System zbiórki i utylizacji urządzeń elektrycznych i elektronicznych

II Krajowa Konferencja Naukowo-Techniczna „EKOLOGIA W ELEKTRONICE”
Przemysłowy Instytut Elektroniki
Warszawa, 5-6.12.2002
SYSTEM ZBIÓRKI I UTYLIZACJI URZĄDZEŃ
ELEKTRYCZNYCH I ELEKTRONICZNYCH
PRZYKŁADEM PRAKTYCZNYCH DZIAŁAŃ
DOSTOSOWAWCZYCH W OBSZARZE OCHRONY
ŚRODOWISKA
Ireneusz BAIC
Centrum Gospodarki Odpadami Oddział Zamiejscowy
Instytutu Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego w Warszawie
40-053 Katowice, ul. Barbary 21a, tel. 0-32 2517-454, e-mail: [email protected]
W referacie przedstawiono podstawowe założenia i wymagania dla systemu
zbiórki i utylizacji wycofywanego z eksploatacji sprzętu elektrycznego i
elektronicznego wynikające z ustawodawstwa polskiego i dyrektyw UE. W sposób
szczegółowy został zaprezentowany system zbiórki wyeksploatowanego sprzętu
elektrycznego i elektronicznego w odniesieniu do sektora małych i średnich
przedsiębiorstw oraz ludności jako potencjalnych wytwórców przedmiotowych
odpadów. Omówiono również główne korzyści natury ekologicznej i ekonomicznej
wynikające z wdrażania systemu.
Problematyka zbiórki i utylizacji wycofywanego z eksploatacji sprzętu elektrycznego
i elektronicznego wymaga kompleksowego podejścia w myśl zasad zrównoważonego
rozwoju i eliminacji strat w gospodarce w trakcie całego procesu produkcyjnokonsumpcyjnego od etapu pozyskania surowców poprzez przetwarzanie i produkcję
wyrobów, sferę konsumpcji i ponownego odzysku lub unieszkodliwiania zużytych
materiałów. Przedstawione zasady odzwierciedlają zapisy zawarte w :
- Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej - Art.5. „Rzeczypospolita Polska (...)
zapewnia ochronę środowiska kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju”,
- Polityce Ekologicznej Państwa – Art. 83 „Kierunkiem przewodnim polityki w
zakresie gospodarowania odpadami jest zasada zrównoważonego rozwoju oraz
zintegrowane podejście do ochrony środowiska z uwzględnieniem zagadnień
odpowiedzialności. Celem nadrzędnym polityki w zakresie gospodarowania
25
-
odpadami jest zapobieganie powstawania odpadów, przy rozwiązywaniu
problemu odpadów „u źródła”, odzyskanie surowców wtórnych i ponowne
wykorzystanie odpadów oraz bezpieczne dla środowiska końcowe
unieszkodliwianie odpadów nie wykorzystanych. Warunkiem realizacji tego
celu jest zmniejszenie materiało- i energochłonności produkcji (stosowanie
czystszych technologii), wykorzystanie alternatywnych źródeł energii,
stosowanie analizy pełnego cyklu życia produktu (produkcji, transportu,
opakowania, użytkowania, ewentualnego ponownego wykorzystania i
unieszkodliwiania,
„Strategii Zrównoważonego Rozwoju Polski do roku 2025” - opracowanej
przez Rząd RP na bazie Deklaracji z Rio de Janerio i AGENDZIE 21,
założeniach określonych w V Programie w zakresie Ochrony Środowiska i
Zrównoważonego Rozwoju Unii Europejskiej, zaleceniach programu
transformacji w kierunku zrównoważonego rozwoju Organizacji Współpracy
Gospodarczej i Rozwoju (OECD) oraz decyzjach Komisji Trwałego Rozwoju
Organizacji Narodów Zjednoczonych (UN CSD).
Dotychczas zbiórka i utylizacja wycofywanego z eksploatacji sprzętu elektrycznego i
elektronicznego była traktowana incydentalnie zarówno w sferze konsumpcji jak i
produkcji. Ponieważ dotyczy to produkcji masowej i jednocześnie intensywnie
modernizowanej (co wpływa na skrócenie czasu eksploatacji sprzętu), zachodzi potrzeba
pilnego działania w tym obszarze.
Obecnie w Polsce zbiórką i demontażem zużytych urządzeń elektrycznych i
elektronicznych zajmuje się niewielka liczba podmiotów gospodarczych. Większość
tych urządzeń nadal trafia wprost na składowiska, a tylko nieliczne są skupowane lub
zbierane przez małe przedsiębiorstwa przerobu złomu. Skupowane lub pozyskiwane
poprzez nieodpłatną zbiórkę urządzenia są demontowane głównie pod kątem odzysku
materiałów, takich jak: złom stalowy i metale nieżelazne (miedź, aluminium) oraz
elementy i podzespoły. Pozostałość zawierająca 60-80 % odpadów niemetalicznych, w
tym elementy i materiały użyteczne jak i substancje niebezpieczne, trafia najczęściej na
składowiska odpadów komunalnych.
Tak więc zorganizowanie w skali kraju skutecznego systemu zbiórki i utylizacji
wycofywanych z eksploatacji urządzeń elektrycznych i elektronicznych powszechnego
użytku staje się koniecznością. Wychodząc naprzeciw tym potrzebom Instytut
Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego wspólnie z Przemysłowym Instytutem
Automatyki i Pomiarów, Instytutem Elektrotechniki, Przemysłowym Instytutem
Elektroniki oraz Instytutem Metali Nieżelaznych przystąpił na wniosek Ministra
Gospodarki do realizacji Projektu Celowego Zamawianego pt.: „Krajowy system zbiórki
i utylizacji wycofywanych z eksploatacji urządzeń elektrycznych i elektronicznych”.
Realizacja prac związanych z stworzeniem krajowego systemu zbiórki i utylizacji
wycofywanego z eksploatacji sprzętu elektrycznego i elektronicznego umożliwi nie
tylko zwrócenie uwagi na ten ważny problem społeczno-gospodarczy, szczególnie w
aspekcie ekologicznym, ale dzięki zaproponowaniu konkretnych rozwiązań
organizacyjno-technicznych w zakresie zbiórki, magazynowania, transportu, odzysku i
unieszkodliwiania, przyczyni się do pobudzenia działalności gospodarczej, głównie w
środowisku małych i średnich przedsiębiorstw tej branży. Doświadczenia innych krajów
wykazują, że stworzenie dogodnych warunków rozwoju dla tej problematyki,
26
spowodowało powstanie wielu małych firm, które dostrzegając własny interes
jednocześnie działają efektywnie na rzecz całej gospodarki.
W celu spełnienia wymagań określonych w obowiązującym ustawodawstwie
krajowym, a w aspekcie wejścia Polski w struktury Unii Europejskiej także zaleceń
zawartych w stosownych dyrektywach, konieczne będzie wykonanie następujących
zadań:
• przegląd istniejących w Unii Europejskiej systemów zbiórki i utylizacji
wycofywanych z eksploatacji urządzeń elektrycznych i elektronicznych pod kątem
wyboru wariantu optymalnego dla Polski,
• analiza jakościowo-ilościową wycofywanych z eksploatacji urządzeń elektrycznych
i elektronicznych,
• analiza stanu obecnego i prognozy dotyczące gospodarki wycofywanymi z
eksploatacji urządzeniami elektrycznymi i elektronicznymi,
• projekt krajowego systemu zbiórki i utylizacji wycofywanych z eksploatacji
urządzeń elektrycznych i elektronicznych, ze szczególnym uwypukleniem zasad
funkcjonowania, organizacji i zarządzania,
• opracowanie kryteriów i wymagań w stosunku do podmiotów gospodarczych w
zakresie działalności związanej ze zbiórką, transportem, magazynowaniem,
odzyskiem, przetwarzaniem i unieszkodliwianiem wycofywanych z eksploatacji
urządzeń elektrycznych i elektronicznych,
• analiza SWOT (słabych i mocnych stron projektu) oraz analiza ekonomiczna
opracowanego systemu,
• możliwości pozyskiwania środków finansowych na wdrożenie opracowanego
systemu,
• propozycje zmian w prawie miejscowym oraz w innych dokumentach stanowionych
przez samorządy lokalne,
• propozycje uregulowań prawnych dla Ministerstwa Gospodarki w zakresie
prawidłowego funkcjonowania systemu zbiórki i utylizacji wycofywanych z
eksploatacji urządzeń elektrycznych i elektronicznych.
Kluczowym zagadnieniem będzie również opracowanie spójnych technologii
utylizacji wycofywanych z eksploatacji urządzeń elektrycznych i elektronicznych w
zakresie:
- demontażu urządzeń na podzespoły i elementy, testowania i regeneracji,
- ponownego wykorzystania lub przetwarzania podzespołów i elementów z procesów
demontażu,
- odzysku materiałów i metali (w tym metali ziem rzadkich) z podzespołów i
elementów,
- unieszkodliwiania odpadów powstających po procesach demontażu, przetwarzania i
odzysku.
Dla wymienionych procesów technologicznych przewiduje się wykonanie
prototypów linii przemysłowych, specjalizowanych urządzeń i instalacji oraz
podstawowych narzędzi wspomagających demontaż, przetwarzanie oraz testowanie
podzespołów i elementów pod kątem ponownego wykorzystania.
Ponadto zostaną opracowane technologie oraz wykonane lub dobrane spośród
istniejących, specjalistyczne urządzenia i instalacje wymagane do prowadzenia odzysku
27
metali, materiałów użytecznych i unieszkodliwiania odpadów wraz z przeprowadzeniem
na nich odpowiednich badań technologicznych i prób przemysłowych.
Dla wspomagania krajowego systemu zostanie opracowany system informatyczny
zbudowany z dwóch pakietów: bazowego i nadrzędnego, monitorujący demontaż oraz
technologię i organizację zagospodarowania i unieszkodliwiania odpadów powstających
po procesach demontażu. System informatyczny, przetestowany i zweryfikowany, wraz
z instrukcją obsługi oraz materiałami informacyjnymi i ofertowymi będzie produktem
gotowym do rozpowszechniania.
Przedstawione powyżej podejście do problematyki związanej z wycofywanymi z
eksploatacji urządzeniami elektrycznymi i elektronicznymi przyczyni się do osiągnięcia
celów założonych w polityce ekologicznej państwa oraz realizacji zasad ochrony
środowiska i zrównoważonego rozwoju, w tym stworzenia w kraju zintegrowanej i
wystarczającej sieci instalacji i urządzeń do odzysku i unieszkodliwiania odpadów,
spełniających wymagania określone w przepisach o ochronie środowiska.
Przedsięwzięcie związane z wdrożeniem systemu stanowiąc kombinację rozwiązań
techniczno-organizacyjnych przyjętych w UE oraz stosowanych w Polsce technologii
odzysku i unieszkodliwiania odpadów pochodzących z wycofywanych z eksploatacji
urządzeń elektrycznych i elektronicznych umożliwi wykorzystanie krajowego zaplecza
technicznego i naukowo-badawczego oraz przyczyni się do znaczącego obniżenia
nakładów inwestycyjnych.
Opracowywany system oparty będzie na czterostopniowym podziale zadań ( I zbiórka odpadów, II – gromadzenie, wstępne sortowanie i przygotowanie do transportu,
III – demontaż w specjalistycznych liniach , IV - odzysk/unieszkodliwienie).
W systemie zostaną ujęte istniejące instalacje, które będą tworzyć zintegrowaną sieć
instalacji odzysku/unieszkodliwiania odpadów z urządzeń elektrycznych i
elektronicznych oraz funkcjonujące już systemy zbiórki tych odpadów .
Schemat organizacyjny systemu gospodarki odpadami niebezpiecznymi
przedstawiono na rys.1.
WYTWÓRCY
Mieszkańcy
ZBIÓRKA
Małe i średnie przedsiębiorstwa
Specjalistyczne •
Miejsca Zbiórki •
Gminne Punkty Zbiórki Odpadów
(GPZO)
(SMZ)
GROMADZENIE
Duże przedsiębiorstwa
Punkty serwisowe
Wyselekcjonowane sklepy ze
sprzętem elektrotechnicznym
i elektronicznym
Stacja Przeładunkowa i Wstępnego Sortowania Odpadów
(SPiWSO)
(gromadzenie, sortowanie wstępne, przygotowanie do transportu)
DEMONTAŻ
Linie demontażu specjalistycznego
(LDS)
ODZYSK/UNIESZKODLIWIANIE
Instalacje do odzysku surowców
z odpadów
Instalacje do
unieszkodliwiania
odpadów
Instalacje do regeneracji
Rys. 1 Schemat organizacyjny systemu gospodarki odpadami niebezpiecznymi
28
System oparty na czterostopniowym podziale zadań zakłada utworzenie sieci
następujących obiektów:
I stopień
• Gminne Punkty Zbiórki Odpadów (GPZO) przyjmujące wycofywane z eksploatacji
urządzenia elektryczne i elektroniczne od mieszkańców oraz małych i średnich
przedsiębiorstw.
• Specjalistyczne Miejsca Zbiórki (SMZ) przyjmujące określone rodzaje
wycofywanych z eksploatacji urządzeń elektrycznych i elektronicznych od
mieszkańców oraz małych i średnich przedsiębiorstw.
II stopień
• Stacje Przeładunkowe i Wstępnego Sortowania Odpadów (SPiWSO) mające na celu
gromadzenie zebranych w gminnych punktach wycofywanych z eksploatacji
urządzeń elektrycznych i elektronicznych, wstępne sortowanie i przygotowanie ich
do transportu do linii demontażu specjalistycznego lub docelowej instalacji
odzysku/unieszkodliwiania.
III stopień
Linie Specjalistycznego Demontażu (LSD) mające na celu przygotowanie wstępnie
wysortowanych odpadów pochodzących ze sprzętu elektrycznego i elektronicznego
do dalszego przerobu.
IV stopień
• Instalacje do unieszkodliwiania odpadów pochodzących z urządzeń
elektrycznych i elektronicznych.
• Instalacje do odzysku surowców z odpadów pochodzących z urządzeń
elektrycznych i elektronicznych.
• Instalacje do regeneracji wycofywanych z eksploatacji urządzeń elektrycznych
i elektronicznych.
Schematy przepływu strumieni wycofywanych z eksploatacji urządzeń elektrycznych
i elektronicznych w zależności od typu wytwórcy (mieszkańcy, małe przedsiębiorstwo
i duże przedsiębiorstwo) przedstawiono na rys. 2,3 i 4.
29
Mieszkańcy
Gminne Punkty Zbiórki
Odpadów (GPZO)
Specjalistyczne Miejsca Zbiórki
(SMZ)
Sklepy, serwisy
Stacja Przeładunkowa i Wstępnego
Sortowania Odpadów (SPiWSO)
Linia Demontażu Specjalistycznego
(LDS)
Sieć instalacji do odzysku lub unieszkodliwiania odpadów
Rys. 2. Schemat przepływu odpadów w Krajowym Systemie Zbiórki i Utylizacji wycofywanych z
eksploatacji urządzeń elektrycznych i elektronicznych
(wytwórca odpadów - mieszkańcy)
30
Małe przedsiębiorstwa
USŁUGI
Gminne Punkty Zbiórki
Odpadów (GPZO)
Firmy specjalistyczne
Stacja Przeładunkowa i Wstępnego
Sortowania Odpadów (SPiWSO)
Linia Demontażu Specjalistycznego
(LDS)
Sieć instalacji do wykorzystania lub unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych
Rys. 3. Schemat przepływu odpadów w Krajowym Systemie Zbiórki i Utylizacji wycofywanych z eksploatacji
urządzeń elektrycznych i elektronicznych
(wytwórca odpadów – małe przedsiębiorstwa)
31
Duże i średnie
przedsiębiorstwa
Stacja Przeładunkowa i Wstępnego
Sortowania Odpadów (SPiWSO)
Firmy specjalistyczne
Linia Demontażu Specjalistycznego
(LDS)
Sieć instalacji do wykorzystania lub unieszkodliwiania odpadów
niebezpiecznych
Rys. 4. Schemat przepływu odpadów w Krajowym Systemie Zbiórki i Utylizacji wycofywanych z eksploatacji
urządzeń elektrycznych i elektronicznych
(wytwórca odpadów – duże i średnie przedsiębiorstwa)
32
Opracowany system wraz z propozycją konkretnych przedsięwzięć inwestycyjnych
przyczyni się do uzyskania wymiernych efektów natury ekonomicznej i ekologicznej.
Do najważniejszych zaliczyć należy:
• przygotowanie warunków do przyszłego wdrożenia w kraju Dyrektywy Unii
Europejskiej w sprawie odpadów z urządzeń elektrycznych i elektronicznych –
Directive on Waste from Electrical and Electronic Equipment (WEEE) poprzez
stworzenie podstaw technologicznych, technicznych i organizacyjnych,
podejmowania przez krajowe podmioty gospodarcze działalności proekologicznej w
zakresie utylizacji przedmiotowych urządzeń,
• objęcie systemem mieszkańców oraz sektor małych przedsiębiorstw mających istotny
udział w wytwarzaniu wycofywanych z eksploatacji urządzeń elektrycznych i
elektronicznych,
• określenie zakresu niezbędnych modernizacji istniejących instalacji do odzysku lub
unieszkodliwiania odpadów pochodzących z wycofywanych z eksploatacji urządzeń
elektrycznych i elektronicznych w celu spełnienia wymagań obowiązujących w Unii
Europejskiej,
• określenie konieczności budowy nowych specjalistycznych linii do demontażu i
instalacji do odzysku lub unieszkodliwiania odpadów pochodzących z wycofywanych
z eksploatacji urządzeń elektrycznych i elektronicznych, spełniających wszystkie
wymagania środowiskowe,
• zwiększenie odzysku i powtórnego wykorzystania z wycofywanych urządzeń
wartościowych elementów, podzespołów i materiałów (surowców wtórnych)
poprzez opracowanie nowych technologii recyklingu, odzysku metali i
ekologicznego zagospodarowania odpadów, w tym niebezpiecznych - ograniczenie
ilości odpadów kierowanych na składowiska,
• zmniejszenie ryzyka zanieczyszczenia środowiska oraz zagrożeń dla zdrowia i życia
ludzi substancjami niebezpiecznymi zawartymi w wielu elementach urządzeń wraz
z propozycjami wspomagających rozwiązań formalno-prawnych,
• utworzenie nowych miejsc pracy.
Dodatkowo system ten umożliwi:
•
•
•
•
wykorzystanie opracowanej w ramach systemu bazy danych zawierających informacje
o strukturze ilościowej i jakościowej wycofywanych z eksploatacji urządzeń
elektrycznych i elektronicznych, wytwórcach i odbiorcach, istniejących instalacjach
do odzysku lub unieszkodliwiania, dla potrzeb stworzenia prawidłowego systemu
gospodarki i stymulowania działań podmiotów gospodarczych w przedmiotowym
zakresie,
ukierunkowanie i stymulowanie decyzji kredytowych i dotacyjnych podejmowanych
przez instytucje finansowe krajowe i zagraniczne w celu umożliwienia realizacji
opracowanego projektu systemu,
stymulowanie akcji edukacyjno - informacyjnych związanych z wdrożeniem
przedmiotowego projektu wśród ludności terenów objętych projektem,
udział we wdrożeniu wyspecjalizowanych podmiotów gospodarczych
(państwowych i komercyjnych), jak również jednostek administracji samorządowej
szczebla gminnego, powiatowego i wojewódzkiego, aplikujących wyniki projektu
do opracowywanych planów gospodarki odpadami.
33
LITERATURA
1. Tyszkiewicz J. : Określenie zasobów poszczególnych rodzajów odpadów, znajdujących się
w wyeksploatowanym zmechanizowanym sprzęcie gospodarstwa domowego oraz ocena
możliwości ich utylizacji. Instytut Gospodarki Odpadami o/Warszawa, 1998.
2. Lewandowska K. : Określenie zasobów i rodzajów odpadów znajdujących się w
wyeksploatowanym sprzęcie elektronicznym (telewizory, aparaty radiowe, komputery,
telefony). Instytut Gospodarki Odpadami o/Warszawa, 1998.
3. Tyszkiewicz J. : Opracowanie organizacji oraz zasad finansowania zbiórki i utylizacji
wyeksploatowanego zmechanizowanego sprzętu gospodarstwa domowego (AGD). Instytut
Gospodarki Odpadami o/Warszawa, 1999.
4. Badałow G. : Opracowanie organizacji oraz zasad finansowania zbiórki i utylizacji
wyeksploatowanych urządzeń elektronicznych powszechnego użytku. Instytut Gospodarki
Odpadami o/Warszawa, 1999.
5. Tyszkiewicz J. : Recykling złomowanych urządzeń elektronicznych powszechnego użytku.
I Krajowa Konferencja Naukowo-Techniczna : EKOLOGIA W ELEKTRONICE.
Materiały konferencyjne. Przemysłowy Instytut Elektroniki. Warszawa, 2000.
6. Machnicka-Hławiczka M. i in. : Recykling tworzyw sztucznych pochodzących z
demontażu urządzeń elektronicznych zwłaszcza zestawów komputerowych. I Krajowa
Konferencja Naukowo-Techniczna : EKOLOGIA W ELEKTRONICE. Materiały
konferencyjne. Przemysłowy Instytut Elektroniki. Warszawa, 2000.
7. Tyszkiewicz J. : Ekologiczne i ekonomiczne skutki utylizacji odpadów urządzeń
elektronicznych i sprzętu AGD. Przegląd Komunalny, 12(111)/2000.
8. Lewandowska K. : Złom elektroniczny – kierunki i metody zagospodarowania. Przegląd
Komunalny, 5(92)/1999.
9. Oleszczuk P. : Recykling odpadów elektronicznych i elektrotechnicznych. Ochrona
Powietrza i Problemy Odpadów, vol. 35 , nr 4/2001.
10. Zemła G. : Złom elektroniczny – odpady przyszłości. EKO-PROBLEMY, 3/2001.
11. Bonowicz J. : Złomowana elektronika. Przegląd Techniczny, 17/2002.
12. Lutek S. : Recykling urządzeń elektronicznych i precyzyjnych. Cz. I i II. Przegląd
Komunalny, 6(117)2001 i 7(118)2001.
13. Baic I. i in. : Kompleksowy program gospodarki odpadami niebezpiecznymi w regionie
Polski południowej. Instytut Gospodarki Odpadami, Instytut Ekologii Terenów
Uprzemysłowionych oraz „THERMEX”-Kraków w kooperacji z Duńską Agencją
Ochrony Środowiska (DEPA), Katowice 2001-2002
INTEGRATED COLLECTION AND TREATMENT SYSTEM FOR
WASTE FROM ELECTRICAL AND ELECTRONIC EQUIPMENT
(WEEE)
In the paper was made the presentation of conception project of the Integrated
Collection and Treatment System for waste from electrical and electronic equipment
according to the European Union WEEE Directive.
There were also presented the main ecological and economic benefits from
implementation of this conception project.
34