Koscioly romanskie okolic Sandomierza. Gozlice, Samborzec

www.ciekawe-miejsca.net
Szlak romański: Goźlice, Samborzec, Sulisławice, Włostów
Kościoły romańskie okolic
Sandomierza. Goźlice, Samborzec,
Sulisławice, Włostów
We wschodniej części Ziemi Świętokrzyskiej zachowało się kilka
wiejskich kościołów, które zawierają w sobie elementy romańskie.
Mimo, że świątynie są znacznie skromniejsze niż nieodległa Koprzywnica, na pewno warto zobaczyć te rzadko odwiedzane miejsca.
Trzy najciekawsze kościoły romańskie znajdują się przy trasie z Radomia
do Rzeszowa. Jadąc od strony Opatowa, dojeżdżamy najpierw do niewielkiej
miejscowości Włostów. Nieopodal potężnych ruin pałacu leży kościółek św.
Jana Chrzciciela, który niestety często
jest zamknięty. Mimo że mamy informacje o tym, że świątynia istniała tu
już w latach 1325-27, najprawdopodobniej chodzi jednak o kościół drewniany.
Obecna budowla ma charakter późnoromański, mogła więc powstać najwcześniej w połowie XIII wieku, a być może
później. Przetrwał niezmieniony układ
przestrzenny wnętrza, choć okna zostały przemurowane. Wewnątrz znaleziono
fragmenty sklepień – żebra ze śladami
dekoracji malarskiej. W otoczeniu okna
północnego również zachowały się pozostałości romańskich polichromii w postaci geometrycznych motywów czworoliści.
Kościół św. Jana Chrzciciela we Włostowie
21
nr 2 (11), Luty 2008
www.ciekawe-miejsca.net
Szlak romański: Goźlice, Samborzec, Sulisławice, Włostów
ne dla lokalnego władcy, w którym dziś
znajdują się organy. Takie empory (balkony) istniały w wielu wiejskich kościołach, a do dziś zobaczyć je możemy
w Inowłodzu czy Żarnowie.
Mocno przekształcona świątynia romańska w
Goźlicach
Kilka kilometrów na południe leżą
Goźlice, a w nich kościółek Wniebowzięcia NMP. Łatwo tą miejscowość
przeoczyć, ponieważ główna droga omija ją od zachodu i trzeba skręcić w jedną
z niewielkich uliczek szerokości jednego samochodu. Sam kościół nieco straszy barokową fasadą utrzymaną w dość
intensywnym żółtym kolorze. Przejdźmy
jednak z drugiej strony, a zobaczymy
„romańskość” budowli.
Romańskie okienko
Świątynia w Goźlicach powstała zapewne w 1. ćwierci XIII wieku. Nie wiadomo, komu możemy zawdzięczać fundację kościoła. Pewne jest natomiast, że
w 1325 roku mieszkał tu pleban Bernard
i odprawiał msze w miejscowym kościele. Również Jan Długosz potwierdza istnienie świątyni w połowie XV wieku
o takim samym jak dziś wezwaniu. Pierwotnie zbudowano tu prostą romańską
budowlę z salowym, jednoprzestrzennym wnętrzem i kwadratowym prezbiterium zamkniętym absydą. Wewnątrz
w części zachodniej wstawiono emporę – podwyższone miejsce przeznaczo-
W XV wieku kościół rozbudowano
poprzez wydłużenie prezbiterium i dodanie szkarp. Następne przebudowy
miały miejsce na początku XVII stulecia. Wtedy całkowicie przekształcono
część zachodnią, dodając nową fasadę i kruchtę. Kościół ucierpiał podczas
I wojny światowej, w 1915 roku. Podczas
odbudowy odsłonięto i pozostawiono romańskie fragmenty murów. Dziś możemy oglądać je zarówno z zewnątrz, jak
i wewnątrz. Powstały one z potężnych
bloków szarego piaskowca. W ścianach
nawy znaleźć można niewielkie okienka
22
nr 2 (11), Luty 2008
www.ciekawe-miejsca.net
Szlak romański: Goźlice, Samborzec, Sulisławice, Włostów
że po pierwszym kontakcie z rzeźbą
może nam się wydawać, iż wykonał ją
jakiś twórca ludowy, tak naprawdę badacze dopatrują się w wykonaniu figury
wpływów sztuki francuskiej. Madonna
z Goźlic, pochodzi z początku XIII wieku, a odkryta została podczas remontu
kościoła w 1915 roku.
romańskie o charakterystycznym rozglifieniu.
Jadąc dalej na południe, zbliżamy się
do Sulisławic (ok. 14 km na południe
od Goźlic). Z dala widać dwa kościoły
na wzgórzu: potężną neogotycką bazylikę oraz malutki kościół Narodzenia
NMP. Właśnie w tej drugiej świątyni zachowały się fragmenty romańskich murów. Niewielki kościółek sprawia wrażenie bardzo starego, jednak tylko część
zachodnia pochodzi z 2. ćwierci XIII
wieku.
Słynna Madonna z Goźlic
Niestety, w kościele nie zobaczymy
niezwykle cennej rzeźby Matki Boskiej
z Dzieciątkiem, zwanej też Madonną
z Goźlic. Ta figura o wysokości 67 cm
przedstawia Marię trzymającą na kolanach Jezusa (układ zwany „tronującym”)
znajduje się w Muzeum Diecezjalnym
w Sandomierzu. Rzeźba jest bardzo
prosto, a jednocześnie charakterystycznie wykonana. Piaskowiec, z którego
ją wyrzeźbiono, został obrobiony tylko
z jednej strony. Maria ma sztywne rysy
twarzy i wzrok (oczy zalane ołowiem),
który zdaje wpatrywać się w bliżej nieokreśloną przestrzeń. Jej głowę wieńczy
diadem, spośród którego spływa bardzo skromnie dekorowana szata. Mimo,
Kościół Narodzenia NMP położony na wzgórzu
w Sulisławicach
Podziwiać możemy romańskie mury z szarego piaskowca ze skromny
portalem. Tympanon portalu jest gładki,
do późniejszych elementów należą kule i gzymsy. Również okna romańskie
przekształcono ok. 1600 roku, a całość
murów nadbudowano. Jedyny pierwot23
nr 2 (11), Luty 2008
www.ciekawe-miejsca.net
Szlak romański: Goźlice, Samborzec, Sulisławice, Włostów
Trójcy w Samborzcu.
ny otwór okienny znajduje się w ścianie zachodniej. Wewnątrz zachował się
się stipes (podstawa) ołtarza pochodząca z pierwszego kościoła.
Tylko absyda przypomina o XIII-wiecznej metryce kościoła w Samborzcu
Romańska część świątyni w Sulisławicach
Położony na wysokiej skarpie (około
40 metrów podejścia z parkingu) zachował w sobie fragmenty romańskie, ale
nie są one widoczne z zewnątrz. Świątynia na wzgórzu wzmiankowana była
już w latach 1326-38. Był to niewielki
kościółek złożony z niemal kwadratowej nawy (5,40 na 6,50 m) i absydy
o bardzo grubym murze. Część murowaną obudowano drewnem, a następnie
w 1691 roku dostawiono elipsoidalną
nawę. Z zewnątrz możemy podziwiać
tylko potężną absydę, ale struktura murów romańskich nie została odsłonięta.
Niestety dziś nie wiemy, jak pierwotnie wyglądał kościół w Sulisławicach.
Nie znamy także nazwiska fundatora. W 1326 roku na tutejszej plebani
urzędował pleban Lambin. Przebudowę świątyni ufundował Mateusz Sadowski. We wnętrzu „romańskość” budowli zanika – potężne barokowe obrazy
i polichromie zakrywają większość powierzchni ścian.
Gdy jesteśmy w okolicach Sandomierza i szukamy zabytków romańskich,
możemy także odwiedzić kościół św.
Tekst i zdjęcia: Jakub Jagiełło
24
nr 2 (11), Luty 2008