Dr M. Smoliński - Uniwersytet Gdański

Marek Smoliński, dr
Zakład Historii Średniowiecza Polski i Nauk Pomocniczych Historii
Instytut Historii
Uniwersytet Gdański
1. Wstęp do Badań Historycznych, rok 1, semestr 1-2, studia licencjackie (dzienne)
2. 2× 60 godz.
3. Ćwiczenia
4. Literatura poniżej
5. Zaliczenie
WSTĘP DO BADAŃ HISTORYCZNYCH – ĆWICZENIA
Podręczniki:
Chodubski J. A., Wstęp do badań politologicznych, Gdańsk 2004
Handelsmann M., Historyka, zasady metodologii i teorii poznania historycznego, Warszawa
1928
Miśkiewicz B., Wstęp do badań historycznych, Warszawa-Poznań 1985
Moszczeńska., Wstęp do badań historycznych, Warszawa 1960
Pawlak M., Serczyk J., Podstawy badań historycznych. Skrypt dla studentów I roku historii,
Bydgoszcz 1994
Topolski J., Metodologia historii, Warszawa 1984
Serczyk J., podstawy badań historycznych, Toruń 1963
Szymański J., Nauki pomocnicze historii, Warszawa 2001
DZIAŁ I: Miejsce nauki historycznej w systemie wiedzy (nauki)
1. Pojęcie „kultura” i jego zakres. Zagadnienia: kształtowanie się pojęcia kultura; kultura
symboliczna, społeczna i materialna; kultura a natura; kultura a cywilizacja; fakty społeczne a fakty kulturalne; klasyfikacja faktów kulturowych
2. Pojęcie „nauka” i jego zakres. Zagadnienia: powstanie nauki nowożytnej; co to jest nauka?; nauka a kultura; nauka a filozofia; społeczne uwarunkowania nauki (socjologia wiedzy); klasyfikacja nauk i jej kryteria
3. Nauka historyczna. Zagadnienia: analiza terminu „historia; historia jako przedmiot badań
(społeczeństwo w przeszłości); metody badań (-pragmatyczna, synchronistyczna, filologiczna, genetyczna, ewolucyjna, socjologiczna, statystyczna, geograficzna, genealogiczna,
progresywna, retrogresywna, z milczenia źródeł); dzieje a historia; pojęcia: historia powszechna, narodowa, regionalna, nauki(a?) historyczna
4. Nauka historyczna a inne nauki. Zagadnienia: historia a archeologia, socjologia, nauki
formalne (matematyka, cybernetyka, logika), filozofia, filozofia historii (historiozofia)
Literatura uzupełniająca:
Dymkowski M., Wprowadzenie do psychologii historycznej, Gdańsk 2003
Historia nauki polskiej (t. I-VII), Wrocław-Kraków-Gdańsk 1970/1977
Kamiński S., Pojęcie nauki i klasyfikacja nauk, Lublin 1961
Kłoskowska A., Socjologia kultury, Warszawa 1983
Labuda G., Rola społeczna i formy działania ogólnych towarzystw naukowych „regionalnych”, Nauka Polska 1962, nr 1
Labuda G., Rola i zadania uniwersytetu w nowoczesnej organizacji nauki, Poznań 1962
Łowmiański H., Zagadnienia współdziałania w badaniach historycznych, Studia Metodologiczne, 4, 1968
Piekarczyk S. Historia, kultura, poznanie, Warszawa 1972
DZIAŁ II: Źródła historyczne
1. Teoria źródła historycznego. Zagadnienia: definicja źródła historycznego – przegląd stanowisk; systematyka źródeł historycznych; podziały źródeł historycznych (niepisane i pisane, dokumenty, źródła narracyjne, listy)
2. Dyplomatyka – nauka o dokumencie. Podstawowe wiadomości. Zagadnienia: dokument i
kancelaria w średniowieczu; księga wpisów; dokument i kancelaria w okresie nowożytnym.
3. Edytorstwo historyczne. Zagadnienia: metoda filologiczna a metoda historyczna; pojęcie
podstawy wydania; instrukcje wydawnicze (na przykładzie instrukcji A. Wolfa)
4. Wybrane wydawnictwa źródłowe:
– Pomniki dziejowe Polski (roczniki i kroniki), kodeksy dyplomatyczne, źródła gospodarcze: lustracje, inwentarze, rewizje, rachunki, źródła sądowe; Metryka koronna
5. Archiwum. Zagadnienia: Z dziejów archiwów; podstawowe pojęcia archiwistyki; sieć
archiwów w Polsce i ich zasoby; archiwum w Gdańsku; przewodniki archiwalne; zasady
korzystania z archiwów
6. Krytyka źródeł historycznych. Zagadnienia: krytyka zewnętrzna-zakres, pojęcia; autentyczność; zewnętrzna strona źródła; krytyka wewnętrzna; ocena wiarygodności poszczególnych typów źródeł
7. Nauki pomocnicze historii związane ze źródłami pisanymi
Literatura uzupełniająca:
Budkowa Z., Początki polskiego rocznikarstwa, Studia Źródłoznawcze, 2, 1958
Dąbrowski J., Dawne dziejopisarstwo polskie (do roku 1480), Wrocław-Warszawa-Kraków
1964
Jaisński K., Genealogia św. Jadwigi. Studium źródłoznawcze. [w:] Mente et litteris, Poznań
1984
Jasiński T., Początki polskiej annalistyki, [w:] Nihil superfluum esse, pod red. J. Strzelczyka i
J., Dobosza, Poznań 200
Jaisński T., Rocznik poznański. Ze studiów nad annalistyką polską i czeską, [w:] Aetas media.Aetas moderna, Warszawa 2000
Karwasińska J., Źródła archiwalne, Warszawa 1988
Kętrzyński W., O rocznika polskich, Rozprawy AU. Wydział Historyczno-Filozoficzny, 9,
1897
Labuda G., Główne linie rozwoju rocznikarstwa polskiego w wiekach średnich, KH, 78,
1971, nr 4
Labuda G., Zaginiona kronika w Rocznikach Jana Długosza, Poznań 1983
Maleczyński, Zarys dyplomatyki polskiej wieków średnich, Wrocław 1951
Plezia M., Nowe studia nad Gallem Anonimem, [w:] Mente et litteris, Poznań 1984
Polaczkówna H., Najstarsze źródła heraldyki polskiej, Lwów 1924
Wiesiołowski J., Polskie dziejopisarstwo mieszczańskie w późnym średniowieczu, [w:] Mente et litteris, Poznań 1984
Wojciechowski, O rocznikach polskich X-XV w., Pamiętnik AU. Wydział HistorycznoFilozoficzny, 4, 1880
Wolf A., Projekt instrukcji wydawniczej dla pisanych źródeł historycznych do połowy XVI
w., Studia Źródłoznawcze, 1, 1957
DZIAŁ III: Literatura naukowa
1. Biblioteki. Zagadnienia: historia bibliotek,; książka rękopiśmienna i drukowana; zadania
bibliotek (gromadzenie, przechowywanie, opracowywanie i udostępnianie); zasoby bibliotek; katalogi biblioteczne, sieć najważniejszych bibliotek polskich; Biblioteka Narodowa i
Jagiellońska. Najważniejsze biblioteki na świecie
2. Bibliografia. Zagadnienia: termin „bibliografia”; rodzaje bibliografii; układ bibliografii,
opis bibliograficzny (pełny, skrócony); Bibliografia Karola Estreichera; Stary i Nowy
Korbut; Bibliografia historyczna: - Finkla, Madurowicz-Urbańskiej, Baumgarta (kontynuowana przez Malcównę, Głuszkę i Perzanowską), historii Pomorza (jako przykład bibliografii regionalnej)
3. Rodzaje prac naukowych. Zagadnienia: prace naukowe a popularno-naukowe, synteza,
analiza, podręczniki akademickie, monografia, studia; rozprawa; recenzja; artykuł
4. Wydawnictwa ogólne. Zagadnienia z historii leksykografii i leksykologii; słowniki, encyklopedie (językowe, wyrazów obcych polsko-niemieckie, polsko-rosyjskie, polskołacińskie, biograficzne, historyczne, historyczno-geograficzne)
5. Czasopisma naukowe. Zagadnienia: czasopisma naukowe i popularno-naukowe, ogólne i
specjalistyczne (ogólnokrajowe i regionalne); prezentacja i omówienie najważniejszych
czasopism historycznych w Polsce (ogólnokrajowych, regionalnych i specjalistycznych)
Literatura uzupełniająca:
Dyskusja o różnych postaciach pisarstwa historycznego, Historyka”, 2, 1969, (dyskusja)
Grycz J., Kurdybacha E., Bibliografia w teorii i praktyce oraz wykaz ważniejszych bibliografii i dzieł pomocniczych, Warszawa 1953
Kania S., Tokarski J., Zarys leksykologii i leksykografii polskiej (różne daty wydania)
Maziarz C., Rola pdręcznika w kierowaniu samokształceniem, Warszawa 1965
Podręcznik akademicki. Metodologia, funkcje dydaktyczne, edytorstwo, polityka wydawnicza. Materiały sympozjum zorganizowanego przez Międzyuczelniany Zakład Badań nad
Szkolnictwem Wyższym i Państwowe Wydawnictwo Naukowe we wrześniu 1972, Warszawa
1973
Vrtel-Wierczyński S., Teoria bibliografii w zarysie, Wrocław 1951
Zins W., Warsztat bibliograficzny historyka brytyjskiego, Lublin 1961
DZIAŁ IV: Pisanie pracy naukowej
1. Praca naukowa na studiach historycznych. Zagadnienia: rodzaje prac naukowych w nauczaniu uniwersyteckim; struktura poszczególnych rodzajów prac; praca magisterska –
problemy związane z wyborem tematu; schemat pracy magisterskiej
2. Zbieranie materiałów do pracy naukowej. Zagadnienia: kwerenda w źródłach i literaturze;
czytanie literatury; sporządzanie wypisów ze źródeł i literatury (umiejętność dobrego sporządzania fiszek).
Literatura uzupełniająca:
Miśkiewicz B., Uwagi o wprowadzeniu studentów do pracy naukowej na studiach historycznych, Zeszyty Naukowe UAM. Historia, 5,
Moszczeńska W., Miejsce pracy magisterskiej w planie studiów uniwersyteckich (na przykładzie studium historycznego), Życie Szkoły Wyższej, 9, 1961
Marek Smoliński, dr
Przedmiot: Informatyka dla archiwistów, studia licencjackie stacjonarne, rok 3
Ilość godzin: 30×2
Forma zajęć: ćwiczenia
Sposób rozliczenia: kolokwium sprawdzające praktyczne umiejętności
Komputerowe bazy danych i ich wykorzystanie w badaniach
historycznych i archiwistyce.
I. Podstawowe informacje dotyczące projektowania i działania zintegrowanych i relacyjnych baz danych na przykładzie schematu bazy zawierającej dane biblioteczne:
a) relacja, jako iloczyn kartezjańki dziedzin
b) krotka
c) dziedzina
d) zależności funkcyjne (reguły Armstronga)
e) postacie normalne relacji (postać normalna Boyce’a)
e) problemy w projektowaniu bazy danych (redundacja, anomalie aktualizacji, usuwania,
wstawienia danych).
II Podstawowe informacje dotyczące baz danych zorientowanych dla potrzeb nauk humanistycznych.
1) bazy danych tworzone dla celów organizacji archiwów:
- TeXtract, CaduraStar
- Państwowa Służba Archiwalna a komputeryzacja archiwów znajdujących się
w Polsce (kierunki rozwoju i przegląd stanu faktycznego).
III. Komputerowe bazy danych na przykładach MS-Acces, dBase IV; StarOfficeBase;
QuattroPro (ćwiczenia praktyczne; podobieństwa i różnice działania):
a. uruchamianie
b. ekran roboczy
c. menu programowe
IV. Obiekty baz danych (omówienie i prezentacja)
d. tabele
e. kwerendy
f. formularze
g. raporty
h. strony
i. rekordy
j. makra
V. Planowanie i tworzenie bazy danych
1) struktury i zawartości (możliwości i ograniczenia)
2) relacji
3) kreatory programowe
VI. Praca z tabelami:
1. widok projektu tabeli
2. pola tabeli
3. kolumny tabeli
4. selektory wiersza
5. obszary (właściwości, komentarza)
6. tworzenie tabeli
7. wprowadzanie, edycja, dodawanie i usuwania danych (edycja pól tabeli)
8 . formatowanie kolumn i wierszy; przenoszenie do innych tablic
9. opis typów danych (tekst, nota, liczba, data, wartość walutowa, pole „tak/nie”,
obiekt OLE, hiperłącze, kreator odnośników)
VII. Praca z formularzami:
a. typy formularzy
b. widok obiektów formularza
c. nagłówki, szczegóły, stopka, pasek narzędzi, linijki, formanty, pola i ich listy
d. przeglądanie formularzy
e. edycja formularza (dodawanie, usuwanie i zmiana rekordów)
f. kopiowanie danych z jednego rekordu do drugiego
g. funkcje autouzupełniania
h. kreatory tworzenia formularza
i. organizacja układu tworzenia formularza
j. formanty i ich właściwości (edycja)
k. „maska” wprowadzania danych; kontrola ich poprawności
VIII. Praca z kwerendami:
a. widok menu kwerend
b. typy kwerend (wybierające, parametryczne, krzyżowe, usuwające, aktualizujące, dołączające)
c. tworzenie kwerend (kreatory)
d. przeglądanie kwerend
e. kryteria kwerend (określenie sposobu przeprowadzania kwerend)
f. konstruktory wyrażeń
g. SQL – jako sposób pobierania i zapisywania danych pochodzących z kwerend
IX. Praca z raportami:
a. widok menu raportów
b. tworzenie, przeglądanie, modyfikacja raportów
c. tworzenie etykiet adresowych
X. Zarządzanie i praca z danymi
a. filtry i kwerendy (dostępne rodzaje; tworzenie własnych)
b. filtrowanie niedopasowanych danych
c. filtrowanie z wyłączeniem i użyciem wyboru
d. sortowanie rezultatów filtrowania i kwerend
e. zarządzanie z relacjami
f. tworzenie i edycja relacji
g. „więzy integralności”
XI. Importowanie i eksportowanie danych do baz danych
–
–
–
–
–
podstawowe wiadomości o pracy przy wykorzystaniu baz danych
podstawy SQL i Clippera – kompilacja i przystosowanie baz danych prac archiwalnych i badań historycznych
podstawowe informacje o bazach danych dedykowanych do organizacji archiwów
(TeXtract, CaduraStar); Polska – Państwowa Służba Archiwalna a komputeryzacja archiwów
możliwości najpopularniejszych baz danych a potrzeby badawcze historyka (ograniczenia; zapotrzebowanie na własną, łatwo modyfikowaną w razie potrzeby tekstową
bazę danych)
genealogiczne bazy danych
Literatura:
Domingo Joan, Jordi Serra, Monserat Canela, Isabel Campos, Archiwa i rejestry administracyjne w sieci informatycznej Generalitat Katalonii na przykładzie Archiwum Departamentu
Kultury, Archiwista Polski, 4 (20), Warszawa 2000, ss. 34-42.
Drozd Jarosław, FOPAR czy faux pas?, Uwagi z pobytu na VII Sympozjum „Problemy komputeryzacji archiwów” Toruń 11-12. XII. 1998 r., APG SIEC – informacja oddziału III, nr
1/99.
EAD Application Guidelines for Version 1.0
Galuba Rafał, Matelski Dariusz, Zastosowanie techniki komputerowej w archiwistyce, Archeion, t. 93, 1994, 391-393 (Seminarium Poznań, 11-12 IV 1991 r.)
Kopczyński Michał, Jędrzej Mączak, Tworzenie baz danych opartych na źródłach o strukturze
jednorodnej na przykładzie rejestrów pogłównego generalnego, Historia i komputery, pod red.
Bohdana Ryszewskiego, Toruń 1995
Laszuk Anna, Stan i perspektywy komputeryzacji archiwów polskich, Archiwista Polski, nr
3-4 (23-24)/2001 ss. 134-143.
Laszuk Anna, System Ewidencji Zasobu Archiwalnego SEZAM, Archiwa, Biblioteki i Muzea
Kościelne, 70, 1998, ss. 91-98.
Laszuk Anna, Komputeryzacja archiwów, bibliotek i muzeów – stan obecny i perspektywy.
Warszawa 18-19 VI 2001, Archiwista Polski, nr 3-4 (23-24) 2001, s. 157.
Nawrocki Stanisław, Hiszpańskie doświadczenia w zakresie komputeryzacji archiwów. Archeion, t. 94, 1995, s. 271-273.
Nawrocki Stanisław, Doświadczenia zagraniczne w zakresie stosowania komputera w archiwach, Archeion, t. 74, 1982, ss. 5-26.
Nawrocki Stanisław, Komputer w służbie archiwalnej, Poznań 1985.
Nawrocki Stanisław, Komputeryzacja archiwów polskich, w: Historia i archiwistyka. Księga
pamiątkowa ku czci prof. Andrzeja Tomczaka, pod red. S. Kalembki i M. Wojciechowskiego,
Toruń-Warszawa 1992.
Archeion, t. 93, 1994, s. 394-396.
Nawrocki Stanisław, Problem wykorzystania techniki komputerowej w archiwach zagranicznych ze szczególnym uwzględnieniem postępowania z nowoczesnymi nośnikami informacji,
w: Archiwa polskie wobec wyzwań XXI. Pamiętnik III Powszechnego Zjazdu Archiwistów
Polskich, pod red. D. Nałęcz, Toruń 1997.
Niezborała Jolanta, Seminarium na temat: Wpływ technik informacyjnych na teorię i praktyki
archiwalne, Archeion, t. 93, 1994, ss. 389-391.
Nowosad Wiesław, Dokumentacja komputerowa w strukturze zasobu archiwalnego, Archiwa
polskie wobec wyzwań..., ss. 209-220.
Soszyński Jacek, Woźniak Jadwiga, Zintegrowany system biblioteczno-informacyjny. Impresje użytkownika i wyjaśnienia specjalisty, Archiwista Polski, 3 (19), Warszawa 2000, ss. 7077.
Wajs Hubert, Archiwa elektroniczne – problemy postępowania z informacjami zapisanymi na
nośnikach komputerowych. Społeczeństwo informacyjne, Archiwista Polski, 4/12, 1998, ss.
34-44.
Wajs Hubert, DLM-Forum poświęcone zagadnieniom dokumentów elektronicznych, Bruksela
18-20 grudnia 1996 r., Archiwista Polski, 2/1997, Warszawa 1997, ss. 39-43.
Wajs Hubert, Problemy archiwalne z dokumentami elektronicznymi na przykładzie doświadczeń Australii, Ameryki Północnej i Europy, w: Archiwa polskie wobec...
Wajs Hubert, Zastosowanie programu MICRO CDS/ISIS w Oddziale I AGAD do tworzenia
baz danych. Archiwista. Biuletyn Stowarzyszenia Archiwistów Polskich. Rok. 29: 1995 nr 89
s. 77-81.
Wajs Hubert, Niektóre zastosowania standardu opisu archiwalnego ISAD(G), Archeion, t. 99,
1998. ss. 356-358.
Wojtkowski Ryszard, Możliwości wykorzystania lokalnych i światowych sieci komputerowych w promocji zasobu archiwalnego i wymianie informacji, Archiwa polskie wobec wyzwań XXI. Pamiętnik III Powszechnego Zjazdu Archiwistów Polskich, pod red. D. Nałęcz, t.
2, ss. 31-36, Toruń 1997.
Podręcznik do programu Microsoft Access (wybór należy do studenta).