Halina Kosętka - Kierunki i formy kształcenia kadry dla szkolnych

1
Halina Kosętka
Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa
Akademia Pedagogiczna w Krakowie
Kierunki i formy kształcenia kadry dla szkolnych centrów informacji
w AP w Krakowie
Konieczność komputeryzacji bibliotek szkolnych i realizacja programów przekształcania ich
w dydaktyczne centra informacji multimedialnej i internetowej sprawia, że nakładane są na nie
obowiązki znacznie wykraczające poza podstawową działalność biblioteczno-pedagogiczną
i wychowawczą. Jako centra zaczynają pełnić także funkcje usługowe wobec społeczności lokalnych.
Obsługa takiego centrum staje się w sposób naturalny wyzwaniem dla bibliotekarza szkolnego
będącego także i dotąd pośrednikiem między uczniem czy członkiem społeczności lokalnej
a zasobami informacyjnymi szkoły, a w wielu przypadkach także lokalnym administratorem szeroko
pojętej kultury.
Bibliotekarz zatrudniony w takim ośrodku musi dysponować kwalifikacjami nie tylko z zakresu
bibliotekoznawstwa, ale też technologii informacyjnych i komunikacyjnych, marketingu i zarządzania,
pedagogiki medialnej i metodyki pracy umysłowej. Do tego zawodu nie każdy ma predyspozycje,
a wykonywać go mogą tylko odpowiednio wykształcone osoby, aktywne, kreatywne, wszechstronne,
przyczyniające się do tworzenia nowego wizerunku bibliotekarza i przełamujące dotychczasowy
stereotyp biblioteki.
Dobrze wykształcony bibliotekarz może w procesie budowania społeczeństwa wiedzy dużo zdziałać,
ponieważ uczy się na bieżąco jak dostarczać informację, przetwarzać ją, wyjaśniać i oceniać jej
wartość. Staje się pośrednikiem w procesie przekazywania trudnej wiedzy [1]. Wizja bibliotekarza
jako „pośrednika w nauczaniu” (learning intermediary) zaprezentowana została m. in. w publikacjach
Iana Mowy [2]. Autor szczególną uwagę zwracał na dydaktyczne umiejętności pracownika biblioteki,
opanowanie przez niego nowych technologii w kształceniu i umiejętności stosowania aktywizujących
metod w pracy z czytelnikiem
Dobry bibliotekarz to nie tylko specjalista od informacji, ekspert od samokształcenia, manager
informacji, ale też profesjonalista znający komputerowe systemy biblioteczne, umiejący wyszukiwać
materiały źródłowe w elektronicznych i drukowanych zasobach informacyjnych, znający standardy
światowego bibliotekarstwa. Dlatego w okresie dynamicznych przemian związanych z budowaniem
społeczeństwa informacyjnego jest w stanie nie tylko utrzymać swoją pozycję zawodową ale
wzmocnić autorytet zawodu.
Wymaga to jednak stałego wysiłku, świadomości celu i gotowości podjęcia ryzyka podczas realizacji
innowacyjnych projektów, takich jak, np. szkolne centrum informacji. Nauczyciel bibliotekarz nie
może być osamotniony w działaniach zmierzających do ich tworzenia i pracach związanych z ich
funkcjonowaniem.
W jaki sposób ośrodki akademickie mogą wspierać proces przekształcania bibliotek zgodnie
z ustaleniami reformy oświaty? Najbardziej przydatne okazać się mogą prace polegające na
opracowaniu materiałów metodycznych, poradników i instrukcji dla organizatorów i pracowników
SCI. Ważnym elementem wspierania bibliotekarzy są także publikacje o charakterze naukowym,
przeglądowym, badawczym zamieszczane w czasopismach fachowych i naukowych tworzące
podstawę teoretyczną wspólnego przedsięwzięcia.
2
Promowanie idei szkolnych centrów informacyjnych w środowisku oświatowym, głównie nie
bibliotekarskim może okazać się skuteczne podczas pozyskiwania sprzymierzeńców
widzących konkretne korzyści z finansowania działalności tych placówek na swoim terenie.
Najskuteczniejszą formą tej promocji jest aktywny udział nauczycieli akademickich w różnych
konferencjach, sympozjach i warsztatach organizowanych na terenie kraju. Pracownicy naszego
Instytutu szczególnie aktywnie lansują ideę SCI podczas organizowanych od wielu lat ogólnopolskich i
międzynarodowych konferencji, takich jak: Informatyka w Szkole (Instytut Informatyki Uniwersytetu
Wrocławskiego); Media a Edukacja ( Zakład Technologii Kształcenia Uniwersytetu im. A. Mickiewicza
w Poznaniu); Komputer w edukacji (Pracownia Technologii Nauczania AP w Krakowie); Informatyczne
przygotowanie nauczycieli (Katedra Informatyki i Metod Komputerowych AP w Krakowie);
Technologia informacyjna w zmieniającej się edukacji (Zakład Technologii Kształcenia Instytutu
Pedagogiki Uniwersytetu M. Kopernika w Toruniu ); Użytkownicy informacji elektronicznej
(Uniwersytet Jagielloński w Krakowie ); Krajowe Forum Informacji Naukowej i Technicznej (Polskie
Towarzystwo Informacji Naukowej i Uniwersytet Śląski w Katowicach).
Jednak szczególne znaczenie w akcji przekształcania bibliotek szkolnych w SCI miało zorganizowanie
przez IINiB AP w Krakowie ogólnopolskiej konferencji nt.: Kształcenie dla przyszłości w szkolnym
skomputeryzowanym centrum informacji (Sucha Beskidzka, 2002 r.), wzorcowego Centrum
Informatycznego Interklasy (Sucha Beskidzka, 2002 r.), warsztatów poświęconych systemom
bibliotecznym (MOL, SOWA) oraz konferencji nt.: Centrum Informacji dla potrzeb społeczności
lokalnej (Sucha Beskidzka, 2004 r.).
Wymierną pomocą dla bibliotekarzy szkolnych przystępujących do uruchamiania SCI jest
prowadzenie przez nauczycieli akademickich w ośrodkach doskonalenia nauczycieli
szkoleń, warsztatów , kursów kwalifikacyjnych, odczytów poświęconych temu zagadnieniu, np.
w Beskidzkim Centrum Doskonalenia Nauczycieli prowadzono zajęcia na kursach finansowanych
przez Małopolskie Kuratorium Oświaty, takich jak: Technologia informacyjna w edukacji medialnej ;
Nauczanie dla przyszłości w centrum informacji multimedialnej i internetowej; Komputer w bibliotece
szkolnej .
Zadaniem ośrodków akademickich jest więc dostarczanie profesjonalnie przygotowanych
specjalistów, którzy wiedzą jak przekształcać biblioteki, jak w nich pracować, aby podnosić kulturę
informacyjną i czytelniczą uczniów. Do pracy w takich ośrodkach przygotowują m.in. studia
podyplomowe realizowane przez IINiB AP w Krakowie, szczególnie z zakresu Technologii
Informacyjnej (grant MEN nr 23.3), a także przydatne są studia Marketingu i Zarządzania Bibliotekami
i Placówkami Kulturalnymi oraz Studia Podyplomowe Edukacji Czytelniczej i Medialnej
w Zreformowanej Szkole
Oprócz specjalistycznych studiów podyplomowych uprawnienia do pracy w bibliotekach różnego
typu, w tym w bibliotekach szkolnych można uzyskać podejmując naukę na Studiach Podyplomowych
z zakresu Bibliotekoznawstwa ( prowadzonych także poza uczelnią w Krakowie, Rybniku, Limanowej,
Tarnowie) oraz na tzw. SUM-ach, czyli 2-letnich Studiach Uzupełniających Magisterskich dla
absolwentów różnych kierunków studiów licencjackich , głównie o profilu językowym
i pedagogicznym. W ramach tych studiów przewidziane są następujące przedmioty: teoria
i metodologia nauki o książce, naukoznawstwo, komunikacja społeczna, bibliotekarstwo, technologia
informacyjna, bibliografia, historia książki, czytelnictwo, zagadnienia wydawnicze i księgarskie,
wybrane zagadnienia z literatury, literatura dla dzieci i młodzieży, nauka o informacji naukowej
i seminarium magisterskie. Odpowiednie kwalifikacje można zdobyć także podczas 5-letnich studiów
stacjonarnych i zaocznych z zakresu bibliotekoznawstwa i informacji naukowej.
Wiedzę i umiejętności na temat technologii informacyjnej i bibliotekarstwa szkolnego studenci
zdobywają dzięki rozbudowanym przedmiotom kierunkowym, fakultetom i zajęciom ze specjalizacji.
Szczególnie przydatne dla przyszłych pracowników SCI okazują się wykształcone podczas zajęć
umiejętności z zakresu: projektowania szkolnych centrów informacji; opracowywania dokumentacji
3
projektów edukacyjnych (grantów); tworzenia prezentacji multimedialnych promujących działalność
biblioteki szkolnej lub szkoły; tworzenia strony www promującej bibliotekę szkolną i szkołę;
redagowania gazetek elektronicznych; tworzenia serwisów informacyjnych; redagowania biuletynów
informacyjnych; gromadzenia, opracowywania, selekcjonowania informacji pochodzących ze źródeł
elektronicznych i drukowanych; prowadzenia lekcji z edukacji czytelniczej, informacyjnej i medialnej;
prowadzenia lekcji z zakresu technologii informacyjnej; opracowywania scenariuszy lekcji z edukacji
czytelniczej i medialnej wzbogacanych własną obudową medialną; organizowania konkursów,
wystaw itp.
Problematyka bibliotek szkolnych jest główną specjalnością Instytutu Informacji Naukowej
i Bibliotekoznawstwa Akademii Pedagogicznej w Krakowie. Jego misją jest wypracowanie modelu SCI,
promowanie istniejących wzorcowych placówek oraz szukanie dla nich sprzymierzeńców wśród władz
oświatowych i samorządowych. Podjęliśmy także walkę ze stereotypem bibliotekarza jako
pracownika „wypożyczalni lektur szkolnych”. Wypracowując własny model SCI musieliśmy
ustosunkować się do kontrowersyjnych wizji bibliotek szkolnych, takich jak: biblioteka
zautomatyzowana, mediateka, centrum informacji multimedialnej i internetowej, centrum
informacji lokalnej i europejskiej czy szkolne centrum informacji (SCI).
SCI przygotowując uczniów do przekształcania informacji w wiedzę, a w dalszej konsekwencji
w mądrość musi być wspierane w tych procesach przez szkołę. Dlatego tak istotne jest
określenie miejsca i zadań bibliotekarzy szkolnych i ich wzajemnych relacji z innymi nauczycielami.
Sprzyjać temu mogą między innymi wyraźnie określone kryteria decydujące o tym kto ma uczyć
edukacji czytelniczej i medialnej. A także przyjęcie przez dyrekcję jednoznacznego stanowiska wobec
projektów zastąpienia edukacji czytelniczej i informacyjnej edukacją informatyczną i medialną.
SCI oczekują wsparcia w przezwyciężaniu barier utrudniających, a często uniemożliwiających ich
funkcjonowanie. Bariery te najczęściej łączą się z brakiem oficjalnych i egzekwowanych przez organy
nadzorcze standardów w zakresie wyposażenia, wielkości organizacji przestrzeni, zasobów
informacyjnych, księgozbiorów i materiałów multimedialnych, umiejętności bibliotekarzy, form
pracy i form nadzoru; z brakiem informacji i pomocy w uzyskiwaniu środków finansowych na
potrzeby SCI; z brakiem mechanizmów samosterujących; brakiem regulacji prawnych na szczeblu
krajowym, lokalnym i szkolnym; brakiem funduszy motywacyjnych; brakiem funduszy na wzorcowe
projekty; brakiem wzorów i dokumentów pomocnych w projektowaniu SCI; brakiem projektów
architektonicznych; brakiem katalogów przedstawiających sposób urządzenia SCI; brakiem
wzorcowych statutów SCI; brakiem instrukcji i wzorcowych planów pracy SCI.
Jednym z celów spotkania uczestników ogólnopolskiej konferencji Centrum Informacyjne –
przyszłością polskiej szkoły jest ustalenie zakresu pomocy, jakiej oczekiwaliby podczas tworzenia SCI
od organizacji rządowych, samorządowych, dyrekcji szkoły, grona pedagogicznego i ośrodków
kształcenia ? Z naszej strony, jako ośrodka akademickiego, możemy zaproponować współudział
w tworzeniu standardów dla SCI, utworzenie stałego miejsca dyskusji i wymiany
doświadczeń w serwisie edukacyjnym Interklasy, wydanie materiałów metodycznych dla
organizatorów i pracowników SCI nadesłanych do serwisu Interklasa, opracowanie kursu kształcenia
pracowników SCI na odległość, przygotowanie filmu o pracy wzorcowego SCI rozpowszechnianego
przez ośrodki kształcenia bibliotekarzy, pomoc w utworzeniu wzorcowych placówek SCI w każdym
województwie. O środki na realizację tych przedsięwzięć będziemy zabiegać w MENiS.
SCI powinny być miejscami integracji społecznej, przyjaznymi dla zdobywania
i rozpowszechniania informacji, a zarazem najtańszymi dla realizacji tych
ponieważ zbudowanymi na bazie istniejących już w każdej szkole bibliotek.
Przypisy
wiedzy
celów,
4
[1] B. Bednarek-Michalska: Budować społeczeństwo informacyjne bez
bibliotekarzy? http://www.oss.wroc.pl/bednarek.php.
[2] I. Mowa: Urzędniczyna czy nauczyciel? Rola bibliotekarza akademickiego w XXI wieku. [w]: J. Day,
M. Śliwińska (red.): Rola i funkcja nowoczesnej biblioteki akademickiej. Materiały z konferencji
zorganizowanej z okazji 50-lecia UMK 27-29 września 1995 r. Toruń 1996, s. 115-126.