VII PRZYRODA

RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA W WOJEWÓDZTWIE MAŁOPOLSKIM W 2006 ROKU
Kraków 2007
VII PRZYRODA
1. EUROPEJSKA SIEĆ EKOLOGICZNA NATURA
2000
Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000, to system
obszarów chronionych, leżących na terenie Unii Europejskiej, wyznaczonych na podstawie jednolitej dla wszystkich
państw metodyki. Po wejściu Polski do Unii Europejskiej
obszary Natura 2000, to nowa forma ochrony przyrody
naszego kraju.Celem jej utworzenia jest ochrona różnorodności biologicznej na terytorium Unii Europejskiej poprzez:
– zabezpieczenie najcenniejszych typów ekosystemów
(zwanych siedliskami przyrodniczymi o znaczeniu europejskim)
– zachowanie rzadkich i zagrożonych gatunków roślin i
zwierzątZagwarantowane jest to poprzez wprowadzenie w życie we wszystkich krajach członkowskich UE
dwóch dyrektyw, a mianowicie „Dyrektywy Ptasiej” i „Dyrektywy Siedliskowej”. Wykonanie tych dyrektyw umożliwia utworzenie Ekologicznej Sieci Obszarów „Natura
2000”, skupiającej obszary o istotnym znaczeniu dla każdego regionu biogeograficznego reprezentowanego na obszarze Unii. Obszary te zostają włączone do listy Obszarów
o Znaczeniu Wspólnotowym (OZW).
Na terenie obszarów wchodzących w skład sieci Natura
2000 zakłada się harmonijną koegzystencję człowieka i
przyrody, co zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju
oznacza dążenie do kompromisu pomiędzy doraźnymi
korzyściami ekonomicznymi a ochroną środowiska przyrodniczego.
Program kładzie silny nacisk na zachowanie cennych
przyrodniczo obszarów w warunkach ich gospodarczego
użytkowania. Jednocześnie promuje on formy działalności
człowieka sprzyjające utrzymywaniu wysokiej różnorodności biologicznej, tworząc przyjazny dla ludzi, a jednocześnie efektywny sposób ochrony przyrody. Ochrona przyrody na obszarach Natura 2000 polegać ma na rozwijaniu
umiejętności współistnienia z przyrodą i szukaniu kompromisów między potrzebami ekonomicznymi i rekreacyjnymi a wymogami utrzymania niezakłóconych układów
przyrodniczych. Umożliwia to rozwój gospodarczy regionu,
przy zachowaniu idei zrównoważonego rozwoju.
Podstawy wyznaczania obszarów stanowią:
–
Załącznik I do Dyrektywy Siedliskowej, obejmujący
200 typów siedlisk przyrodniczych, w tym 75 w reprezentowanych Polsce (np. murawy kserotermiczne, jeziora lobeliowe, łęgi).Załącznik II do Dyrektywy Siedliskowej obejmujący szereg gatunków roślin i
zwierząt (bez ptaków), w tym występujących w Polsce:
−
−
41 gatunków roślin (np. obuwik, sasanka otwarta),
41 gatunków bezkręgowców (np. pachnica dębowa, nadobnica alpejska),
− 50 gatunków kręgowców (np. wilk, niedźwiedź,
żółw błotny).
• Załącznik I do Dyrektywy Ptasiej, w którym wymieniono 195 gatunków ptaków, w tym 130 gatunków
występujących w Polsce, z czego 73stanowią gatunki
lęgowe (np. derkacz, jarząbek, bocian czarny).
Obowiązkiem każdego kraju członkowskiego Unii Europejskiej jest wyznaczenie i ochrona obszarów do sieci
Natura 2000 oraz monitorowanie stanu siedlisk przyrodniczych i populacji gatunków, dla których obszary były wyznaczone.
Tryb ustanawiania obszarów:
–
–
–
–
Kraj członkowski przygotowuje krajową listę obszarów Natura 2000 i przesyła ją do Komisji Europejskiej.
Komisja Europejska ocenia propozycje i tworzy listę
Obszarów o Znaczeniu Wspólnotowym (OZW), przy
czym obowiązuje niezależna procedura dla obszarów
wyznaczanych na podstawie każdej z dyrektyw.
Kraj członkowski formalnie ustanawia każdy z zaakceptowanych obszarów Natura 2000. W Polsce. Następuje to w drodze rozporządzenia Ministra Środowiska.
Dla każdego obszaru Natura 2000 przeprowadza się
delimitację granic i opracowuje plan ochrony (zarządzania).
Metody realizacji celów
W następstwie wyznaczenia obszarów Natura 2000 zachodzi konieczność zagwarantowania zachowania siedlisk
Przyroda
przyrodniczych i/lub populacji gatunków, dla których obszar został utworzony w tzw. właściwym stanie ochrony.
Metody utrzymania rodzajów siedlisk przyrodniczych i
gatunków we właściwym stanie ochrony pozostają w gestii
krajów członkowskich Unii Europejskiej przy czym każdy
obszar sieci wymaga indywidualnego traktowania i opracowania specjalnych planów ochrony, samodzielnych lub
wkomponowanych w lokalne plany zagospodarowania, np.
leśne operaty urządzeniowe.
Zasady ochrony powinny być sformułowane dla każdego rodzaju siedliska i dla każdego gatunku osobno. W
przypadku obszarów ważnych dla zachowania wielu siedlisk i gatunków, plany ochrony obszaru muszą godzić
wymogi wszystkich siedlisk i gatunków.
Konsekwencje
Dla obszarów Natura 2000 nie ustanawia się zakazów,
tak jak dla innych form ochrony, np. parków narodowych
czy rezerwatów przyrody. Jedynym wskazaniem jest, aby
stan siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków roślin i
zwierząt, dla których ustanowiono dany obszar Natura
2000, nie uległ pogorszeniu.
Innymi słowy można przyjąć, że jeśli dany obszar został wyznaczony jako spełniający kryteria jednej z dwóch
lub obydwu dyrektyw to oznacza, iż dotychczasowy sposób
jego użytkowania nie spowodował utraty wartości tego
obszaru dla ochrony różnorodności biologicznej Unii Europejskiej. Tak więc ewentualne ograniczenia będą w większym
stopniu dotyczyć nowych inwestycji lub intensyfikacji gospodarki, niż dotychczasowych sposobów gospodarowania.
Użytkowanie terenu nie może spowodować zaniku
określonego rodzaju siedliska, zmniejszenia jego powierzchni, czy zaburzenia jego struktury i funkcji, a w
przypadku gatunku zmniejszenia się powierzchni i pogorszenia stanu jego siedliska oraz zaniku lub redukcji jego
populacji. Należy podkreślić, że ewentualne ograniczenia
mogą dotyczyć nie tylko inwestycji planowanych w obrębie
samego obszaru, oraz w najbliższym jego sąsiedztwie, ale
także wszystkich innych zamierzeń, które mogłyby mieć
negatywny wpływ na przyrodnicze walory danego obszaru.
Prawa własności nie będą naruszane, a działania ochronne
na terenach stanowiących własność osób fizycznych (w
szczególności rolników) będą mogły być podjęte tylko za
ich zgodą na podstawie dobrowolnej umowy cywilnoprawnej.
W wyjątkowych przypadkach, np. wówczas, gdy wymaga tego interes społeczny lub bezpieczeństwo publiczne,
istnieje możliwość przeprowadzenia działań lub inwestycji,
które będą w znaczący sposób oddziaływać na stan gatunków i siedlisk. W takiej sytuacji państwo członkowskie jest
zobowiązane do podjęcia działań kompensujących, koniecznych do zapewnienia ochrony ogólnej spójności systemu Natura 2000. O podjętych w takich przypadkach działaniach kompensujących, państwo członkowskie musi
poinformować Komisję Europejską. Bezpośrednie koszty
kompensacji ponosi podmiot realizujący dane przedsięwzięcie.
Zakres ewentualnych ograniczeń w dużej mierze zależy od wyjściowego statusu danego obszaru. Kraje człon-
157
kowskie Unii Europejskiej, w tym Polska, wyznaczają do
sieci Natura 2000 obszary o różnym wyjściowym statusie, a
mianowicie:parki narodowe i rezerwaty przyrody,kompleksy leśne lub ich fragmenty,
– doliny rzeczne, torfowiska itp. z udziałem gruntów
użytkowanych rolniczo i własności prywatnej.Parki narodowe i rezerwaty przyrody są obszarami wyłączonymi z
działalności gospodarczej. Na tych obszarach obowiązywać
powinny zapisy odpowiednich planów ochrony. W pewnych przypadkach może jednak zachodzić konieczność
dostosowania istniejących planów pod kątem potrzeb
ochrony rodzajów siedlisk i gatunków z załączników do
dyrektyw Siedliskowej i Ptasiej reprezentowanych na danym obszarze.
Na obszarach Natura 2000 nie będących parkami narodowymi lub rezerwatami przyrody należy łączyć cele
ochrony z działalnością gospodarczą, zgodnie z zasadą
zrównoważonego rozwoju (na takiej zasadzie funkcjonują
parki krajobrazowe). Podejmowane działania ochronne
powinny uwzględniać wymogi gospodarcze, społeczne i
kulturalne oraz cechy regionalne i lokalne, niemniej sposób
użytkowania na danym obszarze „Natura 2000” nie może
powodować naruszenia tzw. właściwego stanu ochrony
siedlisk i gatunków.
Wyznaczenie obszaru do sieci Natura 2000 może się
zatem łączyć z pewnymi ograniczeniami i ukierunkowaniem gospodarki (zakazy wykonywania pewnych działań
na całym obszarze lub w jego części, zalecenia dotyczące
pożądanych sposobów i terminów wykonywania zabiegów
gospodarczych). Zalecenia te będą dotyczyć miejsc występowania na danym obszarze rodzajów siedlisk i gatunków,
dla których go wyznaczono a pozostałego terenu o tyle, o
ile miałoby to wpływ na te siedliska.Zasady obowiązujące
na obszarach Natura 2000 zostały zawarte w Ustawie o
ochronie przyrody oraz ustawie Prawo ochrony środowiska.
Nowe przepisy prawne transponujące dyrektywy unijne, to
nowe obowiązki proceduralne i finansowe zarówno dla
inwestorów, jak i administracji publicznej. Przestrzeganie
podstawowej zasady obowiązującej na obszarach Natura
2000 tzn. niepogarszania stanu zachowania siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk gatunków roślin i zwierząt, dla
których ochrony został utworzony obszar Natura 2000,
zapewnia zapisana w ustawie z dnia 27.04.2001 r. Prawo
ochrony środowiska, procedura oceny oddziaływania na
środowisko przedsięwzięć, które mogłyby w znaczący
sposób pogorszyć jego stan. Każde takie przedsięwzięcie
musi zostać ocenione i w zależności od stopnia jego oddziaływania na środowisko, w decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach muszą być zapewnione środki minimalizujące bądź kompensujące takie oddziaływania. Ustawa
nakłada również obowiązek przeanalizowania rozwiązań
alternatywnych.
W przypadku oddziaływania przedsięwzięć na gatunki
i siedliska priorytetowe, ich realizacja jest możliwa w celu:
ochrony zdrowia i życia ludzi, zapewnienia bezpieczeństwa
powszechnego, uzyskania korzystnych następstw o pierwszorzędnym znaczeniu dla środowiska przyrodniczego oraz
działań wynikających z koniecznych wymogów nadrzędne-
158
go interesu publicznego, po uzyskaniu opinii Komisji Europejskiej.
Przyjęcie i realizacja takiej procedury umożliwia rozwój z poszanowaniem zasad ochrony przyrody.
Na terenie województwa małopolskiego zlokalizowanych jest 30 obszarów Natura 2000, co stanowi około 8,9%
powierzchni województwa, 24 z nich to ostoje siedliskowe
a 6 – ostoje ptasie.
W północnej i centralnej części województwa (region
biogeograficzny kontynentalny) zlokalizowane są ostoje
chroniące głównie siedliska leśne oraz murawy kserotermiczne z cennymi stanowiskami storczyków.
Ostoje leżące w południowej części Małopolski – w
pasie Karpat (region biogeograficzny alpejski), chronią
wiele cennych, górskich siedlisk. Są one jednocześnie
schronieniem dla rzadkich gatunków nietoperzy oraz dużych ssaków drapieżnych – wilka, rysia, niedźwiedzia, a
także siedliskiem endemicznym górskich roślin.
Lista obszarów Natura 2000 w województwie będzie
prawdopodobnie rozszerzona, gdyż wiele obszarów, które
zostały podane przez organizacje pozarządowe, spełniających kryteria ostoi (tzw. Shadow List), nie zostało jeszcze
formalnie ocenionych przez Ministra Środowiska. Warto
zaznaczyć, że prawie wszystkie obszary Natura 2000 w
województwie (28 na 30) są jednocześnie chronione w
ramach innych form ochrony obszarowej tj. jako parki
narodowe, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu lub rezerwaty przyrody.
Tabela 1 zawiera obszary już formalnie wyznaczone
rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 5 września tj.
obszary ptasie OSO, obszary projektowane dla ochrony
siedlisk (SOO) oraz potencjalne obszary zgłoszone do Komisji Europejskiej przez organizacje pozarządowe (tzw.
Shadow List).
Tatry PLC
120001
Babia Góra
4
PLH120001
Czarna
5 Orawa
PLH120002
Alpejski
Alpejski
nowotar- Jabłonka, Lipnica
ski, suski Wielka, Zawoja
nowotar- Jabłonka, Lipnica
ski
Wielka
Jerzmanowice- PrzegiDolinki
Kontynennia, Krzeszowice,
6 Jurajskie
krakowski
talny
Wielka Wieś, ZabiePLH 120005
rzów
7
Jaroszowiec Kontynenolkuski Klucze, Olkusz
PLH120006
talny
Tatrzański Park
Narodowy
Babiogórski
Park Narodowy
Nadleśnictwo
Nowy Targ
Nadleśnictwo
Krzeszowice
Nadleśnictwo
Olkusz
21018,13
3350,43
183,99
886,51
584,81
1 : 50 000
3
Zakopane, Bukowina
Alpejski tatrzański Tatrzańska, Kościelisko, Poronin
11762,31
Uwagi
Rozporządzenie Ministra
Środowiska z dnia
Dyrektywa Rady 79/409/EWG z
21.07.2004 r. w sprawie
2.04.1979 r. o ochronie dzikich
obszarów specjalnej ochroptaków (Dyrektywa Ptasia)
ny ptaków Natura 2000
(Dz.U. Nr 229, poz. 2313)
1 : 50 000
Puszcza
NiepołoKontynen- wielicki, Bochnia, Drwinia, Kłaj, Nadleśnictwo
2
talny bocheński Niepołomice
Niepołomice
micka PLB
120002
6824,85
Podstawa prawna powołaPodstawa prawna UE
nia i uznania
Rozporządzenie Ministra
Środowiska z dnia
Dyrektywa Rady 79/409/EWG z
21.07.2004 r. w sprawie
2.04.1979 r. o ochronie dzikich
obszarów specjalnej ochroptaków (Dyrektywa Ptasia)
ny ptaków Natura 2000
(Dz.U. Nr 229, poz. 2313)
1 : 50 000
Kamienica, Mszana
Dolna, Niedźwiedź,
Gorczański Park
Narodowy
Nowy Targ, Ochotnica
Dolna, Rabka Zdrój
Powierzchnia
[ha]
Rozporządzenie Ministra
Środowiska z dnia
Dyrektywa Rady 79/409/EWG z
21.07.2004 r. w sprawie
2.04.1979 r. o ochronie dzikich
obszarów specjalnej ochroptaków (Dyrektywa Ptasia)
ny ptaków Natura 2000
(Dz.U. Nr 229, poz. 2313)
1 : 100 000
Nadleśnictwo,
Park Narodowy
Dyrektywa Rady 92/43/EWG z
art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy
21.05.1992 r. o ochronie siez dnia 16.04.2004 r. o
dlisk przyrodniczych oraz dzikiej
ochronie przyrody (Dz.U. Nr
fauny i flory (Dyrektywa Siedli92, poz. 880 ze zmn.)
skowa)
1 : 100 000
Gorce PLB
120001
nowotarski,
Alpejski
limanowski
gmina
Dyrektywa Rady
92/43/EWG z
art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy
21.05.1992 r. o
z dnia 16.04.2004 r. o
Shadow
ochronie siedlisk
ochronie przyrody (Dz.U. Nr przyrodniczych oraz List 2006
92, poz. 880 ze zmn.)
dzikiej fauny i flory
(Dyrektywa Siedliskowa)
1 : 100 000
1
powiat
Dyrektywa Rady 92/43/EWG z
art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy
21.05.1992 r. o ochronie siez dnia 16.04.2004 r. o
dlisk przyrodniczych oraz dzikiej
ochronie przyrody (Dz.U. Nr
fauny i flory (Dyrektywa Siedli92, poz. 880 ze zmn.)
skowa)
1 : 100 000
Nazwa
Położenie
obszaru i
biogeoL.p.
oznaczenie
graficzne
kodowe
Oznaczenie
mapy
Tabela 1. Wykaz obszarów Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 w województwie małopolskim. Stan na 01.10.2007
Dyrektywa Rady 92/43/EWG z
art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy
21.05.1992 r. o ochronie siez dnia 16.04.2004 r. o
dlisk przyrodniczych oraz dzikiej
ochronie przyrody (Dz.U. Nr
fauny i flory (Dyrektywa Siedli92, poz. 880 ze zmn.)
skowa)
159
Michałowiec Kontynenolkuski Trzyciąż, Wolbrom
PLH120011
talny
Na Policy
15
PLH120012
16
Alpejski bocheński Trzciana
Alpejski
suski,
Bystra- Sidzina,
nowotarJabłonka, Zawoja
ski
Wały
Kontynen- miechowRacławice
PLH120017
talny
ski
Sterczów
Kontynen- miechow17 Ścianka
Racławice
talny
ski
PLH120015
Torfowiska
Orawsko
18 Nowotarskie
PLH120016
19
Alpejski
Czarny Dunajec,
nowotar- Jabłonka, Nowy Targ,
ski
Miasto Nowy Targ,
Szaflary
Lipówka
Kontynenbocheński Drwinia
PLH120010
talny
Ostoja
20 Magurska
PLH180001
Alpejski
gorlicki Lipinki, Sękowa
1688,95 (w.
Małopolskie)
Nadleśnictwo
Brzesko
Nadleśnictwo
Olkusz
Nadleśnictwo
Myślenice,
Sucha
Nadleśnictwo
Miechów
Nadleśnictwo
Miechów
Nadleśnictwo
Nowy Targ
36,36
12,87
77,29
9,25
6,23
8255,62
Nadleśnictwo
Niepołomice
25,39
Magurski Park
Narodowy
1807,6 (w.
Małopolskie)
1 : 100 000
14
Kostrza
PLH120009
Nadleśnictwo
Olkusz
1 : 100 000
13
2336,43
1 : 100 000
Pustynia
Kontynen12 Błędowska
olkuski Klucze
talny
PLH120014
Pieniński Park
Narodowy
1 : 100 000
Alpejski
Dyrektywa Rady 92/43/EWG z
art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy
21.05.1992 r. o ochronie siez dnia 16.04.2004 r. o
dlisk przyrodniczych oraz dzikiej
ochronie przyrody (Dz.U. Nr
fauny i flory (Dyrektywa Siedli92, poz. 880 ze zmn.)
skowa)
Dyrektywa Rady 92/43/EWG z
art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy
21.05.1992 r. o ochronie siez dnia 16.04.2004 r. o
dlisk przyrodniczych oraz dzikiej
ochronie przyrody (Dz.U. Nr
fauny i flory (Dyrektywa Siedli92, poz. 880 ze zmn.)
skowa)
1 : 100 000
Pieniny
PLH120013
Dyrektywa Rady 92/43/EWG z
art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy
21.05.1992 r. o ochronie siez dnia 16.04.2004 r. o
dlisk przyrodniczych oraz dzikiej
ochronie przyrody (Dz.U. Nr
fauny i flory (Dyrektywa Siedli92, poz. 880 ze zmn.)
skowa)
Dyrektywa Rady 92/43/EWG z
art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy
21.05.1992 r. o ochronie siez dnia 16.04.2004 r. o
dlisk przyrodniczych oraz dzikiej
ochronie przyrody (Dz.U. Nr
fauny i flory (Dyrektywa Siedli92, poz. 880 ze zmn.)
skowa)
1 : 100 000
11
Czorsztyn, Krościenko
nowotarnad Dunajcem,
ski
Szczawnica
1865,59
Dyrektywa Rady 92/43/EWG z
art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy
21.05.1992 r. o ochronie siez dnia 16.04.2004 r. o
dlisk przyrodniczych oraz dzikiej
ochronie przyrody (Dz.U. Nr
fauny i flory (Dyrektywa Siedli92, poz. 880 ze zmn.)
skowa)
Dyrektywa Rady 92/43/EWG z
art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy
21.05.1992 r. o ochronie siez dnia 16.04.2004 r. o
dlisk przyrodniczych oraz dzikiej
ochronie przyrody (Dz.U. Nr
fauny i flory (Dyrektywa Siedli92, poz. 880 ze zmn.)
skowa)
1 : 100 000
Dolina
Jerzmanowice- PrzegiKontynenOjcowski Park
10 Prądnika
krakowski nia, Skała, Sułoszowa,
talny
Narodowy
PLH 120004
Wielka Wieś
599,63
Uwagi
Dyrektywa Rady 92/43/EWG z
art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy
21.05.1992 r. o ochronie siez dnia 16.04.2004 r. o
dlisk przyrodniczych oraz dzikiej
ochronie przyrody (Dz.U. Nr
fauny i flory (Dyrektywa Siedli92, poz. 880 ze zmn.)
skowa)
1 : 100 000
Nadleśnictwo
Niepołomice
5,68
Podstawa prawna powołaPodstawa prawna UE
nia i uznania
Dyrektywa Rady 92/43/EWG z
art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy
21.05.1992 r. o ochronie siez dnia 16.04.2004 r. o
dlisk przyrodniczych oraz dzikiej
ochronie przyrody (Dz.U. Nr
fauny i flory (Dyrektywa Siedli92, poz. 880 ze zmn.)
skowa)
1 : 100 000
bocheńKoło Grobli Kontynen9
ski,
Drwinia, Niepołomice
PLH120008
talny
wielicki
Nadleśnictwo
Olkusz
Powierzchnia
[ha]
Dyrektywa Rady 92/43/EWG z
art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy
21.05.1992 r. o ochronie siez dnia 16.04.2004 r. o
dlisk przyrodniczych oraz dzikiej
ochronie przyrody (Dz.U. Nr
fauny i flory (Dyrektywa Siedli92, poz. 880 ze zmn.)
skowa)
1 : 100 000
Kalina
Kontynen- miechow8 Lisiniec
Słaboszów
talny
ski
PLH120007
Nadleśnictwo,
Park Narodowy
Dyrektywa Rady 92/43/EWG z
art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy
21.05.1992 r. o ochronie siez dnia 16.04.2004 r. o
dlisk przyrodniczych oraz dzikiej
ochronie przyrody (Dz.U. Nr
fauny i flory (Dyrektywa Siedli92, poz. 880 ze zmn.)
skowa)
1 : 50 000
gmina
Dyrektywa Rady 92/43/EWG z
art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy
21.05.1992 r. o ochronie siez dnia 16.04.2004 r. o
dlisk przyrodniczych oraz dzikiej
ochronie przyrody (Dz.U. Nr
fauny i flory (Dyrektywa Siedli92, poz. 880 ze zmn.)
skowa)
1 : 50 000
powiat
Dyrektywa Rady 92/43/EWG z
art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy
21.05.1992 r. o ochronie siez dnia 16.04.2004 r. o
dlisk przyrodniczych oraz dzikiej
ochronie przyrody (Dz.U. Nr
fauny i flory (Dyrektywa Siedli92, poz. 880 ze zmn.)
skowa)
1 : 50 000
Nazwa
Położenie
obszaru i
biogeoL.p.
oznaczenie
graficzne
kodowe
Oznaczenie
mapy
Przyroda
Dyrektywa Rady 92/43/EWG z
art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy
21.05.1992 r. o ochronie siez dnia 16.04.2004 r. o
dlisk przyrodniczych oraz dzikiej
ochronie przyrody (Dz.U. Nr
fauny i flory (Dyrektywa Siedli92, poz. 880 ze zmn.)
skowa)
Alpejski
Grota
Zbójnicka
limanow26
Alpejski
Dobra
ski
na Łopieniu
PLH120022
Opactwo
Cystersów
Kontynen- limanow27 w SzczyrzyJodłownik
talny
ski
cu
PLH120023
Cerkiew w
Łosiu koło
28
Ropy
PLH120021
29
Alpejski
gorlicki Ropa
Ostoja
Środkowo- Kontynenolkuski Wolbrom, Klucze
talny
jurajska
PLH240009
Stawy w
Kontynen- oświęcim30 Brzeszczach
Brzeszcze, Oświęcim
talny
ski
PLB120009
Nadleśnictwo
Limanowa
Nadleśnictwo
Limanowa
Nadleśnictwo
Łosie
Nadleśnictwo
Olkusz
57 930,99
27,59
7,12
0,15
576,75
Nadleśnictwo
1612,76
Andrychów (w.małopolskie)
Dolina
Kontynen- oświecim- Oświęcim, Kęty, Osiek, Nadleśnictwo
31 Dolnej Soły
talny
ski
Brzeszcze
Andrychów
PLB120004
4015,93
1 : 50 000
Beskid
25 Sądecki
PLH120019
Ochotnica Dolna,
Krościenko nad DunajNadleśnictwo
cem, Szczawnica,
nowosąŁącko, Rytro, Nawo- Piwniczna, Stary
decki
jowa, Łabowa, Stary Sacz, Nawojowa
Sącz, Muszyna, Piwniczna, Krynica
17997,89
1 : 50 000
Kamienica, Mszana
limanowGorczański Park
Dolna, Niedźwiedź,
ski,
Narodowy,
Alpejski
Nowy Targ, Ochotnica
nowotarNadleśnictwo
Dolna, Rabka Zdrój,
ski
Limanowa
Dobra, Słopnice
1 : 50 000
Ostoja
24 Gorczańska
PLH120018
76,39
Dyrektywa Rady 92/43/EWG z
art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy
21.05.1992 r. o ochronie siez dnia 16.04.2004 r. o
dlisk przyrodniczych oraz dzikiej
ochronie przyrody (Dz.U. Nr
fauny i flory (Dyrektywa Siedli92, poz. 880 ze zmn.)
skowa)
Dyrektywa Rady
92/43/EWG z
art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy
21.05.1992 r. o
Shadow
z dnia 16.04.2004 r. o
ochronie siedlisk
ochronie przyrody (Dz.U. Nr przyrodniczych oraz List 2004
92, poz. 880 ze zmn.)
dzikiej fauny i flory
(Dyrektywa Siedliskowa)
1 : 50 000
Nadleśnictwo
Krzeszowice
Dyrektywa Rady 92/43/EWG z
art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy
21.05.1992 r. o ochronie siez dnia 16.04.2004 r. o
dlisk przyrodniczych oraz dzikiej
ochronie przyrody (Dz.U. Nr
fauny i flory (Dyrektywa Siedli92, poz. 880 ze zmn.)
skowa)
Dyrektywa Rady 92/43/EWG z
art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy
21.05.1992 r. o ochronie siez dnia 16.04.2004 r. o
dlisk przyrodniczych oraz dzikiej
ochronie przyrody (Dz.U. Nr
fauny i flory (Dyrektywa Siedli92, poz. 880 ze zmn.)
skowa)
1 : 50 000
Czerna
Kontynenkrakowski Krzeszowice
PLH120034
talny
20,37
Uwagi
Dyrektywa Rady 92/43/EWG z
art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy
21.05.1992 r. o ochronie siez dnia 16.04.2004 r. o
dlisk przyrodniczych oraz dzikiej
ochronie przyrody (Dz.U. Nr
fauny i flory (Dyrektywa Siedli92, poz. 880 ze zmn.)
skowa)
1 : 50 000
23
Nadleśnictwo
Stary Sącz
41,7 (w.
Małopolskie)
Podstawa prawna powołaPodstawa prawna UE
nia i uznania
Dyrektywa Rady 92/43/EWG z
art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy
21.05.1992 r. o ochronie siez dnia 16.04.2004 r. o
dlisk przyrodniczych oraz dzikiej
ochronie przyrody (Dz.U. Nr
fauny i flory (Dyrektywa Siedli92, poz. 880 ze zmn.)
skowa)
1 : 50 000
Ostoje
Nietoperzy
Kontynen- nowosą22 okolic
Korzenna
talny
decki
Bukowca
PLH120020
Nadleśnictwo
Andrychów
Powierzchnia
[ha]
Dyrektywa Rady 92/43/EWG z
art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy
21.05.1992 r. o ochronie siez dnia 16.04.2004 r. o
dlisk przyrodniczych oraz dzikiej
ochronie przyrody (Dz.U. Nr
fauny i flory (Dyrektywa Siedli92, poz. 880 ze zmn.)
skowa)
1 : 50 000
Alpejski wadowicki Andrychów
Nadleśnictwo,
Park Narodowy
Dyrektywa Rady 92/43/EWG z
art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy
21.05.1992 r. o ochronie siez dnia 16.04.2004 r. o
dlisk przyrodniczych oraz dzikiej
ochronie przyrody (Dz.U. Nr
fauny i flory (Dyrektywa Siedli92, poz. 880 ze zmn.)
skowa)
1 : 50 000
Madohora
PLH240002
gmina
Dyrektywa Rady
92/43/EWG z
art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy
21.05.1992 r. o
z dnia 16.04.2004 r. o
Shadow
ochronie siedlisk
ochronie przyrody (Dz.U. Nr przyrodniczych oraz List 2004
92, poz. 880 ze zmn.)
dzikiej fauny i flory
(Dyrektywa Siedliskowa)
1 : 50 000
21
powiat
Shadow List (Wytyczne
Ministerstwa Środowiska
DIOŚ-4479/2005/kt z
16.05.2005 r.)
Dyrektywa Rady
79/409/EWG z
Shadow
2.04.1979 r. o ochroList 2004
nie dzikich ptaków
(Dyrektywa Ptasia)
1 : 50 000
Nazwa
Położenie
obszaru i
biogeoL.p.
oznaczenie
graficzne
kodowe
Oznaczenie
mapy
160
Shadow List (Wytyczne
Ministerstwa Środowiska
DIOŚ-4479/2005/kt z
16.05.2005 r.)
Dyrektywa Rady
79/409/EWG z
Shadow
2.04.1979 r. o ochroList 2004
nie dzikich ptaków
(Dyrektywa Ptasia)
161
34
35
Beskid Niski
Alpejski
PLB180002
Babia Góra
PLB120011
Alpejski
Uście Gorlickie, SękoNadleśnictwo
wa, Gorlice, Ropa,
Grybów, Krynica
Łosie, Gorlice, 64994,6 (woj..
gorlicki
Zdrój, Łabowa, Nawo- Magurski Park Małopolskie)
Narodowy
jowa, Lipinki, Kamionka Wielka
nowotar- Jabłonka, Lipnica
ski, suski Wielka, Zawoja
Babiogórski
Park Narodowy
Dolina
myślenicŚrodkowej Kontynen- ki, wielic36
Myślenice, Dobczyce, Gdów, Łapanów
talny
Raby
ki, boPLB120003
cheński
Torfowiska
Orawsko
37 Nowotarskie
PLB120007
38
Pieniny
PLB120008
Dolina
39 Białki
PLH120024
Małe
40 Pieniny
PLH120025
Alpejski
Alpejski
Alpejski
Alpejski
1191,71
Czarny Dunajec,
nowotar- Jabłonka, Nowy Targ,
ski
Miasto Nowy Targ,
Szaflary
Czorsztyn, Krościenko
nowotarnad Dunajcem,
ski
Szczawnica
tarzański,
nowotarski
Nadleśnictwo
Nowy Targ
Pieniński Park
Narodowy
Łapsze Nizne, Nowy Targ, Bukowina
Tatrzańska
nowotarSzczawnica
ski
4915,65
2877,3
8218,52
2336,43
716,03
1875,94
1 : 50 000
Alpejski
1 : 50 00
Nadleśnictwo
Myślenice,
Sucha
suski,
Bystra- Sidzina,
nowotarJabłonka, Zawoja
ski
Dyrektywa Rady
79/409/EWG z
Shadow
2.04.1979 r. o ochroList 2004
nie dzikich ptaków
(Dyrektywa Ptasia)
Shadow List (Wytyczne
Ministerstwa Środowiska
DIOŚ-4479/2005/kt z
16.05.2005 r.)
Dyrektywa Rady
79/409/EWG z
Shadow
2.04.1979 r. o ochroList 2004
nie dzikich ptaków
(Dyrektywa Ptasia)
1 : 50 000
Pasmo
33 Policy
PLB120006
7399,86
Uwagi
Rozporządzenie Ministra
Środowiska z dnia 5 wrzeDyrektywa Rady
śnia 2007 r. zmieniające
79/409/EWG z
Shadow
rozporzadzenie w sprawie
2.04.1979 r. o ochroList 2004
obszarów specjalnej ochronie dzikich ptaków
ny ptaków Natura 2000
(Dyrektywa Ptasia)
(Dz.U. z 2007 r. Nr 179,
poz. 1275)
1 : 50 000
Nadleśnictwo
Andrychów
Podstawa prawna powołaPodstawa prawna UE
nia i uznania
Shadow List (Wytyczne
Ministerstwa Środowiska
DIOŚ-4479/2005/kt z
16.05.2005 r.)
Rozporządzenie Ministra
Środowiska z dnia 5 września 2007 r. zmieniające
Dyrektywa Rady 79/409/EWG z
rozporzadzenie w sprawie
2.04.1979 r. o ochronie dzikich
obszarów specjalnej ochroptaków (Dyrektywa Ptasia)
ny ptaków Natura 2000
(Dz.U. z 2007 r. Nr 179,
poz. 1275)
1 : 50 000
Dolina
oświęcim- Przeciszów, Oświęcim,
KontynenDolnej
32
ski,
Spytkowice, Zator,
Skawy
talny
wadowicki Wieprz
PLB120005
Powierzchnia
[ha]
Shadow List (Wytyczne
Ministerstwa Środowiska
DIOŚ-4479/2005/kt z
16.05.2005 r.)
Dyrektywa Rady
79/409/EWG z
Shadow
2.04.1979 r. o ochroList 2006
nie dzikich ptaków
(Dyrektywa Ptasia)
1 : 50 000
Nadleśnictwo,
Park Narodowy
Rozporządzenie Ministra
Środowiska z dnia 5 września 2007 r. zmieniające
Dyrektywa Rady 79/409/EWG z
rozporzadzenie w sprawie
2.04.1979 r. o ochronie dzikich
obszarów specjalnej ochroptaków (Dyrektywa Ptasia)
ny ptaków Natura 2000
(Dz.U. z 2007 r. Nr 179,
poz. 1275)
1 : 50 000
gmina
Rozporządzenie Ministra
Środowiska z dnia 5 września 2007 r. zmieniające
Dyrektywa Rady 79/409/EWG z
rozporzadzenie w sprawie
2.04.1979 r. o ochronie dzikich
obszarów specjalnej ochroptaków (Dyrektywa Ptasia)
ny ptaków Natura 2000
(Dz.U. z 2007 r. Nr 179,
poz. 1275)
1 : 50 000
powiat
Dyrektywa Rady
92/43/EWG z
art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy
21.05.1992 r. o
z dnia 16.04.2004 r. o
Shadow
ochronie siedlisk
ochronie przyrody (Dz.U. Nr przyrodniczych oraz List 2006
92, poz. 880 ze zmn.)
dzikiej fauny i flory
(Dyrektywa Siedliskowa)
1 : 50 000
Nazwa
Położenie
obszaru i
biogeoL.p.
oznaczenie
graficzne
kodowe
Oznaczenie
mapy
Przyroda
Dyrektywa Rady
92/43/EWG z
art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy
21.05.1992 r. o
Shadow
z dnia 16.04.2004 r. o
ochronie siedlisk
ochronie przyrody (Dz.U. Nr przyrodniczych oraz List
92, poz. 880 ze zmn.)
dzikiej fauny i flory
(Dyrektywa Siedliskowa)
Polana
45 Biały Potok
PLH120026
Ostoje
Nietoperzy
46 Powiatu
Gorlickiego
PLH120040
48
Krynica
PLH120039
Łabowa
PLH120036
Alpejski
Alpejski
Alpejski
Alpejski
limanowMszana Dolna
ski
tarzański Kościelisko
gorlicki
Gorlice, Ropa, Uście Gorlickie
nowosąKrynica Zdrój
decki
nowosąKamionka Wielka, Łabowa, Nawojowa
decki
33,63
1161,6
53,42
8867,41
163,8
3251,19
1 : 50 000
Dyrektywa Rady
92/43/EWG z
art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy
21.05.1992 r. o
ochronie siedlisk
Shadow
z dnia 16.04.2004 r. o
ochronie przyrody (Dz.U. Nr przyrodniczych oraz List
92, poz. 880 ze zmn.)
dzikiej fauny i flory
(Dyrektywa Siedliskowa)
1 : 50 000
Dyrektywa Rady
92/43/EWG z
21.05.1992 r. o
Shadow
ochronie siedlisk
przyrodniczych oraz List
dzikiej fauny i flory
(Dyrektywa Siedliskowa)
Shadow List (Wytyczne
Ministerstwa Środowiska
DIOŚ-4479/2005/kt z
16.05.2005 r.)
1 : 50 000
Alpejski
28,8
Uwagi
Dyrektywa Rady
92/43/EWG z
art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy
21.05.1992 r. o
Shadow
z dnia 16.04.2004 r. o
ochronie siedlisk
ochronie przyrody (Dz.U. Nr przyrodniczych oraz List
92, poz. 880 ze zmn.)
dzikiej fauny i flory
(Dyrektywa Siedliskowa)
1 : 50 000
nowotarski,
Alpejski limanow- Mszana Dolna
ski,
myślenicki
1023,4
(w.małopolskie)
Podstawa prawna powołaPodstawa prawna UE
nia i uznania
Dyrektywa Rady
92/43/EWG z
21.05.1992 r. o
Shadow
ochronie siedlisk
przyrodniczych oraz List
dzikiej fauny i flory
(Dyrektywa Siedliskowa)
Shadow List (Wytyczne
Ministerstwa Środowiska
DIOŚ-4479/2005/kt z
16.05.2005 r.)
1 : 50 000
Lubogoszcz
PLH120033
Alpejski
gorlicki,
Uście Gorlickie, Grynowosąbów
decki
Powierzchnia
[ha]
Dyrektywa Rady
92/43/EWG z
art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy
21.05.1992 r. o
z dnia 16.04.2004 r. o
Shadow
ochronie siedlisk
ochronie przyrody (Dz.U. Nr przyrodniczych oraz List
92, poz. 880 ze zmn.)
dzikiej fauny i flory
(Dyrektywa Siedliskowa)
1 : 50 000
Luboń
43 Wielki
PLH120043
47
Nadleśnictwo,
Park Narodowy
Beskid Mały
wadowic- Stryszawa, AndryAlpejski
PLH240023
ki, suski chów,
Biała
42
PLH120034
44
gmina
Dyrektywa Rady
92/43/EWG z
21.05.1992 r. o
Shadow
ochronie siedlisk
przyrodniczych oraz List
dzikiej fauny i flory
(Dyrektywa Siedliskowa)
Shadow List (Wytyczne
Ministerstwa Środowiska
DIOŚ-4479/2005/kt z
16.05.2005 r.)
1 : 50 000
41
powiat
Dyrektywa Rady
92/43/EWG z
art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy
21.05.1992 r. o
z dnia 16.04.2004 r. o
Shadow
ochronie siedlisk
ochronie przyrody (Dz.U. Nr przyrodniczych oraz List
92, poz. 880 ze zmn.)
dzikiej fauny i flory
(Dyrektywa Siedliskowa)
1 : 50 000
Nazwa
Położenie
obszaru i
biogeoL.p.
oznaczenie
graficzne
kodowe
Oznaczenie
mapy
162
Dyrektywa Rady
92/43/EWG z
art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy
21.05.1992 r. o
z dnia 16.04.2004 r. o
Shadow
ochronie siedlisk
ochronie przyrody (Dz.U. Nr przyrodniczych oraz List
92, poz. 880 ze zmn.)
dzikiej fauny i flory
(Dyrektywa Siedliskowa)
163
52
Nawojowa
PLH120035
Bednarka
PLH120033
Alpejski
Alpejski
nowosą- Kamionka Wielka, Nawojowa, M.Nowy
decki
Sącz
gorlicki Lipinki
bocheński,
Czchów, Gręboszów, Bobowa, Uście
Dolny
brzeski,
Gorlickie, Grybów, Korzenna, CiężkowiDunajec i
dąbrowKontynence, Gromnik, Pleśna, Radłów, Tarnów,
53 Biała
ski,
talny
Tuchów, Wierzchosławice, WietrzyTarnowska
gorlicki,
chowice, Wojnicz, Żabno, Ryglice,
PLH120027
nowosaZakliczyn, Lipnica Murowana
decki,
tarnowski
569,15
100 771,80
1223,24
1289,15
1081,2
Podstawa prawna powołaPodstawa prawna UE
nia i uznania
Uwagi
1 : 50 000
Lipnica Murowana, Łapanów, Trzciana,
Żegocina, Czchów, Iwkowa, Limanowa,
Mszana Dolna, Dobra, Jodłownik,
Kamienica, Laskowa, Limanowa,
Łukowica, Słopnice, Mszna Dolna,
Tymbark, Dobczyce, Lubień, Myślenice,
Pcim, Raciechowice, Wiśniowa, Chełmiec, Łącko, Łososina Dolna, Podegrodzie, Stary Sacz
Powierzchnia
[ha]
Dyrektywa Rady
92/43/EWG z
art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy
21.05.1992 r. o
ochronie siedlisk
Shadow
z dnia 16.04.2004 r. o
ochronie przyrody (Dz.U. Nr przyrodniczych oraz List
92, poz. 880 ze zmn.)
dzikiej fauny i flory
(Dyrektywa Siedliskowa)
1 : 50 000
nowotarSzczawnica
ski
bocheński,
Ostoje
brzeski,
Nietoperzy Alpejski,
limanow50 Beskidu
Kontynenski,
Wyspowego talny
myślenicPLH120030
ki, nowosądecki
51
Nadleśnictwo,
Park Narodowy
Dyrektywa Rady
92/43/EWG z
21.05.1992 r. o
ochronie siedlisk
Shadow
przyrodniczych oraz List
dzikiej fauny i flory
(Dyrektywa Siedliskowa)
Shadow List (Wytyczne
Ministerstwa Środowiska
DIOŚ-4479/2005/kt z
16.05.2005 r.)
1 : 50 000
Alpejski
gmina
Dyrektywa Rady
92/43/EWG z
art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy
21.05.1992 r. o
z dnia 16.04.2004 r. o
Shadow
ochronie siedlisk
ochronie przyrody (Dz.U. Nr przyrodniczych oraz List
92, poz. 880 ze zmn.)
dzikiej fauny i flory
(Dyrektywa Siedliskowa)
1 : 50 000
Podkowce
w Szczaw49
nicy
PLH120037
powiat
Dyrektywa Rady
92/43/EWG z
art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy
21.05.1992 r. o
z dnia 16.04.2004 r. o
Shadow
ochronie siedlisk
ochronie przyrody (Dz.U. Nr przyrodniczych oraz List
92, poz. 880 ze zmn.)
dzikiej fauny i flory
(Dyrektywa Siedliskowa)
1 : 50 000
Nazwa
Położenie
obszaru i
biogeoL.p.
oznaczenie
graficzne
kodowe
Oznaczenie
mapy
Przyroda
Dyrektywa Rady
92/43/EWG z
21.05.1992 r. o
ochronie siedlisk
Shadow
przyrodniczych oraz List
dzikiej fauny i flory
(Dyrektywa Siedliskowa)
Shadow List (Wytyczne
Ministerstwa Środowiska
DIOŚ-4479/2005/kt z
16.05.2005 r.)
obszary Natura 2000 utworzone rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 21.07.2004 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków
Natura 2000 (Dz.U. Nr 229, poz. 2313) oraz rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 5 września 2007 r. zmieniające rozporzadzenie w
sprawie specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz.U. z 2007 r. Nr 179, poz. 1275)
proponowane obszary Natura 2000 zgłoszone przez Rząd Polski do Komisji Europejskiej na podstawie art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia
16.04.2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880 ze zmn.)
obszary Natura 2000 przekazane do konsultacji społecznych przez Ministerstwo Środowiska w grudniu 2006 r.i styczniu 2007 r.
164
1969
3,8
2003
9,3
2,8
9,9
18,8
47,8
grunty orne
Łąki i pastwiska
36
40,6
Lasy
3,1
27,9
Zakrzaczenia i ciągi drzew
Pow. Zabudowane+sady
Rys.1. Użytkowanie terenu w zlewni Bystrzanki w 1969r. (wg E. Gila 1979) i w 2003r. (wg J.R. Olędzkiego, niepublikowane)
2. ZINTEGROWANY MONITORING
ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
Zróżnicowanie stężeń substancji biogennych
podczas obiegu wody w zlewni Bystrzanki
Substancje biogenne powstają w czasie czynności fizjologicznych organizmów żywych, aktywnie uczestniczą
w ich funkcjach życiowych. Do substancji biogennych
należą: związki azotu (NO3, NO2, NH4), fosforu, wapnia,
żelaza i niektórych mikroelementów i makroelementów:
cynk, magnez, miedź, sód i potas (Prażdo, Zubkowa 2002).
Źródłem substancji biogennych w zlewni są:
– woda opadu atmosferycznego,
– nawozy mineralne i organiczne,
– ścieki komunalne.
Przeprowadzona analiza dotyczy zlewni Bystrzanki.
Zlewnia położona jest w u zbiegu granic Beskidu Niskiego,
Pogórza Ciężkowickiego i Dołów Jasielsko-Sanockich.
Szczegółowy opis środowiska geograficznego badanego
obszaru zawierają inne publikacje (np. Kotarba 1970; red.
Starkel,Gil 1994).
Na rozmiary dostawy substancji wpływ ma użytkowanie terenu i ściśle z nim związana działalność rolnicza,
wpływająca na ilość dostarczanych do gleby substancji w
formie nawozów. Ważne znaczenie odgrywa również charakter sieci osadniczej, a w warunkach dużych nachyleń
terenu - również gęstość dróg polnych, rowów i bruzd.
Jeszcze kilkanaście lat temu przeważającym źródłem
dostawy tych substancji były nawozy, zarówno mineralne
jak i organiczne, zasilające uprawy położone na obszarze
zlewni. W związku ze zmianami w sposobie użytkowania,
zaprzestaniem w wielu miejscach tej działalności oraz
zmianą sposobu użytkowania w grupie użytków, rola rolnictwa w tym względzie znacznie zmalała (rys.1). Zmniejszenie się wpływu rolnictwa odzwierciedla także regres
zużycia nawozów mineralnych, które na początku lat siedemdziesiątych wynosiło ok. 160 kg/ha NPK (Welc 1985),
a w ostatnim okresie kształtuje się na poziomie 50-70 kg/ha
NPK. Przy znacznej redukcji pogłowia zwierząt gospodarskich, produkcja nawozu organicznego także uległa wyraźnemu zmniejszeniu.
W ciągu ostatnich kilku lat nastąpił wzrost standardu
życiowego większości mieszkańców zlewni powiązany ze
zmianą przyzwyczajeń, przejawiający się wzrostem zużycia
detergentów (proszków do prania, środków czystości itp.).
Taki stan spowodowany został przede wszystkim wyposażeniem nowo wybudowanych domów w węzeł sanitarny
oraz remontami i adaptacją pomieszczeń do tego celu w
domach już zamieszkałych. Wywiady-ankiety z mieszkańcami wszystkich zabudowań w zlewni, przeprowadzone w
2003 r., dają obraz ich standardu życiowego, w tym także
wyposażenia w sieć wodno-kanalizacyjną. W zlewni Bystrzanki w ok. 430 zabudowaniach mieszka prawie 1600
osób, korzystających z 300 łazienek.
Wzrost zużycia środków chemicznych nie pociągnął za
sobą żadnych poważnych działań mających na celu odprowadzenie lub neutralizację zanieczyszczeń negatywnie
wpływających na środowisko (sieć kanalizacyjna, oczyszczalnia ścieków, modernizacja kolektorów ściekowych,
pompowanie i wywożenie fekaliów).
Gęstość rozcięć erozyjnych w postaci bruzd, rowów i
wciosów drogowych wynosząca 8.78 km/km-2 (Soja, Prokop 1996), znacząco przyspiesza odprowadzanie wody a
wraz z nią zanieczyszczeń poza zlewnię.
Cel opracowania i zastosowane metody
Celem przedstawionego opracowania jest pokazanie,
jak znaczący jest dopływ substancji biogennych, w warunkach dużych spadków terenu i gęstej sieci dróg polnych i
rowów, przy niewłaściwej lokalizacji i użytkowaniu kolektorów ściekowych. Przesłaniem tego artykułu jest również
informacja o konieczności przechwycenia przez zbiorczą
sieć kanalizacyjną zanieczyszczeń w bezpośrednim sąsiedztwie ujęć wody.
Przy analizie posłużono się wynikami średnich miesięcznych stężeń NO3, NH4, PO4 i K. To jony biogenne
powodują obniżenie jakości wody pod względem fizykochemicznych klas czystości. Badania prowadzone są w
ramach Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego, do którego sieci stacja w Szymbarku należy od
1994 roku.
Przy analizie posłużono się wynikami objętości przepływu w profilu zamykającym zlewnię Bystrzanki (13 km2),
165
Przyroda
ładunki [t* km-2 ]
wsk. odpływu [mm]
7
500
6
400
5
4
300
3
200
2
100
Omówienie wyników
Roczne ładunki substancji biogennych rozpuszczonych
w wodzie rzecznej w okresie 1994-2006 kształtowały się w
granicach od 2,26-7,31 t*km-2 i wykazywał wyraźny liniowy związek korelacyjny z wielkością odpływu (wsp.
korelacji r=0.96, p<0,05) rys. 2.
W grupie analizowanych jonów biogennych dominującą rolę odgrywają azotany stanowiące blisko 58% sumy
stężeń. W odniesieniu do sumy składników rozpuszczonych
w wodzie rzecznej jony biogenne stanowią 4,34%, wykazując w ciągu roku wahania w granicach od 3,32% w październiku do 5,50% w marcu (rys.3). W przebiegu rocznym
w marcu zauważa się pierwszy wyraźny wzrost stężeń i
udziału biogenów w roztworach, wywołany dopływem wód
roztopowych odprowadzających zmineralizowane i rozpuszczone elementy, pozostawione po jesiennych pracach
polowych. Drugi, znacznie mniejszy wzrost stężeń, występuje w lipcu i jest wywołany doprowadzaniem do koryta
rzeki ścieków bytowych, przez wodę w czasie intensywnych opadów ulewnych.
Średnie roczne stężenia omawianych czterech jonów
przedstawiono w tabeli 2.
1
0
ładunki biogenów [t*km-2]
8
600
wsk. odpływu [mm]
obliczonego na podstawie rejestracji ciągłej przez limnigraf. Uwzględniono wyniki rozmiarów spływu powierzchniowego na 6-arowych poletkach na stoku doświadczalnym
Stacji Naukowo-Badawczej IGiPZ PAN w Szymbarku.
Posłużono się również wynikami oznaczeń stężeń NH4,
NO3, PO4 i K w wodzie opadowej (tygodniowe próby zlewane) oraz w wodzie pobieranej z cieku (próby wody czerpane co tydzień).
0
1994
1996
1998
2000
2002
2004
2006
Rys. 2. Roczne ładunki substancji biogennych na tle wskaźnika
odpływu w zlewni Bystrzanki w latach 1994-2006
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
XI
XII
I
II
III
IV
V
VI
VII VIII
IX
X
Rys. 3. Udział substancji biogennych w całkowitej mineralizacji
wody w korycie rzecznym - średnie i zakres zmian w okresie 1994-
Tabela 2. Zestawienie średnich rocznych stężeń jonów biogennych
2006
NH4
PO4
K
1994
7.95
b.d.
b.d.
3.99
1995
7.88
b.d.
0.12
4.30
1996
8.07
0.20
0.12
5.24
1997
7.14
0.16
0.16
5.15
1998
7.61
0.27
0.13
5.53
1999
9.05
0.25
0.14
5.49
2000
8.41
0.24
0.14
5.02
2001
7.15
0.69
0.18
5.59
2002
7.44
0.49
0.16
5.71
2003
9.22
0.57
0.14
4.42
2004
6.53
0.35
0.13
5.07
2005
8.36
0.37
0.17
5.22
2006
8.58
0.30
0.13
5.90
b.d. – brak danych
120
6
Ładunek biogenów [t*km-2]
NO3
5,5
100
5
80
4,5
60
4
3,5
40
3
20
2,5
2
0
1995
1997
1999
2001
2003
Udział biogenów w opadzie / biogenów w
korycie rzecznym [%]
w wodzie Bystrzanki; 1994-2006
2005
Ładunek biogenów w opadzie
biogeny w opadzie / biogeny w rzece
Rys. 4. Ładunki substancji biogennych w wodzie opadowej i w
odniesieniu do ładunków w korycie rzecznym
Powierzchnie leśne znacząco wpływają na transformacje jonowe wód opadowych i dostawę biogenów do dna
lasu, a następnie do cieków. Lasy pokrywają 40% powierzchni zlewni Bystrzanki. Od 2003 r. Stacja prowadzi
badania opadu podkoronowego w drzewostanie świerko-
166
wym i grabowym. Roczny wskaźnik opadu podkoronowego
w obydwu drzewostanach jest podobny i wynosi 50-55%
opadu na otwartej przestrzeni.
Na rys. 5 przedstawiono dynamikę stężeń jonów w
wodzie przenikającej przez korony graba (OPgb) i świerka
(OPsk) w odniesieniu do średniego rocznego stężenia obserwowanego w wodzie opadowej w 2006 roku. Widać
wyraźny, wielokrotny (max. blisko 30-krotny) wzrost stężeń w stosunku do wody opadu na otwartej przestrzeni.
Obydwa drzewostany odmiennie wpływają na stężenia
jonów biogennych. W drzewostanie świerkowym stężenia
tych substancji są 3-6 krotnie wyższe od średnich w drzewostanie grabowym.
N-NH4
K
Na
Mg
Ca
Cl
S-SO4
N-NO3
OA
pH
0
5
10
15
OPgb
20
Opsk
25
120000
30
Krotność stężenia w wodzie opadowej
Rys. 5. Dynamika stężeń jonów w opadzie podkoronowym w odniesieniu do stężeń w opadzie na otwartej przestrzeni
Mimo ograniczenia ilości wody docierającej do dna lasu, przyrost stężeń spowodowany kontaktem wody opadowej z koronami drzew powoduje, że ładunki substancji
rozpuszczonych w opadzie podkoronowym są wyższe w
drzewostanie grabowym o ponad 22% i ok. 184% wyższe
w drzewostanie świerkowym. Suma ładunków substancji
biogennych jest w drzewostanie grabowym o ok. 30%
wyższa (2240 kg *km-2), a w drzewostanie świerkowym o
262% (6060 kg/km-2) wyższa niż w opadzie na otwartej
przestrzeni. W grupie omawianych czterech jonów występuje zróżnicowanie dostawy do dna lasu. Dostawa azotu
(N) w drzewostanie grabowym kształtuje się na poziomie
61% w stosunku do otwartej przestrzeni, podczas gdy w
drzewostanie świerkowym jest ponad 2-krotnie wyższa niż
w opadzie atmosferycznym. Taka prawidłowość jest powszechnie znana i opisywana w literaturze. Korony drzew
w znaczący sposób modyfikują ładunek potasu, poprzez
jego wzrost w drzewostanie grabowym – 6-krotny, a w
drzewostanie świerkowym ponad 12-krotny.
Przy powierzchni leśnej zajmującej 40% zlewni (5,2
km2) i założeniu występowania w równym stopniu tylko
drzewostanu świerkowego i grabowego o podobnych cechach jak te, w których prowadzone są badania, obliczony
ładunek substancji stanowi 16% całkowitego ładunku odprowadzanego ze zlewni Bystrzanki.
ładunki biogenów [kg]
SEC
Uwzględniając tylko dostawę biogenów z opadami atmosferycznymi i podkoronowymi stwierdza się duży „niedobór” ich ładunków w stosunku do obserwacji w korycie
rzeki. Jak już wcześniej zaznaczono, dużą rolę w ich rozpuszczaniu odgrywają okresy roztopowe i ulewne opady
wywołujące spływ powierzchniowy.
Analizując roczne ładunki substancji biogennych w korycie rzeki na tle rozmiarów spływu powierzchniowego
mierzonego na poletkach doświadczalnych Stacji, stwierdza
się wyraźną (r=0.82), statystycznie istotną (p<0.05) zależność potęgową (rys.6). Na podstawie prowadzonych badań
i sformułowanych wniosków (Słupik 1981) należy oczekiwać jeszcze wyraźniejszej zależności odpływu biogenów ze
spływem powierzchniowym linijnym, w odróżnieniu od
spływu warstwowego obserwowanego na poletkach (Klimaszewski 1981).
Obserwuje się także wyraźny związek korelacyjny pomiędzy rocznymi ładunkami substancji biogennych a frekwencją średnich dobowych przepływów przekraczających
1000 l*s-1 w ciągu roku, traktując tę objętość przepływu za
wystarczająco wysoką, ponad 5-krotnie przewyższającą
przepływ średni w dziesięcioleciu (1994-2003) rys.7.
100000
80000
60000
y = 19963 x 0,3411
2
R = 0,6774
40000
20000
0
0
20
40
60
80
100
120
spływ powierzchniowy [mm]
Rys. 6. Związek rocznych ładunków analizowanych substancji w
odprowadzanych ze zlewni ze wskaźnikiem spływu powierzchniowego
Rozpatrywany związek funkcyjny ma charakter liniowy, o istotnym statystycznie (p=0.041) współczynniku
korelacji r=0.69. Taka sama zależność rozpatrywana dla
półroczy hydrologicznych wykazuje jeszcze wyższe współczynniki korelacji liniowej (półrocze zimowe r=0.87, półrocze letnie r=0.90), istotne statystycznie (p=0.001 i
p=0.002). Ponadto współczynniki regresji przybierają podobne wartości, a zatem wykresy funkcji są względem
siebie równoległe. Należy zatem sądzić, że w przekroju
rocznym podobne czynniki (procesy) wpływają na wynoszenie substancji poza zlewnię.
167
Przyroda
liczba dni z przepływem >1000 l*s-1
16
nia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód)
14
12
Podsumowanie
10
8
6
4
2
0
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
8000
ładunki [kg*km-2]
Rys. 7. Związek pomiędzy rocznymi ładunkami odprowadzanych
substancji a frekwencją dni ze średnim dobowym przepływem
przekraczającym 1000 l*s-1
Tabela 3. Klasyfikacja jakości wód powierzchniowych w zlewni
Bystrzanki w 2006 roku
Klasa Liczba
Parametr
prób
I
II
III
IV
V
NH4
52
49
1
2
-
-
NO3
52
15
36
1
-
-
Ca
52
18
34
-
-
-
PO4
52
46
6
-
-
-
BZT5
52
33
12
6
1
-
We wstępnej części opracowania wspomniano o występowaniu przekroczeń progów normatywnych w zakresie
stężeń biogenów. W tabeli 3 zestawiono przypadki wystąpienia przekroczeń poszczególnych klas czystości wody
pobieranej z koryta Bystrzanki w 2006r. na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r.
(Dz.U.04.32.284 – Klasyfikacja dla prezentowania stanu
wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadze-
Sumarycznie roczne ładunki analizowanych czterech
jonów: potasu (K), azotanów (NO3), fosforanów (PO4) i
amonu (NH4) w wodzie opadowej stanowią ok. 69% analogicznej wielkości w wodzie rzecznej.
Przenikanie wód opadowych przez korony drzew powoduje transformacje ilościowe i jakościowe wody docierającej do dna lasu. Drzewostany te w przekroju rocznym
„przepuszczają” przez korony podobne ilości wody (5055%), ale odmiennie wpływają na kształtowanie jej właściwości chemicznych (rys. 5).
Gwałtowne roztopy lub ulewne opady wywołują spływ
powierzchniowy na stokach. Przy nachyleniu stoków 9-12°
w obszarze pogórskim i gęstej sieci bruzd i dróg polnych
woda szybko dopływa do głównego cieku. Zabudowa
sprawia, że pryzmy z obornikiem, szamba i kolektory zbierające ścieki znajdują się bardzo blisko dróg i rowów odwadniających. W czasie przepełnień tych zbiorników następuje gwałtowny dopływ biogenów do cieku (Maruszczak
i in. 1993). Tak postawioną hipotezę potwierdzają zależności funkcyjne pomiędzy ładunkami jonów odprowadzanych
w korycie rzecznym a rocznymi wskaźnikami spływu powierzchniowego (rys.6).
Omawiane substancje są wynoszone głównie w czasie
wysokich wezbrań. Świadczą o tym wysokie współczynniki
korelacji z frekwencją dni ze średnim dobowym przepływem powyżej 1000 l*s-1 (rys.7).
Przedstawione zagadnienie informuje o konieczności
„przechwycenia” zanieczyszczeń z kolektorów przez sieć
kanalizacyjną, szczególnie w obszarach bezpośrednio sąsiadujących z ujęciami wody. Zanieczyszczenia biogenne
powodują nie tylko negatywne oddziaływanie na środowisko bezpośrednio małej, pogórskiej zlewni, lecz wpływają
na jakość wody w korytach większych rzek i ujęć wody
pitnej. Świadczy o tym przykład omawianej zlewni, gdzie
w odległości kilkuset metrów poniżej ujścia Bystrzanki do
Ropy znajduje się Zakład Uzdatniania Wody, pobierający
wodę dla potrzeb Gorlic.