Przedsiębiorczość – nowa energia Europy - EFNI

EUROPEJSKIE FORUM NOWYCH IDEI 2013
27 września 2013, godz. 13:45 – 15:15
Centrum konferencyjne Sheraton
Debata obiadowa
Przedsiębiorczość – nowa energia Europy

Jak sprawić, aby Europejczycy stali się bardziej przedsiębiorczy?

Jakie modele biznesowe sprzyjają powstawaniu nowych firm?

Jak zarazić przedsiębiorczością młodzież?

Jakie znaczenie ma ludzki wymiar przedsiębiorczości w dobie globalizacji?
Wprowadzenie
Przedsiębiorczość może być określana jako zbiór cech charakteru, które pozwalają
podjąć większe ryzyko, definiować potrzeby i korzystać z życiowych okazji. W
ekonomii mówi się o przedsiębiorczości jako o czynniku produkcji (obok pracy, ziemi
i kapitału) lub jako o formie pracy.
Polska jest krajem przedsiębiorczym: 4 miliony zarejestrowanych firm, z czego
1,7 mln firm aktywnych. Te liczby pozytywnie wyróżniają Polskę na tle innych
państw członkowskich UE. Wyższy wskaźnik przedsiębiorczości w stosunku do liczby
mieszkańców
został
odnotowany
jedynie
w
Grecji1.
Wskaźnik
aktywności
gospodarczej wg indeksu Global Enterpreneurship Monitor (liczba firm powstająca
i istniejąca do 3,5 lat dzielona przez populację w wieku produkcyjnym) wynosi
dla Polski 9% (Chiny 24%, USA 12%, Łotwa 11,9%, Litwa 11,3%, Czechy 7,6%,
1
Źródło: Rzeczpospolita, „Przedsiębiorczość w Polsce kwitnie, ale wymaga wsparcia”, 12
maja 2013 r.
1
Wielka Brytania 7,3%, Irlandia, 7,2%, Węgry 6,3%, Francja 5,7%, Niemcy 5,6%,
Rosja 4,6%).
W Polsce (wg GUS) dominują mikrofirmy zatrudniające do 9 pracowników, które
stanowią 95,45% firm, następnie 3,68% to małe firmy (10-49 pracowników), 0,75%
średnie firmy (50-249 pracowników), wreszcie 0,11% duże firmy (powyżej
250 pracowników).
Polacy uważają się za ludzi przedsiębiorczych w związku z tym mogą odegrać
szczególną rolę w promowaniu przedsiębiorczości w Unii Europejskiej.
Jak sprawić, aby Europejczycy stali się bardziej przedsiębiorczy?
W Europie kariera przedsiębiorcy cieszy się pozytywną opinią (68% Polaków,
65% Francuzów, 50% Niemców i Brytyjczyków uważa, że to dobry wybór drogi
zawodowej2). Jednakże, według ostatniego badania Eurobarometru (czerwiec 2012)
jedynie 37% respondentów wolało samozatrudnienie a aż 58% widzi się w roli
pracownika. Z jednej strony przedsiębiorca jest statusem pożądanym, uznawanym
za ideał życia zawodowego, a z drugiej uwidacznia się niechęć do ryzyka
i preferencja dokonywania ostrożnych wyborów, dających gwarancje zatrudnienia.
Europejczycy, w przeciwieństwie do Amerykanów nie potrafią pogodzić się z porażką
swojej firmy. Jednocześnie 82% ankietowanych Europejczyków uważa,
że przedsiębiorcy powinno się dawać drugą szansę. Ryzyko niepowodzenia jest
ważnym czynnikiem zniechęcającym Europejczyków do założenia działalności
2
A global perspective on Entrepreneurship 2012, str. 21.
2
gospodarczej. W Polsce obawę przed porażką wyraziło w 2012 roku
22% ankietowanych3.
Większość badanych Europejczyków (54%) woli rozpocząć swoją własną działalność,
niż przejąć istniejącą firmę.4 Problemem mogą być procedury przejmowania firmy,
a także bariery psychologiczne sukcesji – często pierwotny właściciel ma problem
z „rozstaniem” się ze swoją firmą. Według danych Eurobarometru (2012)
67% samozatrudnionych europejskich przedsiębiorców rozpoczęło działalność
od zera, 9% przejęło firmę od kogoś innego, a dla 17% ich biznes jest firmą
rodzinną.
Niemieccy ekonomiści Bloch i Wagner podkreślają rolę, jaką w przedsiębiorczości
odgrywają indywidualne motywacje. Na podstawie badania, jakie przeprowadzili
wśród niemieckich przedsiębiorców (wyniki opublikowano w 2010 r.) rozróżnili dwa
typy przedsiębiorców: zakładających firmę w wyniku nadarzającej się okazji lub
z konieczności. Te elementy determinują według nich powodzenie przedsięwzięcia,
a poziom zysków zależy właśnie od wstępnej motywacji. Badacze podkreślili również,
że w przypadku przedsiębiorców „z okazji” istotną rolę odgrywa posiadane
wykształcenie (dyplom), a w przypadku przedsiębiorców „z konieczności” taką rolę
pełni doświadczenie i wykształcenie praktyczne i zawodowe.
Inni badacze dzielą również motywacje przedsiębiorców na dwa typy: pull (wszystko
to, co zachęca osobę do założenia firmy, np. wykorzystanie nadarzającej się okazji,
nowej idei) oraz push (negatywna konotacja, czynniki, które założenie firmy
wymuszają, np. bezrobocie).
W kategorii pull można wyróżnić dwa podtypy:
3
A global perspective.., op. cit., str. 21.
4
Eurobarometr, op. cit.
3

Tych, którzy tworzą firmę w wyniku nadarzającej się okazji (często byli
pracownicy, otwierają firmę, aby polepszyć swoją sytuację);

Tych, którzy tworzą firmę z powołania (bardzo dobrze wykształceni, często
przedstawiciele wolnych zawodów).
W kategorii push funkcjonują również dwa podtypy:

Ci, którzy tworzą firmę z konieczności (bezrobotni, którzy postanawiają
stworzyć swoje własne miejsce pracy);

Ci, którzy tworzą firmę z potrzeby dostosowania się do warunków
(np. nie są dostatecznie wykształceni i otwarcie firmy stwarza możliwość
zwiększenia swoich przychodów).
Przedsiębiorcy typu pull lepiej odnajdują się na rynku. Jakie zatem warunki powinny
być stworzone w Unii Europejskiej i poszczególnych krajach członkowskich,
aby w pełni wykorzystać potencjał przedsiębiorczych jednostek?
Jakie modele biznesowe sprzyjają powstawaniu nowych firm?
Przedsiębiorczość jest obarczona ryzykiem. Wymaga spełnienia szeregu warunków
zarówno na poziomie przedsiębiorcy jak i polityki państwowej. Ryzyka są różne
w zależności od pierwotnej motywacji do założenia firmy. Ich znajomość i oswojenie
stanowi klucz do sukcesu.

Przedsiębiorcy z modelu pull (z okazji i z powołania) spotykają się głównie
z ryzykiem finansowym (wysokie koszty inwestycji), ale znają otoczenie
swoich firm i bardzo często rozpoczynają działalność, posiadając dodatkowo
inne źródło dochodu;

Przedsiębiorcy „z konieczności” cierpią głównie z powodu słabej znajomości
otoczenia firmy (brak doświadczenia w prowadzeniu firmy, brak znajomości
branży i charakteru działalności w obszarze, który został wybrany);

Przedsiębiorcy, którzy rozpoczęli działalność z potrzeby dostosowania się
do warunków ponoszą ryzyko dotyczące charakterystyki nowo otwartej firmy,
4
wyboru obszaru działania (często tworzą firmy handlowe, gdzie ryzyko
niepowodzenia jest bardzo wysokie).
Ryzyko można ograniczyć na dwa sposoby:

Angażując się, w działalność w sektorze sobie znanym, co stawia
przedsiębiorców z modelu pull w lepszej sytuacji, gdyż pozwala wykorzystać
wcześniejsze doświadczeń pracownicze.

Angażując się w działalność wymagającą relacji, które zostały ułożone
już wcześniej (np. z dostawcami, klientami). Czasem poprzedni pracodawca
to ułatwia. Podobnie jak w poprzednim przypadku przedsiębiorcy z modelu
pull, a zwłaszcza Ci, którzy korzystają „z okazji” są w uprzywilejowanej
sytuacji.
Jedną z ról państwa jest stworzenie równych szans dla wszystkich przedsiębiorców.
Służą temu polityki sprzyjające tworzeniu firm. Badania wskazują, że przedsiębiorcy
z kategorii pull mają lepszy dostęp do finansowania zewnętrznego, a Ci z kategorii
push korzystają na początku z własnych zasobów finansowych. Kluczem dla rozwoju
przedsiębiorczości jest więc finansowanie, zwłaszcza tych, którzy środkami
nie dysponują poprzez: preferencyjne kredyty, ułatwienia w zakładaniu firm –
początkowe zwolnienia z ZUS i innych stałych opłat (poselska inicjatywa tego typu
jest właśnie analizowana w Sejmie RP, druk sejmowy 1496).
Potencjalni przedsiębiorcy, zapytani o główne bariery, które odciągają ich
od zakładania własnej działalności wymieniali (Eurobarometr 2012):

Brak stabilności zatrudnienia;

Brak regularności zarobków;

Brak ustalonych godzin pracy;

Brak zabezpieczenia społecznego;

Trudności administracyjne, biurokracja;

Brak wystarczających środków finansowych;
5

Obawa przed prawnymi i społecznymi konsekwencjami porażki.
Państwo może znieść część z tych ograniczeń poprzez:

Ograniczenie biurokracji. Proste procedury rejestrowania działalności; proste
procedury rejestrowania zakupionych nieruchomości (według raportu Doing
Business 2013, Polska znacznie poprawiła procedury dotyczące rejestracji
nowych nieruchomości – między innymi dzięki wprowadzeniu rejestrów
internetowych).

Wsparcie finansowe. Dostęp do kredytów (kredyty preferencyjne, dostęp
do funduszy typu venture capital, odpowiedzialne finanse: gwarancja
wymiany informacji na temat pożyczkobiorców, dostęp pożyczkobiorców
do danych, które posiadają banki, reporting kredytowy, łatwość i możliwość
zakładania
zaległych
platform
faktur
crow-fundingowych);
(dyrektywa
UE,
a
wsparcie
zarazem
przy
ściągalności
nieprecyzyjne
przepisy
wdrożeniowe w krajowym porządku prawnym); ułatwienia podatkowe,
tymczasowe zwolnienia etc.; ochrona inwestorów; proste prawo podatkowe
(system elektroniczny, przejrzysty i prosty system); Wsparcie
przy poszukiwaniu nowych rynków zbytu.

Tworzenie dobrego prawa. Prosta procedura upadłościowa w przypadku
niepowodzenia przedsięwzięcia; efektywny i szybki system rozwiązywania
sporów handlowych (wykonywanie postanowień kontraktów); informowanie
społeczeństwa na temat zasad zakładania firmy (51% Europejczyków
twierdzi, że nie dysponuje tego typu informacjami5); ułatwienia
w przenoszeniu własności przedsiębiorstw (ten problem będzie narastał
z uwagi na starzenie się społeczeństw europejskich).
5
Eurobarometr 2012 (354).
6

Tworzenie klastrów gospodarczych. Klastry są to elastyczne formy współpracy
gospodarczej między 3 grupami podmiotów: przedsiębiorstwami, jednostkami
naukowo-badawczymi oraz władzami publicznymi, które tworzą środowisko,
ułatwiające współpracę między poszczególnymi aktorami narodowych
i regionalnych systemów innowacji.
Stworzenie przyjaznego środowiska dla przedsiębiorców stanowi zatem zachętę
do zakładania działalności gospodarczej. Zmniejszanie barier dla przedsiębiorczości
może także się odbywać poprzez organizacje skupiające przedsiębiorców i lobbujące
za odpowiednimi rozwiązaniami. W Polsce istnieje kilka takich stowarzyszeń w skali
kraju
–
m.in.
Konfederacja
Lewiatan,
Business
Centre
Club,
Pracodawcy
Rzeczypospolitej Polskiej, Związek Rzemiosła Polskiego. Konfederacja Lewiatan jest
częścią większej, europejskiej sieci organizacji pracodawców BUSINESSEUROPE.
Inną
formą
samopomocy
są
inicjatywy
oparte
na
modelu
franczyzowym
wykorzystujące elementy spółdzielczości. Przykładem może być działająca w Europie
Grupa Muszkieterów, zrzeszająca 3000 niezależnych przedsiębiorców, którzy pełnią
podwójną funkcję kierowniczą: z jednej strony są szefami przedsiębiorstwa, które
sami tworzą, a z drugiej pełnią funkcję zarządcze w ramach centralnych struktur.
Jest to podstawowa zasada, która odróżnia ich od innych sieci franczyzowych. Tym
samym przedsiębiorca w Grupie Muszkieterów jest jednocześnie franczyzobiorcą
i franczyzodawcą. Ponosi ryzyko swoich działań, ale w zamian otrzymuje ogromne
wsparcie merytoryczne w postaci doradztwa prawnego i logistycznego, wiedzy
niezbędnej do uruchomienia sklepu, a także dostęp do nowoczesnej centrali
zakupowej. Centralnie prowadzony marketing i znany szyld, znacznie zmniejszają
ryzyko biznesowe. W Polsce Grupa zrzesza 210 przedsiębiorców zarządzających
w obrębie 14 województw supermarketami spożywczymi Intermarché
oraz supermarketami typu „dom i ogród” Bricomarché.
7
Jak zarazić przedsiębiorczością młodzież?
Osoby młode, kreatywne, często mniej obawiające się skutków porażki są ze swej
natury idealnymi kandydatami na przedsiębiorców. Część z nich odnalazła swoje
miejsce w dynamicznie rozwijającym się sektorze nowych technologii. Jednak
większość młodego pokolenia, szczególnie z południa Europy stanęła w obliczu
trudności związanych z załamaniem się rynku pracy. Jedną z możliwości ucieczki
do przodu poprzez zachęcenie młodych do otwierania własnych firm. Komisja
Europejska promuje przedsiębiorczość jako źródło wzrostu gospodarczego i nowych
miejsc pracy co leży u podstaw innowacyjnej i konkurencyjnej gospodarki. Unijny
plan działań „Przedsiębiorczość 2020”, opublikowany pod koniec 2012 roku, zakłada
włączenie szkolenia z zakresu przedsiębiorczości do programów szkolnych.
Większość Europejczyków uważa, że szkoła nie wykształciła w nich wystarczającego
zmysłu inicjatywy, a tylko 23% europejskich respondentów wzięła udział w lekcji
na temat przedsiębiorczości6. Uwrażliwienie na problem przedsiębiorczości powinno
następować już na etapie edukacji podstawowej i gimnazjalnej. Natomiast na
poziomie licealnym i uniwersyteckim warto rozwijać praktyczne umiejętności
związane z prowadzeniem biznesu oraz cechy osobowościowe (np. wytrwałość). Jest
to ważniejsze niż nauka konkretnych umiejętności (marketing, księgowość etc.).
W przypadku Polski, dokument: Strategia Rozwoju Kraju 2020 zakłada tworzenie
na uniwersytetach jednostek zarządzających wiedzą i własnością intelektualną,
wspierających innowacyjną przedsiębiorczość akademicką. Kolejną formą
popularyzacji jest promocja mentoringu, porad oraz wsparcia dla mniejszości,
które mają mniejsze możliwości otwarcia swojej firmy (kobiety, seniorzy, migranci,
bezrobotni, młodzież).
6
Ibid.
8
Unia Europejska stoi przed wielkimi wyzwaniami społecznymi i gospodarczymi, które
są konsekwencją obecnego kryzysu. Rozwiązaniem dla wielu z nich, w tym przede
wszystkim bezrobocia młodych, może być odpowiednia promocja przedsiębiorczości.
Jak zatem zarazić kontestującą, zniechęconą młodzież konstruktywnym podejściem
do przyszłości? Jakie programy mogłyby wspomóc młodą europejską
przedsiębiorczość?
Jakie znaczenie ma ludzki wymiar przedsiębiorczości w dobie globalizacji?
Obraz przedsiębiorców w społeczeństwie jest bardzo zróżnicowany.
Z jednej strony są oni postrzegani jako ci, którzy tworzą nowe miejsca pracy oraz
nowe produkty i usługi, z których korzystają wszyscy. Z drugiej strony rośnie liczba
Europejczyków twierdzących, że przedsiębiorcy wykorzystują pracę innych
(57% w 2012 w porównaniu do 49% w 2009). Maleje jednak liczba Europejczyków
posądzających natomiast przedsiębiorców o myślenie jedynie o swoich zyskach
(52% w 2012 wobec 54% trzy lata wcześniej).
W ostatnich latach w społeczeństwie utrwalił się natomiast negatywny obraz
bankierów. Oskarża się ich o przekroczenie poziomu ryzyka inwestycyjnego.
W świadomości wielu Europejczyków było to głównym powodem wybuchu
globalnego kryzysu.
Bankierzy oskarżani o kierowanie się w swej działalności chciwością nie są jedynymi,
którzy doświadczyli społecznej krytyki. Wiele firm w ostatnich latach musiało stawić
czoło bojkotom konsumenckim. Globalizacja, poza swymi pozytywnymi aspektami,
uwidoczniła wiele niepokojących tendencji, jak łamanie praw pracowniczych, praw
człowieka, czy zatruwanie środowiska naturalnego. Stąd przedsiębiorczość jest
czasami postrzegana jako przejaw nie tyle talentu, co chęci zysku. Firmy próbują
często temu przeciwdziałać, wdrażając programy korporacyjnej odpowiedzialności
biznesu, czy tez prowadząc działalność filantropijną.
9
Wśród najbardziej znanych przykładów sukcesu działalności gospodarczej, która
kieruje się wyraźnie nie tylko racjami ekonomicznymi, ale także zasadami etycznymi
jest indyjski koncern Tata.
Oryginalną receptę prowadzenia biznesu w dobie globalizacji, a właściwie glokalizacji
wypracowała Grupa Muszkieterów. Oparła ją na modelu spółdzielczym, w którym
głos w sprawach spółki ma każdy z przedsiębiorców należących do sieci. Dzięki
temu, działając pod rozpoznawalnym na świecie szyldem nawiązuje bliższe relacje
z regionem, nie narzuca się trendów i wychodzi naprzeciw oczekiwaniom
społeczności lokalnej.
Kryzys gospodarczy, który jest też kryzysem zaufania do przedsiębiorców prowadzi
w niektórych przypadkach do zmiany filozofii prowadzenia biznesu. Firmy
odpowiedzialne społecznie, wrażliwe na potrzeby klientów, dbające o rozwój regionu
mają duży potencjał społeczny i gospodarczy, gdyż można im zaufać, a zaufanie jest
podstawą biznesu.
Pytania do stolików:
1. Jak sprawić, aby Europejczycy stali się bardziej przedsiębiorczy?

Dlaczego Europejczycy są mniej przedsiębiorczy od Amerykanów?

Jaki potencjał drzemie w europejskiej przedsiębiorczości?

Jak kształtować
w społeczeństwie pro przedsiebiorcze myślenie i
postawy?
2. Jakie modele biznesowe sprzyjają powstawaniu nowych firm?

Jakie są główne bariery dla przedsiębiorczości?

Jakie działania powinny przeprowadzić firmy, państwo, organizacje
pracodawców pracodawców, aby wspierać przedsiębiorczość ?
10

W jaki sposób współczesne formy spółdzielczości i systemy opierające
swą działalność o niezależnych przedsiębiorców (takie, jak np. Grupa
Muszkieterów) mogą wspierać przedsiębiorczość? Czy są
to rozwiązania, które będą zyskiwać na znaczeniu?
3. Jak zarazić przedsiębiorczością młodzież?

Jak promować przedsiębiorczość wśród młodzieży?

W jaki sposób zachęcić bezrobotną młodzież do podjęcia próby
podjęcia własnej działalności gospodarczej?

Czy Europa potrzebuje odpowiednika Erazmusa dla młodych
przedsiębiorców?
4. Jakie znaczenie ma ludzki wymiar przedsiębiorczości w dobie
globalizacji?

Jak budować reputację przedsiębiorcy w społeczeństwie?

Czy działania CSR powinny przynosić wymierne korzyści dla firm?

Jak
połączyć
działanie
na
rzecz
regionów
z
ekspansją
międzynarodową?
Źródła:
1. Badanie Eurobarometr 2012 (354) „Entrepreneurship in the EU and beyond”.
2. Centre d’analyse stratégique, L’entreprenauriat en France, note d’analyse 296,
297, październik 2012.
3. Centre d’analyse stratégique, Quelle place pour l’entreprenauriat social
en Francem, note d’analyse 268, marzec 2012.
4. Bank Światowy, Międzynarodowa Korporacja Finansowa, Raport “Doing business
2013”.
5. Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu
Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów: Plan działania na rzecz
przedsiębiorczości do 2020 r. : „Pobudzanie ducha przedsiębiorczości w Europie”
11
6. OECD „Financing SMEs and entrepreneurs 2013” w „Recent Trends in SME and
Entrepreneurship Finance”, maj 2013
7. Global Entrepreneurship Monitor “A global perspective on Entrepreneurship 2012”,
http://www.gemconsortium.org/docs/download/2645
8. Rzeczpospolita, „Przedsiębiorczość w Polsce kwitnie, ale wymaga wsparcia”, 12
maja 2013 r.
Autor: Kazimierz Żurek
12