Materiały szkoleniowe szkoła podstawowa

Materiały szkoleniowe szkoła podstawowa

Kompleks rekreacyjny Arturówek to miejsce wypoczynku tysięcy Łodzian. Mieszkańcy miasta przychodzą tu
przez cały rok, ale najchętniej w upalne letnie dni.
Czy potrafisz wymyślić, co można tu robić?
Poniżej
znajduje
się
wykreślanka,
w której znajdziesz kilka propozycji.
Hasła z wykreślanki i swoje własne propozycje wpisz w wolne miejsce na dole
strony.
1
Czasami kąpieliska miejskie są zamykane i obowiązuje
zakaz kąpieli. Bardzo często jest to spowodowane pojawianiem się zakwitów sinicowych.
Czy wiesz, co to są sinice?
Sinice to maleńkie organizmy, które zachowują się
jak rośliny, bo prowadzą proces fotosyntezy, ale są
bliżej spokrewnione z bakteriami (dlatego są też nazywane cyjanobakteriami). Sinice są bardzo odporne
na niekorzystne warunki środowiskowe i można spotkać je tam, gdzie żaden inny organizm nie przetrwałby. Sinice najbardziej lubią żyzną i ciepłą wodę.
Tak wygląda zakwit sinicowy w wodzie
Microcystis aeruginosa
Aphanizomenon flos-aquae
2
Tak wyglądają sinice pod mikroskopem
Microcystis aeruginosa
Aphanizomenon flos-aquae
Niestety sinice produkują też substancje
toksyczne. Kiedy pojawiają się masowo,
toksyny przez nie produkowane dostają się
do wody i stanowią zagrożenie dla kąpiących się ludzi i zwierząt.
Cyjanobakterie produkują:
 dermatotoksyny—powodujące
zmiany
skórne, np. wysypkę, swędzenie, zaczerwienienie
 hepatotoksyny— uszkadzające wątrobę
 neurotoksyny—
upośledzające układ
nerwowy, np. drżenie mięśni, porażenie mięśni oddechowych
3
Na rysunku zaznacz miejsca, w których mogą zadziałać toksyny sinicowe.
4
Czy domyślasz się co wpływa na pojawianie się sinic w wodzie?
Pewnie tak. To zanieczyszczenia, które czło-
wiek wprowadza do środowiska, powodują
nadmierny rozwój glonów i sinic.
W miastach, podczas opadu deszczu i topnienia śniegu
woda spływa z dachów, ulic i parkingów do najniżej położonych miejsc – zbiorników wodnych. Po drodze zmywa z tych powierzchni wszystkie brudy. Zanieczyszczenia te zawierają często substancje odżywcze przyspieszające wzrost roślin, glonów, bakterii i sinic
Najważniejsze substancje odżywcze nasilające wzrost
sinic to fosfor i azot.
Źródłem fosforu są między innymi detergenty i środki
piorące.
5
Nie zapominajmy też o terenach rolniczych, które bardzo często graniczą z miastami. Stamtąd do wód spływają także nawozy i środki ochrony roślin. Ale sinicom
nie są straszne te wszystkie chemikalia i zanieczyszczenia. Cieszą się natomiast ze wszystkich substancji odżywczych.
Źródłem azotu są zwykle nawozy i nieczystości z domów (np.
nieszczelne szamba).
Fosfor i azot są składnikami budulcowymi wszystkich żywych organizmów. Ich niedobór skutkuje
spowolnieniem wzrostu, a nadmiar przyspieszeniem.
Im więcej azotu i fosforu dostaje się do wody tym
szybciej postępuje proces eutrofizacji.
6
Źródła zanieczyszczeń najczęściej dzielimy na punktowe
i obszarowe. Punktowe źródło zanieczyszczenia to takie
źródło, które w sposób skoncentrowany dostarcza zanieczyszczeń, np. wypływ ścieków. Obszarowe źródło,
to takie, z którego całej powierzchni spływają zanieczyszczenia, np. z pola, nawożonej łąki lub powierzchni
miasta.
Na rysunku zakreśl punktowe źródła zanieczyszczeń i zaznacz strzałkami spływ ze źródeł obszarowych.
7
Czy wiesz, co to jest eutrofizacja?
Eutrofizacja to naturalny proces polegający
na stopniowym wzroście żyzności zbiorników
wodnych i rzek, powodujący ich stopniowe
zarastanie. Oznacza to, że z czasem w wodzie będzie więcej substancji odżywczych,
a zatem będzie też więcej organizmów wykorzystujących te substancje.
Zanieczyszczenia spływające do wód znacznie przyspieszają proces eutrofizacji. Już na trzecim etapie zbiornik,
w którym chcielibyśmy się kąpać nie nadaje się do tego.
8
Sytuacja przedstawia się nieciekawie. Zanieczyściliśmy środowisko i nie możemy się
już nim cieszyć tak jak kiedyś. Latem, mimo
upałów i ogromnej chęci, nie możemy się
kąpać tam gdzie pojawia się zakwit.
Na pocieszenie zostaje nam rozwiązanie krzyżówki. Może dzięki zdobytej wiedzy wpadniemy na
rozwiązanie problemu z sinicami.
Podpowiedzi:
1. cyjanobakterie
2. jeden z pierwiastków odżywczych
3. ... w jeziorze, najchętniej latem
4. organ na który działają hepatotoksyny
5. ogólnie "zwierzęta"
6. masowe pojawienie się glonów
7. np. deszczu lub śniegu
9
Jeszcze nie wszystko stracone! Środowisko można naprawić, a przynajmniej starać się poprawić jego funkcje. Naukowcy
nazywają taką naprawę rekultywacją.
Pierwszym krokiem do rekultywacji jest sprawdzenie
w jakim stanie jest środowisko i określenie, co wypływa
na ten stan.
Naukowcy zadają na przykład takie pytania:
W jakim klimacie jest zbiornik?
tropikalny, umiarkowany, polarny
Jakie rzeki zasilają zbiornik?
małe, duże, naturalne, zanieczyszczone
Jakie są źródła zanieczyszczeń i które z
nich są najistotniejsze?
10
Jakie jest podłoże wokół zbiornika?
twarde górskie skały, glina, piasek
Jak wygląda okolica?
tereny rolnicze, domki jednorodzinne,
osiedla mieszkaniowe
Jakie zwierzęta są związane z tym ekosystemem?
ryby, bezkręgowce, ptaki
Jakie rośliny są w zbiorniku?
wynurzone, zanurzone, pływające, glony, sinice
W zależności od odpowiedzi na te pytania, przygotowywana jest koncepcja naprawy danego ekosystemu.
W naszym przypadku ekosystemem tym były trzy zbiorniki rekreacyjne „Arturówek”.
W Arturówku dokonano wielu zmian. Dotyczyły one nie
tylko prac technicznych w zbiornikach, ale także poprawy warunków biologicznych w ich ekosystemach, a nawet zaangażowania społeczeństwa.
11
Poniższe rysunki różnią się między sobą kilkoma
szczegółami. Postaraj się znaleźć ich jak najwięcej.
12
Najważniejszym elementem rekultywacji zbiorników w „Arturówku” jest zastosowanie Sekwencyjnych Systemów Sedymentacyjno-Biofiltracyjnych
(SSSB).
Wiemy, brzmi skomplikowanie, ale zasady działania da się łatwo wytłumaczyć.
Na zdjęciu powyżej widzicie SSSB. To półkole zlokalizowane jest w miejscu, w którym do zbiornika dopływa
zanieczyszczona woda. Wewnątrz tego półkola znajduje
się strefa sedymentacji. To znaczy, że wszystkie drobinki zawieszone w wodzie (zawiesina) w tym miejscu będą
opadały, sedymentowały, na dno i nie zanieczyszczą naszych kąpielisk
13
SSSB
Osadniki i separatory
Zaraz za strefą sedymentacji znajduje się podwyższenie. Tworzy je gabion, czyli metalowe kosze wypełnione
specjalnymi kamieniami, dolomitem i wapieniem, które
na swojej powierzchni mogą wiązać fosfor.
Czy pamiętasz, że fosfor jest jednym
z dwóch najważniejszych pierwiastków odżywczych? Jak nazywał się
ten drugi?
Gabion przykryty jest matą kokosową, która także pomaga usuwać fosfor w wody.
Ostatnim elementem jest strefa biologiczna, porośnięta
roślinami wynurzonymi. Irysy, strzałka wodna, pałka
wodna, tatarak, to popularne rośliny spotykane nad
brzegami jezior i rzek. Tu wykorzystujemy ich zdolności
asymilacji, inaczej pobierania substancji odżywczych,
a w szczególności azotu.
14
Dodatkowo przed strefą, pod ziemią, może zostać zainstalowany separator. To urządzenie, które pomaga usuwać trudniejsze zanieczyszczenia, jak spływające z ulicy
substancje ropopochodne
Ułóż w kolejności elementy systemu oczyszczania
wody. Z podanej na dole strony listy wybierz, co
jest usuwane na kolejnych etapach.
Elementy:
Strefa sedymentacji
Strefa biofiltracji
Strefa gabionowa
Separator
Benzyna
Tlen
Fosfor
Zawiesina
Rośliny
Azot
15
Rośliny nie muszą koniecznie rosnąć tylko przy brzegu. Jest wiele gatunków,
które pływają na powierzchni wody, np.
grążel żółty i lilia wodna.
Rośliny lądowe i wynurzone można też zasadzić na pływającej wyspie. Taka wyspa
nie tylko pięknie wygląda, ale też spełnia
wiele innych pożytecznych funkcji.

Rośliny absorbują związki azotu i fosforu wprost
z wody i akumulują je w korzeniach, łodygach i liściach

W korzeniach roślin ukrywa się wodne bezkręgowce (np. larwy owadów, zooplankton), które żywią
się glonami, a czasem nawet sinicami, ograniczając
ich rozwój. Są one tez pokarmem dla mieszkających z zbiorniku ryb.
Taka wyspa wygląda jak materac, na którym można sa-
dzić różne rośliny. Od projektanta zależeć będzie czy
będą na niej rosły wysokie czy niskie rośliny, kolorowe,
kwitnące, czy tylko zielone.
16
Ważne jest także to, jak dużo związków
azotu i fosforu rośliny mogą w sobie zakumulować.
Poniżej znajduje się tabela z wyliczoną przez naukowców zawartością azotu i fosforu w sześciu gatunkach roślin. Czy widzisz, które rośliny akumulują najwięcej tych pierwiastków?
Roślina
Pałka
akumulacja 10 roślinkach [gram]
azot
fosfor
1,46
0,24
0,83
0,12
1,73
0,29
0,48
0,11
0,27
0,04
2,03
0,31
wąskolistna
Manna
mielec
Oczeret
jeziorny
Sitowie
leśne
Turzyca
dzióbkowata
Kosaciec
żółty
17
Poniżej znajdziesz zdjęcia roślin najczęściej wykorzystywanych
przy
tworzeniu
pływających
wysp. Użyj swojej wyobraźni i zaprojektuj piękną
wyspę, która przyczyni się do rekultywacji Arturówka.
Pałka wąskolistna
Manna mielec
Oczeret jeziorny
Sitowie leśne
Turzyca dzióbkowata
Kosaciec żółty
18
Projektując wyspę uwzględnij zdolności akumulacji związków azotu i fosforu, różnorodność gatunkową oraz estetykę.
Nie zapomnij dorysować korzeni!
Możesz także dodać ukryte między korzeniami
bezkręgowce.
19
Na pewno wiesz, że w wodzie żyje wiele
zwierząt. To przede wszystkim ryby, ale
też inne, drobniejsze organizmy, takie jak
bezkręgowce
i
zooplankton.
Wszystkie
zwierzęta zamieszkujące jeziora i rzeki są
bardzo ważne w kształtowaniu zdrowego
ekosystemu.
Zooplankton odżyw iając się glonami, bakteriami
i grzybami oczyszcza wodę z najmniejszych drobinek.
Bezkręgowce
rozdrabniają
i
zjadają
w iększe
cząstki materii pochodzenia organicznego.
Rola ryb zależy od tego czym się żywią, a mogą one
być:

Drapieżne, żywią się innymi rybami

Bentosożerne, zjadają to, co opadło na dno

Planktonożerne, zjadają zooplankton

Roślinożerne, zjadają rośliny znajdujące się w wo-
dzie

Wszystkożerne.
20
Poniżej znajdziesz trzy grupy organizmów. W każdej grupie wskaż ten, który nie pasuje do reszty
i określ jaka to grupa organizmów (np. ryby
planktonożerne).
1—
Płoć
Szczupak
Sandacz
Rozwielitka
Oczlik
2—
Pływak żółtobrzeżek
3—
Rogatek sztywny
Oczeret jeziorny
Microcystis
aeruginosa
21
Czy wiesz, czym jest piramida troficzna?
Piramida troficzna to graficzna reprezentacja
ilości organizmów na kolejnych poziomach
troficznych.
Za podstawę piramidy przyjmuje się produ-
centów, czyli organizmy, które są samożywne,
jak na przykład rośliny, glony i sinice. Kolejny
poziom stanowią organizmy zjadające producentów, np. zooplankton, a kolejny organizmy
żywiące się organizmami drugiego poziomu,
np. ryby.
Fitoplankton
to samożyw ne mikroskopijne orga-
nizmy wodne, często określane jako „glony”. Fitoplankton stanowi pierwsze ogniwo łańcucha pokarmowego
w wodzie.
Zooplankton to cudzożyw ne mikroskopijne zw ierzęta wodne. Zooplankton stanowi drugie ogniwo łańcucha pokarmowego w wodzie.
22
Piramida może wyglądać tak
ryby drapieżne
ryby planktonożerne
zooplankton
glony i sinice
Lub tak
ryby drapieżne
ryby planktonożerne
zooplankton
glony i sinice
Jak myślisz, która z tych sytuacji jest korzystniejsza dla zdrowia ekosystemu wodnego?
23
Jeśli mówimy już o zwierzętach, których
życie związane jest z wodą, to nie możemy zapomnieć o ptakach wodnych.
Kaczki, łabędzie, łyski, cyranki to najpopularniejsze z miejskich ptaków.
W Arturówku szczególnie dużo jest kaczek krzyżówek. Najwięcej tych ptaków
można spotkać zimą, kiedy zbierają się
w stada liczące ponad 200 osobników.
Czy wiesz czym żywią się kaczki? Poniżej zaznacz
te rzeczy, które kaczki mogą jeść bez obawy.

nasiona roślin

glony

muchy

hamburgery

chleb

trawa

korzenie

rośliny zanurzone

chrząszcze

skorupiaki
24
Karmiąc
kaczki
nieodpowiednim
pokar-
mem przyczyniasz się do zwiększenia ilości
substancji odżywczych w wodzie. Niezjedzony
chleb
rozkłada
się
w
wodzie
i uwalnia dodatkowe substancje odżywcze.
Niewłaściwa dieta może też spowodować
chorobę
zwaną
„anielskim
skrzydłem”,
której skutkiem jest deformacja skrzydeł.
Chora kaczka ma duże problemy z lata-
niem, a niektóre w ogóle nie mogą wzbić
się w powietrze.
25
Teraz już wiecie dlaczego naprawiliśmy Arturówek—to wspaniałe miejsce
wypoczynku dostępne dla wszystkich
chętnych.
Wiecie
jak
tego
dokonaliśmy—
zastosowaliśmy rozwiązania techniczne
i biologiczne:

stworzyliśmy Sekwencyjne Systemy
Sedymentacyjno-Biofiltracyjne,

pływającą wyspę i strefy roślinności
przybrzeżnej

poprawiliśmy piramidę troficzną tworząc
refugia
dla
zooplanktonu
(miejsca w których znajdują schronienie) i zarybiając rybami drapieżnymi.
Wiecie
co
Wy
możecie
zrobić—
wystarczy, że będziecie pozostawiali
po sobie porządek, nie będziecie kar-
mić kaczek, a swoje potrzeby
bę-
dziecie załatwiać w toalecie, a nie sami-wiecie-gdzie.
26
Gratulacje!
Wiecie już o wiele więcej o Arturówku,
jego problemach i potrzebach.
Prawda że to piękne miejsce!
To już ostatnie zadanie.
Narysuj, co najbardziej lubisz robić w Arturówku.
27
Notatki
28
Notatki
29
Wykaz zdjęć:
Str. 2.: „Microcystis aeruginosa” i „Aphanizomenon flos-aquae“ autorstwa Tomasza Jurczaka
Str. 3.: „Microcystis aeruginosa” autorstwa Kristian Peters http://www.korseby.net/outer/flora/algae/
index.html - Own work. Licencja CC BY-SA 3.0 na podstawie Wikimedia Commons - http://
commons.wikimedia.org/wiki/File:Microcystis_aeruginosa.jpeg#/media/
File:Microcystis_aeruginosa.jpeg
„Aphanizomenon flos-aquae“ autorstwa Kristian Peters http://www.korseby.net/outer/flora/
algae/index.html - Eigenes Werk. Licencja CC BY-SA 3.0 na podstawie Wikimedia Commons http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Aphanizomenon_flos-aquae.jpeg#/media/
File:Aphanizomenon_flos-aquae.jpeg
Str. 13.: „SSSB” autorstwa Tomasza Jurczaka
Str. 18.: "Carex rostrata" autorstwa Kristian Peters -- Fabelfroh 16:01, 13 July 2006 (UTC) - photographed by myself. Licencja CC BY-SA 3.0 na podstawie Wikimedia Commons - https://
commons.wikimedia.org/wiki/File:Carex_rostrata.jpeg#/media/File:Carex_rostrata.jpeg
„Kosaciec żółty” autorstwa Zuzanny Oleksińskiej
„Typha angustifolia2” autorstwa I, Don Pedro28. Licencja CC BY-SA 3.0 na podstawie Wikimedia Commons - https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Typha_angustifolia2.JPG#/media/
File:Typha_angustifolia2.JPG
„Schoenoplectus lacustris 260605” autorstwa Bernd Haynold - Praca własna. Licencja CC BY
2.5 na podstawie Wikimedia Commons - https://commons.wikimedia.org/wiki/
File:Schoenoplectus_lacustris_260605.jpg#/media/File:Schoenoplectus_lacustris_260605.jpg
„Liesgras planten Glyceria maxima” autorstwa Rasbak - Praca własna. Licencja CC BY-SA 3.0
na podstawie Wikimedia Commons - https://commons.wikimedia.org/wiki/
File:Liesgras_planten_Glyceria_maxima.jpg#/media/
File:Liesgras_planten_Glyceria_maxima.jpg
"ScirpusSylvaticus2" autorstwa Christian Fischer. Licensed Licencja CC BY-SA 3.0 na podstawie
Wikimedia Commons - https://commons.wikimedia.org/wiki/File:ScirpusSylvaticus2.jpg#/
media/File:ScirpusSylvaticus2.jpg
Str. 21.: „Sander lucioperca 1” autorstwa eLNuko - Praca własna (own photo). Licencja Domena publiczna na podstawie Wikimedia Commons - http://commons.wikimedia.org/wiki/
File:Sander_lucioperca_1.jpg#/media/File:Sander_lucioperca_1.jpg
„Esox hdm” autorstwa Georg Mittenecker - Privataufnahme Georg Mittenecker, Canon EOS
40D. Licencja CC BY-SA 3.0 na podstawie Wikimedia Commons - http://
commons.wikimedia.org/wiki/File:Esox_hdm.JPG#/media/File:Esox_hdm.JPG
„Rutilus rutilus5” autorstwa Krüger - Illustrations de Ichtyologie ou histoire naturelle générale
et particulière des Poissons Bloch, Marcus Elieser, J. F. Hennig, Plumier, Krüger, Pater,
Schmidt, Ludwig, Bodenehr, Moritz 1795-1797 (Bibliothèque nationale de France). Licencja
Domena publiczna na podstawie Wikimedia Commons - https://commons.wikimedia.org/wiki/
File:Rutilus_rutilus5.jpg#/media/File:Rutilus_rutilus5.jpg
„Dytiscus marginalis male-female” autorstwa Reitter_Dytiscus_u.a..jpg: Reitter (1845-1920):
"Fauna Germanica: Die Käfer des deutschen Reiches" 1909.derivative work: B kimmel (talk) Reitter_Dytiscus_u.a..jpg. Licencja Domena publiczna na podstawie Wikimedia Commons https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Dytiscus_marginalis_male-female.png#/media/
File:Dytiscus_marginalis_male-female.png
„Daphnia magna-female adult” autorstwa Hajime Watanabe - PLoS Genetics, March 2011.
Licencja CC BY 2.5 na podstawie Wikimedia Commons - https://commons.wikimedia.org/wiki/
File:Daphnia_magna-female_adult.jpg#/media/File:Daphnia_magna-female_adult.jpg
"Cyclops". Licencja: Domena publiczna na podstawie Wikimedia Commons - https://
commons.wikimedia.org/wiki/File:Cyclops.jpg#/media/File:Cyclops.jpg„
Ceratophyllum Drawa dopływ Noteci Złocieniec” autorstwa Traper Bemowski - Praca własna.
Licencja CC BY 3.0 na podstawie Wikimedia Commons - https://commons.wikimedia.org/wiki/
File:Ceratophyllum_Drawa_dop%C5%82yw_Noteci_Z%C5%82ocieniec.jpg#/media/
File:Ceratophyllum_Drawa_dop%C5%82yw_Noteci_Z%C5%82ocieniec.jpg
Str. 25.: „I Like This Duck (8422200902)” autorstwa Tony Alter from Newport News, USA - I Like This
DuckUploaded by theveravee. Licencja CC BY 2.0 na podstawie Wikimedia Commons - http://
commons.wikimedia.org/wiki/File:I_Like_This_Duck_(8422200902).jpg#/media/
File:I_Like_This_Duck_(8422200902).jpg
30