Ryszard Piotrowski Komentarz dotyczący finansowania partii

Ryszard Piotrowski
Komentarz dotyczący finansowania partii politycznych
Konstytucyjny wymóg jawności finansowania partii politycznych wiąże
się ściśle z dotyczącym całej ich działalności nakazem, by na kształtowanie
polityki państwa wpływały metodami demokratycznymi, a więc w taki sposób,
który w szczególności nie pozwala na oligarchizację ich funkcjonowania.
Chodzi także o to, by wpływanie na politykę państwa nie stało się rodzajem
działalności gospodarczej, podporządkowanej dążeniu do maksymalizacji zysku
i minimalizacji ryzyka. Konstytucyjnie gwarantowana wolność tworzenia i
działania partii nie ma charakteru absolutnego i podlega ograniczeniom,
wynikającym właśnie ze wskazania na metody demokratyczne jako jedyne,
którymi partie mogą się posługiwać. Zobowiązano je w ten sposób do stałej
troski o przyzwoitość w polityce; obowiązek ten wynika także ze wstępu do
Konstytucji, który domaga się rzetelności w działaniu instytucji publicznych, a
więc także partii politycznych. Rzetelność funkcjonowania partii współistotna
jawności ich finansowania sprzyja pluralizmowi politycznemu stanowiącemu
fundament demokratycznego państwa prawnego.
W praktyce – opartej na obowiązujących rozwiązaniach ustawowych –
jawność finansowania partii jest rozumiana jako zakaz utajniania źródeł
dochodów i nakaz ujawniania danych o tych źródłach, a także informowania o
wydatkach. W doktrynie znalazł wyraz pogląd, że wyprowadzanie z zasady
jawności finansowania partii wymagania szczegółowości sprawozdań
finansowych i nadzoru państwa nad partyjnymi finansami zmierza „do
)1
nadmiernego pogłębienia zasady konstytucyjnej”1 . Konsekwencje zasady
jawności nie powinny uchylać konstytucyjnego prawa do prywatności, co
oznacza konieczność anonimizowania danych podmiotów wystawiających
faktury, ale nie przekreśla możliwości społecznej kontroli nad partyjną polityką
wydatkową. Użytecznym narzędziem służącym tego rodzaju kontroli może być
Internet, co wielokrotnie postulowano w doktrynie2.
Jednakże komentowany projekt rozstrzyga istotne kwestie szczegółowe.
Przesądza mianowicie, co jest jego zaletą, że obowiązek publikowania
dokumentacji finansowej powinien dotyczyć wszystkich partii, a
ogłoszenie
powinno być dokonywane na publicznej platformie, na wzór funkcjonującej już
w Gdańsku. Wymaga jednak rozważenia problem kosztów tego rodzaju
publikacji, ochrony danych prywatnych, zabezpieczenia owej platformy przed
celowymi zniekształceniami danych, a także ustalenia, w jakim czasie od
poniesienia konkretnego wydatku powinna zostać ujawniona dotycząca go
dokumentacja (w okresie przedwyborczym może to mieć istotne znaczenie dla
przeciwników danej partii jako źródło informacji o jej strategii politycznej).
Ewentualne rozwiązania prawne powinny być tak ukształtowane, by nie
zmuszały do naruszania przepisów lub stosowania rozwiązań pozwalających na
ignorowanie prawa. Bardzo starannego przemyślenia wymaga także kwestia
sankcji i kontroli nad ich stosowaniem. Nie będzie to możliwe bez
odpowiedniego wzmocnienia Państwowej Komisji Wyborczej. Sankcje nie
mogą być nacechowane nieproporcjonalnym automatyzmem, co jest wadą
niektórych rozwiązań obecnie obowiązujących. Realizacja projektu wymagałaby
koniecznych zmian ustawowych, dokonywanych z uwzględnieniem zasady
proporcjonalności ingerencji, przy założeniu, że wolność działania partii
politycznych jest w samej Konstytucji ograniczona przez wymaganie jawności
ich finansowania.
1
Tak W. Sokolewicz: uwagi do art. 11, w: L. Garlicki, red.: Konstytucja RP. Komentarz, Warszawa 2007, t. V, s.
47.
2 Por. przykładowo W. Sokolewicz: op. cit., s. 51 i powołana tam literatura.
)2
Należy także pamiętać, że jawność finansowania to nie wszystko, jeśli
chodzi o budowanie społecznego zaufania do partii politycznych. Szczególnie
ważne jest to, by partyjne pieniądze były właściwie wykorzystywane, a więc
żeby przyczyniały się do kształtowania kultury politycznej dzięki temu, że będą
przeznaczane na kształcenie członków partii, rozwój jej zaplecza eksperckiego i
budowanie potencjału intelektualnego, co może sprzyjać funkcjonowaniu partii
zgodnemu z wymaganiami Konstytucji. Partie działające racjonalnie i
przyzwoicie, dzięki mądrości swoich członków promujące wybitnych
polityków, będą cieszyły się akceptacją obywateli. Jawność finansowania,
rozumiana także jako dostęp do informacji o wydatkach partyjnych, może
znacząco zwiększyć społeczną aprobatę dla partii politycznych i w ten sposób
wzmocnić ustrój demokratyczny.
)3