Prawo lekarza do postępowania w zgodzie z sumieniem

Prawo lekarza do postępowania w
zgodzie z sumieniem
(Medical doctor's right to act in harmony with his/her conscience)
Konstanty Radziwiłł
International law conference
“Medical Professionals’ Rights of Conscience – theoretical
Framework, Legal Challenges and Opportunities”
Warszawa, 5 września 2015 r.
Przysięga Hipokratesa
Przysięgam na Apollina, lekarza, na Asklepiosa, Hygieę i Panaceę, oraz na wszystkich bogów i
boginie, biorąc ich za świadków, że wedle mej możności i zdolności będę dochowywał tej przysięgi
i tego zobowiązania. Mistrza mego w tej sztuce będę szanował na równi z rodzicami, będę się
dzielił z nim swym mieniem i na żądanie zaspokajał jego potrzeby; synów jego będę uważał za
swych braci i będę uczył ich swej sztuki, gdyby zapragnęli się w niej kształcić, bez wynagrodzenia i
żadnego zobowiązania z ich strony; prawideł, wykładów i całej pozostałej nauki będę udzielał
swym synom, synom swego mistrza oraz uczniom, wpisanym i związanym prawem lekarskim,
poza tym nikomu innemu.
Będę stosował zabiegi lecznicze wedle mych możności i zdolności ku pożytkowi chorych, broniąc
ich od uszczerbku i krzywdy.
Nikomu, nawet na żądanie, nie podam śmiercionośnej trucizny, ani nikomu nie będę jej doradzał,
podobnie też nie dam nigdy niewieście środka na poronienie. W czystości i niewinności
zachowam życie swoje i sztukę swoją.
Do jakiegokolwiek wejdę domu, wejdę doń dla pożytku chorych, wolny od wszelkiej chęci
krzywdzenia i szkodzenia, jako też wolny od pożądań zmysłowych, tak względem niewiast jak
mężczyzn, względem wolnych i niewolników.
Cokolwiek bym podczas leczenia czy poza nim w życiu ludzkim ujrzał czy usłyszał, czego nie należy
rozgłaszać, będę milczał, zachowując to w tajemnicy.
Jeżeli dochowam tej przysięgi i nie złamię jej, obym osiągnął pomyślność w życiu i pełnieniu swej
sztuki, ciesząc się uznaniem ludzi po wszystkie czasy; w razie jej przekroczenia i złamania niech
mię los przeciwny dotknie.
Przyrzeczenie lekarskie
Przyrzekam:
• służyć życiu i zdrowiu ludzkiemu;
• według najlepszej mej wiedzy przeciwdziałać
cierpieniu i zapobiegać chorobom, a chorym nieść
pomoc bez żadnych różnic, takich jak: rasa,
religia, narodowość, poglądy polityczne, stan
majątkowy i inne, mając na celu wyłącznie ich
dobro i okazując im należny szacunek
• strzec godności stanu lekarskiego i niczym jej nie
splamić ́ … postępując bezstronnie i mając na
względzie dobro chorych
Kodeks Etyki Lekarskiej
Artykuł 1:
Zasady etyki lekarskiej wynikają ̨ z ogólnych norm
etycznych.
Kodeks Etyki Lekarskiej
Artykuł 2:
• Powołaniem lekarza jest ochrona życia i zdrowia
ludzkiego, zapobieganie chorobom, leczenie chorych
oraz niesienie ulgi w cierpieniu; lekarz nie może
posługiwać się wiedzą i umiejętnością lekarską w
działaniach sprzecznych z tym powołaniem.
• Najwyższym nakazem etycznym lekarza jest dobro
chorego - salus aegroti suprema lex esto. Mechanizmy
rynkowe, naciski społeczne i wymagania
administracyjne nie zwalniają lekarza z przestrzegania
tej zasady.
Kodeks Etyki Lekarskiej
Artykuł 3:
Lekarz powinien zawsze wypełniać ́ swoje
obowiązki z poszanowaniem człowieka bez
względu na wiek, płeć, rasę, wyposażenie
genetyczne, narodowość, wyznanie,
przynależność społeczną, sytuację materialną,
poglądy polityczne lub inne uwarunkowania.
Kodeks Etyki Lekarskiej
Artykuł 4:
Dla wypełnienia swoich zadań lekarz powinien
zachować swobodę działań zawodowych,
zgodnie ze swoim sumieniem i współczesną
wiedzą medyczną.
Kodeks Etyki Lekarskiej
Artykuł 14:
Lekarz nie może wykorzystywać swego wpływu
na pacjenta w innym celu niż leczniczy.
• Przysięga Hipokratesa
• Przyrzeczenie lekarskie
• Brak wzmianki o prawie do działania w zgodzie z sumieniem
Przez całe tysiąclecia zobowiązanie lekarza do
działania na korzyść chorego i oczekiwania
pacjenta wobec niego w zasadzie zbiegały się w
jednym punkcie.
XX wiek
• coraz bardziej pluralistyczne społeczeństwo
• budowa publicznych systemów ochrony zdrowia
- pojawienie się „trzeciej strony” relacji pacjentlekarz, jakim jest państwo lub podobny
administrator/płatnik
• coraz częściej lekarze mają do czynienia z
oczekiwaniami ze strony pacjentów niezgodnymi
z tradycyjnym systemem wartości (często
wyznawanym przez lekarzy) a „gwarantowanymi”
przez tę trzecią stronę
Pytanie
• Jak zachowując te „uprawnienia” pacjentów
zagwarantować jednocześnie naturalne
prawo lekarzy do postępowania w zgodzie ze
swoim sumieniem?
• Niektórzy skłaniają się do uznania, że prawo
to, gwarantowane także przez liczne
międzynarodowe przepisy i Konstytucję, nie
wymaga dodatkowej regulacji, która może stać
się tylko jego zawężającą interpretacją.
Praktyka „klauzuli sumienia”
Lekarz, który odmawia spełnienia oczekiwania pacjenta
niezgodnego ze swoim systemem wartości:
• musi szanować godność pacjenta, mimo że się z nim
nie zgadza
• powinien poinformować go krótko o prawdziwej istocie
tej odmowy (informacja ta nie powinna być
potępieniem postawy pacjenta tylko taktownym
wyjaśnieniem sytuacji)
• nie ma obowiązku udzielać pacjentowi pomocy w
uzyskaniu spełnienia jego oczekiwań u innego lekarza
Ograniczenia „klauzuli sumienia”
• Stan nagły – jeśli lekarz przewiduje możliwość
wystąpienia konfliktu sumienia w takich
okolicznościach, powinien rozważyć zmianę
miejsca pracy
• Medycyna oparta na dowodach – panuje dość
powszechna zgoda, że konflikt sumienia nie może
usprawiedliwiać działania niezgodnego z EBM
• Miejsca, w których konflikt sumienia może
zdarzać się często (POZ, ginekologia, genetyka) –
lekarz nie może być zmuszany/nakłaniany do
zmiany miejsca pracy
Skarga Naczelnej Rady Lekarskiej do
Trybunału Konstytucyjnego
Uchwała Nr 3/14/VI Naczelnej rady lekarskiej z dnia 21 lutego 2014 r.
dotyczy artykułów 30 i 39 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach
lekarza i lekarza dentysty:
• Art. 30. Lekarz ma obowiązek udzielać pomocy lekarskiej w każdym
przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować
niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego
rozstroju zdrowia, oraz w innych przypadkach niecierpiących zwłoki.
• Art. 39. Lekarz może powstrzymać ́ się od wykonania świadczeń
zdrowotnych niezgodnych z jego sumieniem, z zastrzeżeniem art. 30, z tym
że ma obowiązek wskazać ́ realne możliwości uzyskania tego świadczenia
u innego lekarza lub w podmiocie leczniczym oraz uzasadnić ́ i odnotować ́
ten fakt w dokumentacji medycznej. Lekarz wykonujący swój zawód na
podstawie stosunku pracy lub w ramach służby ma ponadto obowiązek
uprzedniego powiadomienia na piśmie przełożonego.
Skarga Naczelnej Rady Lekarskiej do
Trybunału Konstytucyjnego
Niezgodność z Konstytucją w zakresie, w jakim:
• nakłada na lekarza obowiązek wykonania niezgodnego z
jego sumieniem świadczenia zdrowotnego, pomimo że
zwłoka w udzieleniu tego świadczenia nie spowodowałaby
niebezpieczeństwa utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała
lub ciężkiego rozstroju zdrowia
• nakłada na lekarza powstrzymującego się od wykonania
świadczeń zdrowotnych niezgodnych z jego sumieniem
ciężar zagwarantowania uzyskania tych świadczeń u innego
lekarza lub w podmiocie leczniczym, co czyni iluzorycznym
prawo do wolności sumienia
• 7 października 2015 r. - rozstrzygnięcie
Stanowisko Nr 19/14/VII Naczelnej Rady Lekarskiej
z dnia 17 października 2014 r.
w sprawie prawa lekarzy do postępowania w zgodzie z sumieniem
•
Rada przypomniała o:
a) wynikającym z Kodeksu Etyki Lekarskiej obowiązku udzielania pomocy każdemu pacjentowi bez
względu na wiek, płeć,́ rasę, wyposażenie genetyczne, narodowość,́ wyznanie, przynależność społeczną
sytuację materialną, poglądy polityczne lub inne uwarunkowania;
b) wynikającym z ogólnych przepisów dotyczących wszystkich obywateli (w tym z Konstytucji
Rzeczypospolitej oraz ratyfikowanych przez Polskę dokumentów międzynarodowych) prawie do
działania w zgodzie z własnym
sumieniem;
c) wynikającym z przepisów dotyczących wykonywania zawodu lekarza prawie lekarza do odmowy
wykonania świadczenia niezgodnego z jego sumieniem lub aktualną wiedzą medyczną;
d) wynikającym z Kodeksu Etyki Lekarskiej prawie lekarza do zachowania swobody działań
zawodowych w zgodzie ze swoim sumieniem i współczesną wiedzą medyczną, z jednoczesnym
poszanowaniem godności
pacjenta i mając na uwadze przede wszystkim jego dobro zgodnie z zasadą
„Salus aegroti suprema lex esto”;
e) stanowisku NRL w sprawie treści art. 39 Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty
nakazującej lekarzowi korzystającemu z klauzuli sumienia wskazania realnych możliwości
wykonania świadczenia
budzącego sprzeciw sumienia lekarza w innym miejscu oraz złożeniu
wniosku do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie
niekonstytucyjności tego zobowiązania.
• Rada przypomniała, że lekarze mają prawo do korzystania z prawa do odmowy podejmowania
działań niezgodnych z ich sumieniem i nie mogą być poddawani żadnym naciskom, dyskryminacji
ani represjom z tego powodu.
• Rada stwierdziła, że stanowiska samorządu lekarskiego zrzeszającego wszystkich lekarzy i lekarzy
dentystów w sprawie sumienia mają charakter neutralny światopoglądowo i politycznie.
Autonomia zawodowa lekarza
• Prawo lekarza
• Prawo chorego do bycia pod opieką
profesjonalisty o zintegrowanej osobowości,
który nie tylko dużo wie i dużo umie, ale także
jest gotowy do mądrej refleksji etycznej, jest
wrażliwy na kwestie dobra i zła, postępuje
zgodnie z sumieniem i wreszcie działa nie pod
naciskiem płatnika, administracji, władzy itp.
Obowiązek lekarza! (prawo nie tylko nie może w
tym przeszkadzać – musi taką postawę wspierać!)
• Bardzo dziękuję za uwagę
[email protected]