Współautorstwo wynalazku

Współautorstwo wynalazku
dr Justyna Ożegalska-Trybalska
XXXII Seminarium Rzeczników Patentowych Szkół Wyższych
16-20 września 2013 r.
Prawne podstawy ochrony
autorstwa/współautorstwa wynalazku
Autorstwo wynalazku jako prawo twórcy
(współtwórcy) wynalazku
Art. 8. p.w.p.
„1. Na warunkach określonych w ustawie twórcy wynalazku, wzoru
użytkowego, wzoru przemysłowego oraz topografii układu
scalonego przysługuje prawo do:
1) uzyskania patentu, prawa ochronnego albo prawa z
rejestracji;
2) wynagrodzenia;
3) wymieniania go jako twórcy w opisach, rejestrach oraz
w innych dokumentach i publikacjach.
(…)
3. Przepisy ust. 1 i 2 stosuje się także do współtwórcy.”
Charakterystyka prawa do autorstwa (współautorstwa):

prawo podmiotowe wyłączne, niezbywalne

charakter prawa do współautorstwa:



wspólność prawa osobistego - wielopodmiotowy „autor
wynalazku” (art. 196 2 k.c. „współwłasność łączną
regulują przepisy dotyczące stosunków, z których ona
wynika”) (J.Preussner-Zamorska, J. Szwaja)
wielość osobistych praw do współautorstwa?
(A.Szajkowski, M.du Vall)
zakres prawa: możliwość domagania się przez twórcę
(współtwórcę) by był:


uważany za twórcę oraz
wskazywany w publikacjach jako autor
Podstawa ochrony praw osobistych twórców
(współtwórców):
1)
Postępowanie cywilne

284 pkt. 1 p.w.p. – ustalenie autorstwa wynalazku (prawa do autorstwa
wynalazku)
 zakres roszczenia:
 ustalenie własnego autorstwa wynalazku
 kwestionowanie cudzego autorstwa wynalazku

art. 24 k.c. – naruszenie dobra osobistego w postaci twórczości wynalazczej
 ochrona procesu wynalazczego (twórczości wynalazczej „w ogólności”)?
 ochrona rezultatu twórczości wynalazczej w postaci konkretnego wynalazku?

art. 8 ust. 1 pkt. 3 p.w.p w zw. z art. 23 i 24 k.c.
 zakres ograniczony tylko do sytuacji, gdy dane rozwiązania można
zakwalifikować jako wynalazek
Brak w przepisach p.w.p. cywilnoprawnej ochrony, wprost zakazujące przypisywania
sobie autorstwa cudzego wynalazku
Podstawa ochrony praw osobistych twórców
(współtwórców):
2) Postępowanie karne

art. 303 p.w.p. – wprowadzające w błąd autorstwo wynalazku

penalizacja: przypisanie sobie autorstwa i przypisanie współautorstwa cudzego
projektu wynalazczego

sposób popełnienia czynu: każde zachowanie uzewnętrzniające przez sprawcę w
dowolny sposób twierdzenie, że to on jest autorem danego projektu wynalazczego,
bez względu czy ono ma publiczny charakter czy też nie

relacja między art. 303 p.w.p., a przepisami k.k.

art. 303 p.w.p. stanowi lex specialis w stosunku do przepisów k.k.

brak możliwości postawienia zarzutu np. dotyczącego oszustwa unormowanego
w art. 286 k.k., jeżeli jest ono naturalną konsekwencją popełnienia czynu
sankcjonowanego na podstawie art. 303 p.w.p. (wyrok SN z 5 października 2007
r., IV KK 233/07, niepublikowany)
Współautorstwo wynalazku
(teoria)
Brak jednolitej koncepcji „współtwórcy” w doktrynie
prawa (wynalazczego) patentowego
Współtwórcą wynalazku jest:
 osoba, która zainspirowała dokonanie wynalazku (J. Preussner-Zamorska)
osoba, która przyczyniła się do uzyskania tego elementu rozwiązania, który
decyduje o jego nieoczywistości (S. Sołtysiński, A. Szajkowski)

osoba, która przyczyniła się do realizacji wszystkich przesłanek zdolności
patentowej (M. Staszków)

osoba, której wkład ma odzwierciedlenie w opisie patentowym wynalazku (M. du
Vall)

osoba, która bezpośrednio brała udział w pracy nad rozwiązaniem tego zagadnienia,
które jest przedmiotem zgłoszenia do urzędu patentowego (J. Szwaja)

osoba, która twórczo przyczyniła się do dokonania rozwiązania stanowiącego
przedmiot wynalazku (A. Szewc)

Brak standardów w zakresie oceny współtwórczości w
orzecznictwie sądowym
Kazuistyczne przykłady działalności pozbawionej charakteru
twórczego w orzecznictwie sądowym

brak twórczego wkładu osoby, jesli jej współpraca nie ma charakteru
twórczego, lecz pomocniczy, chociażby umiejętność wykonywania
czynności pomocniczych wymagała wysokiego stopnia wiedzy
fachowej, zręczności i inicjatywy osobistej (2002.07.05, wyrok SN, III
CKN 1096/00, Biul. SN 2003/2/10),

dana osoba przy tworzeniu dzieła wykonuje tylko czynności techniczne
obsługi sprzętu ściśle według wskazówek twórcy (2002.07.05, wyrok
SN, III CKN 1096/00, Biul. SN 2003/2/10).
Kazuistyczne przykłady prac pozbawionych charakteru
twórczego

inicjatywa dokonania wynalazku

opracowanie naukowej koncepcji stanowiącej podstawę dokonania wynalazku

pomysł na przeprowadzenie badań nieujęty w żadną konkretną formę

przekazanie wiedzy fachowej

wykonywanie czynności mechanicznych zgodnie z poleceniami innej osoby

wniesienie poprawek do procesu badawczego niemających charakteru merytorycznego, a
jedynie będących poprawkami technicznymi lub organizacyjnymi

sprawdzenie pracy zespołu badawczego

kierowanie zespołem badawczym

zebranie danych wykorzystanych przy tworzeniu wynalazku

przygotowanie urządzeń i/lub infrastruktury umożliwiającej dokonanie wynalazku

przeprowadzenie badań laboratoryjnych, testów sprawdzających działanie wynalazku

dokonywanie czynności pomocniczych
Określanie statusu „współautora
wynalazku” (praktyka)
Problemy
1.
Jakie kryterium jest (kryteria są) rozstrzygające dla uznania określonej osoby
za współtwórcę wynalazku?
2.
Jaki charakter musi mieć wkład poszczególnego współtwórcy, aby mógł
stanowić wystarczający element współdziałania „prawnie istotnego”, tzn.
wpółdziałania twórczego, prowadzącego do stworzenia nowego rozwiązania.
2.
Czy ustalenie, że dana osoba uczestniczyła w procesie wynalazczym, w tym
wykonywała jakiekolwiek prace twórcze” jest wystarczające dla stwierdzenia,
że jest ona współautorem wynalazku (czy każda wkład twórczy skutkuje
uzyskaniem statusu współtwórcy wynalazku?)
3.
Jaki czasokres z punktu widzenia całego procesu wynalazczego powinien być
miarodajny dla oceny istnienia „współautorstwa wynalazku”?
4.
Czy dla zaistnienia współautorstwa wynalazku konieczne jest równoległa
praca nad wynalazkiem oraz/lub porozumienie między
współtwórcami?
Kryterium uznania danej osoby za współtwórcę
wynalazku

Prawo do autorstwa dotyczy ściśle określonego wynalazku
– zarówno jeśli chodzi o jego charakterystykę techniczną,
jak podstawę faktyczną prawa (dokonanie wynalazku w
ściśle określonej sytuacji faktycznej)

jedyne i rozstrzygające kryterium - twórczy wkład danej osoby
w rozwiązanie problemu technicznego stanowiącego istotę
wynalazku

wniesienie wkładu twórczego – zdarzenie faktyczne

okoliczności faktyczne konkretnej sprawy – jedyne
kryterium oceny, czy dana osoba jest współtwórcą wynalazku
Błędne kryteria stosowane przy wykazywaniu istnienia
współautorstwa wynalazku

powoływanie się na „domniemanie autorstwa” z prawa autorskiego albo
konstruowanie „domniemanie autorstwa wynalazku”, na zasadzie
analogii, z prawa autorskiego

jako rozstrzygający dowód na „bycie współautorem” wskazuje się
fakt, że nazwisko danej osoby wymienione jest wśród współautorów
w zgłoszeniu patentowym, sprawozdaniach z prac badawczych itp.
Brak podstaw do automatycznego przenoszenia konstrukcji z prawa
autorskiego do prawa patentowego
- tożsamość nazw instytucji autorstwa nie uzasadnia stosowania związków
treściowych miedzy instytucjami
- zasadniczo różne przedmioty prawa (utwór – wynalazek)
- twórczość w rozumieniu prawa patentowego to nie to samo co twórczość
wynalazcza (techniczna)
Błędne kryteria stosowane przy wykazywaniu istnienia
współautorstwa wynalazku

wywodzenie faktu bycia współautorem wynalazku:
- z umów dotyczących wspólności prawa do wynalazku, lub
- z umów o wspólności prawa z patentu
Współautorstwo wynalazku to kwestia faktu, nie prawa (dokonanie
wynalazku jest zdarzeniem faktycznym, z którym łączone jest powstanie
skutków prawnych)
- rolą umów o wspólności patentu nie jest „kreowanie wspólności prawa, ale
modyfikowanie – zgodnie z wolą stron – istniejącego, określonego przepisami
prawa stanu, w którym prawo do określonego dobra niematerialnego
przysługuje więcej niż jednej osobie” (A. Szewc)
-prawo do współautorstwa dla swojego powstania nie wymaga aktów woli i
wiedzy twórcy. W konsekwencji umowy regulujące kwestię autorstwa
odmiennie od rzeczywistego stanu rzeczy, uznające za autora osobę, która
nim nie jest są ex lege nieważne (M.du Vall)
Błędne kryteria stosowane przy wykazywaniu braku
istnienia współautorstwa wynalazku

Kwestionowanie statusu „współtwórcy wynalazku” w oparciu o fakt, że:

dana osoba nie miała w zakresie swoich kompetencji obowiązku
prowadzenia prac wynalazczych (badawczych, wdrożeniowych)

dana osoba nie miała prawa/uprawnień do prowadzenia prac badawczych
lub też nie miała zgody zwierzchników/uprawnionych podmiotów do
prowadzenia prac badawczych

dana osoba prowadziła badania z naruszeniem określonych przepisów,
postanowień umownych itp.
Okoliczności mające znaczenie przy określaniu podmiotu, któremu
przysługuje prawo do uzyskania patentu na wynalazek stworzony w
ramach obowiązków pracowniczych zgodnie z art. 11 p.w.p., nie mają
rozstrzygającego znaczenia dla kwestii współautorstwa wynalazku
„Prace twórcze” w rozumieniu prawa patentowego
-
prace, których efektem jest rozwiązanie będące jednocześnie
rozwiązaniem o charakterze podmiotowo twórczym
(koncepcyjnym), jak i rozwiązaniem nieznanym
-
prace, które prowadzące do stworzenia wynalazku
spełniającego cechy patentowalności (udzielenie patentu –
dowód, że prace miały charakter prac wynalazczych)
Prace twórcze w procesie wynalazczym
Podział procesu dokonywania wynalazku na poszczególne etapy (J.
Preussner-Zamorska):
Etap I


postawienie problemu do rozwiązania (sprecyzowanie pożądanego
efektu pracy twórczej),
przedstawienie pewnego ogólnego pomysłu, zainicjowanie procesu
twórczego)
Prace nietwórcze
Etap II


stworzenie koncepcji wynalazku, na którą składa się zarówno
metoda rozwiązania danego zagadnienia, jak i samo rozwiązanie
(„akt erudycji i oceny oraz umiejętności”)
rzeczywiste rozwiązanie problemu (nie wystarczy tutaj podanie opisu
rozwiązania problemu, np. przedstawienie opisu prototypu, ale
konkretne wcielenie wynalazku)
Prace twórcze
Etap III


dokonanie opisu, skonstruowanie modelu, prototypu
czynności, pozwalające lepiej zrozumieć istotę wynalazku, które
również mogą być pomoce w procesie uzyskiwania ochrony
patentowej.
Etap IV?

Wdrożenie wynalazku
Prace nietwórcze
Czy prace współtwórcze muszą być prowadzone
jednocześnie, we współdziałaniu?
wnoszenie twórczego wkładu przez każdego ze współtwórców nie
musi:

następować jednocześnie
 wynikać z porozumienia odnośnie współdziałania
 następować za wiedzą i zgodą twórcy w przypadku rozwijania lub
udoskonalenia rozwiązania /elementu stworzonego wcześniej

.
Współautorami
mogą być osoby pracujące oddzielnie
-
warunek: w procesie rozwiązywania zagadnienia technicznego istnieje
możliwość obiektywnego powiązania prac danych osób (jedna osoba
korzysta z pracy drugiej osoby, praca jednej jest niezbędna do
kontynuowania prac przez inną osobę)
Metodologia badania współtwórczości w zakresie
tworzenia wynalazku
Krok. 1. Identyfikacja prac danej osoby
Krok. 2 Ocena, czy dane prace oznaczają się pewnym zakresem swobody,
determinującym możliwość działań koncepcyjnych/twórczych
Krok 3. Ustalenie, czy aktywność danej osoby (uwagi, interpretacje, badania)
mają istotne znaczenie dla dokonania wynalazku, w tym sensie, że bez nich
wynalazek by nie powstał,
Krok 4. Stwierdzenie, że rezultat prac został wykorzystany w projekcie
będącym podstawą zgłoszenia wynalazku, co łącznie z pracami innych
członków zespołu badawczego stanowił o spełnieniu wymogu zupełności
rozwiązania (wynalazku)
Krok 5. Czasowe umiejscowienie prac danej osoby w procesie wynalazczym

ustalenie, że udział danej osoby w procesie wynalazczym miał miejsce
przed zgłoszeniem wynalazku na etapie weryfikacji jego przemysłowej
zastosowalności, czy po zgłoszeniu na etapie jego wdrożenia
Metodologia badania współtwórczości w zakresie
tworzenia wynalazku
Krok 1
• Stwierdzenie, że dana osoba w ogóle uczestniczyła w
procesie wynalazczym
Krok 2
• Ocena, czy dane prace oznaczają się pewnym zakresem
swobody, determinującym możliwość działań
koncepcyjnych/twórczych
Krok 3
• Ustalenie, czy aktywność danej osoby (uwagi, interpretacje,
badania) mają istotne znaczenie dla dokonania wynalazku, w
tym sensie, że bez nich wynalazek by nie powstał,
Metodologia badania współtwórczości w zakresie
tworzenia wynalazku
Krok 4
Krok 5
Krok 6
• Stwierdzenie, że rezultat prac został wykorzystany w projekcie będącym podstawą
zgłoszenia wynalazku, co łącznie z pracami innych członków zespołu badawczego
stanowił o spełnieniu wymogu zupełności rozwiązania (wynalazku)
• Czasowe umiejscowienie prac danej osoby w procesie wynalazczym
• ustalenie, że udział danej osoby w procesie wynalazczym miał miejsce przed
zgłoszeniem wynalazku na etapie weryfikacji jego przemysłowej zastosowalności,
czy po zgłoszeniu na etapie jego wdrożenia
• Ewentualne ustalenie „wielkości: wkładu twórczego danej osoby, przy założeniu, że
rozmiar i nasilenie aktywności twórczej danej osoby w procesie wynalazczym nie ma
rozstrzygającego znaczenia dla uzyskania statusu współtwórcy