Włodzimierz Waliszewski (1934–2013)

Wiad. Mat. 50 (1) 2014, 167–170
© 2014 Polskie Towarzystwo Matematyczne
Włodzimierz Waliszewski (1934–2013)
Włodzimierz Waliszewski urodził się w roku 1934 we wsi Ostrołęka w powiecie łowickim. W roku 1951 uzyskał maturę w Liceum Ogólnokształcącym
w Łowiczu. W latach 1951–1955 studiował matematykę na Wydziale Matematyki, Fizyki i Chemii Uniwersytetu Łódzkiego. Po uzyskaniu tytułu magistra
pracował jako asystent i starszy asystent na Politechnice Łódzkiej. W roku 1960
przeniósł się na Uniwersytet Łódzki, gdzie uzyskał pod kierunkiem Zygmunta Charzyńskiego stopień doktora na podstawie rozprawy Sur une condition
suffisante d’existence de solution d’un système de n équations algébriques non
linéaires. Condition nécessaire et suffisante pour qu’un certain système de deux
équations a deux inconnues ait des solutions. Pięć lat później, w efekcie trzyletniego uczestnictwa w seminarium naukowym Stanisława Gołąba na Uniwersytecie
Jagiellońskim, Waliszewski uzyskał stopień naukowy docenta. Od tego roku
kierował Zakładem Geometrii na Wydziale Matematyki, Fizyki i Chemii UŁ.
W roku 1969 przeniósł się do Instytutu Matematycznego PAN, w którym praco© 2014 Polskie Towarzystwo Matematyczne
168
Z żałobnej karty
wał do roku 1994. Na wniosek Rady Naukowej IM PAN w 1976 roku otrzymał
tytuł profesora. Od roku 1994 do emerytury ponownie pracował w Katedrze
Geometrii na Wydziale Matematyki i Informatyki UŁ. W 2010 roku, uchwałą
Senatu Uniwersytetu Łódzkiego, został uhonorowany odnowieniem doktoratu
po pięćdziesięciu latach.
Mimo tego, że problematyka rozprawy doktorskiej Włodzimierza Waliszewskiego leży na pograniczu algebry i teorii funkcji analitycznych, głównym obszarem jego działalności naukowej była geometria różniczkowa. Tej
dyscyplinie poświęcona była m.in. rozprawa habilitacyjna Categories, groupoids, pseudogroups and analytic structures. Wyniki rozprawy stanowią jeden
z najważniejszych składników jego dorobku naukowego. Zdefiniował w niej
procedurę generowania tzw. pseudogrup Gołąba przez dowolny zbiór homeomorfizmów lokalnych, co stanowiło istotną korektę jednego ze stwierdzeń
Gołąba. Kategoria pseudogrup (i związanych z nimi grupoidów) odgrywa
istotną rolę we współczesnej geometrii różniczkowej, w szczególności w teorii
foliacji.
Wiele prac Włodzimierza Waliszewskiego dotyczy tzw. przestrzeni różniczkowych, będących pewnymi uogólnieniami powierzchni i hiperpowierzchni rozmaitości różniczkowych. Przestrzenie różniczkowe wprowadził do literatury Roman Sikorski (patrz [22]), który na tym pojęciu oparł swoje – wydane
przez PWN jako książka [23] – wykłady geometrii różniczkowej. Będąc zawsze
zainteresowanym podstawami kilku teorii matematycznych (w tym geometrii),
Włodzimierz Waliszewski doprowadził aksjomatykę tych przestrzeni do perfekcji, czyniąc ją prostą, zwięzłą i elegancką.
Cały dorobek naukowy Włodzimierza Waliszewskiego to blisko pięćdziesiąt oryginalnych prac naukowych, podręcznik Geometria różniczkowa
w zadaniach [12], ponad dwadzieścia artykułów o charakterze dydaktycznym.
Był on również redaktorem tomu Differential Geometry [15] w serii Banach
Center Publications i Encyklopedii szkolnej. Matematyka [18].
Aktywność zawodowa Włodzimierza Waliszewskiego obejmowała też
działalność o charakterze organizacyjnym. W latach siedemdziesiątych ubiegłego stulecia przewodniczył komisji ds. programów nauczania matematyki
w szkołach podstawowych i średnich przy Ministerstwie Edukacji Narodowej,
przez wiele lat (1973–1991) był redaktorem naczelnym miesięcznika Matematyka – czasopismo dla nauczycieli, kilkakrotnie organizował międzynarodowe
konferencje naukowe, w roku 1979 zorganizował też semestr geometrii różniczkowej w Międzynarodowym Centrum Matematycznym im. Stefana Banacha
w Warszawie. Przez blisko pół wieku (w latach 1966–2013) był członkiem Polskiego Towarzystwa Matematycznego, a trochę krócej (w latach 1992–2013)
Włodzimierz Waliszewski (1934–2013)
169
należał do Łódzkiego Towarzystwa Naukowego. W Oddziale Łódzkim PTM
pełnił przez dwa lata (w latach 1995–1997) funkcję Prezesa.
Był człowiekiem niezwykle wysportowanym: pływał, grał w siatkówkę, do
pracy przyjeżdżał zwykle rowerem. W młodości, jeszcze jako student, żeglował
po jeziorach mazurskich, gdzie – jak nam opowiadał – spotykał księdza Karola
Wojtyłę, późniejszego papieża Jana Pawła II.
Bez wątpienia najważniejszym aspektem pracy zawodowej Włodzimierza Waliszewskiego było zawsze nauczanie i kształcenie młodej kadry. Swoje
wykłady starał się zawsze doprowadzić do perfekcji – zarówno pod względem
merytorycznym, jak i formalnym. Formalizacja jego wykładów stwarzała czasem wrażenie ich niedostępności dla „normalnych” studentów, ale jego nauczanie doprowadziło wielu do tytułu magistra, a dwudziestu do stopnia doktora,
przy czym trzech z wypromowanych przez niego doktorów zrobiło habilitację,
a dwóch z nich uzyskało tytuł profesora. Zapoczątkowało to powstanie w Łodzi
znaczącej szkoły geometrii różniczkowej. Obecnie zajmuje się nią kilkanaście
osób, skupionych głównie w Katedrze Geometrii UŁ oraz na Wydziale Fizyki
Technicznej i Matematyki Stosowanej PŁ.
Dla swoich uczniów był nie tylko nauczycielem, ale i przyjacielem. Wielu
z nas zawdzięcza mu wiele – w kilku słowach trudno to opisać. Wspomnę więc
tylko, że przez dobrych kilka lat, na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych, zapraszał nas do swojego mieszkania w Łodzi, w bloku przy ulicy Hufcowej, gdzie przy zawieszonej sprytnie na regale z książkami tablicy
odbywaliśmy seminaria, którym zawsze towarzyszył skromny (bo takie były
czasy), ale obfity (bo młodzi ludzie zawsze mają w tym zakresie duże potrzeby)
obiad.
Pięciu spośród wszystkich doktorów wypromowanych przez Włodzimierza Waliszewskiego poprzedziło go w drodze „na tamten brzeg”. Można sobie
wyobrazić, że mają tam swoją salę seminaryjną, wygodniejszą od tej przy ulicy
Hufcowej w Łodzi, salę, w której nigdy nie zabraknie tablicy ani kredy, naszych
ulubionych narzędzi pracy.
Profesor Włodzimierz Waliszewski zmarł 14 października 2013 roku,
w Dniu Edukacji Narodowej, po długiej i ciężkiej chorobie.
Wybrane prace Włodzimierza Waliszewskiego
[1] Sur un condition suffisamment d’existence de solution d’un système de n équations
algébriques non linéaires, Bull. Soc. Sci. Lettres Łódź 10 (1959), nr 12.
[2] Sur l’existence de solutions pour des systèmes d’équations algébriques réelles non
linéaires, Bull. Soc. Sci. Lettres Łódź 12 (1961), nr 14 (współautor: Z. Charzyński).
170
Z żałobnej karty
[3] Condition nécessaire et suffisante pour qu’un certain système de deux équations á
deux inconnues ait des solutions, Bull. Soc. Sci. Lettres Łódź 14 (1963), nr 7.
[4] Categories, groupoids, pseudogroups and analytical structures, Rozprawy Mat. 45
(1965).
[5] On the tagency of sets in a metric space, Colloq. Math. 15 (1966), 129–133.
[6] On geometric objects, Ann. Polon. Math. 24 (1970/71), 261–267.
[7] Conformality and pseudo-Riemannian manifolds, Math. Scand. 28 (1971), 45–69
(współautor: J. Ławrynowicz).
[8] On a coregular division of a differential space by an equivalence relation, Colloq.
Math. 26 (1972), 281–291.
[9] Differential subspaces of the plane, Demonstratio Math. 6 (1973), 387–405.
[10] Regular and coregular mappings of differential spaces, Ann. Polon. Math. 30 (1975),
263–281.
[11] An immersion of a differential space in a Cartesian space, Ann. Polon. Math. 37
(1980), 131–134 (współautor: H. Matuszczyk).
[12] Geometria różniczkowa w zadaniach, PWN, Warszawa 1981 (współautor: P. Walczak).
[13] On differential subspaces of Cartesian space, Colloq. Math. 45 (1981), 257–265.
[14] A nonclassical definition of tangent bundle and cotangent bundle, Demonstratio
Math. 15 (1982), 913–924 (współautor: H. Matuszczyk).
[15] Quasi-algebraic representability of sets in Rn , [w:] Differential geometry, Banach
Center Publ., t. 12, PWN, Warszawa 1984, 277–288.
[16] Foliations of differential spaces, Demonstratio Math. 18 (1985), 347–352.
[17] On differential spaces whose Cartesian product is a differentiable manifold, Colloq.
Math. 53 (1987), 205–209.
[18] Encyklopedia szkolna. Matematyka (W. Waliszewski, red.), WSiP, Warszawa 1988.
[19] On foliations in Sikorski differential spaces with Brouwerian leaves, Ann. Polon.
Math. 54 (1991), 179–182.
[20] Subcartesian spaces as K-differential spaces, Bull. Soc. Sci. Lett. Łódź Sér. Rech.
Déform. 34 (2001), 39–54.
[21] Oriented angles in affine space, Ann. Acad. Pedagog. Crac. Stud. Math. 4 (2004),
231–242.
Inne cytowane prace
[22] R. Sikorski, Abstract covariant derivative, Colloq. Math. 18 (1967), 251–272.
[23] R. Sikorski, Wstęp do geometrii różniczkowej, Biblioteka Matematyczna, t. 42,
PWN, Warszawa 1972.
Paweł Walczak (Łódź)