Krzysztof Nędzyński* Czas obni¿yć podatki!

Krzysztof Nêdzyñski*
Czas obni¿yæ podatki!
W Polsce panuje dziœ zgoda co do tego, ¿e podatki powinny
byæ niskie i proste. Równie powszechne jest przekonanie, i¿
w sytuacji deficytu bud¿etowego podatków nie mo¿na obni¿yæ.
Z dwóch powy¿szych tez jedynie pierwsza jest prawdziwa.
Deficyt bud¿etowy nie musi staæ na przeszkodzie obni¿kom
podatków. Pod jednym wszak¿e warunkiem – obni¿ka podatków „musi
na siebie zarobiæ”. ¯eby stwierdziæ, czy tak w³aœnie mo¿e siê
staæ, trzeba zastosowaæ dynamiczn¹ analizê skutków zmian podatkowych. Analiza dynamiczna uwzglêdnia wp³yw, jaki na
Deficyt bud¿etowy nie musi
tempo rozwoju gospodarki wystaæ na przeszkodzie
wieraj¹ zmiany w stopach poobni¿kom podatków.
datków. Ni¿sze stopy podatków
pozwalaj¹ gospodarce szyb- Pod jednym wszak¿e warunkiem
ciej siê rozwijaæ, ale wtedy
– obni¿ka podatków
mniejsza czêœæ wypracowanych
„musi
na siebie zarobiæ”.
w gospodarce pieniêdzy trafia
do bud¿etu. Jeœli podstawa
opodatkowania zwiêksza siê szybciej ni¿ spadaj¹ stopy podatkowe, obni¿ka podatków sfinansuje siê sama – a wiêc nie
powiêksza deficytu bud¿etowego. Analiza dynamiczna pokazuje,
i¿ wzrost stóp podatkowych nie zawsze powoduje podniesienie
dochodów bud¿etu, a obni¿ka stóp podatków nie musi oznaczaæ
spadku wp³ywów z podatków.
Obecnie do prognozowania skutków reform podatkowych u¿ywa
siê modelu statycznego. Zak³ada on prost¹ proporcjonalnoœæ
miêdzy stopami podatków a wp³ywami podatkowymi – im wy¿sze
stopy podatków, tym wiêksze dochody bud¿etu. Przed³o¿one do
tej pory projekty reform fiskalnych, od programu podatkowego
Centrum Adama Smitha po propozycjê 3 razy 15% Platformy Obywatelskiej opieraj¹ siê na takim w³aœnie za³o¿eniu. W tym w³aœnie le¿y g³ówna wada tych propozycji. Wprowadzone w ¿ycie nie
poprawi¹ w zasadniczy sposób sytuacji gospodarczej Polski.
Sprzedawaæ taniej i wiêcej czy dro¿ej ale mniej?
Wy¿szoœæ analizy dynamicznej nad statyczn¹ mo¿na przeœledziæ na przyk³adzie finansów zwyk³ego przedsiêbiorstwa. Jeœli
55
III RP - 16 lat i wystarczy
firma sprzedaje 1 000 p³yt miesiêcznie po 30 z³ sztuka, to
czy po podwy¿szeniu ceny do 35 z³ jej przychody rzeczywiœcie
wynios¹ 35 000 z³, jak wynika³oby
z analizy statycznej? Wiadomo
przecie¿, i¿ kiedy podniesiona
zostanie cena, p³yt sprzeda siê
mniej. Ka¿dy przedsiêbiorca rozumie, ¿e nie mo¿e ustaliæ ceny
oferowanych przez siebie dóbr na
zbyt wysokim poziomie, bo klienci
odejd¹ do konkurencji. Zbyt niska cena oznacza równie¿ straty
finansowe. Gdzieœ pomiêdzy tymi
skrajnoœciami znajduje siê cena
optymalna, taka, której zarówno obni¿enie jak i podwy¿szenie
narazi przedsiêbiorcê na straty.
Zadanie przedsiêbiorcy polega miêdzy innymi na wycenie oferowanych
dóbr. Zwykle jest to jeden z naj³atwiejszych aspektów dzia³alnoœci
przedsiêbiorcy. Maksymalny poziom
cen wyznacza konkurencja, minimalny – koszty. Na konkurencyjnym
rynku dóbr materialnych przestrzeñ
miêdzy tymi dwoma pu³apami jest
zwykle ma³a. Przedsiêbiorcy bez
trudu ustalaj¹ optymalny poziom
cen i swej przewagi konkurencyjnej poszukuj¹ na innych polach –
w innowacyjnoœci produktu, niskich
kosztach itp. Sprawa komplikuje
siê jednak w przypadku dóbr niefot. Wojciech Ziajka materialnych np. muzyki, oprogramowania. Kiedy dostarczenie
kolejnej kopii produktu jest tanie, zadanie wyceny produktu
staje siê du¿o trudniejsze. Sprzedawaæ wiêcej, ale taniej
czy te¿ ¿¹daæ wy¿szych cen przy ni¿szej sprzeda¿y – dla koncernu fonograficznego czy producenta oprogramowania ustalenie w³aœciwej polityki cenowej nale¿y do zagadnieñ, które
w najwiêkszym stopniu decyduj¹ o sukcesie b¹dŸ fiasku ca³ego
przedsiêwziêcia.
Pañstwo staje przed podobnym i równie istotnym dylematem.
Z ekonomicznego punktu widzenia pañstwo jest przedsiêbiorstwem, które jedynie wielkoœci¹ ró¿ni siê od innych firm –
œwiadczy us³ugi i otrzymuje z tego tytu³u pieni¹dze. Polityka
fiskalna to nic innego ni¿ polityka cenowa pañstwa – okreœlenie, kto, za co i ile ma p³aciæ. Podatki s¹ zaœ cen¹, jak¹ za
dobra publiczne p³ac¹ obywatele. Pañstwo, podobnie jak firmy
56
III RP – 16 lat i wystarczy
fonograficzne czy softwarowe, nie ponosi dodatkowych kosztów
z powodu tego, i¿ wiêcej obywateli-konsumentów „nabywa” dobra
publiczne – prowadzi legaln¹ aktywnoœæ gospodarcz¹ i p³aci
podatki. Dlatego w³aœnie polityka podatkowa mo¿e bardzo
Oczywiœcie uproszczenie
rzutowaæ na ogóln¹ kondycjê
systemu podatkowego bêdzie
gospodarki, stan bud¿etu
mia³o pozytywny skutek, ale
i dobrobyt obywateli.
Jeœli wierzyæ analizie
najwiêkszym problemem
statycznej, obni¿ka cen p³yt polskich podatków pozostaje
spowodowa³aby spadek przyich nadmierna wysokoœæ.
chodów firmy. Ale jeœli cena
zostanie obni¿ona do 15 z³,
ale firma sprzeda 3000 tysi¹ce p³yt, to jej przychody wzrosn¹
do 45 000 z³. Tylko analiza dynamiczna pozwala dostrzec, i¿
problemem mo¿e byæ zbyt wysoki poziom cen.
Niestety w dziedzinie finansów pañstwa w Polsce skutki
zmian fiskalnych prognozuje siê statycznie tj. w oparciu
o za³o¿enie, i¿ obni¿ka stóp podatkowych zawsze oznacza obni¿k¹ wp³ywów podatkowych. Z tego te¿ powodu proponowane
dotychczas reformy podatkowe nie zmierza³y do obni¿enia podatków, a jedynie ich uproszczenia. Oparta na tej zasadzie
rada dla koncernu fonograficznego brzmia³aby – zmniejszyæ
ceny drogich p³yt z muzyk¹ elitarn¹, podwy¿szyæ ceny p³yt
z muzyk¹ popularn¹ oraz znieœæ wszystkie rabaty i preferencyjne obni¿ki. W dziedzinie finansów publicznych, zgodnie
z postulatem neutralnoœci reformy dla bud¿etu, reformatorzy
proponuj¹ prze³o¿yæ ciê¿ary z barków jednych na plecy innych
przez wzgl¹d na sprawiedliwoœæ i prostotê systemu. W zamian
za likwidacjê kwoty wolnej i ulg wprowadzimy podatek liniowy,
obni¿ymy stawki VAT na czêœæ towarów i us³ug – kosztem jej
podniesienia w pozosta³ych przypadkach; zamienimy podatek od
dochodów przedsiêbiorstw na podatek od ich kapita³ów w³asnych
etc. Czy to jest w³aœciwe rozwi¹zanie problemu? Oczywiœcie
uproszczenie systemu podatkowego bêdzie mia³o pozytywny skutek, ale najwiêkszym problemem polskich podatków pozostaje
ich nadmierna wysokoϾ.
S¹ kraje bogatsze i biedniejsze, spo³eczeñstwa bardziej
indywidualistyczne i bardziej solidarystyczne. Ró¿ny poziom
popytu na dobra publiczne w pewnej mierze uzasadnia zró¿nicowanie wysokoœci opodatkowania miêdzy spo³eczeñstwami solidarystycznymi i indywidualistycznymi. Jednak¿e wszêdzie
poziom opodatkowania musi odpowiadaæ jakoœci i dostêpnoœci
dóbr publicznych.
Ni¿sze podatki, wiêksze wp³ywy
B³¹d w ustaleniu odpowiedniego poziomu opodatkowania ma daleko powa¿niejsze konsekwencje ni¿ w przypadku, gdy wygórowanych
57
III RP - 16 lat i wystarczy
cen ¿¹da koncern fonograficzny. Zbyt wysokie stopy podatków
oznaczaj¹ nie tylko mniej pieniêdzy w bud¿ecie, ale równie¿
zablokowanie twórczego potencja³u obywateli kraju. W takiej
sytuacji podatki mo¿na i trzeba obni¿yæ do poziomu optymalnego.
Deficyt bud¿etowy nie powinien staæ na przeszkodzie dokonaniu
takiej obni¿ki. Podobnie nie jest objawem krótkowzrocznoœci
i braku dyscypliny,
kiedy deficytowa firma
Dynamiczny model fiskalizmu,
zaci¹ga kredyt by sfiuwzglêdniaj¹cy wp³yw
nansowaæ bardzo obiewysokoœci stóp podatkowych
cuj¹c¹ inwestycjê.
Dynamiczny model
na szybkoϾ rozwoju gospodarki,
fiskalizmu, uwzglêdpozwala dostrzec, i¿
niaj¹cy wp³yw wysokow pewnych sytuacjach
œci stóp podatkowych
na szybkoϾ rozwoju
mo¿na podnieœæ dochody
gospodarki, pozwala
bud¿etu, obni¿aj¹c
dostrzec, i¿ w pewnych
stopy podatków.
sytuacjach mo¿na podnieœæ dochody bud¿etu,
obni¿aj¹c stopy podatków. Istniej¹ wszelkie podstawy by s¹dziæ, i¿ taka sytuacja
ma miejsce dzisiaj w Polsce. Przekonuje o tym trzymilionowe
bezrobocie, du¿a szara strefa, niezadowalaj¹cy poziom inwestycji, bardzo wysokie realne obci¹¿enia podatkowe i masowa
emigracja zarobkowa Polaków. W tej sytuacji obni¿enie stóp podatków by³oby z po¿ytkiem i dla bud¿etu, i dla podatników.
Wzrost wp³ywów do bud¿etu nie nast¹pi jednak od razu po
obni¿ce. Jak d³ugo trzeba bêdzie czekaæ, a¿ inwestycja w obni¿kê stóp podatkowych zwróci siê bud¿etowi? Doœwiadczenia
obni¿ek akcyzy na napoje alkoholowe i ostatnio podatku dochodowego od osób prawnych wskazuj¹, ¿e czas reakcji gospodarki
na tego rodzaju zmiany mierzy siê w miesi¹cach. W przypadku
innych podatków ten czas mo¿e byæ nieco d³u¿szy i deficyt
bud¿etowy mo¿e siê przejœciowo powiêkszyæ. Jednak¿e, je¿eli
pomimo zwiêkszonego deficytu oprocentowanie d³ugu publicznego zacznie spadaæ, wiadomym bêdzie, i¿ obni¿ka da pozytywny
efekt i wp³ywy wkrótce wzrosn¹. Jeœli rynek finansowy bêdzie
widzia³, jak dziêki obni¿ce podatków gospodarka przyspiesza,
gwarantuj¹c przysz³e dochody bud¿etu, bêdzie gotowy pokryæ
przejœciowy deficyt nawet po ni¿szej cenie. Dlatego w³aœnie
Robert Mundell, laureat nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii
i twórca ekonomii poda¿y mówi, i¿ obni¿ki nale¿y dokonaæ,
jeœli wygenerowane przez ni¹ wp³ywy do bud¿etu pozwol¹ na
sp³atê odsetek od d³ugu zaci¹gniêtego na sfinansowanie deficytu spowodowanego obni¿k¹. W takiej sytuacji bowiem podatki
w przysz³oœci nie bêd¹ musia³y byæ podniesione – obni¿ka podatków sama siê sfinansuje.
58
III RP – 16 lat i wystarczy
Mo¿liwoœæ dokonania samo-finansuj¹cej siê obni¿ki podatków nie oznacza wszak¿e, i¿ mo¿na zlekcewa¿yæ wydatkow¹
stronê bud¿etowego równania. Nie sposób zaprzeczyæ ogromnemu
marnotrawstwu publicznego grosza, jakie ma miejsce w Polsce.
Rozs¹dek sugeruje jednak, by przystêpuj¹c do wielkiego dzie³a
naprawy pañstwa, rozpoczynaæ od tych dzia³añ, które mog¹ daæ
najwiêkszy efekt przy najmniejszym wysi³ku. St¹d wynika priorytet reformy podatków wzglêdem innych dziedzin wymagaj¹cych
naprawy. Doskonalenie jakoœci dóbr publicznych dostarczanych
przez polskie pañstwo to zadanie na d³ugie lata. Ale poziom
podatków mo¿na dostosowaæ, nowelizuj¹c kilka ustaw.
Inwestycja murowana
Co konkretnie nale¿y zrobiæ? Pomys³ów jest wiele: od zniesienia podatku, który najbardziej utrudnia formacjê kapita³u
– podatku od zysków kapita³owych, po proporcjonaln¹ obni¿kê
stop podatkowych we wszystkich progach. Na najwiêksz¹ jednak
uwagê zas³uguje propozycja zliberalizowania zasad amortyzacji œrodków trwa³ych. Kwestia zaliczania inwestycji w koszty
wydaje siê obecnie najbardziej pal¹ca, poniewa¿ pomimo ¿e
w ci¹gu ostatniego roku zyski firm w Polsce potroi³y siê,
przedsiêbiorcy wci¹¿ niewiele inwestuj¹. Szybsza amortyzacja œrodków trwa³ych, w szczególnoœci nowych nieruchomoœci,
bardziej ni¿ jakakolwiek inna zmiana w podatkach, mog³aby
wyzwoliæ tak wyczekiwany boom w inwestycjach.
*Krzyszof Nêdzyñski
(ur.
1979)
–
absolwent
politologii i filozofii UJ,
odbywa³ sta¿ w doradztwie podatkowym
w miêdzynarodowej firmie konsultingowej,
wspó³za³o¿yciel wortala ekonomii politycznej
www.polidea.pl.
59