Ts 96/15 - z 11 grudnia 2015 r.

702/6/B/2015
POSTANOWIENIE
z dnia 11 grudnia 2015 r.
Sygn. akt Ts 96/15
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Andrzej Rzepliński,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej NSZZPM Sp. z
o.o. w T. w sprawie zgodności:
art. 1 w zw. z art. 476 § 1 pkt 1-3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks
postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm.) z art. 45 ust. 1 w
zw. z art. 77 ust. 2 oraz w zw. z art. 177 i art. 175 ust. 1 Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej z 7 marca 2015 r. (data nadania), sporządzonej przez
pełnomocnika, NSZZPM Sp. z o.o. w T. (dalej: skarżący) zakwestionował zgodność z
Konstytucją art. 1 w zw. z art. 476 § 1 pkt 1-3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks
postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm.; dalej: k.p.c.). Zdaniem
skarżącego zaskarżone przepisy k.p.c. w zakresie, w jakim „wyłączają możliwość poddania
sporu dotyczącego zakładowego układu zbiorowego pracy istniejącego między stronami tego
układu, tj. pracodawcą i organizacją związkową, pod rozstrzygnięcie sądu powszechnego”, są
niezgodne z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 77 ust. 2 oraz w zw. z art. 177 i art. 175 ust. 1
Konstytucji.
Skarga konstytucyjna została wniesiona z związku z następującą sprawą. Ze względu
na dokonane przez pracodawcę zmiany w treści układu zbiorowego pracy dotyczące
przyznawania premii regulaminowej skarżący wystąpił z pozwem o ustalenie, że zmiany te –
jako niezgodne z prawem – są bezskuteczne. Postanowieniem z września 2014 r. Sąd
Rejonowy w K. odrzucił pozew skarżącego. W uzasadnieniu tego orzeczenia sąd I instancji
stwierdził, że powództwo skarżącego było niedopuszczalne z uwagi na brak drogi sądowej w
sprawie będącej przedmiotem pozwu. Sąd wskazał również na unormowania ustawy z dnia 23
maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych (Dz. U. z 2015 r. poz. 295, ze zm.; dalej:
u.r.s.z.) jako na przepisy określające procedurę właściwą do uwzględnienia żądań skarżącego.
W ramach tej procedury mieści się zaś sformułowanie tych żądań w wystąpieniu
i prowadzenie rokowań w celu osiągnięcia porozumienia. Dopiero w sytuacji braku
porozumienia zaistniałby spór zbiorowy, którego powstanie obligowałoby strony do podjęcia
kolejnych etapów jego rozwiązania (rokowania i mediacja), a po ich wyczerpaniu do
skierowania sporu do rozpoznania przez Kolegium Arbitrażu przy Sądzie Najwyższym. Sąd
I instancji wyjaśnił jednocześnie, że sprawa skarżącego nie mieści się w zakresie kognicji
sądu powszechnego określonej w art. 476 § 1 k.p.c., nie może być również uznana za sprawę
cywilną w rozumieniu art. 1 k.p.c. Zażalenie skarżącego od tego orzeczenia zostało oddalone
postanowieniem Sądu Okręgowego w K. z listopada 2014 r. Sąd odwoławczy podtrzymał
1
stanowisko wyrażone w zaskarżonym postanowieniu odnośnie do braku drogi sądowej w
sprawie skarżącego. W szczególności stwierdził, że spory dotyczące układu zbiorowego pracy
nie mogą być dochodzone na drodze postępowania przed sądami powszechnymi. Sąd II
instancji ponownie odwołał się do unormowań u.r.s.z. i określonej w nich procedury
rozwiązywania sporów pracowników z pracodawcą. Sąd podkreślił jednocześnie, że
wyłączenie drogi sądowej w sprawach dotyczących układów zbiorowych pracy nie może być
uznane za naruszenie konstytucyjnego prawa do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji). Przy
ustalaniu bowiem zakresu pojęcia sprawy w rozumieniu tego przepisu nie można nie brać pod
uwagę tego, że sądy są powołane do wymierzania sprawiedliwości, a nie do kontrolowania
tworzenia prawa (źródeł prawa) w postaci układu zbiorowego pracy.
Uzasadniając w skardze zarzut niekonstytucyjności kwestionowanych przepisów,
skarżący zastrzegł, że świadomie ominął drogę postępowania przewidzianą w
unormowaniach u.r.s.z. W jego ocenie jest to tryb nieskuteczny do obrony interesów
„słabszej” strony układu zbiorowego, jaką jest organizacja związkowa. Dodatkowo skarżący
odwołał się do dotychczasowego postępowania pracodawcy będącego stroną układu
zbiorowego, co uniemożliwiło oddanie sporu pod rozstrzygnięcie kolegium arbitrażu
społecznego z uwagi na jednoznaczne oświadczenie pracodawcy o nieuznaniu ewentualnego
orzeczenia tego organu. Następnie skarżący poddał analizie treść konstytucyjnego prawa do
sądu i podkreślił wadliwość takiej interpretacji przepisów k.p.c., która prowadzi do
wyłączenia drogi sądowej w sprawie objętej żądaniem pozwu skierowanego do sądu
powszechnego. Skarżący odwołał się również do zasady domniemania właściwości sądów
powszechnych w sprawach niezastrzeżonych do właściwości innych sądów. W przekonaniu
skarżącego w świetle zakwestionowanych przepisów k.p.c. nie budzi wątpliwości wyłączenie
przez ustawodawcę drogi sądowej przed tą kategorią sądów, natomiast właściwej realizacji
prawa do sądu nie zapewnia postępowanie regulowane przepisami u.r.s.z. Wynika to m.in.
z niemożności przypisania kwalifikacji „sądu” działającemu w jego ramach kolegium
arbitrażu społecznego.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
1. Na podstawie art. 138 w zw. z art. 139 ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r.
o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. poz. 1064, ze zm.; dalej: ustawa o TK z 2015 r.)
z dniem 30 sierpnia 2015 r. utraciła moc ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale
Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Zgodnie z art. 134
pkt 1 ustawy o TK z 2015 r. w sprawach wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia
w życie ustawy w postępowaniu przed Trybunałem w zakresie dotyczącym wstępnego
rozpoznania stosuje się przepisy dotychczasowe, tzn. przepisy ustawy o TK. Rozpatrywana
skarga konstytucyjna została wniesiona przed dniem wejścia w życie ustawy o TK z 2015 r.,
dlatego do jej wstępnej kontroli zastosowanie mają przepisy ustawy o TK.
2. Artykuł 79 ust. 1 Konstytucji przyznaje każdemu, czyje konstytucyjne wolności lub
prawa zostały naruszone, prawo do wniesienia skargi do Trybunału Konstytucyjnego w
sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie
których sąd lub organ administracji publicznej orzekły ostatecznie o jego wolnościach lub
prawach. Zasady korzystania ze skargi konstytucyjnej, zgodnie z wolą ustrojodawcy, zostały
określone w przepisach ustawy o TK. W myśl art. 46 ust. 1 ustawy o TK skarga może być
wniesiona po wyczerpaniu drogi prawnej przysługującej skarżącemu w sprawie, w związku z
którą występuje z tym środkiem ochrony.
2
3. Z okoliczności sprawy przedstawionych w skardze, jak również z treści wydanych
wobec skarżącego orzeczeń sądowych wynika jednoznacznie, że przyczyną poszukiwania
ochrony prawnej przed sądem była przeprowadzona przez pracodawcę zmiana treści układu
zbiorowego pracy. Prawo do zawierania tego rodzaju układów przez organizacje związkowe i
pracodawców znajduje bezpośrednie zakotwiczenie w art. 59 ust. 2 Konstytucji. Towarzyszy
temu konstytucyjna gwarancja w postaci prawa do organizowania strajków pracowniczych i
innych form protestu, realizowanych w granicach określonych w ustawie (art. 59 ust. 3 zdanie
pierwsze Konstytucji).
4. Przedmiotem żądania sformułowanego w pozwie skarżącego wniesionym do sądu
powszechnego była kwestia uznania za niezgodne z prawem zmian dokonanych przez
pracodawcę w układzie zbiorowym pracy. Nie ulega więc wątpliwości, że sprawa ta mieści
się merytorycznie w zakresie prawa statuowanego w powołanym wyżej przepisie Konstytucji,
jak również objęta jest gwarancjami jego realizacji dopuszczonymi przez ustrojodawcę.
5. Trybunał podkreśla, że problem rozwiązywania sytuacji spornych powstających na
tle zawierania lub zmiany treści układów zbiorowych pracy znajduje swoje uregulowanie w
postanowieniach u.r.s.z. Akt ten może być więc uznany za „najbliższy merytorycznie” w
stosunku do problemu zaistniałego w sprawie, w związku z którą skierowana została
analizowana skarga konstytucyjna. Z wyjaśnień przedstawionych przez skarżącego wynika
jednoznacznie, że w pełni świadomie pominął całą drogę postępowania uregulowanego w
przepisach u.r.s.z., a dotyczącego rozwiązania sporu powstałego na tle dokonanych zmian w
treści układu zbiorowego.
6. Trybunał wskazuje, że wymóg uzyskania przez podmiot występujący ze skargą
orzeczenia naruszającego konstytucyjne wolności, prawa lub obowiązki (art. 79 ust. 1
Konstytucji) nie może być interpretowany w sposób pomijający ustawową przesłankę
wyczerpania przysługującej w sprawie drogi prawnej (art. 46 ust. 1 ustawy o TK). W
szerszym kontekście sprawy skarżącego stwierdzić też można, że świadoma rezygnacja z
wykorzystania przez niego unormowanej w u.r.s.z. procedury ochrony praw wynikających z
art. 59 ust. 2 Konstytucji musi również rzutować na ocenę dochowania przez skarżącego
subsydiarnego charakteru skargi konstytucyjnej kierowanej przeciwko przepisom k.p.c.
Dopiero bowiem w sytuacji, w której potwierdzony zostałby brak ochrony praw skarżącego
na drodze postępowania uregulowanego w u.r.s.z., rozważany może być zarzut
niewystarczającego zagwarantowania tych praw, także w kontekście ich ochrony sądowej.
Interpretując zakres konstytucyjnego prawa do sądu nie można pominąć kluczowego dla jego
treści pojęcia sprawy, której sprawiedliwego rozpatrzenia przed sądem domaga się skarżący.
W kontekście analizowanej skargi pojęcie to obejmuje zaś niewątpliwie nie tylko samo
uprawnienie do zawarcia układu zbiorowego, ale również związane z tym prawem
mechanizmy ochrony każdej ze stron przed arbitralnym dokonywaniem zmian w tego treści.
Poszukiwanie drogi sądowej, z pominięciem obowiązujących procedur rozwiązania sporu
powstałego na tle zmiany układu zbiorowego pracy, musi być więc narażone na zarzut
działania przedwczesnego.
7. Powyższe okoliczności nasuwają również wątpliwości odnośnie do normatywnego
źródła zarzucanego w skardze naruszenia wolności i praw. Pominięcie drogi postępowania
przewidzianej w u.r.s.z., a więc akcie prawnym wprost odnoszącym się do problemu
zaistniałego w sprawie skarżącego, uniemożliwia bowiem ocenę zgodności z Konstytucją
zawartych w nim uregulowań, także w kontekście prawa powołanego przez skarżącego jako
podstawa skargi.
3
Uwzględniwszy powyższe okoliczności, Trybunał Konstytucyjny, na podstawie art.
79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 46 ust. 1 i art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK, odmówił
nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.
4