peryskop - eksperci.kj.org.pl

PERYSKOP
Jeden naród, dwa języki?
Kwestia językowa od początku stanowiła poważny problem dla młodej państwowości ukraińskiej.
Przyjrzał się jej Tadeusz A. Olszański w raporcie Ośrodka Studiów Wschodnich „Problem językowy na
Ukrainie. Próba nowego spojrzenia„
Łukasz Kołtuniak
Autor już we wstępie podkreśla jak ważną rolę dla
być
zrealizowany
każdej państwowości odgrywa język. Kategorycznie
konstytucji.
bez
zmiany
ukraińskiej
stwierdza, że na razie tej kwestii nie udało się na
Ukrainie w żaden sposób rozwiązać, a świadczą o
Dużo miejsca autor poświęca kwestiom formalno-
tym dane statystyczne. Mimo dwudziestu lat
prawnym.
istnienia państwa ukraińskiego, odsetek ludności
konstytucji, które jednoznacznie określają język
używającej tylko tego języka wciąż jest nieznaczny.
ukraiński jako język państwowy. Natomiast po
Jednocześnie
rodzaju
wejściu w życie ukraińskiej konstytucji pozostały w
„przesuwanie się” języków. Na Wschodzie i
mocy te zapisy sowieckich ustaw, które nie są
Południu rośnie odsetek ludzi znających ukraiński.
sprzeczne z ukraińską konstytucją. Te bardzo
Natomiast paradoksalnie w niemal całkowicie do tej
mgliste zapisy można interpretować na wiele
pory ukraińskojęzycznej Galicji rośnie odsetek osób
sposobów, jednak ukraiński sąd konstytucyjny
posługujących się językiem rosyjskim. Autor zwraca
wielokrotnie
uwagę, że czym innym jest rozumienie danego
państwowego. Ukraińska konstytucja zawiera zapisy
języka, a nawet umiejętność rozmowy w nim, a
o ochronie języków mniejszości i podkreślona
czym innym załatwianie w nim np. spraw
została
urzędowych,
procesowych.
rosyjskim. Zapis ten wyróżniający język rosyjski z
Dlatego wprowadza rozróżnienie między językiem
grona języków mniejszości ma jednak czysto
urzędowym, a językiem urzędowania. Ten pierwszy
symboliczny charakter i nie nadaje temu językowi
oznacza właściwie język, który w danym kraju
szczególnych praw.
następuje
czy
pisanie
pewnego
pism
Przedstawia
bronił
swoboda
on
zapisy
ukraińskiego
posługiwania
ukraińskiej
jako
się
języka
językiem
stanowi język państwowy. Natomiast drugie pojęcie
oznacza język, w którym mogą być załatwiane
Dużo miejsca poświęca autor Europejskiej Karcie
poszczególne sprawy np. w urzędach administracji
Języków Regionalnych lub Mniejszościowych. Jego
publicznej. Jak zaznacza, ten drugi postulat może
zdaniem Ukraina zbyt pochopnie przystąpiła do tej
1
PERYSKOP
karty. Wiele państw zachodnich mających podobny
dla ukraińskiej inteligencji z Zachodu, z drugiej dla
problemy odmówiło przyjęcia tego dokumentu.
różnych „rusofilów”. Opisuje politykę językową
Podpisu pod kartą nie złożyła np. Irlandia. Karta
prezydenta Juszczenki jako przykład nadmiernej
nakłada na państwo obowiązek ochrony praw grup
ukrainizacji,
ludności, które stanowią mniejszość na terytorium
organizacji prorosyjskich, jako próbę niszczenia
danego państwa oraz których język różni się od
języka ukraińskiego.
z
drugiej
zaś
politykę
różnych
języka oficjalnie używanego w danym państwie.
Tymczasem większość Ukraińców nie przywiązuje
Na bazie Karty trwają pracę przygotowawcze nad
do spraw językowych wielkiej wagi. Specyficznie
wprowadzeniem
ustawy
ukraińskim zjawiskiem jest mieszanie obu języków,
językowej. Wbrew zapowiedziom wyborczym Partii
czego przykładem jest „Surżyk”, a zatem język
Regionów, nie będzie w nim uznania rosyjskiego
uchodzący za prymitywną mieszankę ukraińskiego i
jako drugiego języka państwowego. W tej ustawie
rosyjskiego. Jednak to co nie ma znaczenia w życiu
rosyjskiemu ma wystarczyć ochrona jaką przyznaje
codziennym staje się ważne np. w szkołach,
się językom regionalnym i mniejszościowym. Ma
urzędach czy sądach. Autor szczegółowo opisuje
ona dopuścić wprowadzenie języka innego niż
sytuację językową w poszczególnych sferach życia.
państwowy jako języka „urzędowania” na wniosek
O ile w pracach administracji i szkolnictwa
10%
wola
dokonuje się postępująca ukrainizacja, to w
mieszkańców będzie dla władz danego regionu
popkulturze dominuje zdecydowanie język rosyjski.
zobowiązująca. Autor podaje przykład Zakarpacia
Dominacja popkulturalna języka rosyjskiego nie
by uzasadnić tezę, że może to prowadzić do
wynika jednak ze względów ideologicznych, ale z
funkcjonowania w jednym regionie kilku języków.
czysto biznesowych.
ludności
nowej
danego
ukraińskiej
regionu.
Taka
Zdaniem Olszańskiego ustawa, choć już nie tak
wyraźnie jak wcześniejsze projekty, ma prowadzić
Olszański
w
konkluzji
do umocnienia języka rosyjskiego. Jest ona bardzo
dwudziestu
liberalna i nowoczesna, ale wyraźnie faworyzuje
rozwiązała problemu swojej dwujęzyczności. Jego
język rosyjski np. w zapisach o tym, że każdy
zdaniem problem ten jest ideologizowany przez
obywatel powinien znać kilka języków (zdaniem
polityków, bo dla społeczeństwa nie ma aż takiego
autora w domyśle chodzi o rosyjski).
znaczenia. Politycy powinni zrozumieć, że zarówno
Tadeusz Olszański stawia tezę, że walka o językowy
pełna ukrainizacja, jak i wprowadzenie rosyjskiego
charakter Ukrainy odbywa się głównie w sferze
jako drugiego języka państwowego to mrzonki.
symbolicznej. Jest to sprawa ważna z jednej strony
Dlatego przez najbliższe lata Ukraina będzie
lat
stwierdza,
niepodległości
że
Ukraina
2
mimo
nie
PERYSKOP
skazana na dwujęzyczność. Ukrainizacji nie da się
państwowego), aby odzyskać „żelazny” elektorat.
przeprowadzić
Wówczas krucha równowaga językowa może zostać
bez
użycia
metod
siłowych.
Natomiast wprowadzenie rosyjskiego jako drugiego
naruszona.
języka państwowego podważyłoby sens ukraińskiej
państwowości. Dlatego jedynymwyjściem, według
Poza tym pewne zastrzeżenia może budzić teza
autora, jest jakaś forma zalegalizowania rosyjskiego
jakoby
jako języka urzędowania.
wprowadzenia inaczej jak za pomocą siłowych
ukrainizacja
nie
była
możliwa
do
rozwiązań. O ile postulat ograniczenia znaczenia
Komentarz
języka rosyjskiego wydaje się nierealny, ponieważ
jest to dla wielu Ukraińców język naturalnej
Zasadniczo należy zgodzić się z argumentacją
komunikacji, o tyle nie oznacza to braku możliwości
autora. Trzeba jednak rozważyć jeszcze jeden
postępu znajomości języka ukraińskiego wśród
czynnik. Partia Regionów gwałtownie traci poparcie
obywateli.
na Wschodzie i Południu Ukrainy. Spora część
szkolnictwa w Ukrainie rosyjskojęzycznej, mogłoby
wyborców w tych regionach liczyła na odbudowę
zapobiec
poczucia bezpieczeństwa socjalnego. Tymczasem
państwowego przez mieszkańców tych regionów.
Wprowadzenie
sytuacji
braku
dwujęzycznego
znajomości
języka
żadne działania w tym kierunku nie zostały podjęte.
Dlatego nie należy wykluczyć sięgnięcia przez
administrację Janukowycza po kartę językową
(nadania rosyjskiemu statusu drugiego języka
Klub Jagielloński to jedna z najstarszych w Polsce organizacji pozarządowych. Stowarzyszenie od ponad 20 lat aktywne
działa w przestrzeni publicznej zarówno na szczeblu lokalnym, jak i ogólnopolskim. Ambicją Klubu jest m.in.
merytoryczny wkład do debaty publicznej i tym samym profesjonalizacja polityki poprzez dostarczanie idei i wiedzy.
Dlatego jednym z trzech filarów aktywności naszego stowarzyszenia jest działalność ekspercka, która koncentruje się na
badanich naukowych w ważnych obszarach życia publicznego. Mamy w swoim dorobku znaczące raporty, analizy oraz
projekty badawcze w obszarze stosunków międzynarodowych, polityki zagranicznej, samorządu terytorialnego, rozwoju
regionalnego, ekonomii oraz zagadnień ustrojowych.
Zespół Ekspertów Klubu Jagiellońskiego powstał w 2012 roku jako eksperckie zaplecze stowarzyszenia. Jest to instytucja
typu think-tank, która prowadzi działalność badawczą i naukową. W jej skład wchodzą przede wszystkim pracownicy
naukowi Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, a także pracownicy administracji
publicznej, mający doświadczenie w realizacji projektów badawczych. Eksperci są jednocześnie szefami katedr
tematycznych w Klubie Jagiellońskim, które mają charakter edukacyjno-formacyjny. Pełnią więc funkcję dydaktyczną
stanowiąc bezpośrednie wsparcie dla członków Klubu Jagiellońskiego – głównie studentów i doktorantów.
3