g o m i e r n i k a ( n a 100 m i e s z k a ń c ó w ) . Największe n a t ę ż e n i e r o z m ó w
z a n o t o w a n o w w o j e w ó d z t w a c h kaliskim, s i e r a d z k i m i w ł o c ł a w s k i m (ok. 8000
r o z m ó w na 100 o s ó b ) , najmniejsze zaś w k o n i ń s k i m , ł ó d z k i m i p i o t r k o w s k i m
(poniżej 4000 r o z m ó w na 100 o s ó b ) . O g ó ł e m w r o k u 1994 m i e s z k a ń c y P o l s k i
Ś r o d k o w e j p r z e p r o w a d z i l i p o n a d 226 m l n r o z m ó w m i ę d z y m i a s t o w y c h , czyli
d w u k r o t n i e więcej niż na p o c z ą t k u b a d a n e g o okresu, z czego 7 , 3 % realizowane
b y ł o w r u c h u r ę c z n y m i p ó ł a u t o m a t y c z n y m (w 1989 r o k u 1 8 % ) .
Od p o c z ą t k u lat dziewięćdziesiątych w Polsce o b s e r w u j e m y r o z b u d o w ę
sieci telefonii bezprzewodowej (alternatywnej do konwencjonalnej przewodowej).
Dość
dobrze
r o z w i n i ę t a jest j u ż
sieć
analogowej
telefonii
komórkowej
4
Planuje się, iż w roku 2000 na 1000 mieszkańców Polski przypadać będzie 270 telefonów
(dla porównania w roku 1992 w Belgii wskaźnik ten wynosił 566, w Grecji zaś 513).
Łączność w Polsce Środkowej
271
( C e n t e r t e l ) p o k r y w a j ą c a blisko 7 0 % p o w i e r z c h n i kraju, w najbliższym zaś
czasie u r u c h o m i o n e z o s t a n ą dwie sieci n o w o c z e s n e j cyfrowej telefonii k o m ó r ­
kowej ( E r a G S M , G S M Plus). Przedsięwzięcia t e z p e w n o ś c i ą p r z y c z y n i ą
się w z n a c z n y m s t o p n i u do z a s p o k o j e n i a p o t r z e b telefonicznych.
2.2. T e l e k s
D o n i e d a w n a łączność teleksowa zajmowała w a ż n e miejsce w ś r ó d s p o s o b ó w
wzajemnej k o m u n i k a c j i . Jej r o z w ó j w P o l s c e o b s e r w u j e m y od p o c z ą t k u lat
1989 1994
Rys. 5. Abonenci telekomunikacji
272
Stanisław Mordwa, Wojciech Retkiewicz
pięćdziesiątych
w
XX
instytucjach.
w.,
W
przy
latach
czym
tzw.
dalekopisy
dziewięćdziesiątych
instalowano
obserwujemy
głównie
systematyczny
s p a d e k z n a c z e n i a teleksu, co przejawia się p r z e d e w s z y s t k i m s p a d k i e m liczby
a b o n e n t ó w teleksowych (rys. 5). Ł ą c z n o ś ć t e l e k s o w a w y p i e r a n a jest głównie
przez telefaksy, a o s t a t n i o t a k ż e przez rozwijającą się dynamicznie k o m u n i k a c j ę
za p o ś r e d n i c t w e m sieci k o m p u t e r o w y c h .
W r o k u 1994 w Polsce Środkowej z a i n s t a l o w a n y c h było 3147 d a l e k o p i s ó w ,
tj.
o
32%
mniej
niż
w
roku
1989.
Najwięcej
abonentów
teleksowych
z l o k a l i z o w a n y c h było w w o j e w ó d z t w a c h ł ó d z k i m (924) o r a z k a l i s k i m (595).
W tych w o j e w ó d z t w a c h z a n o t o w a n y s p a d e k znaczenia teleksu był s t o s u n k o w o
najmniejszy ( o 9 - 1 5 % ) .
Spośród województw Polski
Środkowej
największy
spadek liczy a b o n e n t ó w teleksowych z a n o t o w a n o w województwie włocławskim
- 51%
i piotrkowskim - 4 3 % . W roku
1994
średnio
na
100
tys.
osób
p r z y p a d a ł o w Polsce Ś r o d k o w e j 66 a b o n e n t ó w teleksowych, co b y ł o w s k a ź ­
n i k i e m niższym niż o g ó ł e m w Polsce o p o n a d 10 a b o n e n t ó w .
2.3. R a d i o f o n i a i telewizja
Radiofonia,
a
popularniejszymi
której
początki
przede
wszystkim
środkami
sięgają
telewizja
masowego
stały
przekazu.
się
współcześnie
Starsza
okresu międzywojennego,
a
jest
naj­
radiofonia,
największy jej
rozwój
z a n o t o w a n o p o drugiej wojnie światowej. D o r o k u 1989 w P o l s c e istniała
wyłącznie r a d i o f o n i a
publiczna nadająca 4 programy
ogólnopolskie,
przy
c z y m w Polsce Ś r o d k o w e j l o k a l n e rozgłośnie z n a j d o w a ł y się j e d y n i e w Ł o d z i
i
Włocławku.
Od
roku
1991
zaczęły
powstawać
rozgłośnie
komercyjne,
obejmujące zasięgiem cały kraj ( R M F F M , R a d i o Z E T , R a d i o M a r y j a ) ,
jak
również
mniejsze
o
zasięgu
lokalnym.
W
Polsce
Środkowej
lokalne
r o z g ł o ś n i e p o w s t a ł y w Ł o d z i (7), P ł o c k u (3) o r a z po j e d n e j w B e ł c h a t o w i e ,
Jarocinie, Kaliszu, Kępnie, Koninie,
Piotrkowie Trybunalskim,
Płocku,
Sieradzu, Sochaczewie, W i e l u n i u i W ł o c ł a w k u .
W l a t a c h 1989-1994 w Polsce Ś r o d k o w e j liczba a b o n e n t ó w r a d i a p u b ­
licznego zmniejszyła się z 1452 tys. do 1337 tys. o s ó b , czyli o 7 , 9 % , p o d c z a s
gdy o g ó ł e m w Polsce u b y ł o t y l k o 4 , 1 % . M i m o t o w P o l s c e Ś r o d k o w e j
w
roku
1994
było
281
abonentów
radiowych
na
1000
osób,
natomiast
w a r t o ś ć t e g o w s k a ź n i k a dla całej Polski w y n o s i ł a 276. S p o ś r ó d w o j e w ó d z t w
Polski Ś r o d k o w e j najwyższy w s k a ź n i k z a n o t o w a n o w w o j e w ó d z t w i e ł ó d z k i m
- 344, p o d c z a s
gdy w p o z o s t a ł y c h w o j e w ó d z t w a c h w a h a ł się od 247 do
272. Większe od p r z e s t r z e n n y c h rozpiętości w p o w s z e c h n o ś c i r a d i a występują
m i ę d z y m i a s t e m i wsią. D l a m i a s t Polski Ś r o d k o w e j w r o k u 1994 w s k a ź n i k
w y n o s i ł 329 (354 w r o k u 1989), p r z y 217 d l a wsi (273 w r o k u 1989).
273
Łączność w Polsce Środkowej
Zdecydowanie najpopularniejszym
o b e c n i e ś r o d k i e m p r z e k a z u staje się
telewizja. Pierwsza audycja telewizyjna z o s t a ł a n a d a n a w P o l s c e w r o k u 1956.
A k t u a l n i e na c a ł y m obszarze Polski Ś r o d k o w e j o d b i e r a n e są 3 k a n a ł y telewizji
publicznej
5
o r a z p r y w a t n a telewizja P o l s a t . P o z a t y m w wielu miejscowościach
o d b i e r a n e są p r o g r a m y telewizyjne za p o ś r e d n i c t w e m sieci k a b l o w y c h . L o k a l n e
p r y w a t n e stacje telewizyjne n a d a j ą w N i e p o k a l a n o w i e i R a d o m s k u .
Z e względu n a r ó w n i n n o ś ć o b s z a r u P o l s k i Ś r o d k o w e j p r o g r a m y p u b l i c z n e
n a d a w a n e są tutaj
z a p o m o c ą 2 5 n a d a j n i k ó w / p r z e k a ź n i k ó w telewizyjnych
(tj. 7 , 3 3 % wszystkich n a d a j n i k ó w / p r z e k a ź n i k ó w w Polsce), z l o k a l i z o w a n y c h
w 17 stacjach (dla p o r ó w n a n i a w s a m y m t y l k o w o j e w ó d z t w i e n o w o s ą d e c k i m
jest ich
53
w 26 stacjach. T r z y n a d a j n i k i dużej m o c y z l o k a l i z o w a n e są
w Zygrach i
Płocku,
10 n a d a j n i k ó w
średniej
m o c y w:
Łodzi,
Kaliszu,
K o n i n i e , W ł o c ł a w k u i Skierniewicach, p o z o s t a ł e 12 n a d a j n i k ó w m a ł e j m o c y
z l o k a l i z o w a n e jest w w o j e w ó d z t w a c h : p i o t r k o w s k i m ( B e ł c h a t ó w , K a m i e ń s k ,
Piotrków Trybunalski,
Przedbórz,
Radomsko,
Tomaszów
Mazowiecki),
s i e r a d z k i m (Sieradz, W i e l u ń ) o r a z w skierniewickim ( R a w a M a z o w i e c k a ) .
Z r ó ż n i c o w a n i e p r z e s t r z e n n e w y p o s a ż e n i a l u d n o ś c i w o d b i o r n i k i telewizyjne
jest p o d o b n e j a k w p r z y p a d k u r a d i o o d b i o r n i k ó w . W
Środkowej
było
266
abonentów
na
1000
osób
1994 r o k u w Polsce
(spadek
w
porównaniu
z 1989 r. o 2 , 4 % ) , p r z y 258 o g ó ł e m w Polsce. P o d o b n i e najwięcej a b o n e n t ó w
b y ł o w w o j e w ó d z t w i e ł ó d z k i m (344), n a t o m i a s t dla p o z o s t a ł y c h w o j e w ó d z t w
w s k a ź n i k p r z y j m o w a ł w a r t o ś c i o d 233 d o 252. W a r t o ś ć w s k a ź n i k a d l a m i a s t
w y n i o s ł a 311 (od 341 d l a ł ó d z k i e g o do 262 d l a sieradzkiego), d l a wsi 205
(245 - ł ó d z k i e ,
194 - kaliskie).
W ostatnich latach
szybko rozwija się telewizja k a b l o w a
oraz
odbiór
p r o g r a m ó w z a p o m o c ą a n t e n satelitarnych. J e d n a k ż e p r a w d z i w ą k o n k u r e n c j ą
d l a klasycznej
telewizji
staje
się
coraz
bardziej
popularna
na
Zachodzie
i n t e r a k t y w n a telewizja digitalna, k t ó r a d o k o ń c a wieku m a zastąpić tradycyjną.
D a j e o n a możliwości p r z e k a z u większej liczby k a n a ł ó w , i n d y w i d u a l n y w y b ó r
p r o g r a m u , k t ó r y chce się obejrzeć, m o ż n a r ó w n i e ż dzięki niej z a p o m o c ą
k o m p u t e r a p r o w a d z i ć n p . wideokonferencje, w y m i e n i a ć p o c z t ę i t p .
3. Podsumowanie
D l a p o r ó w n a n i a zagospodarowania łącznościowego poszczególnych wo­
j e w ó d z t w Polski Środkowej dotychczas p r z e p r o w a d z o n o analizę poszczególnych
e l e m e n t ó w łączności. W celu z a p e w n i e n i a obiektywizacji b a d a ń z a s t o s o w a n o
5
Regionalny program trzeci na obszar Polski Środkowej nadają ośrodki telewizyjne
w Bydgoszczy, Łodzi, Poznaniu i Warszawie.
Stanisław Mordwa, Wojciech Retkiewicz
274
procedurę
porządkowania
obiektów
wielocechowych
metodą
Z.
Hellwiga
(1968). Z a l e t ą tej m e t o d y jest jej p r o s t o t a , p r z y z a c h o w a n i u w i a r y g o d n o ś c i
w y n i k ó w . Słabą s t r o n ę tej m e t o d y , czyli przypisywanie t e g o s a m e g o z n a c z e n i a
do
każdej
cechy
diagnostycznej,
próbowano
zneutralizować
biorąc
pod
u w a g ę tylko wielkości względne. O t r z y m a n y m i e r n i k syntetyczny (d) przyjmuje
d o d a t n i e w a r t o ś c i , zazwyczaj poniżej 1.
W prezentowanym
opracowaniu
przyjęto
aż
13
cech
diagnostycznych
(ds- d e s t y m u l a n t a ) :
Cechy dotyczące infrastruktury łączności
Cechy dotyczące usług łączności
2
d1 - liczba km na 1 placówkę pocztowo-telekomunikacyjną (ds);
d2 - liczba osób na 1 placówkę pocztowotelekomunikacyjną (ds);
d3 - abonenci radia na 1000 osób;
d4 - abonenci telewizji na 1000 osób;
d5 - abonenci telefonii przewodowej na 1000
osób;
d6 - abonenci teleksowi na 100 tys. osób;
d7 - liczba osób na 1 aparat ogólnodostępny
(ds);
d8 - listy polecone na 100 osób;
d9 - paczki i listy wartościowe na 100 osób;
d10 - przekazy pocztowe i telegraficzne na 100
osób;
d11 - wpłaty na rachunki bankowe na 100 osób;
d12 - telegramy nadane na 100 osób;
d13 - rozmowy międzymiastowe wychodzące
w ruchu automatycznym na 100 osób.
W y n i k i obliczeń z a p r e z e n t o w a n o n a rys. 6 . N a rys. 6 A p r z e d s t a w i o n o
poziom
w s k a ź n i k a syntetycznego
łączności,
który
Wartość
dla
(di)
cech
najwyższą w a r t o ś ć przyjmuje
wskaźnika
(1,012)
wskazuje
na
dotyczących
infrastruktury
dla w o j e w ó d z t w a
wyróżniający
łódzkiego.
poziom
rozwoju
i n f r a s t r u k t u r y łączności w Ł ó d z k i e m na tle p o z o s t a ł y c h w o j e w ó d z t w Polski
Środkowej.
O
wysokiej
pozycji
tego
województwa
zdecydował
poziom
wszystkich cech, z wyjątkiem cechy d 2 (ds), k t ó r a w t y m w o j e w ó d z t w i e jest
najwyższa.
W a r t o ś c i średnie w s k a ź n i k przyjął w w o j e w ó d z t w a c h z a c h o d n i c h , tj. w:
kaliskim, w ł o c ł a w s k i m
i konińskim.
W w o j e w ó d z t w i e k a l i s k i m w y s o k i jest
p o z i o m i n f r a s t r u k t u r y p r z e d e wszystkim w zakresie cech: d2, d 6 i w m n i e j s z y m
stopniu
d7;
w
województwie
włocławskim
cech:
d2
oraz
d7;
natomiast
w w o j e w ó d z t w i e k o n i ń s k i m cech: d2, d 7 i d6.
N i s k a pozycja w o j e w ó d z t w a p i o t r k o w s k i e g o s p o w o d o w a n a jest w a r t o ś c i ą
wszystkich
cech
poza
województwa
d2;
skierniewickiego
przede
wszystkim
wartością cech: d 5 o r a z d 7 , w o j e w ó d z t w a p ł o c k i e g o p r z e c i ę t n y m p o z i o m e m
wszystkich
oraz
cech;
natomiast
województwa
sieradzkiego
poziomem
cech
dl
d3
Z usług łączności najpełniej korzystają mieszkańcy województwa o najlepszej
infrastrukturze
wartości
(rys.
6B).
O
wszystkich
cech
poza
wysokiej
d13.
pozycji
Średnie
tego
województwa
wartości
wskaźnika
decydują
dotyczą
w o j e w ó d z t w : kaliskiego (pozytywny wpływ cech: d 1 1 , d 1 2 i d13), w ł o c ł a w s k i e g o
Stanisław Mordwa, Wojciech Retkiewicz
276
(d 1 0 i d 1 3 ) o r a z sieradzkiego (d 1 3 i d10). Najniższe w a r t o ś c i w s k a ź n i k syntetyczny
d l a cech „ u s ł u g o w y c h " przyjął w w o j e w ó d z t w a c h : skierniewickim ( n e g a t y w n y
w p ł y w cech: d12, d11 i d9), p ł o c k i m (d11 i dl3), p i o t r k o w s k i m (d9, d11, dl2 i d13)
i
przede
wszystkim
konińskim
(d8,
d9,
dl0
i
d13)
-
dobrze
przecież
zagospodarowanym.
Na
rys.
6C,
przedstawiającym
wartość
wskaźnika
syntetycznego
dla
wszystkich 13 cech, u w y d a t n i a się d o m i n u j ą c a pozycja w o j e w ó d z t w a ł ó d z k i e g o
w zakresie łączności na tle P o l s k i Ś r o d k o w e j .
W
opracowaniu
świadczonych
o m ó w i o n o jedynie
usług
poszczególnych
stan
działów
zagospodarowania
łączności.
Na
i
poziom
zakończenie
należy p o d k r e ś l i ć , iż na s t a n z a g o s p o d a r o w a n i a , t e m p o r o z w o j u i zasięg
łączności m a w p ł y w wiele r ó ż n o r o d n y c h c z y n n i k ó w , z w i ą z a n y c h m . in. z e
s t a n e m g o s p o d a r k i krajowej, systemem p r a w n y m p a ń s t w a . N i e b a g a t e l n ą rolę
o d g r y w a r ó w n i e ż p o z i o m r o z w o j u społeczno-cywilizacyjnego r e g i o n u . N a l e ż y
zwracać uwagę na powszechność i wysoki poziom
oświaty
oraz studiów
wyższych, co owocuje d u ż ą liczbą specjalistów i n a u k o w c ó w , p o s i a d a n i e m
zaplecza n a u k o w e g o ,
otwartością społeczeństwa na innowacje techniczne,
łatwością
nowych
wdrażania
technik.
Ważnym
kryterium
przyspieszania
r o z w o j u n o w y c h t e c h n i k łączności jest r ó w n i e ż s t o p i e ń z a m o ż n o ś c i społeczeń­
stwa i ściśle z t y m z w i ą z a n a kwestia b e z r o b o c i a . C z y n n i k i e m n i e k o r z y s t n y m
w t y m zakresie jest z n a c z n e z u b o ż e n i e w Polsce Ś r o d k o w e j r o d z i n p r a c o w ­
niczych, c h ł o p s k i c h i emeryckich.
Bibliografia
Hellwig Z., 1968, Zastosowanie metody taksonomicznej do typologicznego podziału krajów ze
względu na poziom ich rozwoju oraz zasoby i strukturę wykwalifikowanych kadr, „Przegląd
Statystyczny", nr 4.
J a r z e m b o w s k i R., 1995, System obsługi i rozliczania urzędów pocztowych ,,Poczta Gdańsk",
„Technika i Eksploatacja Poczty", z. 5.
Łączność - wyniki działalności w 1989 r., 1990, Materiały źródłowe, GUS.
Łączność - wyniki działalności w 1994 r., 1995, Materiały źródłowe. GUS.
M a r g a s D., 1996, W 2000 r. będziemy nadal gonić Europę. Rządowy program polityki rozwoju
telekomunikacji, „Rzeczpospolita", nr 118 (4372).
Mordwa S., 1998, Łączność w Polsce Środkowej,
[w:] A. Werwicki (red.) Transformacja społeczno-ekonomiczna Polski Środkowej, Wyd. UŁ, Łódź,
s. 263-276; [współautor: W. Retkiewicz]